شکل ۵-۵-استخراج مرز توسط تبدیل ویولت(a)برشی از تصویر سی تی اسکن ریه(b) تصویر خروجی ناشی از استخراج مرز (a) توسط تبدیل ویولت.
۵-۲-۷-نمونه برداری براساس همسایگی
در قطعه بندی سه بعدی با بهره گرفتن از مدل سطوح فعال پس از بروز رسانی رئوس در هر تکرار, ساختار کلی شبکه مثلثی دستخوش تغییر و به هم ریختگی می شود. در اینجا نیاز است علاوه بر شکل دهی مناسب به شبکه مثلثی سعی داشت که رئوس بیشتری در نواحی با انحنای زیاد و نقاط کمتری در نواحی با انحنای کم قرار گیرند. همانطور که در بخش ۴-۴-۲ شرح داده شد, الگوریتم DAS با بهره گرفتن از تعریف و دسته بندی مثلث در قالب مثلث های بلند و پهن و تغییر شکل وجوه مثلثی بلند و پهن و افزودن راس در نواحی مورد نظر سعی در حصول این هدف دارد. باید توجه داشت که در این روش هیچ راسی حذف نمی شود و تنها در نواحی با انحنای بالا رئوسی اضافه می شود. این روش نمونه برداری به دلیل روند تشخیص نوع وجه مثلثی و اضافه کردن نقاط, دارای پیچیدگی می باشد. علاوه بر این با توجه به زیاد بودن تعداد نقاط در تصاویر سه بعدی, عدم حذف نقاط اضافی و تنها افزودن نقاط باعث افزایش بار محاسباتی الگوریتم و گاها تجمع نقاط اضافی در برخی نواحی می شود. در این پایان نامه روشی جهت سهول تشخیص محل های لازم برای افزودن راس و همچنین حذف نقاط با اطلاعات کم برای کاهش بار محاسباتی ارائه شده است. در این روش ابتدا دو عدد به عنوان حد بالا و پایین برای فاصله دو راس همسایه توسط کاربر تعیین می شوند به طوری که باشد سپس عملیات حذف و یا اضافه کردن نقاط براساس مقایسه فاصله نقاط همسایگی با این دو حد انجام می شود.[۱۲] در اینجا باید در نظر داشت حد بالا مساوی و یا کوچکتر از دو برابر حد پایین باشد, . فرض کنید, همانند شکل ۵-۶ دو راس و باید دقیقا دارای دو راس مشترک در همسایگی خود باشند. در این حالت اگر باشد, یک راس در وسط خط اضافه می شود. این راس به دو همسایگی مشترک این دو نقطه متصل می شود. حال اگر باشد راس حذف شده و راس به وسط خط منتقل می شود و به دو همسایگی مشترک متصل می شود. روند این نمونه برداری در شکل ۵-۵ نمایش داده شده است.[۱۲] با بهره گرفتن از این روش, در نواحی مسطح که انحنای سطح کم بوده نقاط اضافی حذف شده و این ناحیه با تعداد رئوس کمتری پوشش داده خواهد شد. از دیگر سو, در نواحی با انحنای بالا, نقاط بیشتری جهت استخراج دقیق سطح در آن ناحیه مورد استفاده قرار میگیرد تا جزئیات دقیق سطح پوشش داده شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۵-۶-روش نمونه برداری براساس همسایگی-حذف و اضافه کردن نقاط.[۱۲]
۵-۲-۸- بروز رسانی شبکه مثلثی براساس نزدیکترین همسایگی ها
پس از مرحله نمونه برداری لازم است یک بازبینی مجدد در وجوه مثلثی جهت ایجاد شبکه مثلثی بهینه انجام شود. منظور از شبکه مثلثی بهینه, شبکه ای است که در آن رئوس به همسایگی های با کمترین فاصله متصل شده باشند.[۴۲] عملکرد این بروزرسانی در شکل ۵-۷ نشان داده شده است. فرض کنید دو راس و دو راس مجاور و متصل باشند. اگر و دو راس مجاور بعدی باشند و دو راس و با هم و دو راس و هم با یکدیگر اتصال داشته باشند, از این اتصالات چهار ضلعی ایجاد می شود. برای ایجاد وجوه مثلثی بهینه باید دو قطر این چهار ضلعی رسم شده و قطر با طول کوتاهتر, جهت بهینه سازی شبکه مثلثی, به عنوان اتصال جدید انتخاب می شود. در اینجا قطر کوتاهتر, می باشد. با اینکار دو وجه مثلثی بهینه ایجاد می شود. راس مجاور بعدی است که با دو راس و تشکیل مثلث داده است. در مورد راس بعدی نیز به همین صورت می باشد. اما دو راس مجاور بعدی و می باشند که با دو راس مجاور خود تشکیل چهار ضلعی را داده اند. در اینجا نیز با رسم کوتاهترین قطر که می باشد, چهار ضلعی به وجه مثلثی بهینه تبدیل می شود. در شکل ۵-۶ خطوط نقطه چین اتصالات ایجاد شده در مرحله بروزرسانی شبکه مثلثی هستند. دو راس بعدی یعنی و نیز با دو راس مجاور قبلی خود یعنی و , تشکیل یک چهار ضلعه می دهند که با رسم قطر کوتاهتر این چهارضلعه به دو مثلث بهینه تبدیل می شود. استفاده از این روش سبب می شود که در طول روند الگوریتم و در هر تکرار از بهینه بودن شبکه مثلثی و در نتیجه پیشرفت مناسب الگوریتم اطمینان حاصل شود.[۴۲]
۵-۲-۹-تشریح روند کلی روش پیشنهادی
می توان روند کلی روش پیشنهادی را بدین صورت تشریح کرد. ابتدا در هر لایه از تصویر, مدل کانتور فعال منفصل را با تعداد کمی از تکرار اعمال میکنیم, و در هر لایه یک تخمین ابتدایی از مرز جسم سه بعدی در آن لایه بدست می آوریم. سپس با بهره گرفتن از قانونی که برای اتصال نقاط در ۵-۲-۷ تشریح شد, که مبتنی بر ایجاد اتصال بین نقاط با نزدیکترین فاصله می باشد, نقاط هر لایه را به رئوس لایه های دیگر متصل کرده و یک شبکه مثلثی سه بعدی به دست می آید. این شبکه مثلثی شامل رئوس تشکیل دهنده سطح اولیه جسم مورد نظر می باشد. این سطح اولیه به عنوان ورودی الگوریتم استفاده می شود. همانطور که گفته شد, استفاده از این سطح اولیه که یک تخمین از جسم سه بعدی مورد نظر می باشد, منظر به جواب صحیح تر و همگرایی سریعتر نسبت به حالتی می شود که سطح اولیه دور از سطح مورد نظر باشد. سپس برای هر راس, یک خط عمود بر سطح در آن نقطه در نظر گرفته می شود و تعداد ثابتی نقطه با فواصل یکسان روی آن در نظر گرفته می شود و این باعث ایجاد یک همسایگی عمودی برای هر راس می شود که تعداد نقاط همسایگی و طول بردار در خارج و داخل سطح یکسان و متقارن خواهد بود. در این مرحله باید توجه شود که ممکن است بردارهای عمود با هم تقاطع داشته باشند. برای رفع این مشکل, از یک نقطه مرجع شروع به جستجو در روی سطح کرده و قسمتی از بردارها را که متقاطع بوده را حذف می کینم.با این کار بردار عمود در برخی نقاط غیر متقارن خواهد شد. این موضوع برای یک برش از شکل سه بعدی در شکل ۵-۸ نشان داده شده است. در اصطلاح به اینکار هرس کردن نقاط می گویند.
شکل ۵-۷-بروزرسانی شبکه مثلثی[۴۲]
شکل ۵-۸-هرس کردن عمودهای متقاطع تا رسیدن به یک مجموعه بدون تقاطع.(A) عمودهای با طول یکسان.(b) عمودهای بدون تقاطع بعد از فرایند هرس کردن.
در مرحله بعد, مقدار انرژی داخلی برای نقاط روی هر بردار عمود بر هر راس محاسبه می شود. در این پایان نامه از تابع انحنا که در ۵-۲-۳ تشریح گردیده است, به عنوان تابع انرژی داخلی استفاده شده است. استفاده از این تابع به استخراج انحنا سطح در هر راس منجر می شود. همچنین مقدار انرژی خارجی برای تمام نقاط همسایگی محاسبه می شود. در این رساله, دو تابع انرژی پیشنهاد شده است. تابع اول که در ۵-۳-۴ تشریح گردیده است, تابع همبستگی محلی فاز می باشد که موجب استخراج اطلاعات هر ناحیه می شود. در این حالت چون از اطلاعات فاز استفاده می شود, برای تصاویر با مشکلات کم بودن کانتراست و یا عدم یکنواختی روشنایی و یا وجود نویز دقت بیشتری در استخراج اطلاعات نواحی ختلف وجود دارد که این منجر به داده های تمایز دهنده ای برای تمییز ناحیه مورد نظر از سایر نواحی می شود. این مساله موجب می شود که در اینگونه تصاویر امکان انتخاب نواحی مجاور به عنوان ناحیه مورد نظر تا حد زیادی کاهش یابد. تابع انرژی دیگری که به عنوان انرژی خارجی استفاده شده است, گرادیان تصویر حاصل از استخراج مرز توسط ویولت می باشد که در بخش ۵-۳-۵ توضیح داده شده است. استخراج مرز تصویر توسط ویولت منجر به ایجاد اطلاعات بسیار مفیدی برای جداسازی نواحی با دقت بالا می باشد چرا که پس از اعمال گرادیان بر روی تصویر, خروج از ناحیه مورد نظر منجر به افزایش زیادی در مقدار گرادیان خواهد شد.
پس از محاسبه مجموع انرژی داخلی و خارجی برای هر نقطه, برای جستجو برای یافتن نقطه بهینه جدید برای هر راس, از مدل مخفی مارکوف و الگوریتم IQRS که در الگوریتم۱ آورده شده است, استفاده می شود. در این الگوریتم برای هر راس, در بردار عمود بر آن جستجو انجام می شود و نقطه ای که مجموع انرژی داخلی و خارجی را مینیمم کند به عنوان راس جدید سطح در آن نقطه انتخاب می شود. در این مرحله در تعداد ثابتی از تکرار, تقاط انتخاب شده و مقدار انرژی مجموع آنها ذخیر می شود و بعد از این تعداد تکرار, از میان آنها نقطه ای که دارای مینیمم انرژی مجموع باشد به عنوان راس در آن نقطه از سطح انتخاب می شود. این کار باعث می شود که اگر در هنگام به روز رسانی سطح و جایگزینی نقاط جدید, سطح به طور اشتباها وارد نواحی مجاور شود, با این جستجوی خطی, سطح به ناحیه مورد نظر بازگردد. چرا که عبور از مرز نواحی, به دلیل استفاده از توابع انرژی که به خوبی اطلاعات مرز نواحی را بدست می دهند, باعث افزایش مقدار انرژی خارجی و یا گرادیان آن می شود و در طی جستجوی خطی و انتخاب نقطه با مقدار انرژی مینیمم می توان به ناحیه مورد نظر بازگشت.
