• پرهیز از درگیری

• انجام پاتک بلافاصله پس از حمله رزمندگان اسلام با هدف جلوگیری از توسعه سرپل و الحاق یگان های ایرانی

• بازسازی سریع

• استحکامات و موانع متنوع و عمق دار

• آموزش

• • خرید تسلیحات پیشرفته ” ( توسعه سلاح های غیر متعارف همانند سلاح های شیمیایی که در عملیات رمضان برای اولین بار استفاده شد و همچنین هواپیماهای میراژ، موشک های هوا به هوای اگزوست و موشک های ضد هوایی کروتال ساخت کشور فرانسه )(اردستانی،۱۳۹۱: ۳۱)

  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نتیجه این اقدامات صدام را در عملیات های بعدی به ویژه در عملیات والفجر مقدماتی نشان داد و اوضاع برای عراق کاملا دگرگون شد.
۵-۵.قطعنامه شماره ۵۱۴ شورای امنیت سازمان ملل متحد
از روز ۳۱ شهریور ماه سال ۱۳۵۹ تا ۲۰ تیر ماه سال ۱۳۶۱، شورای امنیت سازمان ملل متحد به جز صدور یک قطعنامه ضعیف در هفته ابتدایی جنگ، اقدام موثری برای پایان دادن به جنگ انجام نداده بود. سلسله پیروزی های نیروهای ایرانی در عملیات های مختلف در برابر ارتش عراق و همچنین ترس جامعه جهانی برای ورود ایران به خاک عراق و بر هم خوردن موازنه قدرت و سقوط صدام باعث گردید این شورا دوباره فعال گردد و ۵۰ روز پس از آزاد شدن شهر خرمشهر قطعنامه جدیدی را صادر کند. دولت عراق در تاریخ ۱۳ تیر ماه سال ۱۳۶۱ طرحی را برای فیصله دادن به جنگ خود با ایران تقدیم سازمان ملل متحدد کرد و حرکت گسترده ای را برای اثبات صلح طلبی خود و جنگ جویی ایران آغاز کرد. به درخواست اردن جلسه شورای امنیت برگزار شد. نکته قابل توجه آن است که در آستانه صدور قطعنامه و هنگامی که پیش نویس آن در حال تهیه شدن بود، شاه حسین پادشاه اردن، به طور ناگهانی به عراق سفر کرد. پس از دو روز قطعنامه جدید تحت عنوان قطعنامه ۵۱۴ به اتفاق آرا در جلسه ۲۳۸۲ شورای امنیت در تاریخ ۱۲ ژوئیه ۱۹۸۳ مصادف با ۲۱ تیر ماه ۱۳۶۱ ه ش صادر شد و سکوت دو ساله سازمان ملل در خصوص جنگ عراق با ایران شکسته شد.(درودیان،۱۳۸۲: ۱۹۹)
بند اول قطعنامه : آتش بس فوری و خاتمه همه عملیات های نظامی
بند دوم قطعنامه: عقب نشینی نیروها به مرزهای شناخته شده بین المللی
بند سوم قطعنامه: اعزام گروهی از ناظران سازمان ملل متحد به منظور تایید و نظارت بر آتش بس و عقب نشینی پیش بینی شده
بند چهارم قطعنامه: کوشش های میانجیگرانه به نحوی هماهنگ از طریق دبیرکل برای دستیابی به راه حل شرافتمندانه مورد قبول هر دو طرف
بند پنجم قطعنامه: پرهیز دولت ها از انجام اقداماتی که به اختلافات یاری میرساند(لطف الله زادگان،۱۳۸۹: ۲۲)
در این قطعنامه باز هم از واژه تجاوز برای حمله ارتش عراق به ایران استفاده نشد. در متن قطعنامه از عبارت اظهار نگرانی عمیق درباره طولانی شدن برخورد میان دو کشور استفاده شد. همچنین این قطعنامه خواستار آن شد که آتش بس برقرار گردد و نیروها به مرزهای بین المللی عقب نشینی کنند و تشکیل نیروهای حافظ صلح برای استقرار در مرز دو کشور و همچنین احترام به حاکمیت ، استقلال و تمامیت ارضی و اصل عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر صحبت به میان آمد.
آمریکا نقش زیادی را در تصویب این قطعنامه بازی کرد. سفیر سابق آمریکا در عراق میگوید: ” بزرگترین کمک ما به بغداد، فشار سیاسی به ایران بود تا این کشور را مجبور کنیم که قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد را برای پایان دادن به جنگ بپذیرد.”(درودیان،۱۳۸۲: ۱۹۹) جمهوری اسلامی ایران با درک از ماهیت کوشش های سازمان ملل و همچنین محتوای قطعنامه ۵۱۴ از پذیرش آن خودداری کرد و آن را حمایت علنی شورای امنیت از تجاوز عراق علیه ایران نامید. در این حال مجموعه اقدامات اسرائیل، عراق و شورای امنیت در حال بر هم زدن توازن قوا بود و ایران در این شرایط با گسیل نیروهای خود به سمت بصره و انجام عملیات رمضان در پی تغییر اوضاع به سود خود بود.”این نقطه ی آغاز تلاش برای پایان جنگ با تکیه بر پیروزی نظامی و ادامه جنگ در خاک عراق بود.”(درودیان،۱۳۸۲: ۲۰۳)
به نظر میرسد شرایط و موقعیت سیاسی ایران در آستانه عملیات رمضان در سطح منطقه و بین المللی به نفع ایران نبود و مجموعه تحولاتی که در مابین عملیات بیت المقدس و عملیات رمضان اتفاق افتاد باعث شد شرایط مساعدی برای ایران پدید نیاید.
۵-۶.عملیات رمضان
در این بخش از فصل یکی دیگر از سوالات فرعی پژوهش را مورد بررسی قرار خواهیم داد. در این قسمت میپرسیم اهداف، فرایند و نتایج عملیات رمضان چه بودند؟ ابتدا به شرح اهداف ایران قبل از شروع عملیات میپردازیم و بررسی میکنیم که ایران در چند مرحله خواهان به دست آوردن چه مناطقی از خاک عراق بود.
عملیات رمضان یکی از قله های تاریخی جنگ هشت ساله میان عراق و ایران به شمار می آید. این مرحله از جنگ سرآغاز مرحله نوینی بود که ایران قصد داشتند جنگ را به داخل خاک عراق بکشاند. پس از موفقیت های یک سال گذشته نیروهای ایرانی در برابر ارتش عراق، فرماندهان نظامی و همچنین نیروهای ایرانی که در قالب نیروهای سپاه و ارتش تعریف میشدند روحیه ای مضاعف کسب کردند و امیدوار بودند با تعقیب متجاوز در خاک خود هم ضرب شستی نشان داده و هم جنگ را به مرحله پایانی برسانند. با توجه به برآوردهای ایرانی ها از ضعف و قوای نیروهای عراقی و همچنین اضطراب فرماندهان ارتش عراق، نیروهای ایرانی مصمم تر به عبور از مرز و وارد شدن به خاک عراق کرد. البته تنی چند از فرماندهان نظامی مستقر در قرارگاه مرکزی کربلا ( قرارگاه مشترک سپاه و ارتش ) نیز بودند که به دلیل کاستی های لجستیکی با هرگونه عملیات برون مرزی مخالفت میکردند.(علایی،۱۳۹۱: ۵۲۹) عملیات رمضان در اواخر خرداد ماه سال ۱۳۶۱ با این اندیشه طراحی شد که نیروهای ایرانی در ادامه عملیات های فتح المبین و بیت المقدس پشت رودهای دجله و اروند مستقر بشوند و تسلط خود را بر معبر وصولی بصره فراهم آورند. دو شهر بغداد و بصره در هدف اساسی مقامات ایرانی برای پایان دادن به جنگ محسوب میشد. شهر بغداد از طرف مرزهای جنوبی ایران که میتوانست ایران نیروهای پیاده را از طریق دشت وسیع وارد خاک عراق کند فاصله زیادی داشت و نداشتن قدرت رزمی و قدرت تحرک کافی نیروهای پیاده ایرانی این امر را تقریبا غیر ممکن ساخته بود. شهر بصره بهترین هدف برای نیروهای ایرانی برای پیشروی به خاک عراق به شمار میرفت. بنا به ادله امام خمینی در جلسه بیستم خرداد ماه سال ۱۳۶۱ که نیروهای خودی منطقه ای خالی از سکنه را برای ورود به خاک عراق انتخاب کنند نیز تاثیر زیادی بر انتخاب این منطقه گذاشته بود.(درودیان،۱۳۹۱: ۲۶)
۵-۶-۱.منطقه عمومی عملیات رمضان
” منطقه عملیاتی رمضان محصور است بین یک زمین مثلث شکل به وسعت ۱۶۰۰ کیلومتر مربع – که از شمال به کوشک و طلاییه ( پاسگاه های مرزی ایران در جنوب هویزه ) و حاشیه جنوبی هورالهویزه به طول ۵۰ کیلومتر و از غرب به رودخانه اروند ( که از نقطه تلاقی رودخانه دجله و فرات بنام القرنه شروع میشود تا شلمچه غرب خرمشهر ) بطول ۸۰ کیلومتر و از شرق به خط مرزی شمالی – جنوبی از کوشک تا شلمچه به طول ۶۰ کیلومتر منتهی میشود – بر روی رودخانه اروند در این قسمت چهار پل ( دو پل در منطقه نشوه و دو پل در منطقه تنومه ) واقع شده است که جنوب غربی این رودخانه شهر صنعتی و بندری بصره قرار دارد.”(همان،۱۳۹۱: ۲۷) جمعیت شهر بصره کمتر از یک میلیون نفر است و این شهر به عنوان شهر نفت خیز در عراق به شمار میرود و یکی از دلایل حمله نیروهای ایرانی به این منطقه همین عامل بود. پالایشگاه، کارخانه عظیم پتروشیمی، واحد تصفیه گاز طبیعی و کارخانه های صنعتی نیز در این شهر وجود دارند. بخش تنومه متعلق به شهر صنعتی بصره در شرق اروند رود نیز در نزدیکی بصره قرار دارد. همچنین جاده مواصلاتی بغداد به کویت، بنام صفوان که دارای اهمیت استراتژیکی زیادی است و تدارکات اصلی و تسلیحات و مهمات نظامی عراق ، از این منطقه صورت میگیرد، از جنوب این شهر عبور کرده و پس از گذشتن از شهر مرزی صفوان، تا کشور کویت امتداد پیدا میکند. پس فرماندهان نظامی ایران با انتخاب شهر بصره، هم منطقه استراتژیکی را برای انجام عملیات برون مرزی خود انتخاب کردند و همچنین نظر امام خمینی رهبر جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه این منطقه علاوه برا استراتژیک بودن خالی از سکنه باشد را عملا تامین کردند. در نهایت عملیات رمضان در شب چهارشنبه ۲۳ تیر ماه سال ۱۳۶۱ با رمز یا صاحب الزمان ادرکنی پس از گذشت ۵۰ روز از فتح خرمشهر با هدف عبور از نهر کتیبان و تصرف منطقه نشوه و تنومه تا پل بصره و تصرف حدود ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از سرزمین عراق آغاز شد.(علایی،۱۳۹۱: ۵۳۰) سازمان رزم عملیات رمضان را ۱۰ تیپ به اضافه از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ۲ لشکر و یک تیپ به اضافه از نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران تشکیل میداد. همچنین تیپ ۷ ولیعصر ( عج ) به عنوان احتیاط قرارگاه نصر در نظر گرفته شد. در مجموع حدود ۱۵۰ گردان در این قالب نیروهایی که گفته شد در این عملیات حضور داشتند. بر طبق استراتژی سلسله عملیات های کربلا برای آزادسازی مناطق اشغالی سرزمین های جنوبی، باید نام این عملیات کربلای ۴ قرار میگرفت اما چون این عملیات در ماه مبارک رمضان انجام میگرفت و مصادف شده بود با شب های قدر به رمضان تغییر نام پیدا کرد. در بعضی ها از کتاب های نویسندگان خارجی از این عملیات به نام رمضان المبارک یاد شده است که این نام غلط است و نام عملیات فقط رمضان میباشد.(همان،۱۳۹۱: ۵۳۲)
۵-۶-۲.فرایند ( شرح ) عملیات رمضان
عملیات رمضان در ۵ مرحله طراحی و اجرا شد.
