دستور زیر برای قرار دادن فهرست و اسم خطوط در کنار یا درون صفحه‌ای که نمودار آن رسم شده بکار برده شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

Ylable (square err); Xlable (epoch)
این دستور نوع متغیرهای مورد نظر را روی بردار X و Y مشخص کرده است. روی بردار X متغیر epoch و روی بردار Y مربع خطا (square err) رسم شده است. برای آنالیز پاسخ شبکه روی مجموع داده‌های شبکه دستور زیر نوشته شده تا یک رگرسیون خطی بین خروجی­های شبکه و پاسخ هدف متناظر با آن را دهد، در واقع نشان دهنده این است که داده ­ها چقدر همگرا شده ­اند.
دستور زیر شبکه را با یک ورودی شبیه­سازی کرده و یک خروجی داده است.
an = sim (net, ptrans)
پس از شبیه­سازی بایستی داده ­ها را از حالت نرمالیزه خارج کرده که این کار با دستور poststd صورت گرفته است.
a = poststd (an, meant, std)
[m,b,r] = postreg(a2,t)
دستور بالا یک رگرسیون خطی را بین پاسخ شبکه و پاسخ هدف انجام داده که در آن:
m = شیب خط رگرسیون
b = عرض از مبدأ
r = ارزش همبستگی رگرسیون (r=1 یعنی همبستگی خیلی خوب)
a = پاسخ شبکه
t = بردار هدف
با توجه به استفاده از version7.4 نرم‌­افزار Matlab و قابلیت ­های بیشتر آن نسبت به نسخه‌های قبلی در برنامه اصلی مربوط به پروژه حاضر که در ادامه آورده خواهد شد، از دستور mapstd جهت نرمالیزه کردن داده‌ها استفاده شده است.
پس از تعیین همگرایی شبکه، یک شبیه‌سازی مانند شبیه­سازی قبلی برای داده­هایی که قرار است پیش‌بینی روی آنها انجام شود صورت گرفته است. دستور این شبیه­سازی مانند دستور قبلی است با این تفاوت که در دستور آخر به جای a و t به ترتیب دو ماتریس s و R را قرار داده شده است.
برای آنالیز پاسخ شبکه روی مجموع داده ­ها در شبکه، عملیاتی را انجام داده شد که یک رگرسیون خطی بین خروجی­های شبکه و پاسخ هدف متناظر با آنرا بدهد. در واقع نشان داده شده که داده ­های پیش‌بینی با مقادیر واقعی چقدر همگرا شده ­اند. برای این کار شبکه با یک ورودی شبیه­سازی شده و یک خروجی حاصل شده است. پس از شبیه­سازی، داده ­ها بایستی از حالت نرمالیزه خارج شده، که این کار با عکس عمل نرمالیزه کردن صورت گرفته شده است. و در آخر یک رگرسیون خطی بین پاسخ شبکه و بین پاسخ هدف بدست آورده شده است.
پس از تعیین همگرایی شبکه، یک شبیه­سازی برای داده­هایی که قرار است پیش ­بینی بر روی آنها انجام شود صورت گرفته و داده ­های پیش‌بینی شده حاصل به صفحه گسترده Excel منتقل گردیده است.
۳-۳-۶ برنامه مربوط به شبکه عصبی مصنوعی
load ‘data.mat’
[pn,ps1] = mapstd(p);
[ptrans,ps2] = processpca(pn,0.001);
[tn,ts] = mapstd(t);
[R,Q] = size(ptrans);
iitst = 2:4:Q;
iival = 4:4:Q;
iitr = [1:4:Q 3:4:Q ];
val.P = ptrans(:,iival); val.T = tn(:,iival)
test.P = ptrans(:,iitst); test.T = tn(:,iitst)
ptr = ptrans(:,iitr); ttr = tn(:,iitr);
net=newff(minmax(ptr),,{‘tansig’,’purelin’},’trainlm’);
net.trainParam.show = 5;
net.trainParam.epochs = 3000;
net.trainParam.goal = 1e-6;
[net,tr]=train(net,ptr,ttr,[],[],val,test);
figure(2)
an = sim(net,ptrans);
a2 = mapstd(‘reverse’,an,ts);
[m,b,r] = postreg(a2,t)
۳-۳-۷ آزمون حساسیت سنجی
فرایند آنالیز حساسیت، میزان حساسیت مدل را نسبت به متغیرهای ورودی آن نشان می­دهد. در این تحقیق برای انجام آنالیز حساسیت مدل از روش Statsoft استفاده گردیده است. در این روش مقادیر ضریب حساسیت متغیرهای ورودی از تقسیم نمودن خطای کل شبکه در غیاب یک متغیر بر خطای کل شبکه در حضور تمامی متغیرهای ورودی، بدست آمده است. بر این اساس اگر مقدار ضریب حساسیت یک متغیر بیشتر از یک باشد، آن متغیر سهم زیادی در توزیع تغییرپذیری مؤلفه­ های عملکرد داشته و حذف آن باعث بالارفتن میزان خطای شبیه­سازی می­گردد و چنانچه مقدار ضریب حساسیت متغیری کمتر از یک باشد، آن متغیر تأثیر و نقش کمتری در مدل ایفا می­نماید [۱۶۳].
۳-۴ بهینه‌سازی با الگوریتم ژنتیک
برای بهینه‌سازی مدل شبکه عصبی مصنوعی از ابزار ^[۱۳۸]GATool استفاده شده است. ابتدا پس از آنکه تابع هدف و قیود با بهره گرفتن از شبکه عصبی مصنوعی مدل شده، آنها از محیط NNTool به فضای کاری^[۱۳۹] نرم افزار Matlab فرستاده شده و سپس در یک فایل Matlab با پسوند .matذخیره کرده، با بهره گرفتن از m-file توابع مذکور را فراخوانی کرده و سپس با تعیین شروط مناسب و کافی بر روی توابع در جهت رسیدن به دقیق­ترین پاسخ، کار ادامه داده شده است. در ادامه با بهره گرفتن از ابزار الگوریتم ژنتیک در Matlab با نام gatool، فرایند بهینه­سازی انتخاب شده است در پنجره بازشده، m-file ذخیره شده را فراخونی کرده و به عنوان تابع بهینه هدف^[۱۴۰] به آن ارجاع گردیده است. تعداد متغیرهای ورودی، ۱۱ عدد (پارامترهای کیفی آب)، تعداد جمعیت^[۱۴۱] ۵۰ عدد و تعداد نسل­ها ۱۰۰ عدد در نظر گرفته شده است. برنامه مربوط به تنظیمات و نتایج حاصل در ادامه آورده شده است.
%% This is an auto generated M file to do optimization with the Genetic Algorithm and
% Direct Search Toolbox. Use GAOPTIMSET for default GA options structure.
%%Fitness function
fitnessFunction = @me;
%%Number of Variables
nvars = 11;
%Linear inequality constraints
Aineq = [];
Bineq = [];
%Linear equality constraints