در مرحله بعد برای استخراج بهتر نواحی با انحنای بالا, از نمونه برداری براساس همسایگی که در قسمت ۵-۳-۶ تشریح گردیده است, استفاده می شود. در این گام از روش, با در نظر گرفتن ماکزیمم و مینیمم فاصله بین نقاط, رئوس سطح به روز رسانی می شوند و نقاط لازم در نواحی با انحنای بالا اضافه شده و نقاط اضافی که حاوی اطلاعات مفیدی از انحنای سطح نمی باشند, حذف می شوند. اینکار باعث می شود تنها رئوسی در سطح وجود داشته باشند که حاوی اطلاعاتی از انحنا در نواحی مختلف باشند و نقاط اضافی حذف شده که این باعث کاهش بار محاسباتی می شود. برای بهبود عملکرد الگوریتم باید این شبکه مثلثی همواره در حالت بهینه با فواصل بهینه بین رئوس قرار داشته باشد. به همین دلیل یک مرحله بروزرسانی برای شبکه مثلثی براساس نزدیکترین همسایگی ها اضافه شده است. این روش در قسمت ۵-۳-۷ به تفصیل بیان شده است. این به روز رسانی موجب می شود همواره فاصله رئوس در حالت بهینه قرار داشته باشد و هر راس به نزدیکترین همسایگی های خود متصل باشد. در انتهای هر تکرار, یک مرحله تخمیت آماری وجود دارد. وجود این مرحله جهت کاهش اثر نویز و تمرکز کمتر بر مقدار اندازه گیری شده در این نواحی و افزایش تکیه بر مقدار اندازه گیری شده نسبت به شرایط اولیه در نواحی با نویز کمتر ضروری است.
فصل ششم
نتایج الگوریتم پیشنهادی و بررسی آنها
۶-نتایج الگوریتم پیشنهادی و بررسی آنها
۶-۱-مقدمه
در این فصل, به بررسی نتایج الگوریتم پیشنهادی پرداخته می شود. از آنجا که برخی از داده های مورد بررسی تصاویر پرتونگاری کامپیوتری (سی تی اسکن) مربوط به بافت های مغز, ریه و کبد می باشد, ابتدا توضیح مختصری درباره ساختار بافت های مغز, ریه و کبد داده می شود, سپس عملکرد دستگاه تصویر برداری سی تی اسکن مورد بررسی قرار میگیرد. برای نشان داده گستردگی کاربرد این الگوریتم, روش پیشنهادی علاوه بر تصاویر پزشکی, بر تصاویر ساختگی نیز اعمال شده است. در ادامه نتایج بدست آمده از اعمال الگوریتم بر داده های موجود ارائه می شود و جهت تحلیل بهبود های بدست آمده توسط الگوریتم, این نتایج با نتایج حاصل از الگوریتم سطوح فعال منفصل, به عنوان یکی از جدیدترین و بهترین الگوریتم های مدل سطوح فعال, مقایسه می شود.
۶-۲-مغز
مغز انسان یکی از مهمترین, پیچیده ترین و حساس ترین بخش های بدن و دستگاه عصبی انسان می باشد که ۲ درصد از وزن بدن را تشکیل می دهد و توسط بافت استخوانی جمجمه احاطه و حفاظت می شود. به طور کلی وظیفه مغز کنترل متمرکز و هدفمند بر روی سایر اندام ها و تمام کنش ها و واکنش های بدن انسان می باشد. درون مغز چهار بطن وجود دارد. قسمت سطحی مغز مخ نامید می شود که قسمت سطحی آن, قشر مخ, خاکستری رنگ می باشد. مخ دارای دو نیمکره متصل و مرتبط از طریق رشته های عصبی می باشد. قشر مخ به دلیل وسعت زیاد خود و جای گرفتن در فضای محدود جمجمه به صورت چین خورده می باشد. شکل ۶-۱ نمای کلی مغز انسان و سایر قسمت های آن را نشان می دهد.
شکل ۶-۱-نمای کلی مغز انسان
با توجه به نقش مهم و اساسی مغز در بدن, هرگونه مشکل و یا آسیب مغزی باید سریعا تشخیص داده و درمان شود. بسیاری از آسیب ها و بیماریهای مغزی سبب ایجاد تغییر در ظاهر بافت مغز و یا اضافه شده بافتی به قشر آن می شود. در تیجه با بهره گرفتن از تصاویر گرفته شده از مغز می توان بسیاری از بیماریها و آسیب های مغزی را تشخیص داد. بدیهی است داشتن تصاویر سه بعدی از مغز اطلاعات بیشتری را در اختیار پزشک قرار داده و سبب سهولت و افزایش دقت در تشخیص آسیب یا بیماری مغزی می شود.
۶-۳-ریه
ریه یکی از اعضای تنفسی انسان می باشد و شامل دو قسمت ریه چپ و راست می باشد. ریه راست خود دارای سه لوب و ریه چپ دارای دو لوب می باشد. از نظر محل قرار گیری, ریه انسان در بالای پرده دیافراگم قرار گرفته است و توسط ستون فقرات, جناغ سینه و دنده ها احاطه شده است. با توجه به اینکه قلب در پشت ریه چپ قرار گرفته است, ریه چپ در قسمت پشت دارای فرو رفتگی جهت قرارگیری قلب می باشد. وزن تقریبی دو ریه مجموعا برابر ۱۰۰۰ گرم می باشد. ریه ها در روند تنفس انسان وظیفه تعویض اکسیژن هوا با دی اکسید کربن خون را بر عهده دارد. طبیعی است هرگونه اختلال در عملکرد ریه موجب آسیب های جدی به بافت های بدن خواهد داشت چرا که خونی که توسط ریه دارای اکسیژن می شود, جهت انجام واکنش های بدن به تمام بافت ها ارسال می شود. شکل ۶-۲ نمای کلی ریه انسان را نشان می دهد.
شکل ۶-۲- نمای کلی ریه انسان
امروزه قطعه بندی تصاویر ریوی یکی از بهترین ابزارهای موجود برای تشخیص بیماریهای ریوی توسط پزشک می باشد. بدیهی است قطعه بندی سه بعدی این عضو بسیار مهم از بدن اطلاعات مفید و کاربردی را در اختیار پزشک قرار خواهد داد.
۶-۴-کبد
کبد عضوی مثلثی شکل است که در جلوی معده و در پشت دنده ها در قسمت فوقانی و راست شکم قرار دارد.کبد بزرگترین و یکی از پیچیده ترین اعضای بدن است که حدود ۱۵۰۰ گرم وزن دارد و به ۴ لوب تقسیم می شود. به دلیل وجود خون زیادی در این عضو, رنگ آن قرمز تیره می باشد. به طور کلی وظیفه کبد پردازش اسیدهای آمینه غذایی, کربوهیدرات ها, لیبیدها و ویتامین ها, ساخت پروتئین های سرم و مسمومیت زدایی, تولید صفرا و دفع سم و مواد بیولوژیکی بیگانه از طریق صفرا می باشد. شکل ۶-۳ نمای کلی بافت کبد را نشان می دهد.
شکل ۶-۳-نمای کلی کبد انسان
با توجه به وابستگی اساسی دیگر اعضای بدن به عملکرد متابولیسمی کبد و نقش اساسی آن در دفع سموم بدن, بیماریهای کبدی دارای عواض شدیدی بر بدن بیمار می باشند. از آنجا که بسیاری از بیماریهای کبدی باعث ایجاد تغییراتی در شکل و اندازه کبد می شوند در نتیجه قطعه بندی این عضو جهت بررسی اندازه و شکل آن کمک شایانی به پزشکان در تشخیص های طبی می کند.
۶-۵-پرتونگاری کامپیوتری
پرتونگاری کامپیوتری ( سی تی اسکن) دستگاهی برای تصویر برداری از سطح اجسام و یا بدن انسان به صورت غیر تهاجمی می باشد. نسل اولیه این دستگاه در سال ۱۹۷۱ در انگلستان ساخته شده و تا کنون تغییرات و پیشرفت های شگرفی در تکنولوژی این دستگاه ایجاد شده است. در ادامه به بررسی تاریخچه و نسل های مختلف این دستگاه می پردازیم.
۶-۵-۱-تاریخچه دستگاه سی تی اسکن
در سال ۱۹۱۷ میلادی یک ریاضیدان اتریشی به نام رادون(J.RADON) ثابت کرد که یک شیء دو یا سه بعدی را می توان با گرفتن بی نهایت عکس از آن در جهات مختلف به تصویر کشید که پایه ای برای سی تی اسکن محسوب می شد. در سال ۱۹۵۶ دانشمندی به نام بارسول(Barcewell) نقشه خورشیدی از تصاویر شعاع ها درست کرد. در سال ۱۹۶۱ الدندرف(Oldendorf) و در سال ۱۹۶۳ آلن کورمارک(Allencormarck) اندیشه هایی از سی تی اسکن را فهمیده و مدل هایی در حد آزمایشگاهی ساخته اند. در سال ۱۹۶۸ کول(Kuhl) و ادواردز(Edwords) یک دستگاه اسکن مکانیکی برای تصویری از هسته ساخته اند که موفق بودند اما نتوانستند کار خود را در حد رادیولوژی تشخیصی, توسعه دهند. تا اینکه در سال ۱۹۷۲-۱۹۷۰ اصول ریاضی گفته شده توسط ریاضیدان انگلیسی(God Feryhaunsfield) بکار گرفته شد و توانست یک دستگاه سی تی اسکن را بسازد و جهت مصرف بالینی معرفی کند. در سال ۱۹۷۹ جایزه نوبل بطور مشترک به پرفسور آلن کورماک و گادفری هانسفیلد تعلق گرفت. شکل ۶-۴ اولین نمونه آزمایشگاهی دستگاه سی تی اسکن ساخته شده در EMI انگلستان توسط هانسفیلد را نشان می دهد.
شکل ۶-۴: اولین نمونه آزمایشگاهی دستگاه سی تی اسکن ساخته شده در EMI انگلستان توسط هانسفیلد
۶-۵-۲-اجزای اصلی تشکیل دهنده دستگاه سی تی اسکن
دستگاه سی تی اسکن معمولی از هشت قسمت اصلی تشکیل شده که در شکل ۶-۵ قابل مشاهده است.
شکل ۶-۵:قسمت های اصلی تشکیل دهنده دستگاه سی تی اسکن معمولی و نحوه ارتباط آنها
۶-۵-۲-الف-لامپ اشعه ایکس^۱
از مهمترین قسمت های یک دستگاه سی تی اسکن است و وظیفه آن تولید و کنترل اشعه ایکس و گسیل آن به سمت ناحیه عکسبرداری است. لامپ اشعه ایکس معمولا از یک آند و کاتد تشکیل شده که درون محفظه خلا قرار گرفته است. اختلاف پتانسیلی قوی در حدود ۲۰ تا ۱۵۰ کیلو ولت باعث کنده شدن الکترون از کاتد و شتابگیری آن و درنهایت برخورد با آند می شود. این برخورد باعث گسیل اشعه ایکس از آند شده و از چندین فیلتر عبور می کند تا بصورت باریکه ای موازی و با شدت استاندارد از محفظه شیشه ای خارج می شود.
^۱ X-Ray Tube
۶-۵-۲-ب-دتکتورهای اشعه ایکس^۱
این بخش از دستگاه سی تی اسکن وظیفه تبدیل اشعه ایکس خارج شده از بدن به سیگنال الکتریکی را بر عهده دارد. دتکتورهای مورد استفاده تا نسل سوم سی تی اسکن ها از نوع دتکتورهای گاز زنون بودند و در نسل های چهارم به بعد از دتکتورهای حالت جامد استفاده شد.
۶-۵-۲-پ-واحد جمع آوری اطلاعات^۲
سیگنال های آنالوگ تولید شده در دتکتور ها در این واحد به سیگنال دیجیتال تبدیل شده و همچنین ثبت و نگهداری می شود.
۶-۵-۲-ت-واحد تولید ولتاژ بالا^۳
در این واحد پالس ولتاژ الکتریکی بسیار قوی در حدود ۲۰ تا ۱۵۰ کیلو ولت با چرخه کاری مناسب برای تغذیه لامپ اشعه ایکس تولید می شود.
۶-۵-۲-ث-تخت بیمار^۴
تختی متحرک است که بیمار روی آن دراز می کشد و برای تصویربرداری از سطح مقطع های متفاوت بدن به جلو یا عقب حرکت می کند. این حرکت بیشتر به صورت گسسته و با گام مشخص است به جز در نسل های اسپیرال که بصورت پیوسته و با سرعت ثابت انجام می شود.
۶-۵-۲-ج-واحد بازسازی و تولید تصویر^۵