مرحله اول: در مرحله اول این عملیات مقرر شد سه قرارگاه از سه محور با نیروهای عراقی درگیر بشوند و در جناح شمالی، دو تیپ به اضافه سپاه و یک تیپ از ارتش ماموریت داشتند این جناح را تامین کنند، لیکن به سبب وجود موانع و استحکامات مثلثی شکل و میدان های مین متعدد که عراق در حد فاصل عملیات قبلی تا عملیات رمضان کار گذاشته بود، نیروها نتوانستند با سرعت عمل به تمامی اهداف مورد نظر خود دست یابند. لذا با روشن شدن هوا از ادامه پیشروی خودداری شد. در محور میانی واقع در شمال پاسگاه زید، سه تیپ از به اضافه از سپاه و یک لشکر از نیروی زمینی ارتش شرکت داشتند که توانستند پیشروی کنند اما به مثلثی های دشمن نرسیدند. در جنوب پاسگاه زید واقع در محور جنوبی، چهار تیپ به اضافه از سپاه و دو تیپ از ارتش توانستند با سرعت تحسین برانگیزی همه مواضع عراق را درهم بشکنند و تا عمق ۳۰ کیلومتری مواضع این کشور پیشروی کنند و خود را به نهر کتیبان در شرق اروند و کانال ماهی گیری برسانند. این نهر حدود دو کیلومتر با شط العرب فاصله دارد و نردیک شهر بصره است. فرماندهی این نیروها را شهید حسین خرازی فرمانده تیپ ۱۴ امام حسین، شهید احمد کاظمی فرمانده تیپ ۸ نجف و شهید صفوی فرماندهی تیپ ۱ زرهی لشکر ۹۲ را بر عهده داشتند.(همان،۱۳۹۱: ۵۳۵) نیروهای ایرانی توانستند با حمله به قرارگاه فرماندهی لشکر ۹ زرهی دشمن، قرارگاه را منهدم کنند و خودروی بنز فرمانده قرارگاه را به غنیمت بگیرند. گفته شد که نهرکتیبان فاصله اندکی با شهر بصره داشت. در این مرحله نیروهای ایرانی به قدری به شهر بصره نزدیک شده بودند که به راحتی چراغ های شهر را میدیدند. اما به رغم موفقیت به دست آمده در این محور، جناح راست نیروهای خودی خالی ماند و پاکسازی کامل نیروها و موانع دشمن صورت نگرفت، لذا با روشن شدن هوا دشمن با یک لشکر زرهی فشار اصلی را بر این بخش وارد آورد، درنتیجه از تامین شدن منطقه ممانعت کرد. در مرحله اول عملیات حدود ۲۷۰۰ تن از نیروی عراق کشته شدند و حدود ۸۵۰ نفر نیز به اسارت گرفته شدند. حدود ۸۵ تانک و نفربر و ۱۲ توپ عراق منهدم شد و ۷۱ تانک و نفر بر به غنیمت گرفته شد. ذکر این نکته در اینجا خالی از لطف نیست که ویژگی برجسته عملیات رمضان، انهدام وسیع تانک ها و نفربرها و ماشین های جنگی عراق بود که در حتی عملیات های درخشان گذشته نیز سابقه نداشت.(لطف الله زادگان،۱۳۸۹: ۲۸)
۵-۶-۳.دعوت به قیام
امام خمینی رهبر جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۳ تیر ماه سال ۱۳۶۱ همزمان با آغاز عملیات رمضان طی پیامی خطاب به ملت عراق^[۲۳۵] اعلام کردند که : اکنون که برادران مجاهد شما در دفاع از میهن خود و دفع حملات دشمن اسلام، مجبور شدند به خاک عراق بیایند تا به خواست خداوند متعال ملت ستمدیده عراق را از شر حزبی که در طول سلطه غیر مشروعش بر کشور اسلامی، آن چنان ضربه ها به این ملت شریف وارد کرده که قابل شمارش نیست نجات دهند به پا خیزید و با برادران صمیمی خود دست اخوت اسلامی دهید و این حکومت ستمگر را از صحنه خارج کنید و خود حکومت اسلامی دلخواه را تشکیل دهید. ایشان در ادامه اشاره کردند: ای اهالی غیور بصره به استقبال برادران مومن خود بیایید و دست ستمکار عفلقی های کافر را از بلاد خود کوتاه کنید. ای اهالی محترم اعتاب مقدسه ای جوانان غیور که در هر فرصت بر این ناپاکان تاخته اید، فرصتی را که خداوند به شما عنایت نموده غنیمت شمارید و مردانه قیام کنید و سرنوشت خویش را به دست بگیرید. ایشان در آخر خاطرنشان کردند که: به سوی نبرد با کفر بشتابید و برادران عراقی خود را نجات دهید و برادران جان بر کف رزمنده جمهوری اسلامی را کمک کنید که فردا دیر است.
۵-۶-۴.واکنش های بین المللی در پی عملیات رمضان
تنها با گذشت ۳۰ ساعت از آغاز عملیات رمضان و ورود نیروهای ایرانی به خاک عراق سازمان ملل از خود واکنش نشان داد. شورای امنیت این سازمان با صدور بیانیه ای از وضعیت وخیم بین دو کشور اظهار نگرانی کرد و خواستار آتش بس شد که ایران این درخواست را رد کرد. این دومین اقدام جانبدارانه سازمان ملل متحد در یک ماه گذشته بود. بعد از صدور قطعنامه ۵۱۴ دو روز قبل از آغاز عملیات رمضان، این بیانیه تعجب برانگیز بود زیرا در طول تجاوز عراق به خاک ایران در ظرف دو سال گذشته به هیچ وجه به این سرعت واکنش از خود نشان نداده بود. تنها کشوری که آمادگی خود را مبنی بر کمک به ایران پس از شروع عملیات رمضان اعلام داشت کشور لیبی بود. معمر قذافی رهبر سابق لیبی با فرستادن سفیر خود برای ملاقات با رییس مجلس شورای اسلامی ایران آقای هاشمی رفسنجانی، آمادگی خود مبنی بر کمک به ایران را اعلام کرد.(هاشمی،۱۳۸۶: ۱۳۰)
۵-۶-۵.مرحله دوم عملیات رمضان
در تاریخ ۲۵ تیر ماه سال ۱۳۶۱ مرحله دوم عملیات رمضان در جنوب پاسگاه زید واقع در محور میانی با همان یگان های مرحله اول به اضافه یک یگان قوی از سپاه با تقویت دو تیپ که تحت امر قرارگاه جنوبی بودند آغاز شد. عمده تلاش نیروهای ایرانی در این مرحله، استفاده از سرپل به دست آمده در داخل خاک عراق به وسعت ۶۰ کیلومتر مربع که در مرحله اول به دست آمده بود و گسترش و توسعه این سرپل تا کانال ماهی گیری بود که در صورت دستیابی به این اهداف، فاصله رزمندگان ایرانی تا بصره از ۲۰ کیلومتر به ۱۲ کیومتر میرسید. ارتش عراق با بهره گرفتن از فاصله مابین مرحله اول و دوم عملیات میدان های جدیدی در عمق ایجاد کرده بود و همین امر، کار را برای نیروهای ایرانی دشوارساخت. عدم پاکسازی کامل جناح ها و نیز عدم الحاق در آنها نیز مزید به علت شد تا تلاش نیروهای ایرانی به سرانجام نرسید. اما باز هم در این مرحله از عملیات، تعداد زیادی از ماشین جنگی عراق منهدم شد. ۱۱۶ تانک و نفربر و ۵۱ دستگا خودرو منهدم گردید و ۱۵ تانک و نفر نیز به غنیمت گرفته شد. همچنین حدود ۷۰۰ نفر از نیروهای عراقی کشته و مجروح شدند.(درودیان،۱۳۹۱: ۳۱)
۵-۶-۶.مرحله سوم عملیات رمضان
در مرحله سوم عملیات، با توجه به عکس های هوایی گرفته شده گذشته از مناطق عملیاتی و سایر شواهد مبرهن برای فرماندهان نظامی ایران، احتمال پاتک نیروهای عراقی بسیار وجود داشت. بنابراین مرحله سوم عملیات با هدف انهدام تجهیزات زرهی ارتش عراق طراحی شد و مقرر گردید نیروهای زرهی ایرانی به هیچ وجه وارد صحنه درگیری نشوند و تا نیروهای پیاده و مجهز بتوانند با هر زره پوشی که مواجه شدند، نیروهای عراق را منهدم کنند. بدین ترتیب، مرحله سوم عملیات از محور میانی با همان نیروهای مرحله دوم که به وسیله سه تیپ دیگر تقویت شده بودند با هدف انهدام ماشین جنگی عراق آغاز شد. در همان ساعات اولیه از تهاجم، نیروهای ایرانی به صورت چشم گیر نیروهای عراقی را درهم شکسته و با انهدام بخش های عمده ای از تجهیزات عراقی ها، در زمینی به وسعت ۱۸۰ کیلومتر مربع پیشروی کردند. در این مرحله از عملیات ۷۰۰ تانک و نفربر نیروهای زرهی عراق منهدم شد و حدود ۱۴ تانک و نفربر به غنیمت گرفته شد. ۲۱۰۰ تن از نیروهای عراقی کشته شدند و حدود ۲۶۰ نفر به اسارت گرفته شدند.(همان،۱۳۹۱: ۳۲)
۵-۶-۷.مرحله چهارم عملیات رمضان
این مرحله از عملیات برای نیروهای ایرانی به هیچ وجه خوش یمن نبود. در این مرحله از عملیات در منطقه شلمچه از محور جنوبی دو تیپ از سپاه پاسداران و یک یگان از ارتش به صورت ادغامی وارد عمل شدند، لیکن به سبب هوشیاری عراقی ها و همچنین موانع و استحکامات متعددی که وجود داشت عبور از خط اول عراق ممکن نشد و این مرحله هم با ناکامی نیروهای ایرانی مواجه شد.(لطف الله زادگان،۱۳۸۹: ۳۰)
۵-۶-۸.مرحله پنجم عملیات رمضان
تلاش اصلی نیروهای ایرانی در این مرحله از عملیات که مرحله آخر آن نیز به شمار میرفت، معطوف به محور شمالی پاسگاه زید در حد فاصل دژ مرزی عراق و خاکریزهای مثلثی آنها بود. در آغاز مرحله پنجم عملیات همه چیز به نفع نیروهای ایرانی پیش میرفت و آنها توانستند علاوه بر پاکسازی و الحاق، خاکریزهای مناسب و دو جداره در جناح شمالی احداث کنند، اما چون دقت کافی در احداث خاکریز ها به عمل نیامده بود، نیروهای عراقی توانستند حدود پنج کیلومتر در آن رخنه کنند. در این حد فاصل نیروهای ایرانی توانستند نزدیک به دو روز در مواضع به دست آمده مستقر شوند و عقبه امکانات پشتیبانی رزمی و خدماتی به این منطقه منتقل گردید. عراقی ها نیز که در مرحله گذشته ضرباتی سنگین متحمل شده بودند، عملا تحرکی از خود نشان نداند لیکن به دلایلی با آنکه عملیات تا آستانه تثبیت پیشرفت کرده بود، ادامه حضور نیروها به مصلحت دیده نشد. در این مرحله از عملیات رمضان، ۱۳۰ تانک و نفربر عراق منهدم گردید و حدود ۱۱ تانک نیز به غنیمت گرفته شد. همچنین ۸۰۰ نفر از نیروهای عراقی کشته یا زخمی شدند. به این ترتیب عملیات رمضان در ۵ مرحله به پایان رسید.(دوردیان،۱۳۹۱: ۳۲)
۵-۶-۹.نتایج عملیات رمضان
آنچه که در عملیات رمضان برای جمهوری اسلامی ایران به دست آمد، گذشته از آنکه ایران در این عملیات ناکام ماند آن بود که از این عملیات به عنوان یکی از قله های تاریخی در جنگ عراق و ایران نام میبرند. نفس تهاجم نیروهای ایرانی به داخل خاک عراق در این عملیات از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. مقامات تهران به عراق و جامعه جهانی ثابت کردند که پس از گذراندن مرحله آزادسازی مناطق اشغالی خود که در دست ارتش عراق بود، مصمم به ادامه نبرد برای تحقق خواسته های خود هستند حتی اگر با مشکل عبور از مرز مواجه بشوند. “عملیات رمضان در بعد نظامی فراتر از توانمندی های جمهوری اسلامی بود و عمدتا می بایست به عنوان یک تجربه، نصب العین تبیین مرحله جدید جنگ میشد. به عبارت دیگر، عملیات رمضان خاطر نشان میساخت که با تغییر زمین نبرد و نیز اتخاذ استراتژی دفاع مطلق از سوی دشمن، استمرار جنگ نیازمند شرایط جدید است که بدون در نظر گرفتن آنها نتایج مطلوب حاصل نخواهد شد. این شرایط عبارت بودند از:

• فراهم آوردن تمامی شرایط و لوازم پیشروی

• افزایش توانایی مهندسی

• گسترش سازمان رزم

• گسترش سازمان یگان های زرهی، به منظور جنگ در روز و رویارویی با نیروهای زرهی دشمن.” (همان،۱۳۹۱: ۳۴)