این تحقیق در نظر دارد اقدامات آبخیزداری انجام شده در حوزه­ ­آبخیز لپویی در استان فارس را ارزیابی نماید. برای ارزیابی این اقدامات سعی دارد از روش کار برنامه­ی جهانی ارزیابی فن­آوری­ها و راه­کارهای حفاظتی WOCAT استفاده کند. مراحل انجام کار به شرح زیراست:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱- در پرسشنامه فن­آوری برای هر اقدام یک پرسشنامه (پیوست الف)، تکمیل می­ شود، تکمیل پرسشنامه با بهره گرفتن از بازدید و اندازه ­گیری­های میدانی صورت می­گیرد. در این پرسشنامه، ابتدا مشکلی را که سبب اجرای آن اقدام حفاظت خاک یا آبخیزداری شده مشخص می­گردد. تشخیص و مشکل یا مسأله از طریق کارشناس آبخیزداری شهرستان و یا بازدید میدانی تعیین و تأیید می­گردد.
۲- سپس کاربری اراضی با بازدید میدانی در محدوده­ای که اقدام آبخیزداری صورت گرفته مشخص می­گردد.
۳- آن­گاه نوع اقلیم آن با بهره گرفتن از طبقه ­بندی WOCAT برای حوزه­ آبخیزلپویی تعیین می‌گردد.
۴- نوع تخریبی که در منطقه غالب بوده و سبب اجرای اقدام آبخیزداری شده معین می­ شود و تأثیرات پیش ­بینی شده برای اقدام به کار رفته بر اساس مدارک آبخیزداری و یا مصاحبه با کارشناس متخصص اداره­ی آبخیزداری ثبت می­گردد.
۵- سپس ویژگی­های محیط طبیعی یا فیزیکی که اقدام در آن صورت گرفته بررسی و معین می­گردد. ویژگی­های محیط فیزیکی عبارتند از: میزان بارندگی با بهره گرفتن از ایستگاه موجود باران سنجی، ارتفاع از سطح دریا با بهره گرفتن از GPS، شکل زمین، درصد شیب (اندازه ­گیری­های میدانی)، عمق خاک (با بهره گرفتن از پروفیل موجود در منطقه)، مواد آلی خاک سطحی (آزمایش خاک)، بافت و زهکشی خاک (آزمایش خاک هیدرومتر بایکاس)، فرسایش­پذیری خاک (بازدید میدانی و شناسایی سازندهای موجود به لحاظ فرسایشی در منطقه)، عمق سفره­ی آب زیرزمینی (بازدید میدانی و اندازه ­گیری عمق چاه­های موجود)، وجود و نوع آب سطحی و کیفیت آن (بازدید میدانی و آزمایش­ها) و اندازه ­گیری رطوبت خاک (روش کرگیری).
شکل ۳-۲- برداشت نمونه خاک در اقدام بند خاکی
شکل ۳-۳- برداشت نمونه خاک در اقدام نهال­کاری بادام
شکل ۳-۴- اندازه ­گیری رطوبت خاک به روش کرگیری
۶- بررسی محیط انسانی با ارائه­ سوالاتی نظیر متوسط زمین تحت مالکیت بهره­برداران که با بهره گرفتن از اطلاعات امور اراضی اداره­ی منابع طبیعی شیراز و پرسش از اهالی منطقه مشخص می­گردد، نوع مالکیت اراضی درحوضه­ی موردنظر (مشاعی، منفرد)، که از اطلاعات اداره­ی ثبت و اسناد شیراز مورد استفاده قرار گرفت؛ نوع کاربری تعیین شده برای استفاده از اراضی توسط منابع طبیعی جهت بازاری تولید (معیشتی، تجاری، یا تلفیقی)، با بازدید میدانی و پرسش از سکنه­ی منطقه و با توجه به کاربری اراضی (که غالباً زراعت می­باشد و جهت بازاری تولید در آن منطقه اکثراً تجاری است).
۷- تعیین تاثیرات تولیدی، اقتصادی اجرای پروژه از نظر تولید چوب، محصولات زراعی، علوفه، فراورده­های فرعی دامی، و فراورده­های فرعی جنگلی.
۸- تعیین تأثیرات اجتماعی، فرهنگی (منظور فرهنگ­سازی و یادگیری اقدامات آبخیزداری، اجرای پروژه نظیر افزایش دانش آبخیزداری سکنه­ی آبخیز، افزایش فرهنگ حفاظت خاک، افزایش مشارکت مردم در اجرای سایر پروژه­ ها)، که با بهره گرفتن از پرسشنامه­ WOCAT و بازدید میدانی حاصل گردیده است.
۹- تحلیل و ارائه­ اطلاعات آماری با بهره گرفتن از نرم­افزار SPSS (نسخه­ ۱۶) و آزمون مربع کای­اسکوئر.
۱۰- نتیجه ­گیری از نقاط قوت و ضعف پروژه­ ها: نقاط قوت و ضعف هر یک از اقدامات انجام شده به صورت استفاده از تعداد علامت مثبت (+)، و منفی (-)، نمایش داده می­ شود.
تأثیرات مثبت تأثیرات منفی

