پیشینه پژوهش
۲-۱ اسکیزو فرنیا^[۲۱]
اختلال اسکیزوفرنیا اختلالی است که حداقل شش ماه به طول می انجامد و شامل یک ماه علائم مرحله فعال یعنی دو یا چند مورد از علائم هذیان ها، توهمات، تکلمم آشفته، رفتار کاتاتونیک یا آشفته آشکار یا علائم منفی می باشد. شیوع این اختلال یک درصد جمعیت عمومی و احتمال بروز آن بیش از همه در سنین ۱۶ الی ۲۵ سالگی وجود دارد. شیوع این اختلال در مرد و زن برابر است، هر چند که سیر بیماری در مردان و زنان تفاوت دارد. این اختلال در همه فرهنگها و طبقات مشاهده می شود، هر چند بنا بر نظر بعضی محققان در طبقه اجتماعی- اقتصادی پایین از فراوانی بیشتری برخوردار است (کاپلان^[۲۲]، ۲۰۰۲).
نشانه های شاخص اسکیزو فرینا در برگیرنده گسترده ای ازکژ کاری های شناختی و هیجانی است که شامل کژکاری ادراکی، تفکر استنتاجی، زبان و ارتباطات، بازنگر رفتاری^[۲۳]، عاطفه، سیالی و بارآوری تفکر و گفتار، قابلیت لذت بردن، اراده و انگیزه، و توجه است. در اسکیز و فرینا یک نشانه تنها که شاخص این بیماری باشد وجود ندارد، بلکه این تشخیص مستلزم شناسایی مجموعه ای از علائم و نشانه هایی است که با اختلال در کارکردهای شغلی یا اجتماعی همراه باشد (انجمن روانپزشکی امریکا، ۲۰۰۰).
از نظر DSM-IV-TR ملاکهای تشخیصی برای اسکیزوفرنی به شرح زیر می باشد:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف) حداقل دوتا ازعلائم زیر در طی یک دوره یک ماه وجود داشته باشد (یا در صورت درمان موفق کمتر)
۱) هذیان
۲) توهم
۳) تکلم نابسامان
۴) علائم منفی یعنی تخت شدگی حالات عاطفی ،ناگویی،یا بی ارادگی .
ب) کژکاری شغلی واجتماعی: از زمان شروع اختلال به مدت قابل توجهی ،حداقل یکی از حوزه های اصلی کارکرد از قبیل شغل، روابط بین فردی، یا مراقبت از خود کاهش یابد.
پ) مدت : نشانه اختلال به مدت حداقل شش ماه ادامه داشته باشد
ت) رد کردن اختلال اسکیزو افکتیو و اختلال خلقی
ث) رد کردن سوء مصرف مواد و بیماری طبی عمومی
ج) ارتباط با اختلال نافذ رشد : در صورتی که حداقل یک ماه هذیان و توهم برجسته وجود داشته باشد کاپلان و سادوک (۲۰۰۷، ترجمه رضاعی،۱۳۹۰).
۲-۲- افسردگی اساسی MDD^[24]
اختلال افسردگی اساسی (که افسردگی یک قطبی نیز نامیده می شود.) بدون سابقه ای از دوره های مانیا، مختلط، یا هیپومانی رخ می دهد. دوره افسردگی اساسی باید حداقل دو هفته طول بکشد و بیماری که دچار دورۀ افسردگی اساسی تشخیص داده می شود. باید لااقل چهار علامت از فهرستی شامل تغییر اشتها و وزن، تغییرات خواب و فعالیت، فقدان انرژی، احساس گناه، مشکل در تفکر و تصمیم گیری، و افکار محدود کنندۀ مرگ یا خودکشی هم داشته باشد. این اختلال بالاترین شیوع طول عمر (حدود۱۷ درصد) را داشته است. میزان بروز سالیانه افسردگی اساسی ۵۹/۱ درصد (زنان ۸۹/۱ درصد)و مردان ۱/۱ درصد است کاپلان و سادوک (۲۰۰۷ ، ترجمه رضاعی، ۱۳۸۷).
تقریباً در سراسر جهان و در همه کشورها و فرهنگها دیده شده که شیوع این اختلال در زنان دو برابر مردان است. طبق فرضیات دلایل این تفاوت عبارت است از تفاوتهای هورمونی، اثرات زایمان، تفاوت فشار روانی- اجتماعی زنان و مردان، الگوهای رفتاری مربوط درماندگی آموخته شده^[۲۵].
متوسط سن شروع اختلال افسردگی اساسی حدود چهل سالگی است و حدود ۵۰ درصد از کل این افراد بیماریشان در سنین بیست تا پنجاه سالگی شروع می شود. این اختلال نیز ممکن است در کودکی یا پیری شروع شود. اختلال افسردگی اساسی بیشتر در افرادی پیدا می شود که هیچ ارتباط بین فردی نزدیکی ندارند و یا طلاق گرفته یا متارکه کرده اند (همان منبع).
همچنین هیچ ارتباطی بین وضعیت اجتماعی- اقتصادی افراد و اختلال افسردگی اساسی پیدا نشده است (همان منبع).
از نظر DSM-IV-TR ملاکهای تشخیصی برای افسردگی اساسی به شرح زیر می باشد:
حداقل پنچ تا از علائم زیر همزمان در یک دوره دو هفته ای وجود داشته باشد و نشانه تغییر در کار کرد قبلی باشد:
۱) خلق افسرده در اکثر اوقات روز و تقریبا همه روزها
۲) کاهش علاقمندی ولذت بردن از همه یا تقریبا همه فعالیت ها
۳) کاهش وزن (بدون اجرای رژیم خاصی)
۴) کم خوابی یا پر خوابی به طور تقریبا همه روزه
۵) سراسیمگی یا کندی روانی حرکتی در تقریبا همه روز ها
۶) احساس خستگی یا از دست دادن انرژی تقریبا همه روز ها
۷) احساس بی ارزشی با احساس گناه مفرط یا نامتناسب (حتی ممکن است هذیانی باشد)
۸) کاهش قدرت تفکر یا تمرکز ،یا احساس بلاتصمیمی ،تقریبا همه روزها
۹) افکار عود کننده ای درباره مرگ (نه فقط ترس از مردن ) کاپلان وسادوک(۲۰۰۷، ترجمه رضاعی،۱۳۹۰).
۲-۳ عملکرد اجرایی
عملکرد اجرایی^[۲۶] اصطلاحی کلی است که به تمام فرایندهای شناختی سطح بالا که در هدایت و کنترل رفتار نقش ایفا می کنند، اطلاق می شود (هیوز^[۲۷]، گراهام^[۲۸]، ۲۰۰۰). هرچند در میان پژوهشگران تعرف یکسانی از عملکرد اجرایی وجود ندارد و در تعاریف ارائه شده هر پژوهشگری بر برخی از جنبه های این عملکرد تاکید کرده است (سوچی^[۲۹]، ۲۰۰۹).
به طور کلی عملکرد اجرایی به عنوان فرآیندهای پیچیده ای تعریف می شود که در حل مسائل جدید به کار می روند. این فرایند شامل آگاهی از مسأله موجود و ارزیابی آن، تحلیل شرایط مسأله و فرمول بندی هدف های خاص، ایجاد مجموعه ای از طرح ها و نقشه ها به منظور مشخص کردن اعمال مورد نیاز برای مسأله، ارزیابی میزان تأثیر بالقوه نتایج بدست آمده، انتخاب و شروع طرح مورد نیاز برای حل مسأله، ارزیابی پیشرفت در جریان حل مسأله و تغییر طرح در صورت مؤثر نبودن، عدم توجه به طرح های غیر مؤثر و تغییر در جهت اجرایی طرح های مؤثرتر، مقایسه نتایج بدست آمده با نتایج قبلی (در صورتی که از طرح جدیدی متناسب با موقعیت مسأله استفاده شده باشد).
اتمام طرح هنگامی که نتایج حاصل رضایت بخش است و در نهایت حفظ طرح و بازیابی آن برای مواجهه با همان مسأله یا مسأله ای مشابه در آینده می باشد گراث- هارنات (۲۰۰۳ ، ترجمه پاشا شریفی و نیکخو،۱۳۸۶).
و همچنین لزاک، مفهوم عملکردهای اجرایی را در چهار مؤلفه اراده، طراحی رفتار، اعمال هدف مدار و عملکرد مؤثر بیان کرده است (لزاک، ۱۹۹۵).
عملکردهای اجرایی به عنوان واسطه میان مدارهای پیچیده عصبی شناخته شدند که ارتباط میان مناطق لب پیشانی را با سایر نواحی مغزی برقرار می کنند (باکستر^[۳۰]، ساکسن^[۳۱]، بردی^[۳۲]، اکرمن^[۳۳]، اسشوارز^[۳۴] و همکاران، ۱۹۹۷؛ لومباردی^[۳۵]، اندرسون^[۳۶]، سروکو^[۳۷]، ریو^[۳۸]، ۱۹۹۹؛ ماهن^[۳۹] و کوتچ^[۴۰]، ۲۰۰۱؛ کولت^[۴۱] و وندرلیندن^[۴۲]، ۲۰۰۲؛ میلر^[۴۳] و کامینگز^[۴۴]، ۲۰۰۷؛ بوکرا^[۴۵]، کلادیک^[۴۶]، جراک^[۴۷]، هالامک^[۴۸]، رکتور^[۴۹]، ۲۰۰۷؛ سوچی^[۵۰]، ۲۰۰۹).
تمام لوب پیشانی و به طور اختصاصی ناحیه پیش پیشانی پشتی- جانبی و کورتکس کمربندی قدامی برای تکالیف اجرایی از قبیل انتزاع و حل مسأله، راهبردهای جابه جایی، بازداری پاسخ ناکارآمد و انعطاف پذیری تفکرضروری هستند (کاوالارو^[۵۱]، کاوادینا^[۵۲]، میسترتو^[۵۳]، باسی^[۵۴]، ۲۰۰۳ و پالمر^[۵۵] و هتون^[۵۶]، ۲۰۰۰) به شکل ۲-۱ توجه کنید.
شکل ۲-۱تصویر لوب پیشانی جایگاه ضروری در عملکرد اجرایی
نقیصه های اجرایی در بیشتر موارد با آسیب منطقه پیشانی رابطه دارد، ضایعه کرتکس زیرقشری به ویژه ناحیه تالاموس یا ضایعه پراکنده ناشی از فقدان اکسیژن یا اثر حلالی های آلی نیز ممکن است اختلال اجرایی را سبب شود گراث- هارنات (۲۰۰۳ ، ترجمه پاشا شریفی و نیکخو، ۱۳۸۶).
راهبردهای سنجش کارکردهای اجرایی از راه ترکیب های مختلفی از مصاحبه، مشاهده رفتار و آزمون بالینی کوتاه و غیررسمی انجام می گیرد (همان منبع).
گلدبرگ^[۵۷] (به نقل از گرانت^[۵۸]، ۱۹۹۸) نارسایی­هایی حافظه و عملکردهای اجرایی در فرونتال را بارزتر از سایر نارسایی شناختی دانست. سایکین و همگان (به نقل از لیبرمن^[۵۹]، موری^[۶۰] ۲۰۰۱) یک مجموعه از آزمون شناختی را بر روی ۳۷ بیمار مبتلا به نخستین حمله اسکیز و فرنیا، ۶۵ بیمار مبتلا به اسکیزو فرنیا مزمن و ۱۳۱ فرد عادی اجرا کردند و دریافتند در هر دو گروه بیمار مبتلا به اسکیز و فرینا عملکرد اجرایی به طور برجسته ضعیف تر از افراد مبتلا به نخستین حمله اسکیز و فرینا بود (هیرش- استون^[۶۱]، و اینبرگر^[۶۲]، ۱۹۹۷).
از آنجا که دامنه عملکردهای اجرایی وسیع بود امکان ایجاد آزمون واحدی برای اندازه گیری همه آنها وجود نداشت و از این رو برای بررسی آنها آزمون های مختلفی طراحی شد، از متداول ترین آزمون عصب روانشناختی مورد استفاده برای سنجش عملکردهای اجرایی می توان آزمون کلمه و رنگ استروپ (کافمن^[۶۳]، کوپل استاتر^[۶۴]، دلازر^[۶۵]، سایس دنتاپ^[۶۶] و همکاران، ۲۰۰۵) و آزمون ویسکانسین (کاتافا^[۶۷]، پارلاد^[۶۸]، لومنا^[۶۹]، برناردو^[۷۰]، و همکاران، ۱۹۹۸؛ نگهاما^[۷۱]، اکادا^[۷۲]، کاتسومی^[۷۳]، یاموچی^[۷۴] و همکاران، ۲۰۰۱؛ پرنیز^[۷۵]، مائستو^[۷۶]، بارسلو^[۷۷]، فرنانز^[۷۸] و همکاران، ۲۰۰۴) اشاره کرد.
۲-۴- آزمون جور کردن کارتهای ویسکا نسین WCST^[79]
(گرانت و برگ^[۸۰]، ۱۹۹۳) برای اندازه گیری استدلال انتزاعی، مفهوم سازی، و پاسخ دهی تکراری^[۸۱] در افراد سنین ۵/۶ تا ۸۹ ساله به کار می رود. در این تکلیف از بیمار خواسته می شود که کارت های که به او ارائه می شود بر اساس یکی از سه اصل مربوط به عضویت، دسته بندی کند. مقیاس های بدست آمده از این آزمون به قرار زیر می باشد: طبقه بندی های انجام شده، پاسخ های تکراری، خطاهای تکراری، خطاهای غیرتکراری، ناکامی در نگهداری آمایه و کفایت یادگیری هبن، میلبرگ (۲۰۰۲، ترجمه حق شناس، ۱۳۸۵).
عملکرد اجرایی را می توان به وسیله آزمون جور کردن کارت های ویسکانسین سنجید. این آزمون شامل دو بعد تغییرپذیری است: تغییر بعد درونی^[۸۲] که شامل تغییر پاسخ به بعد مشابه محرک است (برای مثال، انتخاب دایره به جای مربع) و تغییر بعد بیرونی، که در این صورت آزمودنی باید در جهت بعد متفاوت محرک ارائه شده تغییر کند. (برای مثال، انتخاب بر مبنای رنگ وقتی که ملاک طبقه بندی قبلی شکل بوده). در اصل، تغییر بعد بیرونی مؤلفه هسته ای آزمون جور کردن کارت های ویسکانسین است و با توانایی آزمودنی در مورد آگاهی از مفهوم طبقه بندی در هر مرحله مرتبط است. تغییر موفقیت آمیز بعد درونی، به تصمیم یادگیری یا توانایی یادگیری مجموعه نیاز دارد. شکل دیگری از این آزمون بعد درونی- بیرونی است که به بررسی این موضوع می پردازد که عملکرد ضعیف به ایجاد خطای در جا ماندگی منجر می شود (یعنی امتداد پاسخ نامناسب در بعد تقویت شده قبلی) یا به یادگیری نامتناسب (یعنی نادیده گرفتن پاسخ غلط قبلی). مطالعات نشان داده اند که این آزمون ها بیماران مبتلا به آسیب کانونی در لوب پیشیانی و هسته های قاعده ای، نقایصی را نشان می دهند. به علاوه، در حالی که بیماران مبتلا به آسیب موضعی پیشانی خطای درجاماندگی نشان می دهند، افراد مبتلا به بیماری پارکینسون یادگیری مناسب ندارند و قادر به یادگیری اساس طبقه بندی ها نیستند. (اوون^[۸۳]، روبینز^[۸۴]، هادگز^[۸۵]، سامرز^[۸۶]، ۱۹۹۳).
مطالعات مربوط به جریان خون منطقه ای مغز (RCBF)^[87] با بهره گرفتن از توموگرافی گسیل پوزیترون (Spect-PET)^[88] نشان داده است که اختلال در پاسخگویی به آزمون ویسکانسین با اختلال عملکرد لوب فرونتال رابطه دارد. در تعدادی از بیماران اسکیز و فرن اختلال عملکرد لوب فرونتال مشاهده شده است. (استراتا^[۸۹] و دانیلو^[۹۰]، ۲۰۰۰).
در این بیماران ضمن اجرای آزمون ویسکانسین افزایش جریان خون در ناحیه دورسوترال پروفرونتال مشاهده نشد (گرین^[۹۱] و ساترز^[۹۲]، ۱۹۹۲).
۲-۵- آزمون کلمه و رنگ استروپ^[۹۳]
آزمون کلمه و رنگ استروپ به عنوان یکی از قدیمی ترین و کارآمدترین ابزارها به مطالعه فشار روانی می پردازد. این آزمون به نام روانشناسی که این تست را به صورت استروپ رنگی آن ابداع کرد یعنی جان راندلی استروپ نام گذاری شد (کلین مک لاروو پنی مک دونالد^[۹۴]T 2000).
در سال ۱۹۳۵ جان رایدلی استروپ تز دکتری خویش را به این پدیده اختصاص داد و به دنبال پژوهشهای جالب توجه او، موضوع فوق به نام وی به «پدیده استروپ»^[۹۵] معروف شد (لف را نکویس^[۹۶]، ۱۹۸۰).
به طور کلی پدیده استروپ تأثیر محرکهای گوناگون و ابعاد مختلف آنها بر روان انسان مورد توجه قرار داده است هر شی ابعاد مختلف دارد. چنانچه از فردی خواسته شود تا به این ابعاد توجه کند، هم مدت زمان توجه به هر بعد و هم پاسخ وی نسبت به هر یک از ابعاد متفاوت خواهد بود. به هنگام توجه به یک بعد، به نظر می رسد پاره ای از ابعاد دیگر نامربوط پنداشته شده و پاسخی بر نمی انگیزد. به عبارت دیگر در توجه به ابعادگوناگون محرکها، تمایز و تفکیکی به عمل می ­آید. استروپ برای ایجاد استرس در افراد از این خصوصیت ذهن انسان استفاده کرد و این فرض را مورد آزمون قرار داد که اگر فرد به ابعاد مربوط به اشیاء پاسخ دهد، احتمالاً زمان کمتری صرف پاسخ­دهی خواهد کرد تا هنگامی که به ابعاد نامربوط پاسخ می دهد. استروپ از آزمودنی ها خواست تا به ابعاد طبیعی پدیده ها توجه نکنند و به ابعاد غیر طبیعی آنها پاسخ دهند و از آنجا که گرایش ذهنی و روانی انسان در درجه نخست متوجه ابعاد طبیعی و مربوط پدیده هاست. لذا تلاش آزمودنی ها توجه به ابعاد غیر طبیعی و نامربوط اشیاء در آنها تعارض و استرس ایجاد می کند (پاپالیا و اولدز^[۹۷] ، ۱۹۸۵).