اما از بعد مادی، در این عملیات حدود ۲۵۰ کیلومتر مربع از خاک سرزمینی ایران آزاد گردید و ۸۰ کیلومتر از خاک عراق نیز به تصرف نیروهای ایرانی در آمد. ” تیپ های ۴۳، ۱۲ ، ۹۶ و نیز تیپ ۸۸ مکانیزه و تیپ ۵۵ مختلط از ارتش عراق تا حدودی منهدم شد.”(علایی،۱۳۹۱: ۵۳۸) حدود ۶۵۰ تانک و نفربر و ۱۵۰ دستگاه انواع خودروی ارتش عراق مهندم گشت و حدود ۱۰۰ دستگاه تانک و نفربر و مقادیر زیادی جنگ افزار و مهمات به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد. حدود ۶۴۰۰ نفر از نیروهای عراقی کشته و حدود ۱۳۱۵ نفر نیز اسارت گرفته شدند. همچنین حدود ۱۵۸۰ نفر از نیروهای ایرانی در عملیات رمضان به شهادت رسیند و حدود ۱۰۲۰۵ نفر مجروح شدند و ۲۱۰۳ نفر اسیر و مفقود گشتند. آمار شهدای ایران از ۴ قرارگاه فتح، نصر، فجر و قدس است.(فصلنامه تخصصی مطالعات دفاع مقدس،۱۳۸۷: ۱۱۹ و ۱۲۰)
۵-۶-۱۰.تحولات صورت گرفته در حین عملیات رمضان
با آغاز عملیات رمضان و ورود نیروهای ایرانی به خاک عراق، ارتش عراق بار دیگر از حربه قدیمی خویش استفاده کرده و همزمان با بمباران مناطق جنگی، به شهرای خرم آباد، کرمانشاه و ایلام حمله کرد و تعدادی از غیر نظامیان را شهید و زخمی کرد. شدت حملات عراق به حدی بود که به سفارش مسئولان امنیتی و نظامی آقای خامنه ای رئیس جمهور ایران در روز ۲۴ تیر ماه در محل کار خود حاضر نشد و موقتا در جای دیگر مستقر شد. اما این پایان کار نبود و عراق باز هم در روز ۲۵ تیر ماه به وسیله جنگنده های خود چند بار به شهرهای همدان، خرم آباد و کرمانشاه حمله کرد و ده ها نفر را شهید و مجروح کرد. مقامات تهران با ادامه دار شدن حملات عراق، تصمیم به مقابله به مثل گرفتند و در روز سی ام تیر ماه به پالایشگاهی در بغداد حمله کردند و آنجا را بمباران کردند و البته یکی از هواپیماهای خود را از دست دادند. البته ارتش عراق این حمله را بی پاسخ نگذاشت و بلافاصله در جواب این حمله، مناطق مسکونی شهر اهواز را بمباران کرد و باز هم موجبات شهادت غیر نظامیان دیگری را پدید آورد.(علایی،۱۳۹۱: ۵۴۶)
اما رخداد مهم دیگری که در حین عملیات رمضان اتفاق افتاد، درخواست روسای جمهور ترکیه، پاکستان و گینه به رئیس جمهور ایران مبنی بر میانجیگری برای پایان دادن به جنگ ما بین دو کشور عراق و ایران شدند. این درخواست طی نامه ای در روز ۳۱ تیر ماه سال ۱۳۶۱ به آقای خامنه ای رئیس جمهور ایران ارسال شد. جواب جمهوری اسلامی ایران همانند گذشته منفی بود و معتقد بود که این میانجی گری ها بیشتر برای خرید زمان و گرفتن فرصت تجدید قوا برای صدام و کم کردن روحیه ی رزمندگان و ایجاد تردید در خصوص جدی بودن جنگ میباشد.(هاشمی،۱۳۸۶: ۱۳۵)
۵-۷.علل ناکامی ایران در عملیات رمضان

1-5- فرض­های ساده­کننده تحقیق

در این تحقیق فرض‌های زیر درنظر گرفته شده است:
– در منطقه مورد مطالعه فرض شده است امکان عدم تأمین نیاز شرب و صنعت در طی تمام زمان برنامه­ ریزی وجود ندارد. لذا تأمین نیاز این دو بخش به صورت صد در صد صورت پذیرفته است.
– روستاهای حقابه­بر، به منظور مدیریت تخصیص آب، گروه­بندی شده ­اند و در نهایت چهار آببر به عنوان آببر کشاورزی درنظر گرفته شده است.
– فرض گردیده است مخزن سد به صورت یک تانک با اختلاط کامل عمل می­ کند.

1-6- نوآوری­های تحقیق

نوآوری­های این تحقیق در زمینه مدلسازی تخصیص آب به صورت زیر قابل بیان است:
1- مدلسازی کمی و کیفی سیستم­های رودخانه-مخزن با لحاظ سه شاخص پایداری، عدالت و بهره­وری.
2- بازتوزیع منافع حاصل از تخصیص کمی و کیفی با تدوین مدل بازی همکارانه FVLC
3- به کارگیری شاخص SPI^[8] جهت سناریوسازی در روند تحلیل سناریوها
4- تدوین مدل بهینه­سازی سناریویی تخصیص کمی وکیفی آب

1-7- ساختار پایان نامه

این پایان‌نامه در چهارچوب هفت فصل ارائه شده است. در فصل حاضر کلیات مرتبط با پایان‌نامه مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل بعد مروری بر کارهای پیشین و تحقیقات صورت گرفته در زمینه تخصیص کمی وکیفی آب و به کارگیری تئوری بازی‌ها در تخصیص منابع آب انجام گرفته است. نحوه عملکرد نرم‌افزارها و روش­های به کار گرفته شده در روند مدلسازی، در فصل سوم ارائه شده است. در این تحقیق مورد مطالعاتی جهت ارزیابی مدل ارائه شده، حوضه رودخانه رودبال می­باشد. مشخصات محدوده مذکور در فصل چهار مورد بررسی قرار گرفته است. ساختار مدل به کار گرفته شده و نتایج حاصل از کارگیری مدل در منطقه مورد مطالعه به ترتیب در فصل پنج و شش تشریح شده است. در نهایت در فصل هفتم نیز نتیجه ­گیری و پیشنهادات برای ادامه­ تحقیق ارائه شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل دوم
مرور پیشینه مطالعات

2-1- مقدمه

کاهش منابع آبی در دسترس با کیفیت مطلوب از یک سو و افزایش نیازهای آبی از سوی دیگر، لزوم مدیریت همزمان کمی و کیفی بیش از پیش، توجه­ محققان و سیاستگزاران بخش آب را به خود جلب کرده است. در این بین توسعه­ پایدار با لحاظ توأمان خصوصیات اقتصادی و زیست­محیطی با لحاظ محدودیت‌های موجود می ­تواند به عنوان مبنای معتبری برای تصمیم‌گیری در مورد تخصیص منابع آب در نظر گرفته شده است. با توجه به کمبود منابع آبی و وجود تصمیم­گیرندگان و ذینفعان متعدد در یک حوضه­ آبریز، تخصیص منابع آب موضوع حساس و پیچیده­ای می­باشد و تاکنون مطالعات زیادی در این زمینه انجام گرفته است. در برخی از مطالعات موجود، تخصیص تلفیقی منابع آب سطحی و زیرزمینی و تئوری بازی‌ها برای حل مشکلات یاد شده در خصوص تخصیص منابع آبی به کار گرفته شده است، البته باید در نظر داشت که علاوه بر این مشکلات، عدم‌قطعیت­های تأثیرگذار در تخصیص نیز به خودی خود بر اهمیت و حساسیت مسأله می افزایند. با توجه به اهداف تحقیق پیش رو برخی از مطالعات و تحقیقات گذشته در زمینه­ تخصیص منابع آبی در دو بخش زیر آورده شده است :
– مدیریت تخصیص کمی و کیفی منابع آب در حوضه آبریز
– به کارگیری تئوری بازی‌ها در مدیریت کمی و کیفی منابع آب

2-2- پیشینه مطالعات در زمینه مدیریت منابع آب در حوضه آبریز

نخستين مطالعات در زمينه مدل‌های تخصيص آب از دهه 1950 آغاز شد و از سال 1960 تا 1970 پيشرفت‌هاي بسيار زيادی کرد. محققين زيادي، مدل‌سازی کيفي آب را در کنار لحاظ کميت آب، در تخصيص آب ضروری دانسته‌اند. دليل اين امر، لزوم توجه به توسعه پايدار با حداقل اثرات منفي روي منابع آبي بوده است (Griggn and Brgson, 1972). در ادامه برخی از مطالعات در زمینه­ مدیریت کمی و کیفی منابع آب آورده شده است.
Tang (1995) مدلی جهت تخصیص بهینه منابع آب در حوضه رودخانه ارائه داد. ایشان برای حل مدل خود از روش LHDP^[9] استفاده نمود. مدل پیشنهادی در حوضه رودخانه زرد چین مورد ارزیابی قرار گرفت. در این تحقیق مدیریت کیفی و عدم‎قطعیت مورد بررسی قرار نگرفت.
Takyi and Lence (1999) به منظور تخصیص کمی و کیفی از آب رودخانه،‌ يك مدل بهينه‌سازي چندهدفه را بر مبناي روش برنامه‌ريزي با محدوديت‌هاي شانسي^[10] تدوين نمودند. در اين تحقيق، ايشان از مدل شبكه‌هاي عصبي مصنوعي به منظور كاهش زمان محاسبات مدل غيرفصلي خود استفاده كردند.
De Azevedo et al. (2000) برای مدل‌سازی کمی و کيفی آب در رودخانه و مخزن از دو مدل MODSIM و QUAL2E-UNCAS استفاده کردند. همچنين در اين پژوهش، تحليل عدم قطعيت پارامترهای مدل نيز صورت پذيرفته است. ايشان، مدل پيشنهادي خود را در حوضه رودخانه Piracicaba در برزيل به‌کار ‌بردند. نتايج حاصل از اين پژوهش، نشان داد که می‌توان با افزايش راندمان تصفيه فاضلاب‌ها و همچنين افزايش جريان آب در رودخانه، مشکل کيفيت نامناسب آب در رودخانه‌ها را حل نمود.
Dai et al. (2001) برای اولين بار، مدل قطعی MODSIMQ را براي تخصيص همزمان کمی و کيفی آب ارائه نمودند. اين مدل، شبکه جريان را همانند MODSIM، مدل‌کرده ولی با افزودن محدوديت‌های کيفی، مدل‌سازی کيفيت آب را نيز انجام می‌دهد. ايشان اين مدل را در حوضه رودخانه Arkansas در Colorado آمريكا به‌کار ‌بردند. نتايج حاصل از سناريو‌های مختلف مديريتي نشان می­دهد که در صورت استفاده صحيح از منابع سطحی و زيرزمينی و همچنين کنترل شوری، مشکل تأمين آب در اين حوضه برطرف می‌شود. همان طور که اشاره شد در این مدل عدم‌قطعیت‌ها درنظر گرفته نشده است.
Cai et al. (2003) مدلی غیرخطی جهت تخصیص کمی وکیفی منابع آب ارائه دادند. در این مدلسازی سعی ‌شد تخصیص آب به تقاضاهای کشاورزی و دیگر تقاضاها بنحوی بهینه گردد که سود اقتصادی ذینفعان بیشینه شده و به نیاز زیست‌محیطی نیز پاسخ داده شود. ایشان مدل پیشنهادی خود را در تخصیص منابع آب حوضه دریای آرال به کار بردند. در این مدل عدم‌قطعیت لحاظ نشده است.
Kerachian and Karamouz (2007) مدل استوکستیک جهت تخصیص کمی و کیفی در سیستم مخزن-رودخانه ارائه دادند. ایشان در مدل خود عدم­قطعیت مربوط به آورد رودخانه را نیز درنظر گرفتند.
Shourian et al. (2008) با بهره گرفتن از ترکیب مدل شبیه‌سازی سیستم‌های آبی مُدسیم و الگوریتم تکاملیPSO^[11] ، قابلیت بهینه‌سازی چند-دوره‌ای را به مدل شبیه‌سازی برای کاربرد در تحلیل سیستم آبی حوضه آبریز سیروان افزوده‌اند. این مدل ترکیبی برای طراحی حجم مخازن سدها و ظرفیت سیستم انتقال آب در حوضه آبریز سیروان با هدف بیشینه‌سازی سود حاصل از تخصیص آب با احتساب هزینه ساخت سد و سیستم انتقال برای تخصیص دهنده آب به کار گرفته شده است. آنها به وسیله‌ی این مدل سناریوهای مختلف انتقال آب از حوضه آبریز سیروان به حوضه‌های مجاور، و ابعاد حجم مخازن و سازه‌های انتقال آب را برای هر سناریو با هدف بیشینه‌سازی سود حاصل از تخصیص آب را مورد بررسی قرار داده‌اند.
Zhang et al. (2010) مدلي قطعی براي تخصيص همزمان کمی و کيفی آب ارائه دادند. در اين مدل، انتقال آلودگی و فرآيند چرخه هيدرولوژيکی در حوضه رودخانه لحاظ شده است. ايشان مدل پيشنهادي خود را در حوضه رودخانه Jiojiang در چين به‌‌كار بردند. در این پژوهش عدم‌قطعیت بررسی نشده است.
Paredes et al. (2010) يک مدل قطعی کمی و کيفی را به منظور تخصيص آب در سطح حوضه آبريز ارائه نمودند. آن­ها جهت ­مدل­سازی کمی از مدل SIMGES که توسط اندرو و همکارانش^[12] در سال 1992 ارائه شد، بهره جستند و مدل­سازی کیفی را براساس مدل GESCAL، ارائه شده توسط پاردس و همکارانش^[13] در سال 2007، انجام دادند. تابع هدف مدل بهينه‌سازی تدوين‌شده توسط ايشان، یک تابع اقتصادی و به صورت حداقل‌کردن هزينه تأمين آب بوده است. ایشان، مدل خود را در حوضه رودخانه Jucarدر اسپانيا مورد ارزيابي قرار دادند.
Zhou et al. (2011) روش برنامه‌ريزی غيرقطعی فاکتوريل را برای مديريت منابع آب با لحاظ عدم‌قطعيت‌ها ارائه نمودند. چارچوب کلی برنامه‌ريزی غيرقطعی فاکتوريل در اين تحقيق، از تلفيق تحليل فاکتوريل و برنامه‌ريزی بازه­ای دو مرحله‌ای تشکيل می‌شود. در اين تحقيق، كيفيت آب لحاظ نگرديده و اثرات برقراري همكاري بين آببرهاي مختلف در تخصيص بررسي نشده است. در ضمن این مدل، در صورت افزایش تعداد پارامترهای غیرقطعی پاسخگو نیست.
Nikoo et al. (2012a) يک روش جديد غير قطعي برای تخصيص همزمان آب و بار‌آلودگی در رودخانه‌ها ارائه نمودند. ايشان از يک مدل بهينه‌سازي بازه‌اي غيرخطی برای لحاظ عدم‌قطعيت‌‌ ورودی‌ها و پارامتر‌های مدل تخصيص استفاده کردند. در اين مدل، عدم قطعيت‌های موجود در نياز آبي و آب قابل دسترس ماهانه و همچنين اثرات زيست‌محيطی و اقتصادی تخصيص آب در بخش کشاورزی لحاظ شده است. برای نشان دادن قابليت اجرا و کارايي مدل، اين مدل در رودخانه دز به‌کار ‌برده شده است. در اين تحقيق، تنها بار آلودگي شاخص كل جامدات محلول در نظر گرفته شده است و مدل براي چند بار آلودگي توسعه داده نشده است.
Nikoo et al. (2013a) روندی جدید براساس منطق فازی با در نظر گرفتن عدم‌قطعیت‌های مرتبط با تخصیص آب و بار آلودگی ارائه دادند. در این مدل­سازی کیفیت و مقدار زه‌آب ناشی از کشاورزی و سود ناشی از تخصیص آب به نیاز کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش جهت تخصیص عادلانه منابع آب از رویکرد بازی همکارانه فازی استفاده شده است. این مدل در رودخانه دز ارزیابی شده است.
Nikoo et al. (2013b) مدلی جهت تخصیص بهینه از رودخانه و مخزن در حوضه آبریز ارائه دادند. ایشان در تحقیق خود از روش بازه­ای غیرخطی جهت کمینه کردن کمبود در تأمین نیازها استفاده نمودند. در این مدل کیفیت آب و عدم­قطعیت در نیازها نیز درنظرگرفته شده است. در این تحقیق مدل پیشنهادی در حوضه آبریز زاینده­رود به کار گرفته شد ونتایج حاکی از آن است که در شرایط خشکسالی که مقدار آب سطحی در دسترس کمتر از 85 درصد از حالت نرمال و نیاز آبی 115 درصد از نیازهای درحال حاضر است، مقدار TDS^[14] در محل ورود به باتلاق گاوخونی که در پایین دست حوضه آبریز قرار دارد تا 50 درصد کاهش می­یابد.
Nikoo et al. (2013c) يک متدولوژي فازي را به منظور تخصيص آب و بار آلودگي در رودخانه‌ها، بر مبنای روش تبديل فازي (^[15]FTM) ارائه کردند. در اين تحقيق، مدل FTM به عنوان يک مدل شبيه‌سازي مناسب با رويکرد رياضيات فازي پيشرفته، در چهارچوب يک مدل بهينه‌سازي تخصيص آب و بار آلودگي مورد استفاده قرار گرفت.