زیاد

+

+

+

متوسط

+

+

کم

+

زیاد

–

–

–

متوسط

–

پنجم- اکثر تحقیقات انجام شده درمودر کیفیت زندگی کاری به صورت موردی صورت گرفته است.
(سیفی، ۱۳۸۵)
۲-۱-۱۷- آینده برنامه‌های کیفیت زندگی کاری:
آیا برنامه‌های کیفیت زندگی کاری پاسخگوی نیاز مدیریت به بهبود کیفیت خواهند بود؟
بسیاری از متخصصان معتقدند که اگرچه پیش بینی دقیق وصحیح دراین مورد دشوار است، اما گرایشات زیر نشان می‌دهد که برنامه‌های کیفیت زندگی کاری مبانی این امر را برای مدیریت فراهم می‌آورد.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱٫ افزایش تنوع سیستم‌های پرداخت بر اساس مسئولیت وعملکرد شغلی. سیستم‌هایی که برای ایجاد وتقویت همکاری گروهی واستمرار کوشش‌ها وکار تیمی طراحی شده‌اند.
۲٫ تبدیل سیستم دستمزد ساعتی به برنامه‌های پرداخت سالیانه برای رفع تفاوت طبقات شغلی. کاهش تفاوت تناوبی درپرداخت وتامین اقتصادی کارکنان
۳٫ بازنگری دربرنامه های بازنشستگی درجهت تشویق کارکنان به کار طولانی تر.
۴٫ بسط پوشش بیمه بهداشتی وشامل کردن خدمات روان شناختی، دندانپزشکی، خدمات ومعاینانت مربوط به بینایی وسایر خدمات جامع از جمله برنامه‌های مقابله با استرس، اعتیاد، طلاق و مشکلات ومسایل مربوط به فرزندان.
۵٫ به رسمیت شناختن خدمات وعملکرد گذشته فرد درراستای امنیت شغلی.
۶٫ تاکید برتغییر کار ووظیفه افراد، از طریق جابجایی آن‌ها دردرون سازمان وانتقال به واحدهای دیگر سازمان.
۷٫ اعلام قبلی واطلاع رسانی کافی وبه موقع درهنگامی که به لحاظ کاهش سود، سازمان ناچار به کاهش حقوق ومزایای افراد است، تا از اخراج و برکناری آن‌ها از کار جلوگیری شود.
۸٫ تاکید براوقات کاری منعطف، ساعت کار متناوب واستخدام پاره وقت.
۹٫ افزایش مشارکت درتصمیم گیری.
۱۰٫ تاکید بر دموکراسی صنعتی که درآن کارکنان سهم ونفوذ بیشتری درتدوین اهداف و برنامه‌های سازمان داشته باشند. (زیلاجی،۱۹۹۰)
به‌طوری کلی می‌توان گفت که برنامه‌های بهبود کیفیت زندگی کاری توسعه خواهند یافت، منتهی این امر فرآیندی زمان بر خواهد بود. طولانی شدن وکند بودن توسعه برنامه‌های کیفیت زندگی کاری ناشی از آن است که برنامه‌های بهبود کیفیت زندگی کاری به روشنی بیان وتشریح نشده‌اند ودر مورد آن‌ها اتفاق نظروجود ندارد.
روی هم رفته باگذشت زمان نیروی کار بیشتر از گذشته علاقمند به بهبود کیفیت زندگی کاری خویش شده وخواستار آن خواهد بودکه:

• • شغلی جالب تر، چالش انگیزتر وهمراه با مسئولیت داشته باشد

• • درازاء تلاش وخدمات خویش برای سازمان علاوه بر حقوق و مزایای مناسب، منصفانه ومکفی، درتصمیم گیری‌های مربوطه نیز شرکت کند وکار وتلاش او مورد قدردانی وتقدیر قرار گیرد.

• • محل کاری تمیزتر، ایمن تر، ساکت تر، روشن تر و به‌طورکلی بهتر داشته باشد.

• • سرپرستی ونظارت بر او کمتر باشد ولی درعین حال مدیریت سرپرستی در دسترس اوباشد.

• • روابطش با سایر اعضا سازمان وهمکاران صمیمی و دوستانه باشد.

• • سازمان برای کارکنان خدمات رفاهی، بهداشتی، و پزشکی مناسب ولازم ارائه دهد (سرتو، ۱۹۹۷)

شاید سؤال اکثر مدیران، سازمان‌ها پس از آشنایی با مفهوم کیفیت زندگی کاری و برنامه‌ها و فعالیت‌های آن چنین باشد که چگونه کیفیت زندگی کاری کارکنان را ارتقاء بخشیم؟
اولین پاسخ آن است که مدیریت سازمان بایستی همواره به دنبال برقراری تناسب وسازگاری بین جنبه‌های فنی و جنبه‌های انسانی سازمان باشد. به کارگیری فنّاوری جدید حداکثر بهره برداری را داشته باشیم، لازم است که درکاربرد آن، ماهیت افراد ونیازهای آن‌ها رادرنظرآوریم. زیرا بخشی سازمان مستلزم آن است که سیستم‌های فنی و سیستم‌های اجتماعی آن هماهنگ وسازگار با یکدیگر باشد.
دومین پاسخ این است که سازمان‌ها بایستی به نحوی طراحی شوند که حداکثر سازگاری را با شرایط متغیر داشته باشند وانگیزش کارکنان خودرا برای عملکرد بهتر و بیشتر به حداکثر برسانند. راه دستیابی به سازگاری سازمان وانگیزش کارکنان استفاده از گروه‌های کاری مستقل و خود گردان است. تشکیل چنین گروه‌هایی، انگیزش اعضا را موجب می‌شود وتسهیل می‌کند.
زیرا آن‌ها احساس آزادی ودرعین حال احساس مسئولیت می‌کنند وبه همین لحاظ وظایف و کارهای متنوع و چالش انگیز را متقبل می‌شوند وانجام می‌دهند وهمین امر موجب بالندگی و انگیزش بیشتر آن‌ها می‌شود.
سومین پاسخ آن است که هرگونه رویکرد وبرنامه ای در جهت بهبود کیفیت زندگی کاری بایستی به این واقعیت توجه داشته باشد که میزان اثر بخشی هر سازمانی وابسته است به میزان تعهد دست اندرکاران آن سازمان نسبت به اهداف مقرر. دستیابی به تعهد مورد نظر ومطلوب، مستلزم ارتباطات باز، دوطرفه وآسان ومشارکت تمامی کارکنان درفرایند تصمیم گیری است. (فلدمن، ۱۹۸۶)
درهرحال اجرای برنامه‌های مربوط به بهبود کیفیت زندگی کاری واثر بخشی آن‌ها مستلزم آن است که مدیریت نقش ونگرش جدیدی نسبت به کارکنان اتخاذ کند. زیرا همان طوری که در تعاریف ارائه شده ملاحظه گردید، کیفیت زندگی کاری فلسفه ای از مدیریت تلقی می‌شود که شأن و منزلت کارکنان را نگه می‌دارد وارتقاء می‌بخشد، فرصت‌هایی را جهت رشد وبالندگی آن‌ها فراهم می‌کند وفرهنگ‌سازمانی را بدین منظور تغییرمیدهد واصلاح می‌کند. بنابراین کیفیت زندگی کاری مطلوب وبالا درجو عدم اعتماد وروابط خصمانه شکل نمی‌گیرد. کیفیت زندگی بالا مستلزم آن است که مدیریت، کارکنان را رکن اساسی و سرمایه بسیار ارزشمند سازمان تلقی کند که قادر ومایل به همکاری و تلاش درجهت تحقق اهداف سازمان، هستند بدین منظور مدیریت بایستی کمتر به صورت ناظر و کنترل کننده عمل کند وبیشتر همچون یک مربی وکمک کننده باشد که به کارکنان درمواقع لزوم و درصورت تقاضای کارکنان، کمک نماید، حمایت وهدایت خودرا در اختیار آنان قراردهد. (اعتباریان، ۱۳۸۷)
۲-۲- بخش دوم – تعهد سازمانی
۲-۲-۱-مفهوم و تعریف تعهد
واژه «تعهد»^[۷]، منحصر به جامعه‏شناسان نیست، بلکه متفکران حوزه‏هاى دیگر از جمله: سیاست، فلسفه، مدیریت، اقتصاد و اخلاق نیز آن را به‏کار گرفته‏اند. این واژه برگرفته از یک لغت لاتین است و در حوزه‏هاى زیر، معانى ویژه‏اى دارد.