یکی از نسبت‌های واسطهای، نسبت وام به دارایی‌ها میباشد. وام‌ها جزء دارایی‌های بانک به شمار می‌روند و این نسبت نشان می‌دهد که چند درصد از مجموع دارایی‌ها به صورت وام در اختیار متقاضیان قرار گرفته است هر چه این نسبت بیشتر باشد، ریسک ناشی از کاهش نقدینگی بانک‌ها بیشتر خواهد بود.
نسبت کفایت سرمایه
از آنجا که تضمین نگهداری وجوه و منابع سرمایهای معتبر موجب کاهش ریسک سپردهگذاران بانک میگردد، لذا یکی از شاخصهای مهم ارزیابی بانکها نسبت کفایت سرمایه است.این نسبت برای اولین بار در سال ۱۹۸۸ توسط “کمیته بال” به بانکهای دنیا معرفی گردید.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نسبت کفایت سرمایه از تقسیم سرمایه پایه به داراییهای موزون به ریسک به دست میآید . هر قدر عدد حاصل از این نسبت بزرگتر باشد بانک از ثبات مالی بالاتر برخوردار است .
سرمایه پایه عبارت است از حاصل جمع سرمایه اصلی و سرمایه تکمیلی.
دارایی های موزون شده به ریسک
ضریب ریسک انواع داراییها متناسب با مخاطرات احتمالی آنها به ترتیب صفر، ۲۰، ۵۰ و۱۰۰درصد میباشد . بنابراین داراییهای هر بانک بر اساس این ضرایب موزون میشود. مثلاً وجوه نقد و اوراق مشارکت دارای ضریب ریسک صفر، مطالبات از بانکهای داخلی ضریب %۲۰، تسهیلات اعطایی در برابر رهن کامل واحد مسکونی ضریب %۵۰ و مطالبات از نهادهای غیر دولتی ضریب %۱۰۰دارند.
داراییهای موزون شده به ریسک یعنی باید ریسک هر دارایی را با توجه به نرخ آن بدست آوریم. برای مثال ریسک حساب صندوق برابر صفر است چون نزد بانک است اما ریسک تسهیلات اعطایی به بخش خصوصی ۱۰۰ درصد است. به همین ترتیب کل داراییها با ضریب ریسک ارائه شده به سیستم بانکی تعدیل میگردد. پس از تعدیل داراییها بر اساس ریسک، میزان سرمایه پایه (سرمایه پرداخت شده و اندوختهها) و سرمایه تکمیلی (ذخائر و تجدید ارزیابی داراییها و سرقفلی) در صورت کسر قرار میگیرد. نتیجه بر اساس استاندارد می بایست ۱۲و در ایران بر اساس مقررات بانک مرکزی می بایست حداقل ۸ باشد.^[۲]
مطالبات معوق
مطالباتی که بیش از شش ماه و کمتر از هجده ماه از تاریخ سررسید و یا تاریخ قطع بازپرداخت اقساط آن سپری شده است.
۱-۸٫ مشکلات و تنگناهای احتمالی
مهمترین محدودیتهایی که این پایان نامه با آن روبهرو خواهد بود شامل عدم دسترسی به آمار و اطلاعات موردنیاز است. با کمک برخی از مسئولین مربوطه در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت اقتصاد و دارایی، مشکلات مذکور تا حد زیادی مرتفع گردید.
۱-۹٫ جمعبندی
موفقیت نظام اقتصادی یک کشور تا حد زیادی در گرو عملکرد صحیح و کارآمد سیستم بانکی به عنوان اصلیترین منبع تأمین مالی جهت انجام سرمایهگذاریها میباشد اگر مجموعه عملیات بانکی را در یک تقسیمبندی کلی ساختاری به دو بخش “جذب منابع” و “اعطای تسهیلات” تقسیم نماییم، آنگاه میتوان اذعان نمود که موفقیت و بهره وری، مستلزم طراحی و اجرای یک سیستم مناسب اعطای تسهیلات و کارهای عملی و روشن برای وصول تسهیلات پرداخت شده در کنار جذب منابع مردم خواهد بود (تاری، ۱۳۸۷ ص۲۰۲). جهت طراحی یک نظام اعتباری مناسب ابتدا بایستی به شناسایی عوامل مؤثر بر آن بپردازیم و میزان اثرگذاری آنها را بررسی کنیم. لذا تحقیق پیش رو قصد دارد ابتدا به شناسایی این عوامل پرداخته و سپس به منظور نحوه اثرگذاری این عوامل به تخمین معادله رگرسیونی بر اساس مدل اقتصادسنجی پانل دیتا بپردازد و براساس آن به سوالات مطرح شده، پاسخ و فرضیه های مطرح شده را آزمون نماید.
فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات موضوع
مقدمه
در این فصل ابتدا به اهمیت و کارکرد بانکها و مؤسسات پولی در اقتصاد، تاریخچه و ویژگیهای ساختاری بانکها در ایران و جایگاه بانک در نظام مالی ایران پرداخته شده و سپس به بررسی ریسک در فعالیتهای بانکی پرداخته خواهد شد و در ادامه مبانی بازار اعتبار و اصول اعطای تسهیلات مورد بررسی قرار خواهد گرفت و سپس به تشریح ویژگیهای متغیرهای مورد استفاده در این مطالعه، خواهیم پرداخت. در ادامه فصل در بخش مروری بر ادبیات موضوع، مطالعات پیشین انجام شده در داخل و یا خارج از کشور که مرتبط با موضوع این مطالعه میباشند را ارائه خواهیم کرد.
۲-۱٫ تعریف وکارکرد بانک و موسسات پولی
با وجود اهمیت نقش بانک در اقتصاد و جامعهای که آن را خانواده خود میدانند. هنوز هم در مورد ماهیت و چیستی بانکها، ابهامات زیادی وجود دارد. بانک را میتوان بر حسب (۱) کارکردهای اقتصادی که بر عهده دارد. (۲) خدماتی که به مشتریان ارائه میکنند (۳) و یا براساس مبنای حقوقی تاًسیس آن تعریف کرد. بدون شک تعریف بانک بر اساس کارکردهای اقتصادی آن میسر است. بانک را میتوان مؤسسه مالی دانست که در فرایند انتقال وجوه میان پسانداز کنندگان و استقراض کنندگان(واسطه گری مالی) و پرداخت وجه کالا و خدمات دخالت دارد.
از گذشته های دور، بانکها را براساس خدمات مالی متنوع آنها شناختهاند. خدمات مالی که از جمله مهمترین آنها میتوان به خدمات حساب جاری، کارت اعتباری، کارت برداشت، انواع حسابهای پس انداز و خدمات اعطای وام به مشاغل، مصرف کنندگان و دولتها اشاره کرد. با این حال و با وجود تنوع خدمات موجود، فهرست خدمات بانکی به سرعت در حال گسترش است و ارائه خدمات دیگری مانند بانکداری سرمایهگذاری (معامله و پذیره نویسی اوراق بهادار)، خدمات بیمه، برنامه ریزی مالی، مشاوره در زمینه ادغام شرکتها، خدمات مدیریت ریسک و سایر خدمات ابتکاری در دستور کار بانکها و مؤسسات مالی قرار گرفته است. امروزه، بانکها خدمات خود را به مجموعه خدمات سنتی محدود نمیکنند و به عرضه کننده تمام عیار کلیه خدمات مالی بدل شدهاند.( رز^[۳] و هاگینز^[۴]، ۲۰۱۰)
در دنیای معاصر، بانکها نقش قابل ملاحظهای را در رشد و توسعه نظامهای اقتصادی بر عهده دارند، چرا که امروزه، رشد اقتصادی و افزایش رفاه و بهبود سطح زندگی در هر کشور، به میزان سرمایهگذاریها که در حقیقت از طریق جمعآوری سپردهها و پساندازهای میلیونها نفر که به دلایل مختلف قدرت یا امکان سرمایهگذاری را ندارند، از طریق شبکه و سیستم بانکی بستگی پیدا میکند. شبکه بانکی با جمعآوری این منابع پراکنده و قرار دادن آن در اختیار سرمایهگذاران، زمینه های لازم را برای رشد سرمایهگذاریها و در نهایت رشد درآمد ملی و بهبود رفاه جامعه را فراهم میآورد. در کشورهای درحالتوسعه، نقش این مؤسسات مهمتر خواهد بود. چرا که به علت پایین بودن میزان درآمد سرانه در این کشورها از یک طرف، و میل به مصرف بالا از طرف دیگر، میزان پساندازها و منابع مالی برای تجهیز سرمایه ها اندک و پراکنده میباشد. لذا بانکها و مؤسسات پولی نقش مهمتری را برای تجهیز منابع داخلی و تخصیص مطلوب آن به سرمایهگذاریهای مولد، ایفا مینمایند. با توجه به اینکه بانکها نقش اصلی را در تأمین منابع مالی جامعه ایفا مینمایند بررسی عواملی که بر عرضه تسهیلات بانکها اثرگذارند، شناخت دقیقی از عملکرد بانکها در مقاطع زمانی و وضعیتهای خاص اقتصادی بدست خواهد داد تا با در نظر گرفتن این عوامل، سیستم بانکی کشور بتواند سیاستهای لازم را به موقع به اجرا گذارد.