2-3- پیشینه مطالعات در زمینه به کارگیری تئوری بازی‌ها در مدیریت کمی و کیفی منابع آب

نظریه بازی‌ها توسط نیومن و مرگنسترن^[16] (1944) ارائه شد. این نظریه یک مدل ریاضی ساده از رفتار اعضای یک مجموعه که بر سر کالای خاصی (مانند مقدار آب تخصیص داده شده) با یکدیگر رقابت می­ کنند، را ارائه می­دهد. به عبارت دیگر این نظریه زمانی به کار می ­آید که در تصمیم ­گیری در مجموعه ­ای، منافع یک عضو در گرو انتخاب و منافع اعضا دیگر باشد
(Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2006). با توجه به ماهیت مسائل مدیریت منابع آب برخی از محققین در مطالعات خویش از این تئوری استفاده نموده ­اند. از جمله اولين مطالعات مربوط به كاربرد تئوري بازي‌ها در مديريت منابع آب مي‌توان به Rogers (1969) اشاره نمود. در اين مطالعه، از تئوري بازي‌ها جهت تدوین استراتژی بهره ­برداری از رودخانه­های Ganges و Brahmaputra، که در مرز پاکستان و هند واقع شده ­اند­، استفاده شده است. در این مطالعه تخصیص براساس همکاری بین دو کشور تعیین گردید و از تئوري بازي‌ها به منظور تعيين منافع طرفين شركت‌كننده در همكاري استفاده شده است. نتايج حاکی از آن است که در صورت همکاری بین دو کشور سود بیشتری عاید هر یک از آن­ها خواهد شد.
Bogardi and Szidarovszky (1976) به بررسي موارد مختلف قابل استفاده از تئوري بازي‌ها در مسائل مربوط به منابع آب پرداختند. از جمله كاربرد‌هاي اشاره ‌شده در اين تحقيق، مي‌توان به استفاده از تئوري بازي‌ها در مديريت كيفي منابع آب و مديريت سيستم‌هاي چند‌منظوره‌ منابع آب اشاره نمود.
Dinar and Wolf (1994) متدولوژي جديدي بر مبناي تئوري بازي‌ها، جهت طرح­های انتقال آب بین حوضه­ای^[17] ارائه کردند. ايشان جهت ارزیابی مدل پیشنهادی آن را در محدوده مطالعاتی شامل چهار کشور اسرائیل، مصر، نوار غزه و ساحل غربی رود اردن به کار گرفته و نشان دادند در صورت همکاری بین کشورهای مذکور، سود اقتصادی حاصله بیشتر است.
Özelkan and Duckstein (1996) متدولوژی را جهت حل یک مسئله اقتصاد منابع آب براساس روش تصمیم ­گیری چند معیاره ارائه دادند و ایشان كارايي چند روش‌ مختلف تصميم‌گيري چند‌معياره را در مدل پيشنهادي خود مورد بررسي قرار دادند. روش­های به کار گرفته شامل PROMETHEE^[18]-I, PROMETHEE-II، روش آناليز چند‌معياره‌ Q، ^[19]GAIA، بازي‌هاي همكارانه و CP^[20] می­باشند. ایشان به این نتیجه رسیدند که هیچکدام از مدل­ها برتری قابل ملاحظه­ای نسبت به دیگری ندارد.
Dinar and Howitt (1997) به بررسي روش‌هاي مختلف لحاظ معيارهاي پايداري و مقبوليت در بازتوزيع هزينه‌‌هاي حفاظت ‌زيست‌محيطي منابع آب بين آلوده‌كنند‌گان مختلف آن پرداختند. ايشان از شرط مقبوليت به عنوان شاخصي از معيار عدالت در بازتوزيع هزينه‌ها استفاده كردند. در اين تحقيق، از چهار روش Nash-Harsnayi، Shapley، Nucleolus و روش اختصاص نسبي هزينه به منظور بازتوزيع هزينه‌ها استفاده شده است. نتايج اين تحقيق، نشان‌دهنده اين بوده است كه بازتوزيع هزينه‌ها، وابستگي زيادي به شرايط طبيعي حاكم بر بازه‌ زماني مورد بررسي دارد. ايشان همچنين به اين نتيجه رسيدند كه روش‌هاي مختلف بازتوزيع هزينه‌ها، از نظر معيارهاي پايداري و مقبوليت با هم تفاوت دارند.
Frisbold and Caswell (2000) يك مدل بازي همكارانه را به منظور تعیین نحوه­ تخصیص منابع آبی مشترک تدوین نمودند. ایشان به وسیله­ این مدل، قابليت تئوري بازي‌ها در حل اختلاف بر سر منابع آبي مشترک بين دو كشور آمریکا و مکزیک مورد ارزیابی قرار دادند. در اين تحقيق، توانایی تئوري بازي‌ها در حل اختلاف بين طرفين، مشخص گرديده اما قياس مزاياي روش تئوري بازي‌ها با ساير روش‌هاي حل اختلاف معمول، صورت نپذيرفته است.
Kilgour and Dinar (2001) یک مدل بازی همکارانه را به منظور تعیین نحوه‌ی تخصیص آب از رودخانه‌‌ مشترک Ganges در مرز هندوستان و بنگلادش، تدوین نمودند. در اين تحقيق، پس از تعیین مقدار آب تخصیصی به هر یک از مصرف کنندگان براساس قوانین تخصیص تدوین شده، سود حاصله بین آببرهای مختلف براساس بازی همکارانه باز توزیع می­گردد. در این مدل عدم‌قطعیت­ها و کیفیت آب بررسی نشده است.
Loaiciga (2004) با بهره گرفتن از تئوري بازي‌ها، مدلي را به منظور بررسي و تحليل مسأله بهره‌برداري از منابع آب زيرزميني مشترک ارائه داد. در این مدل تابع هدف به صورت حداکثر نمودن سود ناشی از تخصیص آب می­باشد. ایشان تابع هدف مدل بهینه­سازی خود را به صورت حداکثر نمودن سود ناشی از تخصیص آب با قید رعايت مقدار ارتفاع افت مجاز در سطح سفره آب زيرزميني، تعریف نمود. مقدار سود خالص حاصله از بهره‌برداري از سفره آب زيرزميني نيز به صورت تابعي از هزينه پمپاژ، مقدار دبي پمپاژ، قيمت بازاري آب زيرزميني و زمان، در نظر گرفته شده است. نتايج اين تحقيق، نشان‌دهنده اين بوده است كه تدوين مدل بازي‌هاي همکارانه و برقراري همكاري بين ذينفعان، امکان برقراري بهره‌برداري پايدار از منابع آب زيرزميني مشترک را مهيا خواهد كرد.
Xiaokai et al. (2006) سه مدل جهت تخصیص آب رودخانه­ی زرد با بهره گرفتن از تئوری بازی‌ها معرفی نموده است. در این مدل­های تخصیص به ترتیب از سه روش زیر استفاده شده است:
1- سهميه‌ از پيش تعيين‌شده^[21] به هر مصرف‌کننده
2- برداشت تنظيم‌نشده‌ آب^[22]
3- مقدار حقابه‌هاي‌^[23] تعيين‌شده با در نظر گرفتن تجارت حقابه‌ها.
در اين تحقيق،‌ به منظور بازتوزيع منافع حاصله، با توجه به ذینفعان حاضر، از مدل چانه‌زني
Nash-Harsanyi کمک گرفته شده است. نتايج حاصله برتری روش سوم را تأیید می­ کنند. مدل ارائه‌شده در اين تحقيق، نيز عدم‌قطعيت‌ها را در مسأله تخصيص آب در نظر نگرفته است و كيفيت آب را نيز در تخصيص، لحاظ نمي‌كند.
Salazar et al. (2007) مدلي را به منظور حل اختلاف در بهره‌برداري مشترک از منابع آب زيرزميني با بهره گرفتن از نظريه بازي‌ها توسعه داده و اثرات زيست‌محيطي نامطلوب ناشي از افزايش برداشت از سفره آب زيرزميني به منظور افزايش سود حاصله از توليد محصولات كشاورزي را مورد بررسي قرار دادند. همچنين ايشان، افزايش بار آلودگي حاصله از ازدياد مصرف كود‌هاي شيميايي به منظور توليد محصولات كشاورزي بيشتر را نيز در مدل خود در نظر گرفتند. ايشان به منظور تعيين تخصيص‌هاي بهينه از بين 12 سناريوي مختلف برداشت آب از سفره آب زيرزميني، از تئوري بازي‌هاي همكارانه استفاده كردند. در اين تحقيق، به كمك چهار روش مختلف حل اختلاف بر مبناي تئوري بازي‌ها، سناريوي بهينه برداشت از سفره آب زيرزميني ايالت Guanajuato در مکزیک را تعيين نمودند. از جمله نكات قوت اين تحقيق، در نظر گرفتن همزمان دو معيار حداكثر‌سازي منافع اقتصادي و حداقل‌سازي مقدار آلودگي آب به نيترات، براي انتخاب سناريوي برتر برداشت آب بوده است.
McKinney and Teasley (2007) متدولوژی مناسب براساس بازي همکارانه براي بهره‌برداري از رودخانه­ی Syra Darya كه بين سه کشور قرقيزستان، ازبکستان و قزاقستان مشترك است، ارائه كردند. این سه کشور به منظورهای متفاوتی از یکدیگر از این رودخانه برداشت می­ کنند. کشور قرقیزستان که در بالادست رودخانه قرار دارد، بیشتر به منظور تولید انرژی برقابی از رودخانه برداشت می­ کند در حالی که دو کشور دیگر با توجه به آنکه پتانسیل تأمین انرژی از منابع دیگر را دارند، جهت مصرف شرب و کشاورزی از این رودخانه بهره ­برداری می­ کنند. محققان این تحقیق، پیشنهاد دادند با توجه به شرایط حاضر کشور ازبکستان و قزاقستان در ازای بهره ­برداری از رودخانه، منابع انرژی خود را در اختیار کشور قرقیزستان بگذارند. ایشان جهت تعیین مقدار پرداخت مالی به ازای آب رها شده از کشور قرقیزستان از بازی همکارانه Shaply استفاده نمودند. باید توجه داشت که این مدل کیفیت آب بازگشتی و عدم‌قطعیت­های موجود را درنظر نگرفته است.