1. 1. در حوزه اخلاق، به معناى تعهدات ارزشى و علایق مشترک در فهم روابط بین ذهنى، مابین تعداد زیادى از کنشگران، عمدتاً با پشتوانه تعاملات گفتمانى نسبتاً گرم، استوار است.

1. 1. در حوزه سیاست، به معناى تعهدات مشترک به اهداف جمعى و علایق مشترک در ایجاد نظم اجتماعى محیط، مابین تعداد کنشگر، عمدتاً با پشتوانه تعاملات اقتدارى جاذب، استوار است.

1. 1. در حوزه اقتصاد یا اجتماع بازار، بر تعهدات مشترک بر کنترل منابع اقتصادى و علایق مشترک در بده‏بستان، مابین تعداد کنشگر، با پشتوانه روابط مبادله‏اى، مبتنى است.

1. 1. در حوزه فلسفه، واژه تعهد به معناى وجدان انسانى است. یعنى وجدان پهناور و عمیقى که تمام خوشى‏ها و ناملایمات انسان‏ها را در خود درک مى‏کند (جعفرى، ۱۳۴۵)

علاوه بر چهار دیدگاه مذکور، مى‏توان در سطح جامعه اجتماع تلفیقى و ترکیبى را نیز برشمرد که پارسونز آن را اجتماع جامعه‏اى یا اجتماع عام مى‏نامد (چلبى ۱۳۷۵)
به بیان ساده، اجتماع جامعه‏اى، اجتماع تعمیم‏یافته‏اى است، که درنتیجه نفوذ متقابل چهار مورد فوق‏الذکر در سطح کلان به‏وجود مى‏آید، که البته حضور دو عنصر اساسى تعهد و علقه اجتماعى در آن ضرورى است.
واژه تعهد، کاربردهاى گسترده‏اى در رشته‏هاى مختلف علوم انسانى دارد، که در پژوهش حاضر، کاربرد آن تنها در حوزه مدیریت بررسى مى‏شود.
در حوزه مدیریت، تعهد سازمانى، هنگامى واقعیت مى‏یابد که فرد به جامعه و سازمان خود، (در عمل) احساس مسئولیت و وابستگى کند. احساس تعلق عاطفى و همذات‏پندارى اعضاى سازمان، همانند رویکرد جامعه‏شناختى یکى از مهم‏ترین عوامل به‏منظور ایجاد تعهد کارى در علم مدیریت است. از منظر این رهیافت (مدیریت)، نقشِ وابستگىِ عاطفى در سازمان ضرورت مى‏یابد، چرا که پایه نظم هنجارى سازمان عاطفه است؛ بدین معنا که احساس تعلق به جمع، اعتقاد اجتماعى متقابل بین اعضاى سازمان و دوستى متقابل (که از مشخصه‏هاى اصلى همبستگى اجتماعى‏اند)، همگى ریشه در وابستگى عاطفى دارند. (سیفی، ۱۳۸۵)
مراد از تعهد سازمانى که موضوع بحث پژوهش حاضر است، همذات‏پندارى با سازمان کار و وفادارى به ارزش‏ها، انتظارها و هدف‏هاى آن سازمان است. تعهد سازمانى، به فرهنگ سازمانى و وفاق سازمانى در سازمان کار وابسته است و انسجام سازمانى و وفاق سازمانى هر دو در تقویت سازمان نقش موءثرى دارند.
تعبیر شهروند سازمانى، مفهومى است که اخیراً به‌منظور تقویت تعهد سازمانى (به شکل مشروط) عرضه شده است. این تعبیر به تبعیت از سه موج عرضه شده از سوى مارشال، به‏مثابه موج چهارم تلقى مى‏شود. این چهار موج عبارت‌اند از:

عملیاتی

ب- سازمان با حیطه نظارت گسترده

* مزایا
سرپرستان از قدرت بیشتر برخوردارند
سیاست‌ها باید واضح باشند
مرئوسین باید به دقت انتهاب شوند.
کیفیت استثنایی و ویژه برای مدیریت

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

منبع: (سید جوادین، ۱۳۸۴: ۳۶۶)
* معایب
گرایش به عملیات بیشتر و نظارت بر مدیران که می‌تواند مشکل آفرین باشد
خطر از بین رفتن کنترل به دلیل روابط زیاد