جدول (۴-۱۱) : جدول توصیفی عزت نفس اجتماعی …………………………………………………….. ۶۲
جدول (۴-۱۲) : جدول توصیفی عزت نفس کلی ………………………………………………………….. ۶۲
جدول (۴-۱۳) : نتایج آزمون کولموگروف – اسمیرنوف …………………………………………………. ۶۳
جدول (۴-۱۴) : نتایج آزمون خی‌دو، خود عینی دانش آموزان قلدر و عادی ………………………. ۶۴
جدول (۴-۱۵) : نتایج آزمون خی‌دو، سطوح خود عینی دانش آموزان قلدر و عادی ……………. ۶۴
جدول (۴-۱۶) : نتایج آزمون خی‌دو، سطح تداوم دانش آموزان قلدر و عادی …………………….. ۶۵
جدول (۴-۱۷) : نتایج آزمون خی‌دو، سطح تمایز دانش آموزان قلدر و عادی ……………………… ۶۵
جدول (۴-۱۸) : نتایج آزمون خی‌دو، سطح اراده در دانش‌آموزان قلدر و عادی ……………………. ۶۶
جدول (۴-۱۹) : آزمون من-ویتنی، عزت نفس دانش‌آموزان قلدر و عادی …………………………… ۶۷
جدول (۴-۲۰) : نتایج آزمون خی‌دو، خود عینی دانش آموزان پسر قلدر و عادی ………………….. ۶۸
جدول (۴-۲۱): نتایج آزمون خی‌دو، سطوح خود عینی دانش آموزان پسر قلدر و عادی ………… ۶۸
جدول (۴-۲۲) : نتایج آزمون خی‌دو، سطح تداوم دانش آموزان پسر قلدر و عادی ………………. ۶۹
جدول (۴-۲۳) : نتایج آزمون خی‌دو، سطح تمایز دانش آموزان پسر قلدر و عادی ……………….. ۶۹
جدول (۴-۲۴): نتایج آزمون خی‌دو، سطح اراده دانش آموزان پسر قلدر و عادی …………………… ۷۰
جدول (۴-۲۵): نتایج آزمون خی‌، خود عینی دانش آموزان دختر قلدر و عادی …………………….. ۷۰
جدول (۴-۲۶) : نتایج آزمون خی‌دو، سطوح خود عینی دانش آموزان دختر قلدر و عادی ………. ۷۱
جدول (۴-۲۷): نتایج آزمون خی‌دو، سطح تداوم دانش آموزان دختر قلدر و عادی ………………. ۷۱
جدول (۴-۲۸): نتایج آزمون خی‌دو، سطح تمایز دانش آموزان دختر قلدر و عادی ……………….. ۷۲
جدول (۴-۲۹) : نتایج آزمون خی دو، سطح اراده دانش آموزان دختر قلدر و عادی …………….. ۷۲
جدول (۴-۳۰) : نتایج آزمون خی‌دو، خود عینی دانش آموزان دختر و پسرقلدر …………………. ۷۳
جدول (۴-۳۱): نتایج آزمون خی‌دو، سطوح خود عینی دانش آموزان دختر و پسر قلدر ……….. ۷۴
جدول (۴-۳۲): نتایج آزمون خی‌دو، سطح تداوم دانش آموزان دختر و پسر قلدر ………………. ۷۴
جدول (۴-۳۳): نتایج آزمون خی‌دو، سطح تمایز دانش آموزان دختر و پسر قلدر ………………… ۷۵
جدول (۴-۳۴): نتایج آزمون خی‌دو، سطح اراده دانش آموزان دختر و پسر قلدر ………………….. ۷۵
جدول (۴-۳۵): آزمون من-ویتنی، مقایسه عزت نفس دانش‌آموزان پسر قلدر و عادی ………….. ۷۶
جدول (۴-۳۶) : آزمون من-ویتنی، مقایسه عزت نفس دانش‌آموزان دختر قلدر و عادی ……….. ۷۷
جدول (۴-۳۷): آزمون من- ویتنی، مقایسه عزت نفس دانش‌آموزان پسر و دختر …………………. ۷۸
فصـل اول:
کلیـــات پــژوهــش

مقدمه
مدرسه محلی است که کودکان نیازهای دانشی و اطلاعاتی خود را از افرادی مجرب و صاحب دانش می‌آموزند و در کنار آن به ایجاد ارتباط با همکلاسی‌های خود پرداخته و از این طریق به مهارت‌های اجتماعی دست پیدا می کنند. مدرسه مکانی است که کودک آن را خانه دوم خود دانسته و مایل است که در آن از آرامش برخوردار باشد تا بتواند از توانایی‌ها و استعدادهای خود استفاده مناسب ببرد. این جامعه کوچک نیز مانند سایر جوامع انسانی دچار مشکلات و تنشهایی خواهد شد. یکی از این مسائل که تمام مدارس با آن مواجه میباشند مشکلات رفتاری دانش آموزان است که از این مشکلات عاطفی رفتاری میتوان به افسردگی، اضطراب، بیش فعالی و پرخاشگری اشاره کرد. از میان این مشکلات، مسئلهی پرخاشگری دانش آموزان و اعمال خشونت آنها به نسبت یکدیگر و اعضای مدرسه و خانواده از مسائل بسیار دامن گیر و عمدهی والدین و اولیای مدارس است. جهان در طول دهه گذشته شاهد افزایش رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت آمیز نوجوانان و جوانان بوده است که این رفتارها بصورت آزار و اذیت دیگران و پرخاشگری فیزیکی و کلامی در موقعیت های اجتماعی، مدرسه و خانواده خود را نشان می دهند وقایعی از این قبیل این اعتقاد را که دانش آموزان در مدارس از امنیت برخوردارند مورد چالش قرار داده است. رفتارهای خشونت آمیز در مدرسه بر فرایند آموزش و پرورش تاثیر می گذارد و عواقب ناگواری دارد. در مدارس همواره دانش آموزانی هستند که بنابر دلایل متفاوت مانند قدرت طلبی، خشونت و پرخاشگری، عدم همدلی و مهارت نداشتن در درک احساس دیگران با رفتار نامطلوب خود دانش آموزان ضعیف تر از نظر جسمانی یا ویژگی های شخصیتی را تحت سلطه خود در می آورند و با رفتارهایی مانند تحقیر کردن، هول دادن، کتک زدن و دعوا کردن آنان را وادار به پیروی از خواسته های خود می کنند.