همانطور که اشاره شد کارت امتیازی متوازن چشم انداز و استراتژی سازمان را به تعدادی سنجه مرتبط می نماید که در کنار یکدیگر تشکیل یک چارچوب ارزیابی استراتژیک را می دهند، لذا سازمان هایی که از BSC استفاده می کنند تنها بر سنجه های مالی کوتاه مدت تکیه نمی کنند بلکه در عوض برروی چهار فرایند مدیریت جدید تکیه دارند که ارتباط اهداف را با فعالیت های سازمان ایجاد می نماید(کاپلان و نورتن ،۱۹۹۶).
شکل ۲-۲ :فرایند مدیریت در BSC
برای اجرای کارت امتیازی متوازن چهار فرایند کلیدی وجود دارد که به صورت متصل و تکرارشونده انجام شده و نهایتاً کارت امتیازی متوازن را از یک سیستم ارزیابی عملکرد به یک سیستم مدیریت استراتژیک تبدیل می‌کنند. این فرآیندها عبارتند از:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۲-۲-۱ ترجمه چشم انداز
کارت امتیازی متوازن با تکیه بر موضوع ارزیابی، مدیران را ترغیب به توافق برروی سنجه‌ها‌یی می‌کند که با بهره گرفتن از آن ها چشم‌انداز خود را عملیاتی ‌نمایند. این فرایند باعث ایجاد هم رأیی درباره چشم انداز و استراتژی سازمان در میان اعضا و کارکنان سازمان می شود. اگر اهداف مورد پذیرش کارکنان باشد به راحتی می توان آن را به عمل ترجمه نمود.استراتژی موردنظر مدیر عالی نیازمند ورودی هایی از طرف کارکنان می باشد تا تبدیل به یک استراتژی رقابتی برای سازمان شود. مدیران احتیاج دارند تا از تجربیات متخصصین استفاده نمایند تا تصمیمات درستی اتخاذ کند.(بیرچارد، ۱۹۹۶)
۲-۲-۲-۲ ارتباط دادن و وصل نمودن
این فرایند بسیار ضروری می باشد و اشاره به ارتباط دادن استراتژی و اهداف در سراسر سازمان و وصل نمودن آن ها به اهداف بخش های سازمان دارد. این امر باعث می شود کارکنان برروی اهداف واحدی متمرکز شوند. زمانی که کارت‌های امتیازی متوازن در تمام ساختار سازمان، از بالا به پایین، انتشار یابد، استراتژی ها به یک ابزار در دسترس همگان تبدیل خواهد شد. کارت امتیازی به صورت آبشاری از سطوح بالای سازمان شروع شده و به پایین‌ترین سطوح سازمانی سرایت می‌کند.
۲-۲-۲-۳ برنامه ریزی کسب و کار
این فرایند باعث می شود، سازمان بتواند برنامه های خود را با برنامه های مالی تنظیم و منسجم کند.این مرحله شامل همردیف سازی برنامه های بخشی سازمان با استراتژی های شرکت می باشد. برخی سازمان ها در هنگام برنامه‌ریزی استراتژیک و بودجه‌بندی، مرحله تدوین استراتژی و مرحله تدوین رویه‌های مورد نیاز را از یکدیگر جدا می‌نمایند. اما نظم موجود در کارت امتیازی متوازن، سازمان ها را وادار به یکپارچه کردن هر دو مرحله نموده و از این طریق بودجه‌های مالی و تخصیص منابع را به اهداف استراتژیک متصل می کند.
۲-۲-۲-۴ بازخور و یادگیری
چنانکه کاپلان و نورتون اشاره داشته اند این مرحله ظرفیت یادگیری استراتژیک را برای موسسه به ارمغان می آورد. مبنای این امر توانایی کنترل موسسه بر برنامه های قبلی خود از طریق چهار حوزه BSC می باشد،لذا BSC به سازمان اجازه می دهد تا با تغییرات محیطی منطبق شود، به عبارت دیگر،سازمان دارای یادگیری دو حلقه ای می شود(کاپلان و نورتون،۱۹۹۶)با فراهم‌آوردن یک مکانیسم بازخور و بررسی، کارت امتیازی متوازن به سازمان کمک می‌کند تا بخش گمشده یادگیری سازمانی خود را احیا نماید. این مهم از طریق تبیین و آموزش چشم‌انداز مشترک و دریافت بازخورهای استراتژیک جهت ایجاد تعدیل‌ها و اصلاحات لازم در استراتژی‌، اهداف،‌ سنجه‌ها و برنامه‌ها محقق می‌شود. این روند تکرارشونده، یک سازمان یادگیرنده با ویژگی سیستم بازخور سه‌مرحله‌ای را ایجاد می کند.
۲-۲-۳ ابعاد کارت امتیازی متوازن
بنابرآن چه گفته شد،BSC عمدتاً برروی دو مشکل سازمان های تجاری مدرن متمرکز است:
الف: عملکرد اثر بخش و اندازه گیری آن
ب:ارزیابی اجرای موفقیت آمیز استراتژی سازمان.
به طور کلی،سیستم BSC به عنوان یک سیستم ارزیابی عملکرد،سیستم ارزیابی استراتژی و یک ابزار ارتباطی در نظر گرفته می شود و در عین حال توسط چهار دیدگاه متمایز زیر تعریف شده است.
۲-۲-۳-۱ دیدگاه مشتری
پیشنهادی است ارزشی که سازمان های تجاری در راستای جلب رضایت مشتریان خود اتخاد می کنند. (گریگرودیوس و همکاران،۲۰۱۲)مدیران باید آگاه شوند که آیا سازمان مشتریان خود را در رفع نیازهایشان راضی کرده است . برای این امر ، لازم است تمامی ارزش هایی که به مشتریان انتقال می یابند شناسایی شوند و مورد سنجش قرار گیرند .(سمیع زاده و همکاران،۱۳۸۷)برای انتخاب اهداف و سنجه های مربوط به منظر مشتری، سازمان ها می بایست به دو سؤال حیاتی پاسخ دهند: اول این که چه کسانی مشتری هدف ما هستند؟ و دوم این که ارزش های پیشنهادی ما برای آن ها چیست؟ هر دو سؤال ساده به نظر می رسند، اما چالش هایی را برای سازمان ها ایجاد می کنند. بسیاری از سازمان‌ها معتقدند که مشتریان خود را می شناسند و می دانند که برای آن ها چه محصولات و خدماتی عرضه می کنند ولی در واقع، همه چیز را برای همه مشتریان عرضه می کنند. مایکل پورتر معتقد است که عدم تمرکز بر بخش خاصی از مشتریان و ارزش های موردنظر آن ها موجب می شود تا سازمان ها نتوانند به مزیت رقابتی دست یابند. در تعیین معیار های رضایت، مشتریان باید از جنبه‌های مختلفی مانند نوع مشتری، خدمات مورد انتظار، و سطح توقعات مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند.(نجاتی،۱۳۸۵)
در مدل کارت امتیاز متوازن، توجه به مشتری از اهمیت ویژهای برخوردار است و به مواردی چون میزان رضایت مشتریان از محصولات، توجه و رسیدگی به شکایات، تحویل به موقع محصولات به مشتریان و کاهش شکایت آنان اشاره می کند( دانشفرد و همکاران،۱۳۸۹)از سویی دیگر و نگاهی جامع تر،سازمان ها معمولاً از میان مضامین استراتژیک زیر، مضمون موردنظر خود را در منظر مشتری انتخاب می کنند:
الف: برتری عملیاتی
سازمان هایی که برتری عملیاتی را انتخاب می کنند، بر کاهش بهای تمام شده، ارتقا کاربری محصول، و سهولت استفاده از محصولات و خدمات خود متمرکز می شوند.
ب:رهبری محصول
سازمان هایی که استراتژی رهبری محصول را انتخاب می کنند، بر نوآوری مستمر و عرضه بهترین محصول یا خدمت در بازار تأکید می ورزند.
ج: صمیمیت با مشتری
در این استراتژی، ارضاء خواسته ها و نیازهای مشتریان و ارائه راه حل برای مسائل آن ها و حفظ رابطه ای بلندمدت برد – برد با مشتریان از اهداف اساسی سازمان است.
فارغ از انتخاب هریک از مضامین استراتژیک فوق، سنجه هایی که در این منظر توسط شرکت ها به طور وسیع مورد استفاده قرار می گیرند، عبارتند از رضایت مشتری، وفاداری مشتری، سهم بازار، و جذب و نگهداری مشتری.
فلسفه مدیریت به جلب رضایت مشتری در هر کسب و کاری اهمیت زیادی نشان می دهد . اگر رضایت مشتریان جلب نشود، به دنبال تأمین کنندگان دیگری خواهند بود که نیاز هایشان را بر آورده سازند . از این دیدگاه عملکرد اجرایی ضعیف منجر به شکست و زوال در آینده می گردد، حتی اگر گزارشات مالی بیانگر وضعیت مساعد سازمان در حال حاضر باشند. در هنگام جمع آوری معیارها برای دیدگاه مشتری کارت امتیازی سازمان ها، پاسخگویی به دو سوال زیر ضروری است : مشتریان مورد نظر ما چه کسانی هستند؟ و این که چه قسمتی از خدمات سازمان در اختیار هر یک از مشتریان قرار می گیرد؟
بنا بر آنچه گفته شد،منظر مشتری قلب کارت امتیازی متوازن است چراکه اگر شرکت در تأمین محصول و خدمات مناسب جهت ارضای نیاز مشتری ناتوان باشد، درآمد شرکت در کوتاه و بلند مدت در معرض تهدید قرار خواهد گرفت و شرکت به سوی نابودی می رود(آمادو و همکاران،۲۰۱۲)
۲-۲-۳-۲ دیدگاه کسب و کار داخلی