روش‌های ساختار سازمانی(طراحی سازمان)
برای طراحی ساختار سازمان روش‌های مختلفی وجود دارد. اتخاذ شیوه‌ی مناسب باید براساس شرایط محیطی، نوع فعالیت و اهداف و راهبرد و سایر عوامل مهم اثرگذار باشد. روش‌های معمول سازماندهی در این قسمت توضیح داده می‌شود. همچنین به نکات مثبت و منفی آنها در شرایط مختلف اشاره می‌شود.
ساختار مبتنی بر نوع وظیفه
در تهیه‌ی چنین ساختاری، فعالیت‌های اساسی سازمان بر حسب وجوه مشترکی که دارند، گروه‌بندی می‌شوند. برای مثال همه مهندسین در واحد مهندسی قرار می‌گیرند. بازاریان در واحد بازاریابی و در مورد تحقیق و توسعه و تولید هم همین گونه عمل می‌شود. در نمودار شماره (۲-۲) نمونه‌‌ای از این نوع ساختار نشان داده شده است.
نمودار ۲- ۲: ساختار مبتنی بر وظیفه
مدیر عامل
معاون بازاریابی
معاون تولید
معاون تحقیق و توسعه
معاون
برنامه‌ریزی
معاون اداری و مالی
منبع: (زارعی متین، ۱۳۸۷: ۲۱۸)
به طور کلی اگر محیط ثابت باشد، فن آوری یکنواخت و عادی باشد و نیز واحدهای سازمانی وابستگی زیادی به یکدیگر نداشته باشند چنین ساختاری مؤثر است. اما اگر محیط تغییر کند، سازمان نمی‌تواند به سرعت از خود واکنش نشان دهد. واحدهای سازمانی از هماهنگی لازم برخوردار نیستند. البته مدیران سعی می‌کنند تا با ایجاد ارتباطات افقی بین واحدها این نقطه ضعف مهم را بپوشانند.
ویژگی‌های ساختار سازمانی مبتنی بر نوع وظیفه:
الف) محتوا:
– ساختار: مبتنی بر نوع وظیفه یا فعالیت سازمانی
– محیط: با ثبات و نسبتاً مطمئن
– فن آوری: عادی و یکنواخت، وابستگی بین واحدها اندک
– اندازه: کوچک یا متوسط
– هدف: کارایی درون سازمانی، کیفیت بالای فنی
– اختیارات: مدیر واحد
ب) نقاط قوت:
۱- در درون واحدها، صرفه جویی به مقیاس صورت می‌گیرد.
۲- افزایش مهارت کارکنان در محدوده‌ی کاری واحد سازمانی.
۳- سازمان می‌تواند هدف‌های تخصصی واحدهای خود را تأمین کند.
۴- اگر سازمان یک نوع محصول یا خدمات تولید کند، این ساختار مناسب است.
۵- برای سازمان‌های کوچک و متوسط مناسب است.
ج) نقاط ضعف:
۱- نسبت به تغییرات نمی‌تواند به سرعت از خود واکنش دهد.
۲- تصمیمات معمولاً توسط مدیر ارشد سازمان صورت می‌گیرد.
۳- هماهنگی در سطح افقی سازمان (بین واحدها) ضعیف است.

گفتار اول: تعاریف اصلی

الف- حق

بسیار اتفاق افتاده که در مواردی گفته‏ایم: حق با من است، حق با شماست یا او حق مرا پایمال کرد یا فلانی به حقوق دیگران احترام می‏گذارد و آیا همگان به حقوق خویش و دیگران آگاهی دارند؟ برای پرداختن به این مطالب نخست باید بدانیم، «حق» چیست.