بیان مسئله
وجود خشونت در مدارس کشورمان با آنکه مورد اظهار معلمان و اولیای مدرسه است، اما تحقیقات در این زمینه نادر است. بازرگان و گودرزی (۱۳۷۸) با پژوهش درباره وضعیت خشونت نتیجه گرفتند که در مدارس راهنمایی خشونت دانش آموزان نسبت به یکدیگر، فراوانی و درصد بالایی دارد و خشونت در مدرسه مانع اهداف آموزش و پرورش است (بازرگان و گودرزی، ۱۳۷۸).
رفتار قلدری^[۱]، به عنوان زیر مجموعه ای از ساختار بزرگتر رفتار ضد اجتماعی پرخاشگری یک پدیده ی منحصر به فرد است که به طور مشخصی تعریف شده است. در اواخر این دهه این پدیده به طور فزاینده ای به صورت وخیم تر ظاهر شده و باعث بروز مشکلات برای اعضای خانواده و محیط های آموزشی شده است (مرل و ایساوا^[۲]، ۲۰۰۸).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

رفتار قلدری، شکل افراطی از پرخاشگری است که در آن یک یا چند دانش آموز مکررا و از روی عمد به یک یا چند همسال آسیب پذیر آسیب می رسانند و تهدید می کنند.
قلدری می تواند بصورت فیزیکی مانند آسیب زدن یا تنه زدن، بصورت لفظی مانند مسخره کردن، طعنه زدن، نامیدن همسالان با القاب ناشایست و یا بصورت رابطه ای مانند دروغ گفتن، تخریب شخصیت و (منوتی^[۳]، ۲۰۰۶، به نقل از زند کریمی، ۱۳۸۸).
قلدری و آزار و اذیت مشکلات فراگیری در مدارس هستند و مداخلات برای مقابله با قلدری درحال حاضر به عنوان یک اولویت توسط مسئولان آموزش و پرورش در نظر گرفته شده است. قلدری در بین بچه ها، امروزه از مشکلات وخیم در مدارس بشمار می آید. قلدری می تواند تاثیرات منفی شدیدی بر روی هر دو گروه درگیر، قلدرها و قربانیان آنها بگذارد و این تاثیرات منفی می تواند تا آخر عمر ادامه داشته باشد (تیلور و فرانسیس^[۴]،۲۰۱۰).
تحقیقات در ۱۵ سال اخیر نشان می دهد که هم مرتکبان قلدری و هم قربانیان در معرض خطرهای کوتاه مدت و بلند مدت سازگاری مانند مشکلات تحصیلی، مشکلات روانشناختی و مشکلات روابط اجتماعی هستند. قلدری با خشم، پرخاشگری، بیش فعالی و بعدها با بزهکاری و جنایت ارتباط دارد. قربانی شدن توسط همسالان با بیماری، فرار از مدرسه، کاهش عملکرد تحصیلی، افزایش ترس و اضطراب رابطه دارد و در دراز مدت می تواند موجب افسردگی وعزت نفس پایین شود (اسویرر^[۵]، ۲۰۱۱).
پژوهش های متعددی نشان داده اند که پسران اغلب بیشتر از دختران در رفتارهای قلدری درگیر هستند. نظرسنجی از مدارس نشان می دهد که قلدری از سنین ۸ تا ۱۶ سال یک روند رو به پایین دارد (اسمیت،مادسن و مودی^[۶]، ۱۹۹۹). رفتار قلدری به عنوان زیر مجموعه ی رفتار پرخاشگری می تواند علتهای مختلفی داشته باشد عواملی مانند علل زیستی، خانوادگی، اجتماعی، روانی و شخصیتی (زند کریمی، ۱۳۸۸). تا به امروز عوامل متعدد فردی شناسایی شده اند که می تواند کودکان و نوجوانان را در معرض مشارکت در رفتارهای قلدری قرار دهد از جمله؛ جنس، سن، عزت نفس پایین و اضطراب اجتماعی (لاروچت، مورفی و کریگ^[۷]، ۲۰۱۰). مطالعهای که به تعیین رفتار قلدری با مدل پیشبین بومشناختی میپرداخت نشان داد که، کل سیستم بومشناختی و همچنین ویژگیهای فردی، به طور معنیداری بر رفتار قلدری به صورت مستقیم و غیر مستقیم تاثیر میگذارد. نظریهی سیستم زیست محیطی دارای پنج جزء است: الف) فرد ب) ریزسیستم ج) میانسیستم د)برونسیستم ه) کلانسیستم. از میان مولفه های سیستم زیست محیطی، می توان مطالعهی سیستم های خانوادگی (والدین) و فردی(شخصیتی) در جهت کشف عوامل قلدری برجسته ساخت (لی^[۸]، ۲۰۱۱).
از عوامل فردی قلدری مهم ترین و رایج ترین اشکالات و اختلالات رفتاری به ” خود^[۹] ” رجوع دارند و متخصصان بالینی، چه در زمینه نظری و چه در زمینه کاربردهای بالینی و تربیتی به ” خود ” توجه می کنند. کوشش در جهت متمایز ساختن خود از دیگری ادراک یا شناخت ” خود ” است. ادراک خود^[۱۰] را می توان تجسمی شناختی از خود، علائق خود و هویت شخصی دانست که اینها دارای عناصر عاطفی نیز می باشند. که مهم ترین جنبه عاطفی آن عزت نفس^[۱۱] می باشد (محسنی، ۱۳۷۵).
پژوهش های وسیعی در ادراک خود و عزت نفس کودکان و نوجوانان دارای مشکلات رفتاری و پرخاشگر انجام گرفته است بطور مثال تحقیقات نشان داده اند که بین تصور کودکان و نوجوانان از وضعیت بدن و قلدری رابطه وجود دارد. کودکان و نوجوانان چاق یا دارای اضافه وزن بیش از همسالان خود که وزن طبیعی دارند در معرض قلدری قرار می گیرند (بریکسوال و ریس^[۱۲]، ۲۰۱۱).
مطالعه دیگر که رابطه بین عزت نفس و قلدری را بررسی می کند نشان می دهد که بین رفتارهای قلدری و عزت نفس ارتباط منفی قابل توجهی وجود دارد. با افزایش رفتارهای قلدری سطح عزت نفس کاهش یافته است. سطوح پایین عزت نفس نیز با افزایش رفتارهای قلدری همراه بوده است (اسپد^[۱۳]، ۲۰۰۷).
نتایج یک تحقیق دیگر نشان می دهد که یکی از پیامدهای قلدری، تغییرمفهوم خود است. در این مطالعه کودکان درگیر در قلدری به قلدرها، قربانیان و قلدر/ قربانی تقسیم شده اند. در حالیکه به نظر می رسد قلدرها از مفهوم (تصور) خود منفی کمتر رنج می برند، قلدر / قربانی تقریبا در همه قسمتهای مفهوم خود ادراک منفی دارند. قلدرها تواناییها و ظرفیتهای بالای اجتماعی و فعال دارند در حالیکه مفهوم خود منفی در قربانیان باعث میشود آنها به سادگی مورد هدف قلدرها قرار بگیرند. از آنجا که قلدری و تبدیل شدن به یک قربانی به تصور خود منفی مرتبط می شود مداخلات باید در بالا بردن مفهوم خود و تصور خود متمرکز شوند ( رولولد^[۱۴]،۲۰۱۱).
با توجه به مطالب مطرح شده، می توان به ارتباط رفتارهای قلدری با مفهوم ادراک خود و عزت نفس پی برد. هدف این پژوهش نیز بررسی و مقایسه طرازهای تحولی ادراک خود و عزت نفس در بین نوجوانان دختر و پسر قلدر و عادی می باشد.
۱-۳- ضرورت تحقیق
پرخاشگری از جمله مسائل عمده و با اهمیتی است که انسانها از گذشته های دور تا کنون بصورت گسترده با آن سرو کار داشته اند. رفتارهای پرخاشگرانه یک دانش آموز در مدرسه یا در جامعه مشکلات زیادی را هم برای خود و هم برای سایر اعضای جامعه بوجود می آورد. یک دانش آموز پرخاشگر، فضایی از ترس و اضطراب را در میان دانش آموزان دیگر بوجود می آورد و چالشی جدی را برای ادامه و نگهداری یک محیط یادگیری حمایتی و امن، برای همه دانش آموزان بوجود می آورد (لارسون، به نقل از زندکریمی ،۱۳۸۸).
مسخره کردن یا حمله های فیزیکی میتواند تجربه های بسیار دردناک و رنج آوری در دوران کودکی باشد و میتواند ترسهای روانی درازمدت و پایایی برجا گذارد. قربانیان ممکن است اضطراب، عزت نفس پایین، افسردگی و حتی افکار خودکشی را تجربه کنند. آنها ممکن است مدرسه را محل وقوع قلدری و یک محیط ناامن و تحریک کننده اضطراب ببینند و منتظر ترس و هراس باشند و از رفتن به مدرسه سرباز زنند. قلدری همینطور بر روی دانش آموزان شاهد رویداد قلدری تاثیر میگذارد؛ میتواند ترس و اضطراب آنها را افزایش دهد و تمرکز دانش آموزان بر روی تکالیف مدرسه و توانایی یادگیری آنها را کاهش دهد (شر^[۱۵]، ۲۰۰۹).
همچنین عدم وجود پژوهش در این زمینه بخصوص در کشورمان، با وجود شدت اهمیت این موضوع در مدارس، یکی از دلایل مهم ضرورت انجام این تحقیق می باشد. افزون بر آن درک کافی از ساختار علی عوامل مربوط به قلدری ممکن است راه های پیشگیری مفیدی را ارائه دهد.
بر اساس آنچه گفته شد، میتوان گفت پژوهش حاضر از جهات زیر حائز اهمیت می باشد:
تعیین متغییر های تاثیرگذار در رفتار قلدری
تعیین طرازهای تحولی ادراک خود موثر در ایجاد رفتارهای قلدری
تعیین تاثیر عزت نفس در بوجود آمدن رفتار قلدری در جهت شناسایی افراد در معرض خطر به منظور پیشگیری.