فرایند کسب و کار داخلی است که پیشنهادی ارزشی را برای مشتریان ایجاد کرده و به آن ها ارائه می کند. (گریگرودیوس و همکاران،۲۰۱۲)فرآیندهای کسب و کار در رسیدن به اهداف استراتژیک از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند . با این حال سازمان ها غالباً در برخورد با آن ها دچار ضعف و ناتوانی می شوند . سنجش میزان ارزش آفر ینی و نحوه ارتباط بین فرآیندها ، می تواند مدیران را در شناخت امور یاری دهد . از این رو لازم است تا فرایند هایی که برای دستیابی به اهداف مربوط به مشتریان و سهامداران و غیره،حیاتی هستند، شناسایی شوند . (سمیع زاده و همکاران،۱۳۸۷).در منظر فرآیندهای داخلی، سازمان ها می بایست فرآیندهایی را مشخص کنند که با برتری یافتن در آن ها بتوانند به ارزش آفرینی برای مشتریان و نهایتاً سهامداران خود ادامه دهند. تحقق هریک از اهدافی که درمنظر مشتری تعیین می شود، مستلزم انجام یک یا چند فرایند عملیاتی به صورتی کارا و اثربخش است. این فرآیندها باید در منظر فرآیندهای داخلی تعیین شده و سنجه های مناسبی جهت کنترل پیشرفت آن ها توسعه یابد. برای برآورده ساختن انتظارات مشتریان و سهامدارن ممکن است به مجموعه کاملاً جدیدی از فرآیندهای عملیاتی نیاز باشد. توسعه محصولات و خدمات جدید، تولید، خدمات پس از فروش و مهندسی مجدد فرآیندهای تولیدی نمونه هایی از این قبیل فرآیندها هستند.برخی از سازمان ها برای ارائه محصولات و خدمات خود به مشتریان، تا حد زیادی به تأمین کنندگان مواد و قطعات خود متکی اند و عملیات تولیدی خود را عمدتاً از طریق برون سپاری انجام می دهند. این سازمان ها می بایست در منظر فرآیندهای داخلی خود روابط با تأمین کنندگان را مدنظر قرار دهند وسنجه های مناسبی جهت کنترل این روابط توسعه دهند.
در دیدگاه فرایند های داخلی کارت امتیازی، فرایند های اصلی را که سازمان باید در آن ها برتری داشته باشد تا ارزش بیشتری برای مشتریان خود ایجاد کند، تعیین می کنیم . رفتار های قبلی مشتریان و دانش سازمان از آن ها نقش تعیین کننده ای در تشخیص این فرایند ها دارد . وظیفه اصلی سازمان در این دیدگاه، تشخیص این فعالیت ها و بهبود معیارها به گونه ای است که در راستای موفقیت بیشتر سازمان گردد. به منظور جلب رضایت مشتریان ممکن است ناچار به یافتن فرایند های داخلی جدیدی به جای تمرکز بر فرایند های موجود باشید. توسعه خدمات، شراکت با سایر سازمان ها و ارائه گزارش کار نمونه هایی از اقلامی هستند که ممکن است در این دیدگاه مطرح شوند. در این راستا دو نوع فرایند کاری ممکن است تعریف شود:
الف: فرایند های برخاسته از ماموریت سازمانی که به کارکرد های خاصی از دفاتر دولتی اطلاق می شوند و با مشکلات فراوانی در آن ها مواجه می شویم.
ب: فرایند های پشتیبان نیز که بیشتر شاهد آن ها هستیم، آسان تر قابل اندازه گیری می باشند.(نجاتی،۱۳۸۵)
این بعد(بعد کسب و کار داخلی)، موجب تقویت دو بعد قبلی گردیده ودر واقع به مواردی چون نسبت درآمد کسب شده به هزینه های بازاریابی، نسبت سود خالص به تعداد پرسنل تمام وقت، درآمد کل به تعداد پرسنل، زمان چرخه تبدیل ایده به محصول و رشد هزینه طی سال اشاره می کند. دانشفرد و همکاران،۱۳۸۹)
۲-۲-۳-۳ دیدگاه رشد و یادگیری
دارایی های نامشهود سازمان که به مهارت ها و توانایی های داخلی مربوط می شود که جهت حمایت از فرایند داخلی ایجاد ارزش ضروری است. (گریگرودیوس و همکاران،۲۰۱۲)توانایی یک سازمان در نو آوری ، بهبود و یادگیری مستقیماً با ارزش آن به عنوان یک سازمان گره می خورد . یک سازمان زمانی می تواند رشد و نوآوری داشته باشد که قادر به توسعه مهارت ها و رهبری خود باشد و از اشتباهات خود و رفتار سایر سازمان ها درس بگیرد و بتواند برای خود روش های جدیدی ایجاد کند. (سمیع زاده و همکاران،۱۳۸۷)
چگونه می توان به اهداف بلند پروازانه تعیین شده در منظرهای فرایند داخلی، مشتری و نهایتاً سهامداران جامه ی عمل پوشاند؟ پاسخ به این سؤال در اهداف و سنجه های مربوط به منظر رشد ویادگیری نهفته است. در واقع این اهداف و سنجه ها، توانمندسازهای اهداف تعیین شده در سه منظردیگراند. آن ها زیربنایی برای برپایی نظام ارزیابی متوازن اند. وقتی شما اهداف و سنجه های مربوط به منظرهای مشتری و فرآیندهای داخلی را تعیین نمودید، بلافاصله متوجه شکاف موجود بین مهارت ها و قابلیت های موردنیاز کارکنان و سطح فعلی این مهارت ها و قابلیت ها خواهید شد. همچنین فاصله بین فناوری اطلاعاتی موردنیاز و سطح فعلی سیستم های اطلاعاتی سازمان به زودی مشخص خواهد شد. اهداف منظر یادگیری و رشد می بایست در جهت پر کردن و پوشاندن این شکاف ها و فاصله ها تعیین شوند و سنجه های مناسبی برای کنترل پیشرفت آن ها توسعه یابد. مانند سایر منظرهای مدل ارزیابی متوازن، در این منظر ترکیبی از سنجه های هادی و تابع تعیین می شوند. سنجه هایی مانند رضایت کارکنان، فضای مناسب کاری، دسترسی به سیستم های اطلاعاتی لازم، برنامه های آموزش کارکنان،مثال هایی برای سنجه های هادی و مهارت کارکنان، مشارکت کارکنان، ارائه پیشنهادها و طرح های نو ،نمونه هایی از سنجه های تابع در این منظراند.
بنا بر آنچه گفته شد، معیار های موجود در دیدگاه رشد و یادگیری تحریک و تقویت کننده سه دیدگاه قبلی هستند . این معیار ها در حقیقت پایه و بنیان کارت امتیازی متوازن می باشند . هنگامی که معیار‌ها و اهداف مرتبط را در دیدگاه های فرایند های داخلی و مشتری تعیین می شود، شکی نیست که تعدادی شکاف احتمالی بین ساختار سازمانی، مهارت های کارکنان، سیستم های اطلاعاتی، فرهنگ سازمانی، و سطحی که سازمان در انتظار رسیدن به آن است ، وجود دارد . معیار هایی که در دیدگاه رشد و یادگیری طراحی می شود، سازمان را قادر خواهد ساخت تا شکاف مذکور را بر طرف نموده و عملکرد قابل اطمینان در آینده را تضمین نماید.
می توان چنین بیان داشت که ،مهارت های کارکنان، رضایت آن ها، و در دسترس بودن اطلاعات از معیار هایی هستند که در این دیدگاه جای می گیرند.(نجاتی،۱۳۸۵) معیار رشد و یادگیری، بر توانمندی کارکنان، کیفیت سیستم اطلاعاتی سازمان و چیدمان ابزار و تجهیزات آن برای دستیابی به اهداف میپردازد
۲-۲-۳-۴دیدگاه مالی
نتایج ملموس استراتژی که از معیار های مال سنتی همچون ارزش افزوده اقتصادی، رشد درآمد، هزینه ها، حاشیه های سود ،جریان های نقدی، درآمد خالص عملیاتی و غیره ،بهره می گیرد. (گریگرودیوس و همکاران،۲۰۱۲) در بسیاری از سازمان ها ، شاخص های مالی دارای اهمیت فراوانی هستند. منظور ازشاخص های مالی آن دسته از معیارهایی هستند که از دید سهامداران و به طور کلی ذی نفعان سازمان به عنوان معیار تعیین عملکرد مد نظر قرار می گیرند . این سازمان ها برای افزایش درآمد ، کاهش هزینه ها ، ریسک و استفاده موثرتر از دارایی ها و افزایش بهره وری تلاش می کنند.( سمیع زاده و همکاران،۱۳۸۷)سنجه های مالی از اجزاء مهم نظام ارزیابی متواز ن اند، به ویژه در سازمان های انتفاعی، سنجه های این منظر به ما می گویند که اجرای موفقیت آمیز اهدافی که در سه منظر دیگر تعیین شده اند نهایتاً به چه نتایج و دستاوردهای مالی منجر خواهد شد. ما می توانیم همه تلاش و کوشش خود را صرف بهبود رضایت مندی مشتریان، ارتقاء کیفیت و کاهش زمان تحویل محصولات و خدمات خود کنیم ولی اگر این اقدامات به نتایج ملموسی در گزارش های مالی ما منجر نشود، ارزش چندانی نخواهد داشت(کاپلان و نورتون،۱۳۸۳)
اساس کارت امتیازی متوازن بر پایه تعدادی از مفاهیم کلیدی ایده پیشین مدیریت، نظیر مدیریت کیفیت جامع، بهبود مداوم، اختیار دهی به کارکنان، و مدیریت بر پایه معیار های اندازه گیری شده و بازخورد، استوار است. شاخص های مالی اگر چه دید بسیار خوبی نسبت به آنچه در گذشته رخ داده فراهم می آورند، برای بررسی عملکرد اجزای تولید کننده ارزش در سازمان ناکافی می باشند و قادر به بررسی دارایی های غیر قابل لمس نظیر دانش و روابط کارکنان و شبکه های اطلاعاتی نمی باشند.برای حل ا ین مشکل ، کارت امتیازی توجه خود را به معیار های مالی حفظ می کند، آن ها را به کمک سه دیدگاه متمایز تکمیل می نماید: مشتری، فرایند های داخلی، و رشد و یادگیری در نهایت می توان چنین نتیجه گرفت که ارزیابی متوازن وجه مالی و حداکثرکردن سود را به عنوان هدف نهایی یک بنگاه اقتصادی در نظر می گیرد و نه تنهاترین هدف و یا مهم ترین آن.
شکل ۲-۳ : مناظر کارت امتیازی متوازن
یافته های کاپلان و نورتون تعیین کننده این واقعیت بود که شرکت های موفق، در هریک از این چهار منظر اهداف خود را تعیین و برای ارزیابی سنجه هایی انتخاب کرده و اهداف کمی هریک از این سنجه ها را برای دوره های ارزیابی موردنظر، تعیین می کنند، سپس اقدامات و ابتکارات اجرایی جهت تحقق این اهداف را برنامه ریزی و به مورد اجرا می گذارند (کاپلان و نورتون،۱۳۸۳)در سال ۱۹۹۶ ، کارت امتیازی متوازن به ابزاری مدیریتی تبدیل شد و شاخص ها با بهره گرفتن از روابط علت ومعلولی با هم مرتبط شدند. بدین ترتیب شاخص های مالی، خروجی نهایی سیستم بوده که نشان دهنده نتایج مالی هستند که منجر به رشد و ارتقای سازمان در بلند مدت می شوند.
شکل ۲-۴ : رابطه علت و معلولی کارت امتیازی متوازن
۲-۲-۴ ایجاد ، پیاده سازی و استقرار کارت امتیازی متوازن