واژه «حق» در لغت به معنی ثبوت و ثابت است و در مقابل آن کلمه «باطل» به معنای غیر ثابت قرار دارد. حق، ثبوت اعتباری یک امر وضعی است برای یک شخص، که له او و به عنوان امتیازی برای او مقرر شده است و زمام آن به دست‌اش قرار داده شده است و مستلزم وظایف الزامی‌بر عهده دیگران در قبال صاحب حق است. حال فرق نمی‌کند آن چه برای صاحب حق مقرر شده است صلاحیت حقوقی در انجام فعل باشد یا آزادی انتخاب یا اهلیت انتفاع یا اولویت یا امر دیگری مانند این‌ها^[۱].
به عنوان نمونه، حق مالکیت، که هرگاه کسی مالک خانه‏ای باشد، می‏تواند از آن خانه استفاده کند و در آن سکونت نماید یا در آن تصرف کند و آن را بفروشد یا به دیگری ببخشد یا خراب کند و دوباره بسازد. یا مثلاً حق قصاص نفس که دارنده این حق می‏تواند اعدام قاتل را از دادگاه بخواهد. چنین حقوقی را شرع و قانون به صاحب حق می‌دهد و پشتیبانی از صاحب حق نیز، وظیفه شرع و قانون است.
واژه «حق » چند کاربرد و معنا ذکر می کند که برخی از آن از این قرار است: ضد باطل، عدل، مال و ملک، حظ و نصیب، موجود ثابت، امر مقضی، حزم، سزاوار^[۲].
با توجه به آنچه بیان شد، روشن می گردد که «حق» واژه‌ای عربی است که به معنای «ثبوت » و «تحقق » است و وقتی می گوییم: چیزی تحقق دارد، یعنی ثبوت دارد^[۳]، و گاه معادل آن در زبان فارسی «هستی پایدار» به کار برده می شود؛ یعنی هر چیزی که از ثبات و پایداری بهره‌مند باشد، حق است^[۴].
ارکان حق هر حقی سه رکن دارد:
۱. شخص یا اشخاصی (حقیقی یا حقوقی) که حق برای آنها و به نفع آنهاست (من له الحق؛ صاحب حق).
۲. شخص یا اشخاصی (حقیقی یا حقوقی) که حق بر آنهاست و در مقابل آن حق، وظیفه دارند و باید به وظیفه خویش عمل نمایند (من علیه الحق؛ کسی که در مقابل آن حق مسئولیت دارد).
۳. آن چیز یا کسی که حق بدان تعلق گرفته است (متعلَّق حق). متعلق حق گاهی شیئی خارجی و عین است مانند حق مالکیت کسی بر زمین یا خانه؛ گاهی دَین است؛ مانند بدهی که بدهکار به بستانکار دارد؛ گاهی منفعت است مانند کسی که حق استفاده از میوه درختی را دارد و گاهی انتفاع۳۱ است مانند کسی که مجاز است از سایه درختی بهره‏مند شود.
اگر کسی به دیگری زیان وارد نماید مسئول است ولو این که تقصیری از او سر نزده باشد، بنابراین زیان‌های بدنی و مادی به طور نوعی تضمین شده‌اند که موجب مسئولیت هستند ولی زیان‌های اقتصادی تضمین شده نیستند و اینگونه زیان‌ها نتیجه اعمال حق فعالیت تجار و غیره هستند. و این فعالیت آن‌ها بر رقبای آن‌ها لطمه می‌زند در اینجا مسئولیت منوط به اثبات قتقصیر عامل زیان است، همین‌طور در خسارت‌های ادبی که ناشی از به هم خوردن و مطالبه خسارت منوط به اثبات تقصیر است^[۵].
آثار حق هر حقی باید دست کم یکی از سه اثری را که ذکر می‌شود، داشته باشد:
۱. اسقاط: فردی که صاحب حق است می‏تواند از حق خود بگذرد. مانند طلبکاری که حق خود را به بدهکار می‏بخشد و ذمّه او را بری می‌کند. حق خیار، حق قصاص و حق استفاده از خانه‏های سازمانی نمونه‏های آن می‏باشند.
۲. نقل: فردی که صاحب حق است می‏تواند حق خود را به دیگری واگذار نماید. مانند صاحب خانه، که حق استفاده و سکونت در ملک خود را به مستأجر یا مستعیر (عاریه گیرنده) واگذار می‌کند. حقی که قابل نقل باشد قابل اسقاط نیز است، نه بالعکس.
۳. انتقال: حق این قابلیت را دارد که به دیگری منتقل شود، بدون آن که صاحب حق اراده کرده باشد، مانند حق ارث، حق شفعه، حق قصاص و حق تحجیر. هر حقی که قابل انتقال باشد قابل اسقاط هم است، نه بالعکس. لوازم حق به آنچه حق با خود همراه دارد، لوازم حق می‏گویند. از بارزترینِ این لوازم، «بهره‏وری» است؛ یعنی کسی که نسبت به چیزی یا کسی حقی دارد، می‏تواند از متعلق حق خود استفاده کند، بهره‏ور شود و نفعی ببرد. دیگر از لوازمِ حق، «اختصاص» است. چون نفعی که صاحب حق از متعلق حق می‏برد، مانع از آن می‌شود که دیگران آن بهره را ببرند، می‏توان گفت: نفع مذکور به ذی‌حق اختصاص دارد و چون دیگران از این بهره ممنوعند و حق به سود ذی‌حق و به زیان آنان است، می‏توان گفت که حق گونه‏ای «امتیاز» برای ذی‌حق ایجاد می‌کند.»
چنان که قبلاً اشاره کردیم حق یک امر اعتباری است. برای تسهیل در تعریف در مقام انتخاب عنوان بسیطی که به ماهیت حق اشاره داشته باشد – یعنی برای وام‌گیری یک مفهوم از میان مفاهیم حقیقی و تطبیقی آن بر حق به عنوان مصداق اعتباری آن – لازم نیست خیلی سخت‌گیری کنیم.
مسأله از قبیل نوعی نام‌گذاری است. از آن جا که معمولاً حق به فعل، تعلّق می‌گیرد و همه مواردی که تحت عنوان رابطه حقّیه مورد تجزیه و تحلیل قرار دادیم را می‌توان نوعی استیلا بر فعلی خاص قلمداد کنیم. مانعی ندارد در تعریف حق بگوییم استیلای اعتباری شخص است بر فعلی، به نحوی که از ویژگی‌های مزبور برخوردار است و نفوذ حقوقی و ممنوعیت مزاحمت دیگران و موارد مشابه دیگر از آثار این استیلاست. اگر عنوانی که برای حکایت از مقوله حق انتخاب می‌شود در نظر عرف – که معمولاً اهل تسامح هم هست – تداعی بخش نوع موارد آن باشد کافی است، جامعیت این عنوان به دقت فنی لازم نیست. آن چه اهمیت دارد و توجه به آثار و احکام عملی مسأله در عرف ارتباطات معنادار عقلایی و نیز ویژگی‌هایی است که برای تمیز حق از احکام اعتباری مشابه آن قبلاً مورد موشکافی قرار دادیم.
آن چه گفتیم معنای حقیقی حق بود، اما برخی موارد استعمال این واژه، تمامی ‌ویژگی‌های ذکر شده را ندارد، یا استیلای بر فعل برای صاحب حق را که محور رابطه حقّیه دانستیم در بر ندارد ما این موارد را استعمال مجازی حق به حساب می‌آوریم، مثل حق برابری برای افراد در جایی که مبتنی بر استحقاق مساوی نیست بلکه صرفاً از وظیفه اخلاقی دیگران در توجه و احترام یک سان به افراد انتزاع شده است.
در این جا اختیار داری فعل و این که زمام حق به دست صاحب حق باشد متصوّر نیست. همین طور است حق ولایت اگر تصدی آن برای ولیّ منوط به اختیار خود او نباشد. لکن به مناسبت تطبیق برخی دیگر از
ویژگی‌های حق در این موارد مجازاً حق اطلاق می‌شود. هم چنین گاهی از حق حیات صحبت می‌شود در حالی که زمام این امر به دست فرد نیست.
انسان آزاد نیست که اگر بخواهد زندگی کند و اگر نخواهد به زندگی خود خاتمه دهد، لکن به مناسبت این که این بیان به همراه خود الزامی‌ بر گردن دیگران به نفع فرد دارد مبنی بر این که نمی‌توانند او را از این بهره‌مندی محروم کنند مجازاً واژه حق را برای آن به کار می‌برند. همین طور است حق شکنجه نشدن و امثال این‌ها که زمام آن به دست خود فرد نیست و نمی‌تواند از آن صرف نظر کند یا آن را به دیگری واگذار کند بلکه صرفاً وظیفه‌ای بر عهده دیگران است منتها به واسطه این که در جعل این وظیفه نفع فرد لحاظ شده مجازاً تعبیر حق به کار گرفته می‌شود. گویی در این موارد معنای حق به کلیه شئونی از افراد که از طرف دیگران لازم‌الرعایه باشد تعمیم داده شده است. می‌توان گفت این معنای وسیع‌تر در عرف و ادبیات غیر فنی، واژه حق اطراد دارد لکن ما باید میان استعمال عامیانه حق و کاربرد فنی آن در عرف فقها و حقوق‌دانان و امثال آنان، فرق قائل شویم.