به احتمال، مهم ترین تفاوتی که در بین دو نسل دانش آموزان و بزرگترها وجود دارد، به مساله نیازها و خواسته ها بر می گردد. نکته ظریفی که در زمینه نیازها و خواسته در رابطه با فناوری وجود دارد این است که بیشتر بزرگترها فقط خواهان تهیه فناوری هایی هستند که به طور حتم به آن ها نیاز دارند، حال آنکه نسل جدید به مظاهر فناوری به دلیل این که مورد علاقه آنهاست، احساس نیاز می کنند(حریری و زمانی، ۱۳۹۱). به گفته زور و زور^[۷۲] (۲۰۱۰) شکاف دیجیتالی بین بومیان دیجیتال و مهاجران دیجیتال بیشتر منجر به تعارضات مستمر در جامعه و خدشه دار شدن ارتباط میان فرزندان و بزرگترها می شود.
جوانان باتوجه به اقتضای سن و نیازهایشان بیشترین کاربران اینترنت را تشکیل می دهد و به طور طبیعی این مسئله بر روابط اجتماعی آنها تأثیر دارد و با توجه به تعاملی که در پرتو ICT در عرصه رفتارهای مصرف کنندگان آن بوجود می آید، بسیاری از شیوه های زندگی آنها را متحول نموده است و همچنین تحولات عمیقی در ارزشهای فرهنگی و اجتماعی آنان پدید آورده و باعث شده تا ساختار فکری و فرهنگی و رفتاری جوانان دچار تغییر و تحول بسیاری شود. نسل جدید دوره نوجوانی و جوانی خود را در شرایطی طی می کند که دنیای مجازی و دیجیتالی، زندگی امروز او را در محیطی سرشار از نمادها و نشانه ها قرار می دهد و بنابراین متاثر از کامپیوترها فکر می کند و رفتار می نماید و صفحات نمایشگر زندگی جوان امروز را آن چنان تحت الشعاع قرار می دهد که بر تمام عرصه های زندگی او احاطه کرده و او را به زندگی آن-لاین ( online)دعوت می نماید.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گی روشه تحول اجتماعی را مجموعه تغییراتی می داند که در طول یک دوره طولانی، شاید طی یک نسل یا چند نسل در جامعه رخ می دهد. اما تغییرات اجتماعی پدیده های قابل رویت و بررسی هستند که در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخص معمول نیز در طول زندگی خود و یا در طول دوره کوتاهی از زندگی اش می تواند یک تغییر را مشخصا تعقیب نماید و نتیجه قطعی -اش را ببیند ویا نتیجه موقتی آن را دریابد (گی روشه، ۱۳۷۶: ۲۶).
تغییرات همیشه در طول تاریخ بوده است و مسلما هیچ نسلی نسخه مشابه نسل قبل یا بعد از خود نیست. اما امروزه تغییرات و تحولات آنقدر سریع و شتابان پیش می رود که منجر به تغییرات اجتماعی و فرهنگی بین جوانان و بزرگتران آنها شده و این قضیه ناشی از ابتکارات در عرصه تکنولوژی می باشد. ظرفیت انسان در تطبیق دادن و مشابه سازی خود در برابر این همه ابتکارات محدود است، انسان میتواند خود را با تغییرات سریع تطبیق دهد مشروط به اینکه با گذشته، ارزشهای گذشته و موقعیت های پیشین ارتباط برقرار نماید در غیر اینصورت شبیه سازی مشکل مینماید. به نقل از مورخی در صورتیکه تغییرات اجتماعی شرایط خاص را حائز نباشد اضطراب آور خواهد شد و فاصله سنی پدیدار شده ناشی از: سرعت بالای تغییرات، تغییر در راستای جهت گیری مجدد در خصوص ارزشها و عدم آمادگی و آموزش برای ورود به امور جدید می باشد (شیخی، ۱۳۸۰).
نسل امروز با تجربه دنیای مجازی و زندگی دیجیتال توقعات و انتظارات گسترده ای را از محیط پیرامون خود و خانواده اش دارد که گاها با توقعات و انتظاراتی که پدران و مادران آنها از والدین خود داشتند کوچکترین شباهتی دارد. نسل امروز می خواهد زندگی را زندگی کند و این را به مدد بهره گرفتن از امکانات و تکنولوژی های مسلط بر جهان امروز می داند و این بیش از پیش جوانان امروز را وابسته به ICT می کند که خود نوعی فردیت به همراه می آورد. رسانه ها تأثیر زیادی بر مخاطب خود می گذارند و منطبق بر «نظریه تزریقی»، رسانه ها همچون سرنگ و مخاطبان به مثابه رگهایی هستند که آراء و نگرش ها به درون آنها تزریق می شود. چنین تزریقی می تواند هم مفید و هم زیان آور باشد(فتحی و مطلق، ۱۳۹۰).
ارتباط نسل جوان امروز با بزرگترانشان اگر به صورت ناکارآمد و مختص به برآوردن برخی از نیازهایشان باشد به صورت یک ارتباط عقیم درمی آید که درآن صمیمیت، فضای عاطفی کم رنگ جلوه می کند. به هر حال وسایل ارتباط جمعی و تکنولوژی جدید و فضای سایبر هر یک به گونه ای شگفت‌انگیز جای خود را در زندگی افراد بخصوص جوانترها باز نموده است و اگر والدین آنها در مقابل رایانه، اینترنت، و… بیگانه باشند وجوان نتواند حتی شگفتی هایی را که مشاهده می کند برای والدین خود بیان کند فاصله بین آنها بیش از پیش خواهد شد(همان). در ادامه به بررسی بومیان دیجیتال و مهاجران دیجیتال می پردازیم.
۲-۵-۱ بومیان دیجیتال و مهاجران دیجیتال
اصطلاحات «مهاجران دیجیتال» و «بومیان دیجیتال» بنا بر گزارش ها توسط پرنسکی ابداع شد(پرنسکی، ۲۰۰۱). به طور کلی، مردمی که به تازگی در عصر دیجیتال متولد شده اند، بومیان دیجیتال گفته می شوند و مردمی که قبل از عصر دیجیتال متولد شده اند و مسن تر هستند مهاجران دیجیتال نامیده می شوند. بومیان دیجیتال زندگیشان با فناوری عجین شده است و فناوری در جهان اطراف بخش جدایی ناپذیر زندگی آن ها تلقی می شود. مهاجران دیجیتال در سه گروه قرار می گیرد: اجتناب گران، پذیرندگان بی میل و پذیرندگان مشتاق^[۷۳]. گروه اجتناب گران، زندگی را ترجیح می دهند که نسبتا مستقل از فناوری یا دارای حداقل فناوری باشند آنها علاقه به استفاده از تلفن یا ایمیل و به طور کلی فناوری را ندارند. گروه پذیرندگان بی میل بخشی از فناوری در جهان اطراف را درک می کنند و با آن تعامل دارند اما احساس بیگانگی نسبت به آن دارند. گروه پذیرندگان مشتاق، مهاجرانی هستند که بالقوه ظرفیت و علاقه به استفاده از فناوری را دارند. (زور و زور، ۲۰۱۴).
جدول شماره۲-۴: تفاوت بومیان و مهاجران دیجیتال

مهاجران دیجیتال
بومیان دیجیتال

برقراری ارتباط تلفنی یا رو در رو با دیگری

برقراری ارتباط از طریق متن، چت، فیس بوک، بازی و غیره با دیگری

صرفه جویی در متن

برقراری ارتباط از طریق متن بیشتر از کلام، ۴۷٪ از نوجوانان با چشمان بسته از طریق متن با دیگران ارتباط برقرار می کنند

ترجیح ارتباط همزمان

ترجیح ارتباط غیر همزمان و پی در پی

مانوس شدن و مانند کتاب راهنما با گام های روشن با دیگران ارتباط برقرار می کنند

غیر مرتبط با دفترچه راهنما بلکه به طور شهودی خود را نمایان می کنند

تلاش برای اکتساب مشاغل زیاد، می خواهند تعادل بین خانواده، دوستان، فعالیت ها و کار بر قرار کنند. از ساعات انعطاف پذیر فرصتی را برای انجام کارهای دیگر به وجود آورند به عنوان مثال از کافی نت برای تعطیلات آخر هفته استفاده می کنند

آنها کار کردن را به عنوان نردبانی برای ترقی در محل کار استفاده می کنند

بطور آنلاین چت، شبکه های اجتماعی و بازی ها را قطع می‌کنند

برای خوردن شام، رفتن به باشگاه ارتباط خود را با دیگران قطع می کند

استفاده از پیام های کوتاه و پیام های فوری مختصر

استفاده از زبان انگلیسی، مناسب است

دوستان با بهره گرفتن از آلبوم آنلاین در مورد مسافرت خود تعریف می کنند

دوستان در مورد سفر خود از طریق تلفن و یا با تصاویر مستقیما تعریف می کنند

با بهره گرفتن از وب می تواند به معاشرت، بازی، تماشای فیلم بپردازند

استفاده از اینترنت برای جمع آوری اطلاعات

بسیاری از جنبه های زندگی اغلب آنلاین اتفاق می افتد.

فکر می کنند جوانان جان خود را در آنلاین هدر داده اند

اینترنت زندگی واقعی است و اغلب لذت بخش است، زندگی آنلاین

که y بردار فنوتیپ‌ها، ماتریس ضرایب برای بردار ضرایب رگرسیونی و بردار ضرایب رگرسیونی و بردار اثرات باقیمانده می‌باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برآوردهای حداقل مربعات ضرایب بدین‌صورت می‌باشد:

که مجموع مربعات باقیمانده می‌باشد.
میانگین حداقل مربعات یک برآورد گر بدین‌صورت بیان می‌شود: که در این حالت مقدار واقعی پارامتر و مقدار برآورد شده می‌باشد MSE را می‌توان به دو مؤلفه تجزیه کرد:

که و به‌ترتیب مربع اریبی و واریانس برآوردگرها می‌باشند.
مقادیر مورد انتظار برآوردهای حداقل مربعات ضرایب رگرسیون برابر است با:

در صورتی که و باشد در نتیجه برآوردهای حداقل مربعات، برآوردهای نااریبی از ضرایب رگرسیونی را می‌دهد.
بخش دوم فرمول MSE، که واریانس برآوردگرها می‌باشد بیانگر تفاوت و تنوع برآوردگرها در نمونه‌گیری‌های متعدد می‌باشد. ماتریس واریانس-کواریانس برآوردهای حداقل مربعات ضرایب رگرسیون به این صورت می‌باشد:

که واریانس باقیمانده مدل می‌باشد. بنابراین MSE مربوط به j اُمین ضریب تابعیت برابر است با . که در ماتریس مذکور j اُمین عنصر قطری معکوس ماتریس ضرایب می‌باشد. این ماتریس به‌عنوان ماتریس C و به این صورت تعریف می‌شود:.
واریانس برآوردهای حداقل مربعات تحت تاثیر ۴ عامل قرار می‌گیرد: ۱) اندازه نمونه (n). 2) تعداد پیش‌بینی کننده‌ها (برآوردگرها). ۳) درجه وابستگی بین پیش‌بینی کننده‌ها ۴) واریانس باقیمانده.
زمانی که تعداد برآوردگرها از تعداد مشاهدات (متغیر وابسته) بیشتر باشد برآوردهای حداقل مربعات بی‌نظیر (unique) نخواهند بود. این حالت در رابطه با ارزیابی‌های مبتنی بر ژنوم به‌خوبی صدق می‌کند به‌طوری‌که تعداد پارامترهای برآورد شده (نشانگرهای متراکم در یک تراشه، p) در مقایسه با تعداد مشاهدات (n) خیلی بیشتر است. برای مثال در یک تراشه ۶۰K SNP و تعداد ۲۰۰۰ رکورد فنوتیپی در جمعیت مرجع، تعداد اثرات نشانگری که باید برآورد شوند ۳۰ برابر تعداد مشاهدات خواهد بود. ازاین‌رو، در حل معادلات چند مجهولی به‌علت زیاد بودن تعداد مجهولات و کمتر بودن تعداد معادلات، مشکل معکوس کردن ماتریس‌های ضرایب در روش‌های آماری مانند روش حداقل مربعات معمولی پیش می‌آید. به‌طوری‌که معکوس مستقیم این ماتریس‌ها امکان پذیر نیست. لذا به‌منظور فایق آمدن بر این مشکل دو راهکار پیشنهاد شده است:
۲-۹-۱- انتخاب متغیر: مشکل انتخاب k برآورگر از p برآوردگر (که k<p) را می‌توان به‌عنوان مشکل مقایسات مدل‌ها تلقی کرد. به‌طوری‌که در حالت ایده‌آل، ما قصد داریم تمام مدل‌های ممکن را برازش نموده و مطابق با معیارهای انتخاب مدل (معنی داری، ضریب تبیین، آزمون نسبت درستنمایی، AIC و غیره) بهترین مدل را انتخاب کنیم. اما زمانی که p بالا می‌رود برازش تمام مدل‌ها امکان‌پذیر نیست. به‌جای آن می‌توان از الگوریتم‌های جستجو استفاده کرد. یک الگوریتم جستجوی خیلی ساده، برازش تک تک برآورگرها در یک مدل و به‌طور جداگانه است (تابعیت تک نشانگری). هرکدام از این مدل‌ها مقدار خاصی از ارتباط بین نشانگر و فنوتیپ‌ها را ارائه می‌دهد (مانند p-value). بنابراین، می­توان مدل نهایی را بر اساس k اُمین برآوردگر اول مطابق با مقدار ارتباط تشکیل داد. این روش امروزه در مطالعات ارتباطی کل ژنوم (GWAS) به‌طور متداول استفاده می‌شود.
۲-۹-۲- افت برآورد: زمانی که تعداد مشاهدات (n) خیلی کم و تعداد برآوردگرها (p) خیلی زیاد باشد برآوردهای حداقل مربعات واریانس بالایی دارند و درنتیجه MSE نیز بالا می‌رود. در این حالت صحت پیش‌بینی مدل کاهش می‌یابد. به‌منظور مقابله با این مشکل، برآوردهای جریمه‌ای ضرایب رگرسیون طراحی شده است. ایده اصلی، کاهش MSE به‌وسیله کاهش واریانس برآوردگرها می‌باشد هرچند که برآوردهای اریبی حاصل شود. یک روش رایج استفاده از برآوردهای جریمه شده، رگرسیون ریج می‌باشد. این برآوردها در یک مدل بهینه حاصل می‌شود که در این صورت، بین نیکویی برازش مدل و پیچیدگی مدل یک تعادل برقرار می‌شود. فرم کلی مدل بهینه به این صورت می‌باشد:

که در این مدل تابع ضرر می‌باشد که عدم برازش مدل بر داده‌ها را اندازه‌گیری می‌کند، میزان پیچیدگی مدل می‌باشد و پارامتر تنظیم کننده می‌باشدکه کنترل کننده تعادل بین برازش و پیچیدگی مدل می‌باشد.
اگر برابر با مجموع مربعات خطا باشد.