شبکه بانکی و مؤسسات پولی نقش روانکننده را برای روان تر نمودن حرکت نظام اقتصادی، در مسیر رشد و توسعه، بر عهده دارند. چرا که در صورت فعالیت مؤسسات پولی در اقتصاد:
هزینه های ناشی از جستجو برای پیدا کردن وامدهنده و وامگیرنده به حداقل خود میرسد.
امکان اعطای وامهای بلندمدت و کم نقدینه، در جامعه افزایش مییابد.
به دلیل گستردگی فعالیتهای بانک، احتمال زیان ناشی از ورشکستگی بانک برای سپردهگذاران در حداقل ممکن خواهد بود.
میزان قابلیت نقدشوندگی سپردههای افراد، در حد بسیار بالایی قرار خواهد داشت.
که در نهایت باعث تسهیل در معاملات و فعالیتهای سرمایهگذاری و رشد و توسعه اقتصادی خواهد گردید. (مجتهد و حسنزاده، ۱۳۹۰)
بانک‌ها موسساتی هستند که عملیات جاری آنها از قبول سپرده و اعطای وام تشکیل شده است. برای درک بهتر از نحوه‌ی بهبود تخصیص سرمایه در اثر مداخله‌ی مالی در اقتصاد لازم است که کارکردهایی که بانک‌ها ایفا می‌کنند با جزئیات بیشتری مورد بررسی قرار گیرد. تئوری بانکداری معاصر کارکردهای بانک را در چهار گروه اصلی زیر طبقه‌بندی می کند:
– ارائه‌ نقدینگی و سرویس‌های پرداخت
– تبدیل دارایی‌ها
– مدیریت ریسک‌ها
– پردازش اطلاعات و نظارت بر وام گیرندگان
البته این بدین معنی نیست که همه‌ی بانک‌ها باید تمامی کارکردهای فوق را داشته باشند. بانک‌های جامع همه‌ی این کارکردها را دارند ولی لازم نیست بانک‌های تجاری همه‌ی آنها را داشته باشند. از منظر این طبقه‌بندی تعریف اولیه‌ی بانک (بانک‌ها به عنوان موسساتی که عملیات جاری آنها قبول سپرده و اعطای وام است) بسیار ساده به نظر می‌رسد. بنابراین برای تشریح طبقه‌بندی ارائه شده باید بررسی شود که بانک‌ها چگونه هریک از این کارکرد‌ها را به انجام می‌رساند. (فرکسز, ۱۹۹۷^[۵])
در نظام های مالی جهان، انواع مختلف بانک از جمله بانک پس انداز، بانک سرمایهگذاری، بانک رهنی، بانک بازرگانی، بانک جامع و … فعالیت دارند ( رز و هاگینز، ۲۰۱۰) که در ادامه به تعریف برخی از این بانکها میپردازیم.
۲-۱-۱٫ بانکهای تجاری (Commercial Bank)
در متون تخصصی رشته های مالی، بانک به عنوان یک موسسه مالی تعریف می شود که دو خدمت زیر را ارائه می کند: اول، ایجاد حسابهای معاملاتی که ممکن است برای انجام پرداختها جهت خرید کالاها و خدمات به کار روند؛ دوم، اعطای مستقیم تسهیلات به تجار، افراد و سایر موسسات. آن دسته از موسسات مالی که نزدیکترین ارتباط را با تعریف مزبور دارند بانکهای تجاری هستند. حساب های چک بانکی (دیداری) این بانک ها ابزارهای اصلی پرداختها در اقتصاد به شمار میروند و به طور گستردهای به عنوان پول پذیرفته شدهاند. هرچند که بانکهای تجاری اوراق بهادار سرمایهگذاری (نظیر اوراق مشارکت و سهام موسسات) را می خرند و در بازار باز (Open Market) مبادله می کنند، لیکن داراییهای اصلی آنها را وامهایی تشکیل می دهد که مستقیما به بنگاههای تجاری، افراد، خانوارها، کارگزاران اوراق بهادار و سایر قرض گیرندگان اعطا می شود.
۲-۱-۲٫ بانک تخصصی (Special Bank)
به بانکی اطلاق می‏شود که اقدام به تامین منابع مالی مورد نیاز یک یا چند بخش اقتصادی به طور تخصصی میکند. بانک‌های تخصصی در رشته های مختلفی از جمله کشاورزی، صنعت و معدن، صادرات، مسکن و … فعالیت کرده و اقدام به تامین مالی و اعطای وام به متقاضیان فعالیت در این زمینه ها مینمایند. مهمترین ویژگی بانکهای تخصصی این است که منابع را از طریق وجوه اداره شده دولتی تأمین میکنند. این بانک ها قبل از انقلاب با هدف ایجاد تعادل اقتصادی در بازار سرمایه و پرکردن خلاء در بازار عرضه و تقاضا و فراهم آوردن بستر فعالیت و توسعه صنعتی و پرکردن خلاء بخش خصوصی به وجود آمدند که پس از انقلاب از هدف اصلی خود دور ماندند. اینکه پس از انقلاب اسلامی این بانکها به دلیل آشفتگی اقتصادی موجود و جنگ تحمیلی از وظایف و اهداف اصلی خود دور شدند طبیعی به نظر میرسد. مشکل از اینجا آغاز می شود که پس از عبور از این مرحله و رسیدن به ثبات اقتصادی هیچ مرجعی برای این بانک ها تعیین تکلیف نکرده و در نتیجه این موسسات همچنان در بلاتکلیفی باقی ماندند و یا اینکه بنا به مقتضیات روز و عدم فراهم آمدن امکانات و فرآیندهای لازم اجباراً از مسیر خود منحرف شدند و در بسیاری از مواقع بیشتر شکل بانک های تجاری را به خود گرفتند و در بهترین حالت برای آنها می توان عملکرد اختلاطی و ترکیبی از تخصصی و تجاری را تعریف نمود. به طوری که طی سال های۱۳۸۶-۱۳۵۸ متوسط سهم بانک صنعت و معدن از تسهیلات اعطایی به بخش صنعت و معدن تقریبا ۳% و این رقم برای بانک مسکن در بخش مسکن ۱۵٫۶% بوده است. با توجه به مطالب مذکور بانکهای تخصصی نیز جزء جامعه آماری بانکهای تجاری در این مطالعه گنجانده شده است.
۲-۱-۳- بانک‌های سرمایه‌گذاری(Investment Bank)
براساس تعریف عام، شرکت تامین سرمایه یا بانک سرمایه‌گذاری شرکتی است که کار خرید یا دادن تعهد برای خرید انواع اوراق بهادار مثل سهام شرکت‌های مختلف، اوراق مشارکت و دیگر اوراق بهادار را برعهده می‌گیرد. بانک سرمایه‌گذاری می‌تواند از طرف یک موسسه مالی، یک شرکت سرمایه‌گذاری یا یک سازمان دولتی ماموریت خرید جمعی انواع اوراق بهادار را برعهده گیرد و از طریق تقسیم اوراق خریداری شده به دسته‌ه ای کوچک‌تر و فروش این اوراق، کسب سود کند.
براساس تعریفی ساده تر می توانیم بگوییم بانک سرمایه گذاری یک واسطه گر مالی است که ماهیت شکل گیری‌اش براساس انتخاب ابزارهای صحیح و مناسب تامین مالی و ارائه خدمات مشورتی در زمینه امور مالی و سرمایه‌گذاری بنا شده است. موسسه‌ها یا سازمان‌هایی که از بانک‌های سرمایه‌گذاری خدمات مالی دریافت می‌کنند، این انتظار را دارند که ارائه مشاوره مالی یا سهام خریداری شده توسط بانک سرمایه گذاری در سبد سرمایه‌گذاری آنها تحول مثبت ایجاد کند و بر میزان سودآوری آنها اضافه کند.
با توجه به کارکردهای ذکرشده، بانک سرمایه‌گذاری به صورت زیر تعریف می‌شود.
«بانک سرمایه گذاری شرکتی است که موضوع اصلی فعالیت های آن مشاوره و تحقیق در زمینه بازارهای مالی و تسهیل انتشار اوراق بهادار برای تامین مالی نیازمندی‌های واحدهای اقتصادی در بازار دست اول به روش‌های مختلف است.»(آل اسحاق، ۱۳۸۷)
در جدول زیر موسسات خدمات مالی که خود را بانک می نامند آمده است:

جدول ۲-۱: انواع بانک ها و کارکرد آنها

۲-۶-۳- از جهت شخصیت فرد مسئول؛
احراز مسئولیت کیفری مستلزم بررسی عمیق شخصیت بزهکار است. عدالت جزایی ایجاب می کند که خصوصیات فردی و جنبه های خاص روانی مجرم در ارزیابی رفتار مجرمانه او برای تعیین مجازات به دقت مورد توجه قرار گیرد در حالی که در مورد مسئولیت مدنی ، مبنای تقصیر قابلیت انتساب جرم به وارد کننده زیان نیست و ضابطه و معیار ارزیابی تقصیر هم خصوصیات فردی و نیت مجرمانه و سایر جنبه های خاص روانی وارد کننده زیان نیست بلکه از نظر رعایت مصالح اجتماعی کافی است که موضوع را با رفتار یک انسان متعارف مورد بررسی و مقایسه قرار داد به همین جهت در جرم مدنی صغیر و مجنون مسئولیت مدنی پیدا می کند (شامبیاتی، ۱۳۸۸، ص ۲۹) .

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۶-۴- از جهت آئین رسیدگی؛
مراحل کشف، تعقیب، تحقیق در مسایل کیفری بوسیله ضابطین دادگستری، مقامات دادسرا و محاکم جزایی صورت می گیرد ولی رسیدگی به مسایل مدنی، جزء در موارد استثنایی که مطابق قانون مدعی خصوصی به تبع رسیدگی به امر جزایی، حق مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را از دادگاه کیفری دارد، در سایر موارد دادگاه های حقوقی با رعایت تشریفات خاص ، صلاحیت رسیدگی به مسایل مدنی را دارند. مقایسه این دو نوع مسئولیت به جهت تمیز هر چه بهتر مسئولیت کیفری و درک عمیقتری از مفهوم آن، مفید فایده می باشد چنانکه ملاحظه شد، ملاک تشخیص مسئولیت جزایی ورود لطمه یا خسارت به جامعه و نظم عمومی است و جامعه برای دفاع از خود است که به مقابله با آن بر می خیزد. اکنون که با مفهوم مسئولیت کیفری، سابقه و مفاهیم مشابه آن آشنا شدیم، جهت روشن شدن هرچه بیشتر موضوع این تحقیق، اختصاراً از لوازم اثبات مسئولیت کیفری و ارکان تحقق آن، نیز یاد خواهیم کرد.
گفتار هفتم؛
۲-۷- اثبات مسئولیت کیفری
گابریل تارد^[۳]، اثبات مسئولیت کیفری را منوط به تحقق دو شرط می داند؛۱٫همانی شخصیت، یعنی اینکه مرتکب جرم از نظر روانی شخصیتی چون دیگران داشته باشد لذا دیوانگان که شخصیت آنها رشد ننموده و کسانی که در اثر اختلال مشاعر و سایر امراض روانی دچار انفکاک شخصیت هستند یا مردگان که در اثر مرگ، شخصیت روانی خود را از دست داده اند فاقد شخصیت می باشند و لذا مسئول شناخته نمی شوند، ۲٫تجانس اجتمایی؛ منظور از آن این است که مرتکب از نظر اجتماعی شبیه سایرین باشد بنابراین حیوانات و اشخاص وحشی که فاقد صفت تجانس اجتمایی هستند غیرمسئول می باشند چه آنکه، هدف از قواعد حقوق نیز ، تنظیم روابط اجتمایی است، از نظر فردی انسان نیازمندیهای خاص و تکالیف مختلفی دارد که معمولاً در قلمرو حقوق نیست ولی اداره زندگی اجتماعی فرد را حقوق به عهده دارد و قواعد بر اشخاص از این جهت که عضو جامعه هستند حکومت می کند (کاتوزیان، ۱۳۸۵، ص ۵۴۰) .فکر مسئولیت هرکس در مقابل عمل خود، یعنی در مقابل تغییراتی که در اجتماع ایجاد می کند به اندازه عمر بشر طولانی و قدیمی است، بعضی حقوق دانان انتساب را اولین شرط مسئولیت می دانند و مسئولیت،جرم و انتساب را سه امر مرتبط با هم و مکمل یکدیگر تلقی می نمایندجرم وقتی محقق می شود که علاوه بر قابلیت انتساب، شرایط مجرمیت و مسئولیت نیز وجود داشته باشد باید گفت مسولیت کیفری با مفهوم مجرمیت به یک نقطه می رسد (دلفانی، ۱۳۸۲، ص ۳۶) لیکن مسئولیت کیفری از عناصر تشکیل دهنده جرم نبوده بلکه از آٍثار و پیامدهای آن محسوب می گردد و به همراه مجرمیت و قابلیت اسناد ، در پی آن می آید مجرمیت یکی از ارکان متشکله جرم است در صورتیکه مسئولیت نتیجه حقوقی جرم است برای وجود مجرمیت ارتکاب تقصیر جزایی کافی است، مجرمیت در واقع همان تقصیراست، عصاره تقصیر خواستن و دانستن است پس از این رو عواملی که در تقصیر مؤثر باشد کیفیاتی است که خواستن و دانستن از آنها متأثر می گردد در فرض تقصیر، شخص بالغ ، عاقل، آزاد، مختار، آگاه و سالم و متعادل از جهت روحی و جسمی، بدون هرگونه اجبار و اکراهی مرتکب جرم گردیده یا بی احتیاطی و بی مبالاتی کرده و به مقررات توجه ننموده است لذا اگر تقصیر وجود نداشته باشد مجرمیت نیز وجود ندارد و به علت فقدان عنصر معنوی ارتکاب جرمی نیز وجود نخواهد داشت و بنابراین مسئله مسئولیت جزایی نیز به طور کلی مطرح نخواهد شد ولی در صورتیکه مجرمیت وجود داشته باشد ممکن است مسئولیت جزایی وجود داشته یا نداشته باشد لیکن برای اعمال مجازات باید هر دو همزمان وجود داشته باشند. (افراسیابی، ۱۳۷۷، ص ۱۰۱) از طرفی قابلیت اسناد را هم میتوان به استعداد تعقل و سنجش فرد همراه با شناخت و درک خوبی و بدی، خیر و شر و یا سود و زیان و در نهایت باید و نبایدها و ارزش ها و ضد ارزش ها در یک جامعه، آن هم توأم با اراده آزاد تعبیر کرد (دلفانی، ۱۳۸۲، ص ۳۱) گاهی نیز ویِژگی های شخصیتی، زیستی اخلاقی بزه دیده ، روابط وی با بزهکار و نقش و سهم بزه دیده در تکوین واقعه مجرمانه در تعیین مسولیت کیفری بزهکار واثبات اسناد آن مدنظر قرار می گیرد (آشوری، ۱۳۷۶، ص ۱۹۸). چرا که قابلیت استناد به معنی داشتن قدرت و استعداد دانستن و خواستن است بدین معنی که بتوانیم شخص را که از لحاظ جزایی گنهکار بدانیم و ارتکاب جرم را به حساب او بگذاریم، (افراسیابی، ۱۳۷۷، ص ۱۰۱)، همچنین در حقوق جزایی مدرن به صرف اینکه جرمی واقع شده باشد مجرم در معرض مجازات پیش بینی شده توسط قانونگذار قرار نمی گیرد، مگر اینکه از لحاظ جزایی توسط قاضی مسئول شناخته شود لذا مجازات نباید اعمال گردد مگر نسبت به کسانی که دارای مسئولیت هستند که البته اثبات آن هم بر عهده مقام قضایی است.
گفتار هشتم؛
۲-۸- ارکان تحقق مسئولیت کیفری
در مورد شرایط تحقق مسئولیت کیفری بطور خلاصه باید گفت؛
اولین شرط مسئولیت جزایی آن است که شخص به سن معینی رسیده و بالغ باشد چرا که شعور و اراده انسان تابع سن اوست، قصد نابالغ مساوی با سهو و خطاست فلذا اگر چه با قصد و اراده مرتکب جرمی شود جرم وی خطا محسوب می گردد، اطفال فاقد مسئولیت جزایی هستند.
دوم اینکه شخص می بایست قاصد و مختار باشد فلذا فرد خواب و بیهوش به لحاظ آنکه در هنگام خواب مشاعرش کار نمی کند و هرگز اراده و قصدی ندارد، شخص مست بلحاظ فقدان قصد و سلب اختیار فاقد مسئولیت جزایی می باشند چرا که الکلیسم قوای عاقله را ضعیف می کند تا حدی که به جنون می انجامد، شخص مجبور و مکرَه ای که عادتاً قابل تحمل نباشد بلحاظ موقعیتی که موجب زوال اراده شخص مذکور در زمان ارتکاب جرم می گردد و شخص مضطر که بلحاظ موقعیت حادث برای حفظ حقوق یا اموال در معرض خطر خود یا دیگری ناگزیر از ارتکاب جرم گردد، نیز فاقد مسئولیت جزایی می باشد مشروط به اینکه خطر را عمداً ایجاد نکرده و عمل ارتکابی نیز با خطر موجود متناسب بوده وبرای رفع آن ضرورت داشته باشد در قرآن کریم نیز هرچند اضطرار از سوی کسانی که به خوردن میته و خون و گوشت خوک و مذبوح غیراسلامی، مجبور می شوند . رافع مسئولیت آنان دانسته شده لیکن این امر مقید به قید غیر باغٍ ولاعادٍ^[۴] ، شده که از نظر برخی مفسرین به معنی زیاده روی نکردن در خوردن و فقدان میل و خوشنودی، در انجام این کار می باشد (میرمحمدصادقی، ۱۳۸۶، ص ۷۷).
سوم اینکه شخص عالم به موضوع و حکم باشد فلذا جهل به موضوع، در جرایم عمدی با فقدان قصد مجرمانه در عمل ارتکابی حسن نیت جایگزین قصد مجرمانه گردیده و کیفر را منتفی می سازد (گلدوزیان، ۱۳۷۴، ص ۱۹۸) جهل به قانون و حکم البته مسئولیت را از بین نمی برد، لیکن در مورد مقررات جزایی این قاعده کلی تخصیص خورده دلیل مخصص آن هم قاعده درأ است، فقها در مورد جهل که رافع مسئولیت جنایی است تفاوتی میان جهل قصوری و جهل تقصیری نگذاشته اند و فقط، جاهل مقصر ملتفت را از آن استثناء کرده و او را مسئول می شناسند، جهل تقصیری بدین معنی است که شخص می تواند از قانون آگاهی پیدا کند ولی تقصیر می کند و به دنبال آگاهی نمی رود کیفر حد از جاهل مقصر در صورتی برداشته می شود که جاهل مقصر غیرملتفت باشد ولی اگر ملتفت باشد یعنی احتمال بدهد و بتواند بپرسد و از حقیقت آگاه گردد و مرتکب جرم شود این ناگاهی عذر تلقی نمی شود و در خور کیفر است، جهل قصوری نیز آن است که شخص در شرایطی باشد که به هیچ وجه نتواند دسترسی و آگاهی به قانون پیدا کند (فیض، ۱۳۶۹، ص ۱۷۶). اما آنچه به صراحت مورد اشاره قانون گذار قرار گرفته جهل موضوعی و جهل حکمی است.
جهل موضوعی؛ وقتی شخص مرتکب عملی شود که جرم است، باید به کیفیت و ماهیت و اوصاف عمل ارتکابی عمل و آگاهی داشته باشد، این علم و آگاهی به کیفیت و ماهیت و اوصاف عمل ارتکابی از ارکان تقصیر است.
جهل حکمی؛ یعنی بی اطلاعی از قانونی که منتشر شده و ضمانت اجرا دارد.
جهل به موضوع رافع مسئولیت کیفری است لیکن جهل به حکم ، نظر به اینکه ادعای عدم اطلاع از قانون مسموع نیست پذیرفته نیست مگر در مواردی که قانون گذار صراحتاً آنرا پذیرفته باشد نظیر مقررات تبصره ۱ ماده ۱۶۶ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ یا مقررات ماده ۲۱۷ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲٫
رکن یا شرط چهارم جهت احراز و تحقق مسئولیت کیفری وجود عقل می باشد. عقل، در مقابل جنون و دیوانگی بکار می رود، بطور کلی مسئولیت زاییده توانایی و نیروی عقل و اراده و فکر آدمی است، معنای ادراک در شخص آن است که از قوای عقلانی بهره مند باشد علاوه بر سلامت جسمانی، سلامت روانی نیز برای برقراری حکومت قانون در یک جامعه ضروری است، مطالعات روانی نشان داده است که بسیاری از جرایم در اثر عقده ها و کمبودهایی روی می‌دهد که در شخصیت افراد بوجود آمده اشاعه ارزش سلامت روانی از انگیزش اعمال ضد اجتمایی در شخص می کاهد (صانعی، ۱۳۸۱، ص ۳۶۰). فقدان قوای عقلانی گاهی تام و مستمر است که آنرا جنون دایمی یا اطباقی و گاهی غیرتام و غیرمستمر است که آنرا جنون ادواری یا متناوب می نامند، گاهی نیز انسان ، بکلی قوای عقلانی خود را از دست نمی دهد ولی به صورت غیرعادی ضعیف می شود ودر نتیجه قوه ادراک او به درجه ادراک عادی اشخاص رشید نمی رسد که آنرا عُته یا بُله گویند (قربان نیا و منصوری، ۱۳۷۳، ص ۲۹۰)، اعمال مجنون فارغ از اختیار و اراده آزاد است .فلذا انتساب جرم به مرتکب مجنون منتفی و مسئولیت جزایی چنین فردی و کیفر او غیر ممکن است. شرایطی را که ذکر کردیم شرایط و ارکان تحقق مسئولیت کیفری است که فقدان هر کدام موجب زایل شدن مسئولیت کیفری خواهد بود و اگرچه نیازمند توضیح و تبیین بیشتری می باشند لیکن به جهت آنکه خارج از موضوع اصلی این مبحث می باشد به اختصار به آن اشاره کردیم. از جمله عوامل رافع مسئولیت کیفری همانطور که اشاره شد جنون و بیماری های روانی زایل کننده عقل است، شایسته است بلحاظ دایره شمول گسترده جنون نسبت به سایر بیماری های روانی و ضرورت شناخت هر چه بهتر بیماری روانی موضوع این نگارش، ابتدا به بحث و بررسی جنون بپردازیم.
فصل سوم
جنون و سایر اختلالات روانی
گفتار اول؛
۳-۱- تعریف جنون از جهت لغوی و اصطلاحی
از جهت لغوی جنون؛ از جن می آید جن به معنای پوشیده است علت وجه تسمیه جنین نیز به لحاظ اینکه در رحم پیدا نبوده و پوشیده است به این نام خوانده می شود همچنین جنون را به پنهان شدن، درآمدن شب، شیدایی، شیفتگی و بالاخره دیوانگی تعریف می کنند در حقوق جزا در مفهوم دیوانگی بکار می رود (نوربها، ۱۳۶۹، ص ۲۳۹) از جهت اصطلاحی جنون بسط شعور در جهت قوس نزولی و یا بسط پریشانی اعصاب در قلمرو میدان شعور است. جنون عکس تصویر نبوغ در آئینه شکسته شعور است (حکمت، ۱۳۴۶، ص ۱۳۲). جنون صفت کسی است که فاقد تمییز نفع و ضرر و حسن و قبح است (جعفری لنگرودی، ۱۳۷۴، ص ۲۰۰) جنون عبارت است از فقدان یا نقص قوای روانی وذهنی (قاسمی، ۱۳۷۴، ص ۱۱۵). مجنون کسی که تعادل عقلی خود را از دست داده (آخوندی، ۱۳۷۵، ص ۲۸۰) ، قوه عقل و درک ندارد وبه اختلال کامل قوای دماغی مبتلاست، به عبارت دیگر ، مجنون مختل المشاعر است (صفائی و قاسم زاده، ۱۳۹۰، ص ۲۷۷). در اصطلاح روان پزشکی ، جنون بیماری روانی یا روان پریشی، بیماری وخیم روانی است که بواسطه آن جریان فکر و اندیشه و رفتار و کردار و احساس و اعمال، از راه صواب و عادی منحرف شده باشد، معمولاً مزمن است و با ضعف و سستی مشاعر و اراده مشخص می شود (گودرزی، ۱۳۷۷، ص۱۶۱۰)، در هر جامعه ای ناتوانی شدید فرد را در تطبیق دادن رفتار و فکر خود با معیارها و ضوابط جاری زمان را جنون می نامند. شاید بتوان گفت بهترین تعریفی که برای جنون از نظر حقوقی متصور است ویژگی شخصی است که ارتباطش با عالم خارج و واقعیت قطع و مبتلا به هذیان و اوهام می گردد.ارزیابی جنون نیز در امور جزایی یک مسئله ماهوی است قاضی رسیدگی کننده به اصل جرم در این ارزیابی و اثبات جنون اختیار کامل دارد اگر چه، قاضی در این ارزیابی دارای اختیارات وسیع و نامحدودی است معهذا موظف است برای این ارزیابی و مطلع شدن از بود یا نبود جنون و اطلاع از وضع روانی متهم و بدست آوردن اطلاعات واقعی در این باره به متخصصین امر (روان پزشک و روان شناس) مراجعه نماید (افراسیابی، ۱۳۷۷، ص ۱۱۶) که در این خصوص در مباحث بعدی بیشتر توضیح داده لیکن ابتدا با تاریخچه جنون و مقایسه آن در روان پزشکی و حقوق و انواع و اقسام جنون و بیماری های روانی مرتبط در مباحث آتی آشنا خواهیم شد.
گفتار دوم؛
۳-۲- تاریخچه جنون
مصری ها ، چینی ها و یونانیان اعتقاد داشتند که دیوانگان ارتباط نزدیکی با شیاطین و دیوهایی دارند که در درون آنها حُلول کرده اند و روح آنها دستخوش وساوس شیاطین و دیوان شده است، با اطلاعاتی که از غارنشینان در حدود نیم میلیون سال قبل به دست آمده است مشخص می شود که در آن زمان بشر به فکر درمان بیماران روانی بوده است، آنان با بهره گرفتن از سنگهای برنده و تیز قسمتی از کاسه سر فرد را به صورت مدور بر می داشتند تا به زعم خود ارواح شیاطین که موجد بیماری روانی در وی شده بودند از این قسمت خارج شوند در قدیم الایام به ویژه در قرون وسطی دیوانگان را در برابر اعمال خود مسئول می دانستند . بقراط فیلسوف مشهور یونانی عوارض روانی را نشأت گرفته از عواملی خاص می دانست، وی معتقد بود که مغز سمت فرمانده بدن را بر عهده دارد و بیماری روانی نیز به واسطه اختلالات ایجاد شده در مغز به وجود می آیند افلاطون فیلسوف شهیر یونانی به عدم مسئولیت کیفری مبتلایان به بیماری های روانی اعتقاد داشت اما او نیز متأثر از خرافات موجود در زمان خود معتقد بود که این بیماریها به عوامل روانی و آسمانی بستگی دارند (قاسمی، ۱۳۷۴، ص ۱۱۴). در یونان ، بقراط، ارسطو ، هروفیلوس کالسدونی در زمینه روان شناسی و روان پزشکی تحقیقات جالبی دارند ولی سهم افلاطون با بحث در زمینه روان پزشکی و طرز نگهداری بیماران روانی از همه آنان بیشتر است، با بسط مسیحیت که غضب و خشم خداوند متعال را موجب بیماری های جسمانی و روانی ، می دانستند تحقیقات علمای یونانی و رومی به بوته فراموشی سپرده شد ولی خوشبختانه با مبعث نبی مکرم اسلام، در قوانین فقهی اسلامی برای بیماران روانی و بیماری روانی اهمیت خاصی قائل شدند از مولای متقیان حضرت علی (ع) نقل شده که روزی در خدمت حضرت رسول اکرم (ص) از راهی می گذشتند، عده ای جمع شده بودند حضرت نبی اکرم (ص) علت تجمع آنان را پرسید عرض کردند، دیوانه ای غش کرده است، حضرت فرمودند، این دیوانه نیست بیمار است اثر ضربه های روانی در تشدید بیماری های جسمانی و حتی مرگ بیماران در قوانین فقهی پیش بینی شده و این مسئله که از صدر اسلام به صورت قانون در مجازات اسلامی از آن بحث شده در دهه اخیر وارد کد قانونی کشورهای غربی گردیده است (گودرزی، ۱۳۷۷، ص ۱۵۶۲) بعد از جنگ جهانی دوم ، زیاد شدن آگاهی مردم و قبول مشکلات روانی باعث بوجود آمدن تغییراتی در نگرش و خواسته مردم برای حرکت اجتماع شد، کشف و پخش داروهای روانی نیز قدم بسیار مهمی در جهت پیشرفت بود (فرجاد، ۱۳۷۱، ص ۳۲۴) .
همانطور که ملاحظه می گردد در قدیم به موضوع جنون به عنوان بیماری روانی نگاه صحیحی نمی‌شده است لیکن این نگرش با هدایت ادیان و پیشرفت علوم روانی تغییر پیدا کرده و متحول گردیده است. آشنایی با تاریخچه این بحث قطعاً در شناخت هر چه بهتر این موضوع مفید فایده می باشد، اکنون به مقایسه جنون در روان پزشکی با حقوق به جهت وجه علمی جنون و کاربردی آن در علم حقوق می پردازیم.
گفتار سوم؛
۳-۳- مقایسه جنون در روان پزشکی با حقوق
روان پزشک باید نسبت به جنبه های حقوقی جنون به عنوان شرط رافع مسئولیت در قوانین موجود آگاهی داشته باشد، روان پزشک را به عنوان کارشناس به دادگاه فرا می خوانند ولی بجاست که او با طرز برداشت از مسئله توانایی عاطفی و روانی مجرم به هنگام ارتکاب عمل مجرمانه و همین طور مسئولیت کیفری مرتکب آشنایی کافی داشته باشد زیرا متأسفانه مفهوم جنون از نظر حقوقی و از نظر روان پزشکی همیشه یکسان نیست، در دهه های گذشته روان پزشکی بطور مستقیم و غیرمستقیم در تحول حقوق مؤثر بوده و این دو علم را کاملاً به هم نزدیک نموده است ولی اختلافاتی نیز به این شرح وجود دارد ۱-توجه روان‌پزشکی اصولاً متوجه انسان و رفتار اوست در حالیکه هدف اصلی حقوق اجرای عدالت است روان پزشک با دادرس موافق است که مجرم خطرناک نباید در جامعه آزاد باشد ولی معمولاً او در این مرحله توقف نمی‌کند به آینده می نگرد و هدف اصلی اش تنها دور کردن مجرم از جامعه نیست بلکه می‌خواهد بزهکار را معالجه کند زمانیکه مفهوم دادرسی در علم حقوق تا آنجا گسترش یابد که شامل جنبه های روان پزشکی قضیه هم بشود و نیز روان پزشکان بیشتر با مشکلات دادگاه ها آشنایی پیدا کنند در این زمینه ها پیشرفت حاصل خواهد شد. ۲-از نظر روان شناسی دیوانگی مراحل و معنایی دارد که با معنای آن در حقوق متفاوت است از نظر حقوقی جنون فساد عقل است که تعمیم می یابد یعنی گاهی فساد عقل بطور کامل است و گاهی بطور ناقص، اما روان شناسی از جنون تفسیر گسترده تری دارد اصطلاح حقوقی جنون فقط به توانایی شناختی شخص توجه دارد و توانایی های عاطفی و یا احساسی او را در بر نمی گیرد، در شرایطی که روان پزشکان توانایی عاطفی و احساسی را علاوه بر قدرت فکری در تشخیص جنون موثر می‌دانند توجه حقوق‌دانان بیشتر متوجه ادراک فکری است (عمارتی، ۱۳۸۸، ص ۴۷). آشنایی با جنون از بعد حقوقی و هم چنین روان پزشکی آن قطعاً ما در درک صحیح از این مفهوم کمک نموده و به ضرورت این نکته، که مطالعه علمی جنون و استفاده از نظریات روان پزشکی قانونی، غیرقابل انکار می باشد، پی‌خواهیم برد حال به اختصار به مطالعه اقسام جنون و سایر بیماری های مربوطه خواهیم پرداخت.
گفتار چهارم؛
۳-۴- اقسام جنون
برای جنون و انواع آن تقسیمات مختلفی را ذکر نموده اند لیکن باید گفت، مقصود از جنون تمام حالاتی است که قوای عقلی از آنها متأثر گردیده و در نتیجه قدرت اراده و تشخیص را به نحوی که در افراد عادی وجود دارد از بین ببرد جنون سبب ضایع شدن عقل و فقدان رشد می گردد، از نقطه نظر قانونی فرقی بین آن که سبب آن مرض عقلی یا عصبی یا روانی باشد وجود ندارد . هر نوع بیماری روانی است که بنحوی قدرت تشخیص را زایل نموده باشد (گلدوزیان، ۱۳۸۲، ص ۵۴). مهمترین انواع آن در یک تقسیم بندی آن است که؛