۳٫استفاده از لگاریتم داده ها
۴٫استفاده از داده های جدید و اضافی (عادل آذر،۱۳۸۰)
۳-۱۱-۶). آزمون مانایی
داده های مورد استفاده در مطالعات اقتصاد سنجی را می توان به سه دسته داده های سری زمانی، مقطعی، پانلی تقسیم بندی کرد. به استثنای داده های مقطعی، در بقیه داده ها باید آزمون ریشه واحد صورت گیرد (صمدی،۲۵). روش­های سنتی اقتصادسنجی در برآورد ضرایب یک الگو، مبتنی بر پایا^[۷۲] (مانا) بودن سری­های زمانی می­باشند. متغیر سری­زمانی وقتی مانا است که میانگین، واریانس، کواریانس و در نتیجه ضریب همبستگی آن در طول زمان ثابت باشد و مهم نباشد که در چه مقطعی از زمان، این شاخص ­ها را محاسبه کنیم. امّا از طرفی، «بررسی­هایی که از سال­های ۱۹۹۰ به بعد انجام شده، نشان داده است که بسیاری از متغیرهای سری­زمانی در اقتصاد مانا نیستند»(هژبر کیانی، ۱۳۷۶). به عبارتی دیگر، میانگین و واریانس این سری­ها در طول زمان متغیر بوده و کواریانس آن­ها در ازای وقفه­های مشخص، ثابت نیست که از این خصوصیات به عنوان نامانا^[۷۳]بودن سری­های زمانی یاد می­ شود. اگر سری­های زمانی مورد استفاده در برآورد ضرایب الگو نامانا باشند، برآورد الگو با چنین متغیرهایی ممکن است به رگرسیون کاذب^[۷۴] منجر شود؛ بدین معنی که ممکن است ضریب تعیین به دست آمده از الگوی برآوردی بسیار بالا بوده، ولی هیچ رابطۀ معنی­داری بین متغیرهای الگو وجود نداشته باشد. عدم توجه به چنین نکته­ای، موجب گمراهی محقق و استنباط­های غلط در مورد ارتباط بین متغیرها خواهد شد. از این رو قبل از استفاده از این متغیرها لازم است نسبت به مانایی یا عدم مانایی آنها اطمینان حاصل کرد.(نوفرستی ،۱۳۷۸)
آزمون مزبور با بهره گرفتن از نرم افزار EViews 7 و روش های آزمون لوین ، لین و چو^[۷۵](۲۰۰۲) ، آزمون ایم ، پسران و شین^[۷۶] (۲۰۰۳)، آزمون ریشه واحد فیشر – دیکی فولر تعمیم یافته^[۷۷] و آزمون ریشه واحد فیشر – فیلیپس پرون^[۷۸](۱۹۹۹) و چویی^[۷۹] انجام می شود (مشکی و دهدار،۱۳۹۰).
این آزمونها اصطلاحاً آزمون های ریشه واحد پانل نامیده می شوند، از لحاظ تئوری آنها آزمون های ریشه واحد سری های چندگانه هستند که برای ساختارهای اطلاعات پانل بکار رفته اند. در این آزمون ها روند بررسی مانایی همگی به یک صورت است و با رد H₀ عدم مانایی رد می شود و بیانگر مانایی متغیّر است. بنابراین با رد فرضیه H₀ نامانایی یا ریشه واحد رد می شود و مانایی پذیرفته می شود. که یا در سطح و یا با یک تفاضل و یا با دو تفاضل مانا می شود که برای تشخیص این قسمت به Prob آن توجه می شود که بایستی از ۵ درصد کوچکتر باشد(شاه چراو همکارش،۱۳۹۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۱۱-۷).آزمون معنی دار بودن اثرات فردی F لیمر
برای انتخاب بین روش­های داده ­های تابلویی و داده‏های تلفیقی، از آماره F لیمر^[۸۰] استفاده می‏شود.
در این آزمون فرضیه بیانگر یکسان بودن عرض از مبدأها(داده‌های تلفیقی) و فرضیه مخالف نشان دهنده ناهمسانی عرض از مبدأها(روش داده‏های تابلویی) می باشد. لذا می‏توان نوشت:
(روش داده‌های تلفیقی) H₀=α_۱=α_۲=…=α
(روش داده‌های تابلویی) حداقل یکی از عرض از مبدأها با بقیه متفاوت است:H₁
اگر مقدار p-value محاسبه شده بیشتر از سطح خطای ۵ درصد باشد، فرض صفر رد نمی­ شود و باید از روش داده‌های تلفیقی استفاده شود. در غیر این صورت از روش داده ‏های تابلویی استفاده خواهدشد(بالتاجی^[۸۱]، ۱۳۹۱).
۳-۱۱-۸).آزمون هاسمن
اگر بعد از انجام آزمون F لیمر فرضیه H₀ رد شود، این پرسش مطرح می­ شود که برآورد مدل در قالب کدام یک از روش‌های اثرات ثابت(یعنی عرض از مبدأها،پارامترهای نامعلوم ولی ثابت هستند) یا اثرات تصادفی (یعنی عرض از مبدأها تصادفی و مستقل از متغیرهای توضیحی است)انجام شود. آماره آزمون‌هاسمن^[۸۲] برای تشخیص ثابت یا تصادفی بودن تفاوت­ واحدهای مقطعی مورد استفاده قرار می­گیرد. در آزمون‌هاسمن فرضیه‌هایH₀ و H₁به صورت زیر تعریف می شوند:
H₀: b_sروش اثرات تصادفی (هیچ همبستگی بین اثرات ثابت ورگرسورها وجودندارد)
H₁: b_s روش اثرات ثابت (حداقل یک همبستگی بین اثرات ثابت ورگرسورها وجوددارد)
اگر مقدار p-value محاسبه شده بیشتر از سطح خطای ۵ درصد باشد، فرض صفر رد نمی­ شود و باید از روش اثرات تصادفی استفاده شود و اگر این فرضیه رد شود روش اثرات ثابت ملاک تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت (همان منبع).
۳-۱۱-۹).آزمونt
از آزمون t به منظور بررسی معنی­دار بودن ضرایب محاسبه شده، ضرایب همبستگی و مدل‌های رگرسیونی استفاده می­ شود. به طور کلی آزمون معنی­دار بودن روشی است که با بهره گرفتن از نتایج نمونه درستی یا نادرستی فرضیه H₀را در جامعه تعیین می­نماید. تصمیم درباره پذیرش و یا رد نیز
بر اساس مقدار عددی تابع آزمون حاصل از داده‌های موجود انجام می­ شود. بر اساس این آزمون چنانچه سطح معنی داری محاسبه شده بیش از ۵ درصد باشد، مقادیر محاسبه شده از لحاظ آماری در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنی­دار نخواهند بود.
به طور رایج در کلیه برآورد‌ها، این آزمون برای بررسی معنی داری ضرایب مدل مورد استفاده قرار می­گیرد به این معنی که فرضیه H₀، که صفر بودن ضریب و در نتیجه عدم تأثیر متغیر مستقل مربوطه بر متغیر وابسته در جامعه مورد بررسی می­باشد، را مورد آزمون قرار می­دهد. در صورت رد فرضیه H₀، فرضیه H₁که مخالف صفر است(یعنی اثرگذاری متغیر مستقل بر متغیر وابسته)، مورد پذیرش قرار می­گیرد(گجراتی، ۱۳۸۷).
۳-۱۱-۱۰).ضریب تعیین
با بهره گرفتن از ضریب تعیین(R²)، مناسب بودن خط رگرسیون برازش شده اساس مجموعه ای از داده‌ها مورد بررسی قرار می­گیرد. به طور کلی اگر تمام مشاهدات مربوط به متغیر وابسته بر روی خط رگرسیون باشند، برازش کامل بدست خواهد آمد که این حالت کمتر اتفاق می افتد. عموماً بعضی از e_t‌ها مثبت و برخی دیگر منفی هستند و بنابراین مشاهدات مربوط به متغیر Y در اطراف خط رگرسیون برازش شده قرار می گیرند. نتیجه مطلوب مورد انتظار این است که این باقی مانده‌ها در اطراف خط رگرسیون تا حد ممکن کوچک باشند. در این راستا ضریب تعیین معیار خلاصه ای است که بیان می­ کند چگونه خط رگرسیون نمونه داده‌ها را به خوبی برازش می­ کند(همان منبع). با توجه به توضیحات فوق به طور خلاصه تغییرات کل مقادیر مشاهده شده Y از میانگین آن را می­توان به دو بخش تقسیم نمود که یک بخش از آن قابل استناد به خط رگرسیون(Ŷ) و بخش دیگر آن قابل استناد به نیرو‌های تصادفی می­باشد(e).
بنابراینTSS= ESS + RSS که در آن TSS کل تغییرات متغیر وابسته را حول میانگین آن نشان می­دهد، ESS قسمتی از تغییرات را که توسط رگرسیون برآورد شده است و RSS قسمت مربوط به تغییرات تصادفی Y را نشان می­دهد. با تقسیم طرفین این رابطه بر TSS، رابطه بدست می ­آید:
و در نتیجه ضریبR²به صورت رابطه تعریف می­گردد:
با توجه به رابطه می توان گفت که R² درصد تغییرات کل در Y که به وسیله مدل رگرسیون توضیح داده شده است را اندازه گیری می­نماید. با توجه به رابطه می توان گفت که R² هم مثبت و هم کوچکتر از یک می­باشد. در حالت برازش کامل رگرسیون که معمولاً اتفاق نمی­افتد R² برابر با یک و در حالت عدم ارتباط بین متغیر وابسته و مستقل برابر صفر می­باشد. به طور کلی هر چه مقدار این ضریب به یک نزدیک­تر باشد، نشان دهنده برازش بهتر مدل خواهد بود(گجراتی، ۱۳۸۷).
۳-۱۱-۱۱).آزمون F رگرسیون
در معادله رگرسیون چند گانه، چنانچه رابطه ای میان متغیر وابسته و متغیر‌های مستقل وجود نداشته باشد، باید تمام ضرایب متغیر‌های مستقل در معادله، مساوی صفر باشند. با داشتن مدل رگرسیون چند متغیره قاعده تصمیم ­گیری به صورت زیر می­باشد:
تمامی ضرایب شیب به طور همزمان صفر هستند ۰ …= = β_۲ H₀: β_۱=
حداقل یکی از ضرایب شیب غیر صفر است …≠۰ H₁: β_۱= β_۲=
اگر در سطح اطمینان ۹۵ درصد، آماره F محاسبه شده از معادله رگرسیون، بزرگتر از مقدار F جدول باشد، فرض صفر رد می­ شود و در غیر این صورت فرض صفر رد نمی­ شود(بالتاجی، ۲۰۰۵).
۳-۱۱-۱۲). برآورد ضرایب رگرسیون
یکی از مباحث اصلی تحلیلهای رگرسیونی، تخمین پارامترهای مدل است. از آنجائیکه پارامترهای واقعی جامعه هیچگاه قابل مشاهده و اندازه گیری نیستند(زیرا _tεاساساً قابل مشاهد نیست)، در نتیجه می توان با تخمین پارمترها، مدل رگرسیونی نمونه را برآورد کرد. برای برآورد مدل های رگرسیون، بسته به نوع مدل، روش های متفاوتی وجود دارد.
۳-۱۱-۱۲-۱).روش حداقل مربعات معمولی(OLS)
برای مدل‌های رگرسیون خطی، روش حداقل مربعات معمولی(OLS)^[83] ساده ترین و مرسوم ترین روش برآورد است. زیربنای فکری روش حداقل مربعات معمولی این است که ضرایب مدل مقادیری اختیار کنند که مدل رگرسیون نمونه، بیشترین نزدیکی را به مشاهدات داشته باشد و به عبارت دیگر کمترین انحراف را از مشاهدات نشان دهد(یعنی مجموع مربعات پسماند به حداقل برسد).
روش OLS برای برآورد ضرایب نیاز به هیچ شرطی روی جمله اخلال ندارد اما برای آنکه ضرایب برآورد شده نااریب(بدون تورش) باشند و استنتاج آماری از طریق آنها امکان پذیر باشد، برقرار بودن فروض کلاسیک رگرسیون خطی الزامی است. اگر بعد از انجام OLS، آزمون‌های آماری بر نقض یکی از فروض کلاسیک صحه بگذارند، دیگر استفاده از روش OLS برای برآورد مقادیر، مجاز نخواهد بود. در این صورت باید مدل یا روش برآورد تغییر داده شود.به طور سنتی در داده های مقطعی انتظار “واریانس ناهمسانی” و در دادهای سری زمانی انتظار” خود همبستگی” را داریم.(گجراتی، ۱۳۸۷).
۳-۱۱-۱۲-۲).روش حداقل مربعات تعمیم یافته(GLS)
در صورت مشاهده ی ناهمسانی واریانس ، می­توان از “روش حداقل مربعات تعمیم یافته(GLS)^[84]” برای برآورد ضرایب استفاده کرد. البته استفاده از این روش نیازمند حدس‌هایی در مورد ماتریس واریانس-کوواریانس جملات اخلال است که در این مورد، استفاده از ماتریس واریانس-کوواریانس جملات اخلال مدل OLS برآورد شده به عنوان نقطه شروع و استفاده از روش‌های تکر
ار شونده^[۸۵] می ­تواند راه گشا باشد.
۳-۱۲).خلاصه فصل
روش پژوهش علمی، کلیه مراحل سیستماتیک جمع آوری داده­‌ها، طبقه بندی، تجزیه و تحلیل منطقی آنها برای رسیدن به هدف پژوهش­ را در بر می­گیرد که در این فرایند یک عمل یا یک موقعیت نامعین، مشخص می­گردد. در این فصل روش شناختی پژوهش حاضر ارائه گردید، به طوریکه ابتدا دلایل و مبانی تدوین فرضیه‏‌ها، فرضیه ­های پژوهش و سپس مدل‏‌های آزمون فرضیه‏‌های مزبور بیان شد. در ادامه به شیوه‏ی محاسبه‏ی متغیر‌ها و دلایل به کار گیری متغیر‌های مزبور در مدل‌های ارائه شده پرداخته شد. مکان و دوره‏ی زمانی پژوهش، جامعه آماری و شیوه‏ی نمونه‏گیری از دیگر موارد بیان شده در این فصل می‏باشد. در نهایت چگونگی استخراج و آماده سازی اطلاعات و آزمون ‏های آماری و معیار‌های استفاده شده به منظور مقایسه‏ی مدل‏‌ها و ونرم افزار‌های آماری مورد نیاز بیان شد. با توجه به مطالبی که در خصوص آزمون­ فرضیه­‌ها و نحوه رد یا تایید آنها بیان گردید، در فصل چهارم داده­‌های جمع آوری شده با بهره گرفتن از نرم افزارهای Eviews7 مورد تجزیه و تحلیل قرار می­گیرند و فرضیه­‌ها آزمون می­شوند.
فصل چهارم:
تجزیه و تحلیل داده ها
۴-۱).مقدمه
تجزیه و تحلیل اطلاعات به عنوان بخشی از فرایند روش پژوهش علمی، یکی از پایه­ های اصلی مطالعه و بررسی است. به عبارتی دیگر در این فصل پژوهشگر برای پاسخگویی به مسأله تدوین شده و یا تصمیم ­گیری در مورد تأیید یا رد فرضیه یا فرضیه­هایی که برای پژوهش در نظر گرفته است، از روش­های مختلف تجزیه و تحلیل استفاده می­ کند. پس از آنکه در فصل گذشته روش پژوهش مشخص شد، اکنون نوبت آن است که داده‏های مورد نیاز برای آزمون فرضیه های پژوهش جمع‏آوری شوند و با بهره گرفتن از روش‏های آماری متناسب با روش پژوهش و نوع متغیرها، دسته­بندی و تجزیه و تحلیل گردند. همانطور که در فصل قبل بیان شد، پژوهش حاضر دارای چهار مدل نهایی می باشد. لذا در این فصل ابتدا کلیه آزمون های مربوط به مدل های رگرسیونی انجام شده، سپس در نهایت مدل های نهایی جهت آزمون فرضیه ها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهند گرفت.
۴-۲).آزمون های آماری لازم جهت تحلیل رگرسیون چندمتغیره
دراین تحقیق ازتحلیل رگرسیون وداده های ترکیبی،برای آزمون فرضیات استفاده شده است.تحلیل رگرسیونی روشی برای مطالعه سهم یک یاچندمتغیرمستقل درپیش بینی متغیروابسته است. آزمونهای آماری لازم ونوع آماره استفاده شده جهت تحلیل رگرسیون چندمتغیره درسطح اطمینان۹۵%درجدول شماره(۴-۱)آورده شده است.