و نیز برابر مجموع مربعات ضرایب رگرسیونی باشد. به‌طورمعمول، برخی از ضرایب رگرسیونی جریمه نمی‌شوند و بنابراین:
که S مجموعه ای از ضرایب را بیان می‌کند که باید جریمه شوند.

در حالتی که به سمت صفر میل کند برآوردهای مدل فوق همان برآوردهای حداقل مربعات خواهند بود. مدل فوق را می‌توان در فرم ماتریسی به این صورت نوشت:

که برابر است با مجموع مربعات خطا و برابر است با مجموع مربعات ضرایب رگرسیونی. در اینجا برابر است با: . که ماتریسی قطری است که عناصر آن برای ضرایبی که باید جریمه شوند برابر ۱ بوده و سایر عناصر قطری آن برابر با صفر است.
درصورتی‌که هرکدام از این مؤلفه‌ها (لامبدا یا D) برابر صفر باشند برآوردهای حاصل از مدل فوق برابر برآوردهای حداقل مربعات خواهند بود. اضافه کردن ضریب به قطر ماتریس ضرایب باعث افت برآوردها به سوی صفر خواهد بود. این حالت موجب برانگیزش اریبی خواهد شد اما واریانس برآوردها را کاهش می‌دهد. بنابراین در حالتی که P بزرگ و n کوچک باشد، جریمه کردن موجب کاهش MSE (نسبت به برآوردهای حداقل مربعات) و درنتیجه پیش‌بینی‌های بهتر خواهد شد.
۲-۱۰- روش‌های بیزی در انتخاب ژنومی
در مدل‌های پارامتری انتخاب ژنومی، فنوتیپ‌ها به‌عنوان متغیر وابسته تابعی از نشانگرها به‌عنوان متغیرهای مستقل هستند. مدل خطی می‌تواند به این صورت باشد. که عرض از مبدأ مدل، ژنوتیپ‌های نشانگر (که معمولاً به‌صورت ۰، ۱ و ۲ کد گذاری می‌شوند)، نیز اثرات نشانگری بوده و باقیمانده مدل می‌باشد. اصول استاندارد برای متغیرهای کمی، در نظر گرفتن فرض نرمال و مستقل بودن باقیمانده مدل می‌باشد که تابع درستنمایی آن به این صورت می‌باشد.

که تراکم چگالی نرمال برای متغیر تصادفی با مرکزیت و واریانس می‌باشد.
در پانل‌های متراکم، تعداد نشانگرها (p) به‌طور فزاینده ای از تعداد مشاهدات (n) بالاتر می‌رود و به همین دلیل روش‌های افت برآورد (جریمه‌ای) به‌طور رایج استفاده می‌شود. در روش محاسباتی بیزی، افت برآوردهای اثرات به‌وسیله انتخاب توزیع پیشین اختصاص داده شده به اثرات نشانگری کنترل می‌شود. توزیع چگالی احتمال پیشین پارامترها (در اینجا اثرات نشانگری) به‌صورت زیر است:
در این رابطه، توزیع پیشین یکنواخت به اختصاص داده می‌شود. توزیع کای اسکوار معکوس مقیاس‌دار برای واریانس باقیمانده با درجه آزادی df و پارامتر مقیاس S می‌باشد. توزیع پیشین j اُمین نشانگر می‌باشد که برداری از پارامترهاست که نوع توزیع پیشین در نظر گرفته شده را برای تأثیرات نشانگری مشخص می‌کند. توزیع پیشین اختصاص داده شده به می‌باشد. همچنین پارامتری است که این نوع توزیع را مشخص می‌کند.