ب- انسان

انسان واژه‌ای است عربی، اسم جنس (عام) که برای مذکر و مؤنث، جمع و مفرد یکسان به کار می‌رود. انس در مقابل «جن» است. کلمه انسان یا از ماده «انس» است، از آن جهت که انسان‌ها با یک دیگر یا با هر چیزی مأنوس می‌شوند و خو می‌گیرند؛ لذا می‌گویند: انسان مدنی بالطبع است، چون طبعاً حال انس گرفتن در انسان قوی است. و یا از ماده «نسیان» و اصل آن «انسیان» است. انسان چون اهل نسیان و فراموشی است به او انسان گفته شده است. از امام صادق‌(علیه‌السلام) روایتی به این مضمون نقل شده است: حضرت آدم از همان اول با این که بنا بود به آن شجره نزدیک نشود به زودی فراموش کرد و به آن درخت نزدیک شد.^[۶]

ج- محیط زیست

محیط زیست در دو مفهوم بکار برده می‌شود یکی مفهومی‌که از علوم طبیعت ناشی می‌شود وتحت عنوان «محیط زیست طبیعی» معرفی شده ودیگری در تعامل باسازوکارهای انسانی است که با عنوان «محیط زیست انسانی» از آن نام برده می‌شود وهر دو عنوان فوق طیف گسترده‌ای از موضوعات مختلف راتحت پوشش خود دارد^[۷].
محیط زیست به معنای عام شامل کل منابع طبیعی تجدید شونده شامل جنگلها، مراتع، منابع آبی و….بوده وطیف وسیع وگسترده‌ای از تعاریف تخصصی مربوطه را در بر می‌گیرد که همین امر در تفسیر ماهوی مربوطه به معنای قانونی محیط زیست اشکال‌هایی را به وجودآورده چرا که همین متن حقوقی محیط زیست را به صورت جامع ومانع تعریف نکرده است وقوانین موجود تعریفی از آن ارائه نداده‌اند بلکه در آنها از محیط زیست در رابطه با سه عنصر طبیعت، منابع طبیعی، شهر و مناظر سخن گفته است که در این راستا می‌توان به برخی از قوانین و مقررات موضوعه مانند قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگلها و مراتع کشور، قانون شکار و صید، قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، قانون شهرداری و…. اشاره نمود^[۸].
با توجه به سیمای متنوع سطح کره خاکی و نیز طیف وسیع مسائل زیست محیطی، بایستی سعی گردد، تا تعاریفی کاربردی برای محیط زیست ارائه شوند. بدین منظور می‌توان، آن چه را که ما را احاطه کرده، بر ما تأثیر می‌گذارد و از ما تأثیر می‌پذیرد، بر سه بخش کلی تقسیم نمود:
۱) محیط طبیعی؛
۲) محیط اجتماعی؛
۳) محیط مصنوع.
در حالی که در تقسیم‌بندی‌های تئوریک مانند آن چه در بالا آمده سعی در تفکیک محیط زیست در بخش‌های مختلف (ولی همگن و متجانس) می‌شود، در عمل تفکیک این محیط‌ها از یکدیگر غیر ممکن است^[۹].

گفتار دوم: تعاریف مرتبط

الف- رابطه حق و تکلیف

از دیدگاه شهید مطهری، در مقابل حق، تکلیف قرار دارد که آن نیز مانند حق، مبنای خارجی و واقعی دارد و این مبنا را مصلحت می‏نامند. تکلیف از لحاظ ماهیت مغایر است با مصلحت واقعی؛ ولی حق مجعول از لحاظ ماهیت، متحد است با مصلحت واقعی؛ یعنی چون در طبیعت این، حق موجود است، در تشریع نیز موجود است. از نظر استاد، حق، محدود است. این که انسان دارای حقوق است، به معنای نامحدود بودن آن نیست: در حقیقت باید گفت انسان حقّی دارد و حقّ حدّی دارد.^[۱۰]
این که انسان، حق سخن گفتن دارد، بدین معنا نیست که به دیگران دشنام دهد یا غیبت کند یا تهمت بزند یا سخن لغو بگوید. انسان حق فکر کردن دارد؛ اما این حق محدود است؛ یعنی نباید دراندیشه نابودی دیگران باشد.