جدول شماره(۴-۱):آزمون های آماری جهت تعیین رگرسیون چندمتغیره
مدل ها

از دید فلسفی، در مفهوم مشارکت اندیشه­هایی راستین و راهبر جای دارد. بنیادی‌ترین اندیشه‌های زیرساز مشارکت عبارتند از:

1. 1. 1. پذیرش اصل برابری ارزش انسان‌ها: انسان­ها هر گاه در پیوند با یکدیگر از اهمیت و ارزش برابر برخوردار شوند، آن‌گاه مشارکت میان آنان می ­تواند برای همه سود و بهره­مندی­های بسیار فراهم آورد.

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

1. 1. مشارکت یک فراگرد است که از طریق آن کارکنان به دگرگونی‌هایی دست می‌‌یابند و خود را جزئی از تحولات به شمار می‌آورند و به آن تعهد و دلبستگی دارند. مفهوم فراگردی بودن مشارکت بر سه ارزش بنیادی زیر تأکید دارد:

الف) سهیم کردن افراد در قدرت و اختیار؛
ب) راه دادن افراد به نظارت بر سرنوشت خود؛
ج) گشودن فرصت­های پیشرفت به روی افراد .

1. 1. ساختن انسان به‌صورت خود‌فرمان که در سراسر هستی، زندگی را چنان می­پیماید که از پشتیبانی و نگهبانی دیگران بی‌نیاز می‌شود، راه زندگی خود را درست‌تر ترسیم کرده و درست­تر می‌پیماید. (طوسی،۱۳۷۲، ۸-۵)

فرایند مشارکت این فرصت را به وجود می‌آورد تا کسانی که بیشترین آگاهی را دارند، در تصمیم ­گیری­های سازمانی مشارکت نمایند، بنابراین تصمیم‌های بهتری گرفته می­ شود و میزان تعهد افراد نسبت به اجرای تصمیم­ها افزایش می‌­یابد. (رابینز، ۱۳۷۴، ۴۰۱) مشارکت­دهی کارکنان در تصمیم ­گیری­های خرد و کلان سازمان یکی از اصول مؤثر و زمینه‌ساز بهبود جوّ سازمانی در مؤسسات آموزش عالی است که در صورت تحقق آن، مؤسسات آموزش عالی را در پیشبرد اهداف متعالی خود یاری خواهد کرد. (گلستان هاشمی، ۱۳۹۰)
۲-۳-۳٫ ریشه ­های مشارکت
ریشه ­های مشارکت را می‌توان در تئوری دموکراسی، تئوری سوسیالیستی و در تئوری­های نئوکلاسیک و انسان­گرایانه مدیریت یافت. سنت و فرهنگ دموکراتیک بر مشارکت مساوی همه افراد در تمامی امور و تصمیم ­گیری­ها تأکید می­ کند. فرضیه اصلی تئوری دموکراسی این است که وقتی که دانش تک‌تک افراد به یکدیگر ملحق و از آن به‌طور جمعی استفاده شود، انسان می ­تواند با خردمندی و هوشیاری بیشتری تصمیم بگیرد. بنابراین مشارکت یکی از ارکان اصلی تئوری دموکراسی است و تلاش برای ایجاد مدیریت مشارکتی، تلاش برای معرفی و وارد کردن مفاهیم دموکراتیک در فعالیت­های مختلف اجتماعی است و این امر باعث می‌شود رئیس و مرئوس هر دو در چاره‌جویی‌ها، تصمیم‌گیری­ها و مسئولیت ­ها با یکدیگر سهیم شوند. انسان‌گرایانی چون هرزبرگ^[۸۰] و مزلو^[۸۱] معتقدند که برآوردن نیازهای اساسی افراد، نقش مهمی در رضایتمندی، کارایی و تولید آن­ها ایفا می­ کند و شرکت داشتن کارمند در تصمیم ­گیری­ها و “مطرح بودن” او از جمله این نیازهای اساسی به شمار آمده است. در حالی‌که در سوسیالیسم و بر اساس نوشته­ های مارکس و دورکهایم، مسئله مشارکت در چهارچوبی وسیع­تر و به‌عنوان مکانیسم و حربه­ای در مبارزه طبقه کارگر علیه طبقه کار‌فرما مطرح می­ شود. از دیدگاه انسان­گرایان، مشارکت، توزیع قدرت در سازمان و مکانیسمی است که به ­وسیله آن مدیریت در پی تأمین هر چه بیشتر منابع هر دو گروه کارفرما و کارگر است. به‌طور خلاصه، بر خلاف مکتب سوسیالیسم که هدف از مشارکت، تحول در رشد کلی جامعه است، هدف انسان­گرایان در پشتیبانی از مشارکت کارکنان، رشد و شکوفایی طبیعی فرد در چارچوب سازمان است. انسان­گرایان معتقدند که مشارکت افراد در امور و تصمیم ­گیری­ها می ­تواند به یکپارچگی گروه ­های کاری بیفزاید، باعث تقویت روحیه کارکنان شود و در آن­ها نسبت به اهداف سازمانی تعهد بیشتری ایجاد کند. مکتب نئوکلاسیک نیز مشارکت را یکی از مؤلفه‌های اصلی سازمان و مدیریت به‌شمار می ­آورد و بر فردیت انسان و همچنین برای گروه و فعل و انفعالات درون گروهی ارزش زیادی قائل است. محققانی که مطالعات هاثورن را انجام داده­اند نیز بر مشارکت و اهمیت آن پی بردند. (سعادت، ۱۳۷۲، ۱۸۵)
در پی پیدایش مکتب نظریه­ های سیستمی و اقتضایی و رواج و گسترش جنبش روابط انسانی، سرانجام “مشارکت” نیز بسان یکی از اندیشه­ های غالب در مدیریت و سازمان و روشی کارساز و وسیله­ای مناسب برای انگیزش افراد و تلفیق بینش و ارزیابی کارکنان و مدیریت، جایگاهی ویژه و استوار در طرح­ها و اندیشه‌های نوین علم مدیریت به خود اختصاص داد. به بیانی دیگر، طبق این نظریه، ضمن اینکه تصمیم‌گیری‌های نهایی و قطعی به عهده مدیران و در حیطه مسئولیت آنان است، توجه به دیدگاه­ های کارکنان (بسان مهم­ترین سرمایه دولت­ها و نظام­ها و تشکیل‌دهنده ساختار اصلی سازمان که در صف مقدم مواجهه با معضل‌های سازمان قرار دارند) یکی از ضرورت­های اصلی شیوه نوین مدیریت مشارکت­جویانه قلمداد شده است.
۲-۳-۴٫ فرایند مشارکت
مشارکت یک فراگرد است و نه کوششی که به‌طور قطع باید به نتیجه یا هدف برسد. مشارکت فرایندی است تعاملی، نه فقط فرایندی برای کسب اطلاع، هنگامی که مشارکت به‌عنوان فراگرد در نظر گرفته می‌شود و بالندگی ذهنی و نو شدن نگرش­ها اهمیت پیدا می­ کند. در چنین دیدگاهی، مشارکت هرگز به معنای دست‌یابی به نتیجه یا فرآورده ­های محسوس و قابل اندازه ­گیری نیست. به عبارت دیگر، مشارکت چیزی نیست که بتوان به‌آسانی آن را اندازه ­گیری یا به نتیجه ملموس آن اشاره کرد. افراد در فراگرد مشارکت از طریق تبادل اندیشه، نکته­های تازه می­آموزند و به متحول کردن ذهن خود اقدام می‌کنند و از حالت ایستایی به حالت پویایی می­رسند. (جواهری و همکاران، ۱۳۸۹) در این معنا، مشارکت به عنوان فرایندی به‌شمار می‌آید که فرصت مشارکت برای حل مسائل سازمانی را در اختیار افراد قرار داده و از این طریق در آن‌ها نسبت به تصمیم‌های سازمانی تعهد و تعلق ایجاد می‌کند.
۲-۳-۵٫ شرایط مشارکت
موفقیت در مشارکت به سازگاری و تناسب با بعضی از حالات و شرایط وابسته است که برخی از این عوامل عبارتند از: طرز تلقی­ها، توانایی­های افراد، امکان برقراری روابط متقابل، فرصت و هزینه مشارکت. هرسی و بلانچارد^[۸۲] شرایط مناسب مشارکت را شامل این موارد می­دانند:

1. 1. افراد از لحاظ بلوغ کاری و روانی در سطح بالایی قرار داشته باشند.

1. 1. نیازهای ثانویه افراد غالب باشد.

1. 1. عوامل انگیزشی در سطح سازمان مطرح باشد.

1. 1. سیکل تغییر در سازمان در مراحل تغییر رفتار و تثبیت دوباره رفتار باشد.

1. 1. از لحاظ مراوده‌ای، افراد در حالت “من والدینی پرورشی” و “من بزرگسالی” باشند.

1. 1. سازمان از لحاظ رشد در مرحله همکاری و واگذاری باشد (حمیدی، مهرزاد، آصفی، ۱۳۸۹)

تاننبوم و ماساریک ^[۸۳] شرایط زیر را برای مشارکت مفید می‌دانند:

1. 1. زیردستان باید توانایی آن را داشته باشند که از نظر روانی در فعالیت­های مشارکتی درگیر باشند.

1. 1. زیردستان باید فعالیت­های مشارکتی را مطلوب و سودمند بدانند.

1. 1. زمان، عامل بحرانی نباشد. داشتن زمان کافی برای کسب آمادگی در برنامه مشارکت لازم و ضروری است، زیرا تصمیم ­گیری تدریجی به دخالت و علاقه‌مندی مشارکت‌کنندگان منجر می­ شود.

1. 1. هزینه­ های مشارکت به اندازه­ای نباشد که ارزش­های مثبت آن را خدشه­دار کند. یکی از هدف­های مهم برنامه مشارکت، کاهش هزینه است.

1. 1. افراد برای مشارکت احساس امنیت کنند و مطمئن باشند امنیت شغلی‌شان تهدید نمی‌شود.

1. 1. مدیران نباید احساس کنند که مشارکت موقعیت آنان را تهدید می­ کند.

1. 1. به‌منظور دست‌یابی به مشارکت مؤثر و مفید باید کانال­های ارتباطی به‌طور پیوسته در دسترس افراد باشد.

1. 1. زیردستان برای مشارکت باید تحت پوشش آموزش‌های لازم قرار گیرند. (هوی و میسکل، ۱۳۷۶)

۲-۳-. برنامه‌های مشارکت
برنامه‌های مشارکت از آسان­ترین تا پیچیده­ترین آن‌ها را می‌توان به شکل زیر تقسیم­­ کرد:
۲-۳-۶-۱٫ مدیریت مشورتی
مدیریت مشورتی نوعی برنامه مشارکت است که مدیرها طی آن اغلب درباره موضوع­هایی مشورت می کنند که با کار و زندگی کاری کارکنان مرتبط است. در این شیوه، مدیر در پذیرش نظرهای کارکنان آزاد است. این روش موجبات علاقه ­مندی کارکنان به کار خود را در سازمان فراهم می­سازد و مدیریت را از نظرهای کارشناسی صاحب­نظران بهره­مند می­ کند.
۲-۳-۶-۲٫ مدیریت مردم سالاری
در این شیوه، مدیریت شرایطی فراهم می­ کند تا کارکنان در مورد موضوع های مهم و عمده سازمان به صورت پیوسته و بر اساس الگویی مشخص تصمیم ­گیری کنند. از طریق مدیریت مردم­سالار سازمان می ­تواند از اندیشه­ها و یاری­های فکری و نفوذ جمعی کارکنان در پیشبرد برنامه­ ها استفاده کند و راه داد و ستد افکار و اندیشه را میان گروه ­های مختلف سازمان باز گشاید.
۲-۳-۶-۳٫ حلقه­های کیفیت
حلقه­های کیفیت متشکل از گروه ­های کوچکی از کارکنان است که داوطلبانه در این گروه­ ها عضو می‌شوند و هفته­ای یک بار گرد هم آمده و به بررسی، تحلیل و حل مشکلات مربوط به کیفیت کار می‌پردازند. این گروه­ ها اغلب از هشت تا دوازده نفر تشکیل شده ­اند.