۲-۱۱- استنباط ژنوتیپی
استفاده از روش‌های پیش‌بینی مبتنی بر کل ژنوم مستلزم داشتن ژنوتیپ‌های متراکم از حیوانات کاندیدا و نیز حیوانات جمعیت مرجع می­باشد که تعداد افراد جمعیت مرجع، ترجیحاً بیشتر از هزار راس باشد. به‌منظور استفاده از اطلاعات ژنومی در تصمیم اصلاحگر برای انتخاب و یا حذف حیوانات کاندیدا، هرساله چندین هزار حیوان باید تعیین ژنوتیپ شوند که درنتیجه، هزینه تعیین ژنوتیپ بالایی به برنامه‌های اصلاح نژادی تحمیل می‌شود. به نظر می‌رسد محدودیت کلیدی انتخاب ژنومی هزینه تعیین ژنوتیپ باشد (هِیز و همکاران، ۲۰۱۲). این هزینه‌ها را می‌توان به‌طور چشمگیری با بهره گرفتن از ترکیب کردن پانل‌های متراکم و کم تراکم چند شکلی تک نوکلئوتیدی کاهش داد. به‌طوری‌که بتوان ژنوتیپ حیواناتی که با بهره گرفتن از پانل‌های کم تراکم تعیین ژنوتیپ شده‌اند را با بهره گرفتن از استنباط ژنوتیپی به پانل‌های متراکم رساند (گُدارد، ۲۰۰۸؛ هابیَر و همکاران، ۲۰۰۹). استنباط ژنوتیپی به‌منظور ترکیب پنل­های مختلف نشانگری و نیز بازیابی ژنوتیپ‌های ازدست‌رفته بسیار مفید خواهد بود. همچنین این امکان را فراهم می‌سازد که بتوان بر اساس یک نمونه معرف حیوانات ژنوتیپ شده در تراکم بالا، ژنوتیپ افراد را از یک آرایه کم تراکم به یک آرایه متراکم رساند (پاوچ و همکاران، ۲۰۱۳). به این صورت تعداد بسیار زیادی حیوان را می‌توان با هزینه نسبتاً پایین تعیین ژنوتیپ کرد که اجازه می‌دهد شدت انتخاب را از طریق افزایش تعداد افراد مورد ارزیابی بالا برد (هوانگ و همکاران، ۲۰۱۲). در برخی از گونه‌های دامی استنباط پانل‌های کم تراکم و رسیدن به پانل ۵۰K مطالعه شده است.
۲-۱۱-۱- استنباط مبتنی بر شجره
ساختار جمعیت در بسیاری از گونه­ های اهلی عمدتاً به‌صورت خانواده‌های بزرگ تنی و ناتنی است که معمولاً حیواناتی (مخصوصاً نرها) وجود دارد که دارای تعداد بسیار زیاد نتاج می­باشند. این شرایط این امکان را فراهم می­سازد که بتوان ژنوتیپ حیوانات تعیین ژنوتیپ نشده را از روی اطلاعات ژنومی سایر افراد خانواده آن حیوان، استنباط کرد که این روش، استنباط بر اساس شجره نامیده می­ شود.
۲-۱۱-۲- استنباط مبتنی بر ساختار جمعیت
در بسیاری از حیوانات اهلی مانند مرغ، گاو، گوسفند و اسب سطح بالایی از عدم تعادل لینکاژی گزارش شده است. وجود LD بالا بین نشانگرها می ­تواند به‌منظور استنباط ژنوتیپ یک جایگاه تعیین ژنوتیپ نشده بر اساس ژنوتیپ مارکرهای مجاور استفاده شود که این روش، استنباط بر اساس جمعیت خوانده می­ شود. در این حالت نیز امکان استنباط ژنوتیپ با بهره گرفتن از ژنوتیپ‌های به‌دست‌آمده از یک پانل کوچک‌تر در جایگاه‌های تعیین ژنوتیپ نشده در یک پانل بزرگ‌تر نشانگری وجود خواهد داشت. این روش‌ها در ژنتیک انسانی رایج هستند و استفاده از آن‌ها در ژنتیک جانوری به تازگی شروع شده است (سیلوا و همکاران، ۲۰۱۴).
عملکرد روش‌های استنباط کردن عموماً به این صورت که تعدادی از افراد که با پانل‌های خیلی متراکم تعیین ژنوتیپ شده‌اند به‌عنوان جمعیت تایید در نظر گرفته می‌شوند. سپس در این افراد ژنوتیپ‌هایی از پانل متراکم که در پانل با تراکم کمتر وجود ندارد به‌عنوان ژنوتیپ ناشناخته (جایگاه تعیین ژنوتیپ نشده) فرض می‌شوند و اطلاعات ژنوتیپی آن‌ها را حذف می‌کنند. سایر افراد که همه اطلاعات آن‌ها وجود دارد به‌عنوان جمعیت مرجع (در استنباط ژنوتیپی) در نظر گرفته می‌شوند. در مرحله استنباط کردن، ژنوتیپ‌های حذف شده در افراد جمعیت تایید به‌عنوان محتمل‌ترین ژنوتیپ، استنباط می‌شوند. درستی استنباط عموماً برای هر SNP تعیین ژنوتیپ شده به‌وسیله مقایسه ژنوتیپ واقعی و استنباط شده در کل افراد محاسبه می‌شود. در مقالات منتشر شده روش‌های مختلفی برای محاسبه صحت استنباط گزارش شده است که یکی از آن‌ها اصطلاحاً نرخ اشتباه استنباط ژنوتیپی یا آللی نامیده شده است (ژانگ و دروِت، ۲۰۱۰). برخی دیگر همبستگی بین ژنوتیپ استنباط شده و واقعی را که اغلب صحت استنباط کردن نامگذاری کرده ­اند را مناسب دانسته ­اند (کالوس و همکاران، ۲۰۱۱). در رابطه با مزیت­ها و فواید هرکدام از روش‌های اندازه ­گیری و ارزیابی درستی استنباط ژنوتیپی، اطالاعات اندکی در دسترس است. در خصوص مقایسه این معیارها، پیشنهاد شده است که همبستگی بین ژنوتیپ‌های واقعی و استنباط شده مستقل از فراوانی آللی در جایگاه‌های استنباط شده می‌باشد. بنابراین می ­تواند یک معیار مناسب­تر از نرخ اشتباه استنباط آللی باشد (برُونینگ و برُونینگ، ۲۰۰۹؛ هیک‌کی و همکاران، ۲۰۱۲). صحت پیش‌بینی به‌عنوان ضریب همبستگی پیرسون بین ژنوتیپ­های استنباط شده و واقعی تعریف می­ شود. کالوس و همکاران (۲۰۱۴) گزارش کردند که استفاده از این معیار ارجحیت دارد؛ زیرا این تعریف با تعریف صحت ارزش‌های اصلاحی که به‌طورمعمول در اصلاح دام استفاده می­ شود مطابقت دارد. نتایج مطالعات مختلف استنباط ژنومی در گاو شیری، که با بهره گرفتن از پانل ۳K، پانل ۵۰K استنباط می­ شود نشان داده است که همبستگی ارزش‌های اصلاحی ژنومی با بهره گرفتن از ژنوتیپ­های واقعی و استنباط شده در دامنه بین ۸۵% تا ۱۰۰% قرار دارد. بنابراین استنباط ژنوتیپی می ­تواند ابزاری ارزشمند و سودمند برای کاهش هزینه­ های تعیین ژنوتیپ باشد به‌طوری‌که با هزینه یک پانل کم تراکم و استنباط سایر ژنوتیپ­هایی که در این پانل نیستند می­توان به ارزش‌های اصلاحی ژنومی با صحت مشابه پانل‌های بسیار متراکم رسید.
به‌طورکلی، در خصوص معیارهای استنباط ژنوتیپی می­توان گفت که صحت استنباط ژنوتیپی که به‌وسیله همبستگی بین ژنوتیپ­های واقعی و استنباط شده محاسبه می­ شود بر سایر معیارهای اندازه ­گیری صحت استنباط ژنوتیپی ارجحیت دارد. زیرا معیار نرخ اشتباه استنباط آللی، شدیداً تحت تاثیر فراوانی آللی می­باشد. اما معیار صحت استنباط به خطاها در جایگاه­هایی که دارای MAF پایین­تری هستند حساس­تر است.
۲-۱۲- اصلاح نژاد ژنومی در گوسفند
در صنعت گاو شیری استفاده از تلقیح مصنوعی رایج است و به آسانی پیشرفت ژنتیکی در گله­ها از طریق انتخاب اسپرم­های ممتاز ایجاد می­ شود اما در پرورش گوسفند شرایط متفاوت است. برای موفقیت ارزیابی ژنومی، شرایط اختصاصی حاکم بر صنعت گوسفندداری نیز باید مد نظر قرار گیرد. به‌طور کلی استفاده از هر نوع تکنولوژی باید از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد یعنی هزینه­ های انجام شده به وسیله مزایای حاصل از بهبود ژنتیکی سالیانه پوشش داده شود. در گوسفند، معمولاً تجارت در مقیاس پایین­تر (نسبت به گاو شیری) انجام می­ شود و تنها بخش اندکی از سود حاصل از بهبود ژنتیکی به اصلاحگر برمی­گردد. همین امر سرمایه ­گذاری را در این زمینه با مشکل مواجه کرده است. بنابراین اصلاحگران به دنبال روش­های کم هزینه برای بهبود ژنتیکی هستند. از طرف دیگر تنوع ژنتیکی داخل و بین نژادی در گوسفند بالاست در نتیجه تعداد افراد بسیار زیادی باید به‌عنوان جمعیت مرجع در نظر گرفته شود. وَن‌دِروِرف و همکاران (۲۰۱۴) گزارش کرد که افزایش پیشرفت ژنتیکی در گوسفند با به‌کارگیری انتخاب ژنومی بین ۵ تا ۱۵% بوده است که البته صحت ارزیابی­های ژنومی، و به‌ خصوص از طریق افزایش تعداد افراد جمعیت مرجع قابل افزایش است.
در رابطه با تشکیل جمعیت مرجع در گوسفند ۲ سوال مطرح است. این که چه تعداد حیوان باید در نظر گرفت (اندازه جمعیت) و دیگر اینکه جمعیت مرجع شامل چه حیواناتی باید باشد؟ سوال اول اهمیت ویژه­ای دارد زیرا اندازه جمعیت ارتباط مستقیمی با هزینه و نیز صحت پیش‌بینی­ها دارد. سوال دوم نیز بیان می­ کند که کدام نژادها و چه تعداد از هر نژاد باید در جمعیت مرجع باشند. در رابطه با سوال دوم، دِتوایلِر و همکاران (۲۰۱۲) گزارش کرد که در گوسفند جمعیت مرجع باید برای هر نژاد به‌طور جداگانه تشکیل شود و جمعیت مرجع متشکل از چند نژاد نمی‌تواند منجر به موفقیت در انتخاب ژنومی‌شود. همچنین حایز اهمیت است که در داخل هر نژاد نیز افراد کاندیدا با جمعیت مرجع دارای روابط خویشاوندی باشند. در این رابطه کلارک و همکاران (۲۰۱۲) ارتباط میزان خویشاندی کاندیداها را با افراد جمعیت مرجع (در سه حالت خویشاوندی بالا، متوسط و غیرخویشاوند) بررسی و نشان دادند که با کاهش میزان رابطه خویشاوندی بین دو جمعیت برآوردهای ژنومی و BLUP هر دو کاهش می­یابد اما در تمام حالات میزان صحت ارزش­های اصلاحی ژنومی بالاتر از برآوردهای BLUP بود. به‌ویژه زمانی که دو جمعیت غیر خویشاوند بودند صحت برآوردها در BLUP بسیار پائین (۰۴/۰) ولی در روش ژنومی نسبتاً قابل قبول (۳۴/۰) بود.
به‌کارگیری انتخاب ژنومی در برنامه ­های اصلاح نژادی گوسفند نیازمند یک جمعیت مرجع (با اندازه جمعیت مناسب) که افراد دارای فنوتیپ و ژنوتیپ هستند و نیز پرورش‌دهندگانی که مایل به سرمایه ­گذاری برای تعیین ژنوتیپ حیوانات کاندیدای خود هستند می­باشد. برای تشکیل جمعیت مرجع اولیه سرمایه زیادی لازم است که پرورش‌دهندگان تمایلی به انجام آن ندارند. بنابراین، مساعدت­های دولتی (حاصل از درآمدها و مالیات‌ها و …) و نیز گرنت­های تحقیقاتی ضروری به نظر می­رسد (وَن‌دِروِرف و همکاران، ۲۰۱۴).
۲-۱۳- مروری بر نتایج برخی مطالعات انجام شده
زرگریان و همکاران (۱۳۸۹) در یک مطالعه شبیه‌سازی نشان دادند که برای صفات با وراثت‌پذیری پایین افزایش تراکم نشانگری تا حد خاصی (تراکم نشانگری با فاصله ۱/۰ سانتی مورگان) باعث افزایش صحت برآورد ارزش‌های اصلاحی می­ شود و افزایش نشانگری بیش از آن سبب کاهش صحت برآوردها می­ شود. همچنین با کاهش افراد در جمعیت مرجع (که ممکن است به دلیل کاهش تعداد معلومات در حل معادلات باشد) و نیز با فاصله گرفتن نسل افراد کاندیدا با افراد نسل مرجع (احتمالاً به دلیل اثرات منفی نوترکیبی) صحت برآوردها کاهش می­یابد. صحت برآوردها برای صفات با وراثت‌پذیری بالا در تراکم نشانگری یکسان بیشتر از صفات با وراثت‌پذیری پایین بود.
فروتنی­فر و همکاران (۱۳۹۱) صحت برآورد ارزش‌های اصلاحی ژنومی و رایج را مقایسه و گزارش کردند که صحت ارزش‌های اصلاحی ژنومی به‌طور قابل ملاحظه­ای از روش رایج بالاتر است. صحت ارزش‌های اصلاحی ژنومی با افزایش تراکم نشانگری از ۱ به ۱/۰ سانتی مورگان، افزایش قابل ملاحظه­ای داشته و این افزایش برای صفات با وراثت­پذیری پایین بیشتر بود. در هر دو روش صفات با وراثت­پذیری پایین دارای صحت پایین­تری بودند. این محققین همچنین عنوان کردند که دلیل کاهش صحت ارزش‌های اصلاحی ژنومی در صفات با توارث پذیری پایین، افزایش واریانس نمونه گیری برآورد اثرات نشانگری است که می­توان با افزایش تعداد نمونه در جمعیت مرجع در برآورد اثرات مارکرها، این نقصان و کاستی را جبران کرد. این محققین کاهش اندک صحت برآوردها نسبت به مطالعات مشابهی که با بهره گرفتن از شبیه­سازی انجام شده است را تفاوت در روش رسیدن به LD بیان کردند. به‌طوری‌که در صورت استفاده از روش تعادل جهش- دریفت به‌جای دریفت به تنهایی (در این مطالعه استفاده شده است) برای رسیدن به LD، در LD بالاتری به تعادل خواهیم رسید.
با توجه به اینکه عامل ایجاد پیوستگی رانش، و عامل از بین برنده آن نوترکیبی است که در جمعیت مرجع اندازه‌گیری اثرات نشانگرها بر اساس تعادل حاصل از نوترکیبی و رانش صورت می­گیرد؛ قابل‌انتظار است که در نسل­های بعد وقتی اثرات نشانگرها مجدد برآورد نمی­ شود میزان صحت برآورد ارزش‌های اصلاحی کاسته شود. زیرا اندازه جمعیت در نسل­های بعد (جمعیت تایید یا حیوانات کاندیدا) نسبت به جمعیت مرجع بزرگ‌تر است لذا LD ایجاد نمی­ شود و نوترکیبی باعث شکستن و کاهش LD بین مارکر و QTL می­ شود و درنتیجه کاهش صحت ارزش‌های اصلاحی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین میزان LD می ­تواند یکی از عوامل تعیین‌کننده زمان دوباره برآورد کردن اثرات نشانگرها باشد.
شیرعلی و همکاران (۱۳۹۱) اثر تعداد ژن­های عمده اثر (۵، ۱۰ و ۲۰) و توزیع­های مختلف واریانس ژن عمده (نرمال، یکنواخت و گاما) را بر صحت برآورد ارزش­های اصلاحی ژنومی برآورد شده با بهره گرفتن از دو روش بیز C و GBLUP مطالعه کردند. نتایج نشان داد که هر دو روش صحت بالایی داشته، تنها در صفات با ۵ ژن عمده روش بیز C دارای مزیت و برتری معنی­دار بوده ولی برای سایر صفات دو روش ارزیابی، عملکرد مشابهی داشتند. همچنین گزارش کردند که روش GBLUP در تمام صفات شبیه‌سازی شده برآورد صحیحی ارائه نموده و تعداد ژن و توزیع واریانس ژن­های عمده اثر، اثری بر صحت برآوردهای این روش نداشته است. اما روش بیز C با کاهش تعداد ژن عمده اثر و نیز توزیع واریانس گاما دارای عملکرد بهتری است. این محققین دلیل تفاوت در نتایج دو روش را به فرضیات هر روش در مورد مدل ژنتیکی صفت نسبت دادند.

سنجش قدرت احیاء روشی برای اندازه گیری توانایی پاداکساینده‌ها است و به وسیله‌ی تبدیل آهن Fe⁺³ به Fe⁺² در نمونه‌های عصاره مورد ارزیابی قرار می‌گیرد (Gulcin et al., ۲۰۰۳). به طور کلی حضور احیاکننده‌ها نقش مهمی را در خصوصیات احیایی بازی می‌کند. عمل پاداکساینده‌ها به وسیله‌‍‌ی شکستن زنجیره‌های رادیکال آزاد از طریق دادن یک اتم هیدروژن اعمال می‌شود (Rathee et al., ۲۰۰۷).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