اقسام حق ازدیدگاه استادمطهری

۱. حقوق انسان بر طبیعت و ثروت‏های آن (حقوق اقتصادی)؛
۲. حقوقی که در مورد اختلافات وحی محکمات دارد. (حقوق قضایی)؛
۳. حقوقی که از نظر حکومت و سیاست دارد (حقوق سیاسی).^[۱۱]
هیچ گاه نمی‌شود فردی بر دیگری حقی داشته باشد؛ اما آن دیگری بر او حقی نداشته باشد. هر یک از آنها، هم حق دارند و هم تکلیف: وَ لَوْ کَانَ لِأَحَدٍ أَنْ یجْری عَلَیهِ لَکانَ ذلکَ خالِصا للّه‏ سُبحانَهُ. اگر در عالم هستی کسی پیدا شود که بر دیگری حق داشته، اما دیگری بر او حقی نداشته باشد، آن موجود فقط خداوند است. جهت این امر هم آن است که مبنای حق درباره خداوند با دیگران فرق دارد. حق افراد به معنای انتفاع بردن است؛ اما حق خداوند معنایش این است که دیگران در مقابل خداوند تکلیف دارند. هیچ کس در جهان و از خداوند طلبی ندارد که خداوند موظّف بر ادای آن باشد؛ ولی افراد می‏توانند از یک دیگر طلبکار باشند.^[۱۲]
استاد مطهری حقوق فطری را یک نظریه عقلی می‏داند و در باب اهمیت آن چنین می‏گوید: در حقیقت نظریه حقوق فطری را باید نظریه حقوق عقلی نام نهاده؛ زیرا فقط مطابق این نظریه است که می‏توان به قضایای بدیهی عقلی و اصول متعارفه در باب حق قایل شد و در نتیجه می‏توان علم حقوق را یک علم عقلی و فلسفه ـ ولو فلسفه عملی نظیر اخلاق ـ دانست؛ اما با انکار حقوق فطری، علم حقوق یک علم وضعی است نظیر علم فقه.^[۱۳]
استاد معتقد است که جز با‌پذیرش اصل غائیت نمی‏توان حقوق فطری را‌پذیرفت. این که جهان خلقت دارای غایت است و هر موجودی برای هدفی خاص آفریده شده می‏تواند مبنای حقوق فطری باشد. از نظر ما، حقوق طبیعی و فطری از آنجا پیدا شده که دستگاه خلقت با روشن بینی وتوجه به هدف، موجودات را به سوی کمالاتی که استعداد آنها را در وجود آنها نهفته است، سوق می‌دهد.
هر استعداد طبیعی، مبنای یک «حق طبیعی » است و یک «سند طبیعی» برای آن به شمار می‏آید؛ مثلاً فرزند انسان، حق درس خواندن و مدرسه رفتن دارد؛ اما بچه گوسفند چنین حقی ندارد. چرا؟ برای این که استعداد درس خواندن و دانا شدن در فرزند انسان هست؛ اما در گوسفند نیست. دستگاه خلقت این سند طلبکاری را در وجود انسان قرار داده و در وجود گوسفند قرار نداده است. هم‏چنین است حق فکر کردن و رأی دادن و اراده آزاد داشتن.^[۱۴]
یکی از لوازم تفسیر غایی از حقوق فطری این است که می‏تواند توجیه‌گر حق آیندگان بر انسان‌های امروزی باشد. اگر رابطه غایی میان نسل آینده با نسل‏های حاضر و گذشته را بپذیریم می‏توان حقوق آیندگان را توجیه منطقی کرد.
یا یک نحو تضامن اجتماعی میان افراد است و حتی حاضرین نسبت به نسل آینده نیز ضمانت و مسئولیتی دارند و آنها بر این‏ها حقوقی دارند، همان طوری که یک نوع ضمانت و مسئولیتی نسل حاضر نسبت به نسل گذشته دارد و اساساً این حقوق از کجا پیدا شده و کی وضع کرده؟ آیا طبیعی است؟ معنا ندارد که گذشته و آینده حقی بر عهده حاضر داشته باشد. ناچار باید گفت الهی است و به اعتبار حقیقتی است که بر همه نسل‏ها احاطه دارد؛ یعنی به اعتبار پیوند غایی است که بین گذشته و حاضر و آینده است.
البته رابطه «حق» و «تکلیف»، از نوع رابطه متقابل است. به گونه‏ای که، همواره در یک سو حق و در سوی دیگر تکلیف است. این رابطه متقابل به دو شکل مطرح است: نخست اینکه، وقتی سخن از حق به میان می‏آید، باید متوجه بود که در برابر آن تکلیفی هم وجود دارد؛ یعنی، یکی حق پیدا می‌کند و دیگری تکلیف. در این صورت گاه تکلیف ناظر به اجرای موضوع حق است و شخص باید کاری را که صاحب حق می‏خواهد، انجام دهد؛ مثال: شخصی که به عنوان طلبکار شناخته می‌شود، «حق» دارد در موعد مقرّر، طلب خود را از بدهکار وصول کند. در مقابل، بدهکار هم «تکلیف» دارد، بدهی خود را (در صورت تمکن و نبود عُسرت) در موعد مقرّر بپردازد. یا وقتی گفته می‌شود، زن در عقد دائم، حق دارد از شوهر نفقه بخواهد، یعنی مرد مکلّف است، نفقه زن را بپردازد. در پاره‏ای موارد تکلیفی که در برابر حق ایجاد شده، در احترام به آن و خودداری از تجاوز به حق خلاصه می‌شود. بنابراین، هرگاه حقی برای کسی در نظر گرفته شود، طبیعی است که دیگران (من علیه الحق) وظیفه دارند آن حق را ادا کنند یا محترم بشمارند.
شکل دوّم رابطه حق و تکلیف، این است که اگر برای شخص یا اشخاص حقی در نظر گرفته شود، آن فرد باید وظایفی را انجام دهد تا آن حق بر او ثابت شود. چنین نیست که برای شخص یا اشخاصی مطلقاً حقوق و مزایا جعل شود، بدون داشتن هیچ تکلیفی. مثلاً، اگر شهروندی حق دارد از بهداشت برخوردار باشد، در مقابل تکلیف دارد به جامعه خدمت کند و یا اگر کارمندی حق دارد که مزد دریافت کند، در مقابل تکلیف دارد به وظایفی که برایش مشخص شده عمل کند. حضرت علی(علیه‌السلام) در وصف حق می‏فرماید: لا یجْری لِاَحَدٍ الاّ جَرَی عَلَیه وَ لا یجْری عَلَیهِ اِلاّ جَری لَه^[۱۵].
کسی را بر دیگری حقی نیست، مگر اینکه او نیز بر این شخص حقوقی دارد و آن دیگری را بر این شخص حقی نیست، مگر این که این شخص هم حقی دارد. پس چه خوب است هر بار که می‏گوییم «این حق من است» توجه کنیم که این حق در مقابل چه وظیفه‏ای به ما تعلق گرفته است و آیا به این وظیفه عمل کرده‏ایم؟ آری تنها خداوند است که نسبت به انسان‌ها حقوقی دارد؛ بدون آنکه هیچ تکلیفی برای او وجود داشته باشد، با این حال، واجباتی برای خودش قرار داده است. حضرت علی(علیه‌السلام) در همان خطبه می‏فرماید: لَوْ کانَ لِاَحَدٍ اَنْ یجْری لَهُ وَ لا یجْری عَلَیهِ لَکانَ ذلِکَ خالِصاً لِلّه سُبْحانَهُ دوُنَ خَلْقِهِ^[۱۶]. اگر برای کسی حقی باشد و متقابلاً دیگران بر او حق نداشته باشند، چنین حقی، اختصاص به خداوند سبحان دارد نه غیر او. نکته: ـ باید توجه داشت که تکلیف ـ به خلاف حق که اختیاری می‏باشد ـ الزامی‌است. کسانی که تکلیف دارند حق صاحب حقِّ را محترم بشمارند، باید حتماً چنین کنند و از تکلیف گریز و گزیری ندارند.