Barreira وهمکاران (۲۰۰۸) فعالیت ضداکسایشی عصاره‌های متانولی مغز بادام ۱۰ رقم محلی و تجاری را بررسی کرده و نشان دادند که، بین قدرت احیا کنندگی با محتوای فنولی و فلاونوئیدی رابطه مستقیم وجود دارد، یعنی با محتوای فنول و فلاونوئید بالا دارای قدرت احیا کنندگی بالا هستند که با نتایج ما در تحقیق حاضر مطابقت نمی‌کند.
نمودار ۳-۴: قدرت احیا (جذب در ۵۹۵ نانومتر) بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور کشمشی قرمز در عصاره‌های اتانولی و متانولی (۳ تکرار SE ، ۰۵/۰ < P).
در سال ۲۰۰۹ فعالیت پاداکسایشی عصاره متانولی تعدادی گیاه حاوی ترکیبات فنولی توسط Huda-Faujan و همکاران مطالعه شده است و نتایج نشان دادند که در همه نمونه‌ها هنگامی که غلظت عصاره‌ها افزایش پیدا می‌کند قدرت احیای آن‌ها هم افزایش می‌یابد. در تحقیقی که توسط Alasalvar و همکاران (۲۰۰۹) انجام شده است، فعالیت‌های پاداکسایشی ترکیبات فنلی پوست فندق مورد بررسی قرار گرفته شد. قدرت احیا عصاره پوست فندق در دو حلال استن و متانول آزمایش شده است که هر دو قدرت پاداکسایشی موثری نشان می‌دهند که این گزارش با نتایج ما همخوانی دارد به‌طوریکه هر دو عصاره اتانولی و متانولی قدرت پاداکسایشی موثری را نشان دادند.
Kallithraka و همکاران در سال ۱۹۹۵ اثر حلال‌های مختلف را در استخراج ترکیبات مختلف هسته انگور مورد بررسی قرار دادند. آنها دریافتند که استون و متانول به ترتیب سبب بیشترین استخراج پروسیانیدین‌ها و کاتچین‌ها در هسته انگور می‌گردند. این ترکیبات از مهم‌ترین ترکیبات آنتی اکسیدانی و دارای قدرت احیاکنندگی هسته انگور می‌باشند.
۳-۶ نتایج فعالیت شکستگی زنجیر رادیکال در عصاره‌های مختلف انگور
مقادیر بدست آمده از سنجش فعالیت شکستگی زنجیر، نشانگر سرعت واکنش رخ داده است. نمودار ۳-۵ فعالیت شکستگی زنجیر را برای عصاره‌های اتانولی و متانولی انگور رقم کشمشی قرمز نشان می‌دهد. همان‌طور که در این نمودار مشخص شده است، فعالیت شکستگی زنجیر رادیکال برای عصاره های متانولی بیشتر از عصاره های اتانولی بود. به‌طوریکه فعالیت شکستگی زنجیر در عصاره متانولی غوره بیشتر از سایر عصاره‌ها بود، که تفاوت معنی داری را با سایر عصاره‌ها داشت. فعالیت شکستگی زنجیر در عصاره اتانولی غوره کمتر از سایر عصاره‌ها بود. در مقایسه بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) در هر دو حلال اختلاف معنی‌داری مشاهده شد. بین انگور و غوره اتانولی اختلاف معنی داری مشاهده نشد.
گزارشات زیادی استفاده از مکمل‌های ضداکساینده را در آهسته کردن و یا مهار توسعه‌ی بیماری‌ها نشان داده‌اند. امروزه روش‌های زیادی برای تخمین ظرفیت ضداکسایشی این محصولات ایجاد گشته است. تعدادی از آن‌ها شامل روش‌های کینتیک هستند، این روش‌ها بر پایه اندازه‌گیری توانایی و سرعت ضداکساینده‌ها در خاموش کردن یک رادیکال شاهد استوارند. به عبارت دیگر، روش‌های کینتیک ذکر شده فعالیت شکستگی زنجیر ضداکساینده‌های انتقال الکترون را اندازه‌گیری می‌کنند. این روش‌ها تنها ظرفیت ضداکسایشی آن دسته از ترکیباتی را می‌سنجند که توان واکنش با رادیکال شاهد را در سرعت‌های مختلف داشته باشند. به عبارت دیگر سنجش های کینتیک نشانگر سرعت تخریب رادیکال می‌باشند. اما اطلاعاتی را در مورد مکانیسم‌های عمل نشان نمی‌دهند به لحاظ ماهیت ترمودینامیکی، سنجش پتانسیل احیا هیچ گونه اطلاعاتی را در مورد سرعت واکنش به دست نمی‌دهد، بلکه تنها برای بررسی توانایی ترکیبات احیا کننده در تحریک انتقال الکترون مناسب است. اما اندازه‌گیری فعالیت شکستگی زنجیر، سرعت نابودی رادیکال را تحت تاثیر ضداکساینده‌های انتقال دهنده الکترون و دهنده هیدروژن تعیین می‌کند. بنابراین اندازه‌گیری این شاخص‌ها در کنار هم، روش جالبی برای تخمین ظرفیت ضداکسایشی یک ترکیب به حساب می آید (Buttner, 1993).
نمودار ۳-۵: فعالیت شکستگی زنجیر بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور وکشمش) انگور کشمشی قرمز در عصاره های اتانولی ومتانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/۰ < p).
طی تحقیق روی ظرفیت جمع آوری رادیکال و نیز فعالیت شکستگی زنجیر در عصاره‌های چندین گیاه، نشان داده شده است که در میان گیاهان مطالعه شده سیر دارای بیشترین فعالیت شکستگی زنجیر است (Benkeblia, 2005). مطالعه‌ای روی فعالیت ضداکسایشی گیاهان خوراکی انجام گرفته است، این پژوهش نشان می‌دهد که شاه توت در مقایسه با توت فرنگی سرعت شکستگی زنحیر کمتری را نشان می‌دهد (Pellegrini et al., ۲۰۱۱). در این فاکتور عصاره متانولی نسبت به عصاره اتانولی از سرعت بیشتری در شکستگی زنجیر رادیکال برخوردار بودند.
۳-۷ نتایج مهار رادیکال نیتریک اکسید در عصاره های مختلف انگور
اکسید نیتریک از واکنش نیترو پروسید با اکسیژن برای تشکیل نیتریت به وجود می آید. جمع آوری کننده‌های نیتریک اکسید در رقابت با اکسیژن منجر به کاهش تولید نیتریت می‌شوند. نیتریک اکسید (NO) یک مولکول زیستی تنظیم کننده‌ی مهم می‌باشد که چندین اثر زیستی شامل کنترل فشار خون، انتقال سیگنال‌های عصبی، عملکرد پلاکت‌ها، ضد میکروب و ضد تومور دارد. با وجود این در طی عفونت‌ها تشکیل نیتریک اکسید افزایش پیدا می‌کند و ممکن است برخی آسیب‌های ناخواسته را به وجود آورد (Mimica et al., ۲۰۰۴). این مولکول در واقع یک حدواسط شیمیایی است که توسط سلول‌های اندوتلیال، ماکروفاژها، نورون‌ها و … ایجاد می‌شود و در تنظیم بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیک درگیر است (Lata and Ahuja, 2003). نیتریک اکسید نقش مهمی در عملکردهای فیزیولوژیکی ایفا می کند. اما می‌تواند در بیماری‌های التهابی نیز نقش داشته باشد. نیتریک اکسید می‌تواند با رادیکال سوپراکسید واکنش داده و تولید پراکسی نیتریت نماید که یک عامل اکسیداسیون قوی بوده و موجب آسیب‌های اکسایشی مختلف می‌شود (Zhonggao et al., 2005).
نمودار ۳-۶ درصد مهار رادیکال نیتریک اکسید را نشان می‌دهد. همانگونه که در این نمودار مشخص شده است، فعالیت رادیکال نیتریک اکسید برای عصاره‌های متانولی بیشتر از عصاره‌های اتانولی بود. به طوریکه بیشترین درصد مهار رادیکال نیتریک اکسید مربوط به عصاره متانولی برگ و کمترین درصد مهار این رادیکال مربوط به عصاره اتانولی کشمش است. بین عصاره‌های اتانولی ومتانولی بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) اختلاف معنی‌داری مشا هده شد. نمودار ۳-۶: درصد مهار رادیکال نیتریک اکسید بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور کشمشی قرمز در عصاره های اتانولی و متانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/۰ < P).
در طی شرایط التهابی مقدار زیادی نیتریک اکسید و آنیون سوپراکسید (O₂^–) تولید می‌شود که منجر به تشکیل اکسیداسیون قوی، آنیون پراکسی نیتریت می‌شود. پیشنهاد شده است که خصوصیات سمیت سلولی پراکسی نیتریت شامل تجزیه پروتئین، پراکسیداسیون لیپید، توقف مسیرهای متابولیکی سلول و سازوکارهای انتقال سیگنال و شکست رشته های DNA است (Beckman, 1996). نیترات در سبزیجات وجود دارد و به وسیله‌ی واکنش‌های احیا با عمل باکتری‌ها در بدن انسان می‌تواند به نیتریت تبدیل شود. این نیترات‌ها ممکن است در ترکیب با آمین‌های دومین و سومین در بدن انسان به نیتروز آمین تبدیل شوند که یک ماده‌ی بسیار سرطان‌زا می‌باشد (Bartsch and Montesano 1984). پلی‌فنل‌ها روی اهداف درگیر در سازوکار سلول‌های‌ پستانداران شامل نیتریک اکسید عمل می‌کنند که هموستازی، توسعه‌ی لخته‌ی خون و صدای عروقی را تنظیم می‌کند (Palmer et al., 1987). اکسید نیتریک حاصل از نیترو پروسید با اکسیژن تولید رادیکال می‌کند و عصاره در رقابت با اکسیژن در واکنش، سنتز رادیکال را مهار کرده و اکسید نیتریک به محصولات پایداری احیا می‌شود (Olukemi et al., 2002).
Zhonggao و همکاران (۲۰۰۵) ظرفیت جمع آوری رادیکال نیتریک اکسید را در عصاره‌ی شاه توت بررسی کرده‌اند و نشان داده‌اند که ظرفیت جمع آوری رادیکال های نیتریک اکسید در غلظت‌های پایین بسیار ناچیز بوده و به تدریج با افزایش غلظت عصاره قدرت آن بیشتر می‌شود. ترکیبات فنولی منبع خوبی از پاداکساینده‌ها هستند که درصد جاروب کنندگی آن‌ها با بالا رفتن در عصاره افزایش می یابد (Jiao et al., 2005).
. Jahanban و همکاران (۲۰۱۰) نیز قدرت پاکسازی رادیکال نیتریک بالایی در پوسته‌ی گوشتی بادام در مقایسه با پوسته‌ی چوبی آن گزارش کرده‌اند. در سال ۲۰۰۹ فعالیت پاداکسایشی عصاره‌ی میوه زالزالک که در پزشکی سنتی ایران استفاده می‌شود توسط Ebrahimzadeh و Bahramian مورد مطالعه قرار گرفته است. عصاره‌ها میزان جاروب کنندگی رادیکال نیتریک اکسید ضعیفی نشان دادند. با افزایش غلظت عصاره‌ها درصد مهار هم افزایش پیدا کرد. Almedia و همکاران (۲۰۰۸) در بررسی که بر روی عصاره‌ی برگ گردو انجام داده‌اند قدرت پاکسازی رادیکال‌های نیتریک بالایی را در این برگ‌ها نشان داده‌اند. گزارش فوق با نتایج ما در تحقیق حاضر مطابقت می‌کند. در این فاکتور، در هر دو حلال، برگ‌ بیشترین درصد مهار رادیکال نیتریک اکسید را نشان داد. همچنین از مقایسه حلال‌ها مشخص شد که عصاره متانولی در بخش‌های مختلف عملکرد بهتری نسبت عصاره اتانولی داشت.
۳-۸ نتایج میزان پراکسیداسیون چربی در عصاره‌های مختلف انگور
برای محاسبه میزان پراکسیداسیون لیپیدی از روش تیوباربیوتیک اسید (TBA) استفاده شد که بر اساس آن هر چه میزان مالون دی آلدهید (MDA) بیشتر باشد، فعالیت پاداکسایشی کمتر می‌باشد. لیپید پراکسیداسیون یکی از اثرات انباشتگی ROS ها است، که منجر به فرسودگی سیستم های زیستی می‌شود. این فرایند ممکن است به وسیله رادیکال‌های آزاد آغاز شود که یک اتم هیدروژن را از گروه‌های متیلن زنجیره های اسیدهای چرب دارای چند مکان غیر اشباع می‌گیرند که با آرایش دوباره پیوند دوگانه توام است. رادیکال لیپید سپس اکسیژن را به گونه‌های پراکسی تبدیل می‌کند. یکی از روش‌های سنجش فعالیت پاداکسایشی محاسبه میزان مهار پراکسیداسیون چربی‌ها است که ماده اصلی استفاده شده در آن TBA است (Huda et al., 2009).
در این مطالعه میزان مالون دی آلدهید در هر یک از عصاره های اتانولی و متانولی انگور رقم کشمشی قرمز مورد سنجش قرار گرفت (نمودار۳-۷). بیشترین میزان پراکسیداسیون چربی در عصاره اتانولی برگ و کمترین میزان پراکسیداسیون چربی در عصاره متانولی غوره مشاهده شد. همچنین از مقایسه حلال‌ها مشخص شد که عصاره اتانولی عملکرد بهتری نسبت به عصاره متانولی داشت، تنها استثنا در مورد انگور بود که حلال متانولی عملکرد بهتری نسبت به حلال اتانولی داشت.
پراکسیداسیون لیپیدهای غشا توسط ROSها منجر به خسارت به غشاها، افزایش نفوذ پذیری غشا و کاهش شاخص پایداری غشا می‌گردد (Dhindsa, 1991). به نظر می‌رسد دلیل اصلی خسارت شدید به غشای سلولی تولید رادیکال‌های سوپراکسید، پراکسید هیدروژن و رادیکال هیدروکسیل باشد که در نهایت منجر به پراکسیداسیون لیپیدهای غشا سلولی می‌گردد (Scandalias, 1993). روش TBA رادیکال‌های آزاد حاضر بعد از پراکسیداسیون لیپیدی را اندازه گیری می‌کند. مقدار پراکسیداسیون لیپیدی به وسیله‌ی رنگ تولید شده در واکنش بین تیوباربیوتیک اسید و مالون دی آلدهید در آزمایش TBA می‌باشد (Mimica et al., 2004).
مهار پراکسیداسیون لیپیدی عصاره سیر (Allium sativum) توسط Bozin و همکاران مطالعه شد (۲۰۰۸). عصاره‌ی سیر اثر مهاری قابل توجهی از خود نشان داد. Abalaka و همکاران (۲۰۱۱)، روی پتانسیل ضداکسایشی و ضدرادیکالی عصاره‌ی اتانولی و هگزانی برگ‌‌های Ziziphus mauritiana و Ziziphus spinachristi در مقایسه با ماده استاندارد آسکوربیک اسید، مطالعه‌ای انجام داده‌اند. نتایج آنها نشان داد که عصاره‌ی اتانولی در مقایسه با عصاره هگزانی فعالیت ضداکسایشی و ضدرادیکالی بیشتری دارد که با نتایج حاصل از این تحقیق حاضر مطابقت دارد.
نمودار ۳-۷: پراکسیداسیون چربی بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور رقم کشمشی قرمز در عصاره های اتانولی و متانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/۰ < P).
Badmus و همکاران (۲۰۱۱)، مهار پراکسیداسیون لیپیدی و فعالیت ضد رادیکالی بخش‌های برگی را در Mangifera indica مطالعه کرده‌اند. طبق نتایج آن‌ها بخش‌های مختلف Mangifera indica پتانسیل بالایی برای مهار پراکسیداسیون لیپیدی داشتند. نتایج بررسی حاضر نیز با گزارش‌های فوق مطابق است ودر هر دو عصاره، برگ بیشترین پتانسیل برای مهار پراکسیداسیون لیپیدی را نشان داد و عصاره اتانولی در مقایسه با عصاره متانولی فعالیت ضداکسایشی بیشتری دارد.
در این فاکتور در مقایسه حلال‌ها، اختلاف معنی‌داری مشاهده شد و به طور کلی برگ اتانولی و متانولی عملکرد بهتری داشتند و این نشان می‌دهد که قسمت‌های مختلف میوه انگور پتانسیل خوبی برای مهار پراکسیداسیون دارند ولی در مقایسه بین اندام‌ها، برگ‌ها و میوه خشک انگور از پتانسیل بسیار بالایی برخوردارند.
۳-۹ نتایج درصد جمع آوری رادیکال سوپراکسید در عصاره‌های مختلف انگور
سوپراکسید دیسموتاز (SOD) یکی از مهم‌ترین آنزیم‌های پاداکساینده می‌باشد که خنثی سازی سوپراکسید را به‌وسیله‌ی تبدیل آن به هیدروژن پراکسید و اکسیژن انجام می‌دهد. در این آزمایش، ظرفیت جمع آوری رادیکال‌های سوپراکسید توسط عصاره‌های اتانولی و متانولی، بخش‌های مختلف انگور با بهره گرفتن از سیستم اتواکسیداسیون پیروگالول بررسی گردید (نمودار۳-۸). با توجه به این نمودارها بیشترین درصد مهار رادیکال سوپراکسید مربوط به عصاره متانولی غوره و کمترین درصد مهار رادیکال سوپراکسید مربوط به عصاره متانولی برگ است. همه اندام‌ها در میزان جمع آوری رادیکال سوپراکسید با هم اختلاف معنی داری نشان دادند. آنیون سوپراکسید اغلب نماینده‌ی رادیکال‌های آزاد است. در واکنش‌های اکسیداسیون سلولی رادیکال‌های سوپراکسید اثر شروع کنندگی برجسته‌ای دارند به این دلیل که آن‌ها دیگر انواع رادیکال‌ها و عوامل اکسید کننده‌ی آسیب رسان به سلول به عنوان مثال رادیکال‌های هیدروکسیل را تولید می‌کنند (Halliwell and Gutteridge, 1999). رادیکال آزاد سوپراکسید بسیار سمی است که در تنفس میتوکندری به عنوان محصول جانبی تولید می‌شود که با غشاهای بیولوژیکی واکنش نشان می‌دهد و باعث تخریب بافت‌ها می‌شود. در سیستم‌های زیستی از آنزیم سوپراکسید دیسموتاز (SOD) برای مهار رادیکال‌های سوپراکسید استفاده می‌شود (Jahanban et al., 2009).
با بهره گرفتن از سیستم اکسیداسیون خودبخودی پیروگالول (بنزن ۳، ۲، ۱ تریول) ظرفیت جمع آوری رادیکال سوپراکسید مورد بررسی قرار گرفت. در این سیستم در محیط قلیایی اکسیداسیون خودبخودی پیروگالول شروع شده و آنیون‌های سوپراکسید رها می‌شوند که اکسیداسیون خودبخودی را تسریع می‌کنند (Jiao et al., 2005).
نمودار ۳- ۸: درصد مهار رادیکال سوپراکسید بخش‌های مختلف (برگ، غوره، انگور و کشمش) انگور کشمشی قرمز در عصاره های اتانولی و متانولی (۳ تکرار SE، ۰۵/۰ < P).
فعالیتهای بیولوژیکی برگ‌های انگور (Vitits vinifera L.) در سال ۲۰۰۹ توسط Orhan و همکاران موردمطالعه قرار گرفته است. میزان جمع آوری رادیکال آنیون سوپراکسید عصاره ها در ۴ جز مختلف مورد بررسی قرار گرفته است که در جز ^[۱۰]EtoAc قوی‌ترین فعالیت جاروب کننندگی را نشان می‌دهد (Orhan et al., 2009). طی مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ توسط Bidchol و همکاران شده است، فعالیت‌های جاروب کنندگی رادیکال آزاد عصاره‌ی آبی واتانولی گیاه Brassica oleracea L بررسی کرده‌اند نتایج آنها نشان‌گر آن است که هر دو نوع عصاره مهار رادیکال سوپراکسید را دارند. همچنین این مطالعات پیشنهاد می‌کند که فعالیت‌های پاداکسایشی Brassica oleracea با توانایی جاروب کنندگی رادیکال سوپراکسید مرتبط است (Bidchol et al., 2011) که گزارشات فوق با نتایج حاصل از تحقیق حاضر همخوانی دارد.
در مطالعه‌‌ی دیگری برگ‌های پسته به عنوان منبع غنی از ترکیبات فنولی نام برده شده‌اند که قدرت پاکسازی بالایی را از خود نشان می‌دهند که در بین ما‌ه‌های مختلف تغییر می‌کند (Benhammou et al., 2008). Jiao و همکاران (۲۰۰۵) نیز نشان داده‌اند که با افزایش غلظت نمونه، درصد جاروب کنندگی رادیکال سوپراکسید افزایش می‌یابد.
Jonnis و همکاران (۲۰۰۵) ظرفیت جمع آوری ROS ها را توسط عصاره فنلی انگور قرمز بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از ترکیبات فنلی انگور می‌توانند در جاروب کنندگی گونه‌های واکنشگر اکسیژن موثر باشند، اما توانایی آنها در جاروب کنندگی در گونه‌های مختلف متفاوت است که با نتایج ما در تحقیق حاضر مطابقت می‌کند.
Wang و همکاران (۱۹۹۹) طی پژوهشی ظرفیت جذب رادیکال‌های اکسیژن را مورد سنجش قرار داده‌اند. آنها در مطالعات خود ثابت کرده‌اند که در بین میوه‌های آلو، پرتقال، انگور سفید، انگور قرمز، گریب فروت، کیوی، توت فرنگی، موز،سیب، گلابی، گوجه فرنگی و خربزه، میوه توت فرنگی هم در حالت تر و هم در حالت خشک شده دارای بیشترین میزان جذب رادیکال‌های اکسیژن از جمله سوپراکسید و اکسیژن منفرد است. در این مطالعه، عصاره‌های اتانولی عملکرد بهتری نسبت به عصاره متانولی داشت.
۳-۱۰- نتیجه‌گیری کلی:
در این پژوهش فعالیت ضدرادیکالی و پاداکسایشی مناسبی در بخش‌های مختلف انگور رقم کشمشی قرمز مشاهده شد. این تحقیق نشان می‌دهد که کشمش (میوه خشک شده) در مقایسه با میوه نارس و برگ حاوی سطح بالایی از محتوای فنلی و فلاونوئیدی کل می‌باشد. در نتیجه کشمش از نظر موارد مذکور از برگ و میوه مطلوب‌تر می‌باشد. احتمالاً میوه خشک شده به دلیل محتوای آبی پایین و تولیدات واکنشی غیر آنزیمی دارای فعالیت پاداکسایشی بیشتری نسبت به میوه و برگ می‌باشد. از سوی دیگر برگ در جمع آوری برخی از رادیکال‌های آزاد مانند درصد جاروب کنندگی رادیکال DPPH و درصد مهار رادیکال نیتریک اکسید، همچنین در میزان پراکسیداسیون چربی موفق‌تر از میوه خشک شده و تازه عمل کرد. به‌ طوریکه بالاترین درصد مهارکنندگی در این دو رادیکال به ترتیب در عصاره‌های اتانولی و متانولی برگ مشاهده شد. همچنین برگ انگور از نظر میزان پراکسیداسیون چربی از میوه برتر می‌باشد. غوره (میوه نارس) در مقایسه با میوه خشک شده و برگ حاوی سطح بالایی از فعالیت شکستگی زنجیر، قدرت احیا و درصد جاروب کنندگی رادیکال سوپراکسید می‌باشد. از آنجایی که پتانسیل پاداکسایشی تنها به محتوای فنلی و فلاونوئیدی موجود در گیاه بستگی ندارد و می‌تواند علاوه بر فنل‌ها به سایر ترکیبات گیاهی از قبیل آسکوربیک اسید (ویتامین C)، ویتامین E، گلوکوزیدها، بتاکاروتن، آلکالوئیدها و … نیز مربوط باشد، لذا به نظر می‌رسد برخی از این ترکیبات که در مهار رادیکالهای آزاد اکسیژن نقش قابل توجهی دارند، احتمالاً در نمونه خشک شده تحت شرایط خشک شدن تخریب شده باشند و در مهار برخی از رادیکال‌ها، همانند سوپراکسید، نیتریک اکسید و DPPH نسبت به نمونه‌های تر ضعیف‌تر عمل کنند.
همچنین مقایسه حلال‌ها نشان داد که در فرایند استخراج ترکیبات فنلی حلال اتانولی و در استخراج ترکیبات فلاونوئیدی حلال متانول عملکرد بهتری داشت که این موضوع با قطبیت حلال‌ها و ساختار شیمیایی ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی در ارتباط است. به طور کل می‌توان نتیجه گرفت که اندام‌های مختلف انگور را می‌توان به عنوان پاداکساینده‌های طبیعی در صنایع غذایی، مورد توجه قرار داد و به عنوان یک موضوع با ارزش جهت پژوهش‌های بیشتر توجه شود.
پیشنهادها

• • بررسی کمی وکیفی ترکیبات مختلف فنلی و فلاونوئیدی موجود در عصاره کشمش و میوه با بهره گرفتن از تکنیک HPLC

• • بررسی مقایسه‌ای عصاره‌ها با بهره گرفتن از حلال‌های دیگر

• • بررسی اثر ضد میکروبی و ضد ویروسی عصاره بخش‌های مختلف انگور

• • بررسی اثرات ضد سرطانی عصاره‌های بخش‌های مختلف انگور

• • مقایسه ترکیبات فنولی بخش‌های مختلف انگور کشمشی قرمز با ارقام سفید

• • مقایسه ارقام انگور رشد یافته در شرایط مختلف آب و هوایی از نظر تفاوت ترکیبات فنولی و میزان فعالیت پاداکسایشی

• • مقایسه ترکیبات فنولی بین پوست، گوشت و هسته انگور

۴ پیوست‌ها