1. 1. بر اثر عدم رشد طبیعی قوانی ذهنی حاصل آید و از آن به عقب ماندگی ذهنی تعبیر می شود.

1. 1. آن که قوای ذهنی رشد طبیعی را دارا بوده و سپس بر اثر اختلال حاصل آمده ، شخص قدرت تشخیص و اختیار خود را از دست می دهد که این حالت را جنون به معنای اخص نیز می نامند (رعیتی، ۱۳۸۲، ص ۱۱۸).

1. 1. جنون گاهی ادواری است و صفت کسی است که جنون او مستمر نیست و متناوب است.

1. 1. گاهی نیز جنون دایمی است و آن صفت کسی است که جنون او مستمر و مطبق است (لنگرودی، ۱۳۷۴، ص ۲۰۱). جنونی است که همیشه در شخص موجود است و معدوم نمی شود و شخص به حالت عادی باز نمی گردد، خواه مدت آن طولانی باشد و خواه مدت آن کوتاه باشد ، به عبارت دیگر مجنون دایمی کسی است که همه اوقات دچار اختلال اعصاب دماغی و عقل می باشد نوعی بیماری روانی که در آن علایم بیماری بطور دائم و مستمر وجود دارد واگر هم با معالجه و مداوا، شدت خود را از دست بدهد باز هم از بین نمی رود. این بیماری معمولاً حالت مزمن پیدا می کند در حالی که جنون ادورای جنونی همیشگی نیست مجنون ادواری بعضی اوقات، اختلال اعصاب دماغی، حکومت عقل را از او سلب می نماید و گاه حالت عادی دارد و عقلش حکومت می کند (گودرزی، ۱۳۷۷، ص ۱۶۱۰).

1. 1. جنون گاهی متصل به صغر است یعنی شخص صغیر هنگام رسیدن به سن بلوغ به آن مبتلا باشد و گاهی جنون غیرمتصل به صغر است، که جنونی را گویند که پس از رسیدن به سن بلوغ عارض شخص گردد.

گفتار پنجم ؛
۳-۵- اشکال گوناگون عوارض روانی
عوارض روانی در یک تقسیم بندی کلی دیگر نیز از جهت علایم و شکل بیماری در دو دسته به شرح ذیل قابل مطالعه می باشند.
۳-۵-۱-پسیکوز^[۵] یا روان پریشی
پسیکوز ناتوانی برای تشخیص واقعیت از خیال پردازی، اختلال در سنجش واقعیت ، همراه با خلق واقعیتی جدید است، پسیکوز مترادف با اختلال شدید عملکرد فردی و اجتمایی است که با توهمات ، هذیانها، حالت گیجی ، اختلال حافظه تظاهر می نماید که در حقیقت به جنون های سنگین و پیشرفته اطلاق میشود، زیرا دراین حالت بیمار واقف به گفتار و کردار و بیماری خود نیست بیمار دچار بی نظمی، کم دقتی میشود به آنچه در اطراف او می گذردبی اعتنا و یا بی اطلاع است، این بیماری بسیاری از مراکز کنترل کننده و مهار کننده مغز را خراب می کند (حکمت، ۱۳۴۶، ص ۱۴۱) در نتیجه یک انسان روشن بین خویشتن دار سابق، به صورت موجودی خودکار، هر دم کار یا اتومات می گردد و رفتارش ، ماشینی و بی اراده می گردد.
۳-۵-۲- نوروز^[۶] یا روان نژندی
نوروزها به یک دسته از بیماریهای روانی اطلاق می شود که به عاطفه و احساس و اخلاق و عادات اجتمایی انسان آسیب می رساند و شخص را عجیب ، غیرعادی بی موازانه و نامتعادل بار می آورد نورزوها به اختلالات غیرپسیکوتیک مزمن اطلاق می شوند . نوروزها روح سازگاری انسان را با مردم و جامعه ای که در آن زیست می کند مختل می سازد. نوروز انحرافی است در قلمرو شخصیت یک نوع امتداد بی انقطاع از حالت عادی به حالت غیرعادی است نوروزها روح سازگاری انسان را با مردم و جامعه ای که در آن زیست می کند مختل می سازد عامل مشخصه نوروزها اضطراب است. این بیماریها ناشی از کشمکش بین قوای غریزی و من آدمی از یکسو و سنت ها و اصول اجتمایی و اخلاقی و قوانین جهان خارج، از سوی دیگر می باشد، اضطراب محصول این، کشمکشها و هسته اصلی نوروز است و در حقیقت نوروز تلاشی برای رهایی از این اضطراب روانی است (گودرزی، ۱۳۷۷، ص ۱۶۰۸). فرد مبتلا به آن از حل فصل اضطرابها و تعارض های خود ناتوان است.
گفتار ششم؛
۳-۶- اختلال های روانی
فهرست مقوله های بیماری های روانی و توضیح آمار اختلالات مذکور در منابع مربوطه نشان می دهد هر مقوله شامل مقوله های فرعی متعددی است برخی از اختلالات روانی را می توان به شرح زیر بیان نمود.
۱٫اختلالهایی که نخستین بار در دوره های شیرخوارگی، کودکی و نوجوانی بروز می کنند شامل عقب ماندگی ذهنی، بیشکاری، اضطرابهای دوره کودکی، اختلالهای مربوط به خوردن و سایر انواع انحراف از رشد طبیعی.

1. اختلالهای روانی عضوی شامل اختلالهایی است که در آنها نشانه ها مستقیماً مربوط به آسیب مغزی یا وجود یک وضع غیرعادی در محیط زیست شیمیایی مغز است که ممکن است در نتیجه پیری مثل آلزایمر و یا فرو بردن مواد سمی مثل مسمومیت ناشی از سرب یا الکل ایجاد شوند.

به تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر را که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند جامعه آماری گفته می‌شود. صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. (مومنی، آذر، ج ۵:۱). جامعه آماری این تحقیق شامل بازدیدکنندگان وب‌سایت‌های کتاب‌فروشی‌های آنلاین تهران می‌باشد.
نمونه آماری، یک مجموعه فرعی از جامعه آماری است که با مطالعه آن محقق قادر است نتیجه را به کل جامعه آماری تعمیم دهد (سکاران اوما،۱۳۸۱). به عبارت دیگر، تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری را که بیان کننده ویژگی‌های اصلی جامعه باشد، نمونه می‌گویند. (مومنی، آذر).
روش نمونه گیری در این تحقیق، نمونه برداری تصادفی در دسترس می‌باشد. این طرح نمونه برداری در مواقعی بیشترین کارایی را دارد که اطلاعات مختلف درباره طبقه‌های متفاوت جامعه آماری که پارامترهای مختلف دارند لازم باشد. اگر ارزیابی پارامترهای مختلف در دسته‌ای فرعی از جامعه آماری مورد نظر باشد این روش مناسب به نظر می‌رسد. (سکاران اوما،۳۱۵:۱۳۸۱)

که درآن
P: برآورد نسبت صفت متغیر؛ ۵/۰= P
Z: متغیر نرمال واحد متناظر با سطح اطمینان ۹۵ درصد؛ ۹۶/۱
: مقدار اشتباه مجاز؛ ۰۵/۰=

همچنین به منظور افزایش شباهت نمونه و جامعه آماری و افزایش دقت نمونه گیری برای برآورد پارامترهای جامعه و دخالت دادن ویژگی‌های جامعه در نمونه و با در نظر گرفتن این که جامعه موردمطالعه از گروه ­های ناهمگون تشکیل یافته است از روش نمونه گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده شده است. در این روش جامعه به گروه های متجانس تقسیم و هرگروه از افرادی تشکیل می‌شود که دارای ویژگی‌های مشابه هستند. در این تحقیق حجم نمونه متناسب را، ۳۶۷ نفر مشخص کرده­ایم و تعداد ۳۶۷ عدد پرسشنامه توزیع گردید. لازم به ذکر است این محاسبه با سطح خطای ۵ درصد (سطح اطمینان ۹۵ %) صورت می‌گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۷ روش‌ها و ابزار‌های جمع‌ آوری اطلاعات
در هر تحقیقی جمع‌ آوری اطلاعات واقعی با توجه به اهداف تحقیق دارای اهمیت اساسی است. در این تحقیق محقق براساس روش‌های پیمایشی و کتابخانه‌ای و با بهره گرفتن از ابزار فیش برداری به منظور جمع‌ آوری اطلاعات مربوط به مبانی نظری و پیشینه تحقیق و نیز پرسشنامه مظاهری، ریچارد و لارچ (۲۰۱۲) که بر اساس طیف امتیازی لیکرت طراحی شده به منظور گردآوری داده‌های مورد نیاز برای آزمون فرضیات تحقیق اقدام کرده است.
۳-۸ روش تجزیه و تحلیل داده ­ها
کلیه متغیرها به منظور تجزیه و تحلیل عواملی که دارای رابطه با تأثیر احساست بر خرید اینترنتی می‌باشند با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. ابتدا با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسون به بررسی وجود یا عدم وجود رابطه بین هریک از مؤلفه‌های اثر احساسات بر خرید مشتریان به کمک نرم افزار SPSS می‌پردازیم. در نهایت برای آزمون فرضیه‌های تحقیق از ضریب همبستگی پیرسون استفاده می‌کنیم.
۳-۹ نوع و روش تحقیق
تحقیق را به دو منظور انجام می‌دهند نخست حل مشکلاتی که در حال حاضر در محل کار وجود دارد که تحقیق کاربردی نامیده می‌شود و دوم افزودن به مجموعه دانش بشری در زمینه خاصی که موردعلاقه محقق است. هدف از اجرای تحقیق بنیادی تولید دانش بیشتر و درک پدیده‌های است که روی می‌دهد و سرانجام ارائه نظریه‌ها بر پایه نتایج تحقیق. بنابراین با توجه به تعاریف فوق این تحقیق از نظر ماهیت تحقیق کاربردی نامیده می‌شود. (سکاران اوما،۸:۱۳۸۱) بنابراین، این تحقیق می‌تواند از حیث بررسی روابط بین احساسات و رفتار مشتریان آنلاین کمک نماید.
یکی از انواع روش‌های تحقیق توصیفی، تحقیق همبستگی است. در این نوع تحقیق رابطه میان متغیرها براساس هدف متغیر تحلیل می‌گردد (همان منبع،۹۱). بنابر این از آنجایی که در این تحقیق هدف بررسی رابطه متغیرهای موجود در تحقیق است روش تحقیق به کار گرفته‌شده، تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می‌باشد.
۳-۱۰ روایی و پایایی
اگر ابزار جمع‌ آوری اطلاعات از روایی و پایایی لازم برخوردار باشد، داده‌های جمع‌ آوری شده از صحت و دقت لازم برخوردار خواهند بود. به عبارت روشن تر، روایی عبارت است از اینکه ابزار اندازه گیری تحقیق بتواند خصیصه‌های مورد نظر محقق را واقعاً اندازه گیری کند. در این تحقیق پرسشنامه مظاهری، ریچارد و لارچ (۲۰۱۲) مورد استفاده قرار گرفت که استانداد بوده و از روایی کافی برخوردار است. به‌علاوه، محقق پرسشنامه‌های مذکور را به تعدادی ازخبرگان شامل استادان راهنما و مشاور، برخی دیگر از اساتید مربوط داده و نظرات اصلاحی آن‌ها را اعمال کرده است. لذا، پرسشنامه مورد استفاده در این تحقیق از روایی مورد نیاز برخودار می‌باشد.
پایایی یا قابلیت اعتماد یکی از ویژگی‌های فنی ابزار اندازه گیری (پرسشنامه) است. مفهوم یاد شده با این موضوع سرو کار دارد که پرسشنامه در شرایط یکسان تا چه حد نتایج یکسانی به دست می‌دهد به این مفهوم که اگر تحقیق مشابهی در زمان دیگری انجام شود به نتایج مشابهی بیانجامد. در این پژوهش برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد از آلفای کرونباخ استفاده شده است. هر قدر آلفای کرونباخ به ۱ نزدیکتر باشد. همبستگی درونی بین سؤالات بیشتر و در نتیجه پرسش‌ها همگن تر خواهند بود کرونباخ ضریب پایایی بالای ۷۰% را متوسط و قابل قبول پیشنهاد داده است که در صورت پایین بودن مقدار آلفا، باید بررسی شود که با حذف کدام پرسش‌ها مقدار آن را می‌توان افزایش داد.
۳-۱۰-۱ آزمون پایایی متغیرها
در ابتدا پایایی پرسشنامه را با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ مورد ارزیابی قرار می‌دهیم؛ بنابراین مقدار آلفای کرونباخ را برای ۱۰ عنصر مورد نظر محاسبه کرده و جدول نتایج به‌صورت زیر خواهد شد:
ضریب پایایی برای سؤالات پرسشنامه به قرار زیر است:
جدول ۳- ۱: ضرایب پایایی متغیرها

عنوان مؤلفه
تعداد سؤالات
ضریب آلفای کرونباخ
برانگیختگی
۴
۸۰۶/۰
لذت
۳
۷۲۳/۰
تسلط
۳
۷۷۲/۰
اطلاعات سایت
۴

این داده ­ها، کد دارو­ها و جمع مصرفی آن­ها را مشخص می­ کنند. قسمتی از این مجموعه داده در شکل ۴-۴ آمده است.

شکل ۴-۴ خروجی گزارش کریستال ریپورت

جهت برازش مدل­ها چندین مجموعه داده در نظر گرفته شده است. ابتدا داده ها را به دو صورت ماه به ماه و فصل به فصل جدا میکنیم. مجموعه داده انتخاب شده به این صورت است که هر نوع دارو دارای یک مقدار تقاضای ماهیانه و همچنین فصلی در هر سال می­باشد که درواقع جمع مصرفی آن داده یا مجموع تقاضای آن­را در طول یک ماه و یا فصل مشخص می­ کند.
پاک­سازی داده
در این مرحله برای ارزیابی کارایی روش­های پیاده سازی شده، زیر مجموعه ای از داده حجیم انتخاب شده و به عنوان مجموعه داده نهایی مورد استفاده قرار می­گیرد.این مجموعه داده نهایی می ­تواند نماینده تمام داده باشد به این دلیل که در آن داده­هایی وجود دارند که بر اساس بیشترین واریانس تقاضا به دست آمده اند. از بین این مجموعه داده، سی داده که تقاضای آن­ها بیشترین واریانس را داشته اند به عنوان مجموعه داده پایه مورد استفاده قرار گرفته اند. در پایگاه داده، داروهایی موجود هستند که ممکن است میزان تقاضای آن­ها در بعضی از سال­ها بسیار پایین باشد و یا اینکه در تمام سال­ها تقاضای تقریبا یکسانی داشته باشند. این داده ­ها نمی ­توانند در روند اجرای مسئله پیش ­بینی تاثیر بسزایی داشته باشند به این دلیل که واریانس این داده ­ها پایین است و میزان تغییرات آن­ها در ماه­ها، فصل­ها و سال­های مختلف بسیار پایین است. داده­هایی که میزان تقاضای آن­ها طی ماه­های متفاوت واریانس بالایی دارد، در روند پیش ­بینی تاثیر بیش­تری دارند. سی دارو می­توانند نماینده تمام داروهای موجود در پایگاه داده باشند به این شرط که میزان تغییرات تقاضای آن­ها بالا باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

معیار­های ارزیابی
برای ارزیابی انواع روش­ها نیاز به استفاده از معیار­های مختلف ارزیابی است. به همین دلیل، در تمامی روش­های پیاده سازی شده، خطای پیش بینی روش­های فوق محاسبه می­گردد و سپس با بهره گرفتن از تحلیل نتایج، سعی در ساختن یک مدل ترکیبی یا بهبود یکی از مدلهای ذکر شده برروی داده ها خواهیم پرداخت تا صحت پیش بینی افزایش یابد و مدل ارائه شده بتواند توسط تکنیک های داده کاوی باعث بهبود خرید دارو شود. برای میزان صحت پیش بینی تقاضا از معیارهای ^[۱۷]MSE^[18], RMSE^[19],MAE، ^[۲۰]MAPE و^[۲۱] R² استفاده شده است. هر کدام از این معیارها تحلیل متفاوتی دارند و از طریق فرمول­های زیر به­دست می­آیند.
MAE و RMSE با بهره گرفتن از روابط (۵-۲۰) و (۵-۲۱) به دست می‌آیند.
(۴-۲۰)
(۴-۲۱) ‎
همچنین میانگین مربعات خطا MSE و ضریب تبیین R² با بهره گرفتن از رابطه شماره (۶-۳) و(۶-۴) به ترتیب زیر تعیین می‌شود.
(۴-۲۲) ‎
(۴-۲۳)
هرچه R² به یک نزدیکتر باشد نتیجه مطلوب­تری را نشان می­دهد. در بهترین حالت R² برابر با یک می‌باشد.MAPE نیز از رابطه زیر محاسبه می­ شود.
(۴-۲۴)
در روابط فوق ، مقادیر مشاهداتی، ، مقادیر برآوردشده و K تعداد داده‌ها می‌باشند.
جمع بندی:
در این فصل ابتدا چارچوب کلی روش مورد بررسی ذکر شد و در آخر نیز الگوریتم­های پیش بینی برای بهینه کردن سیستم­های پیش ­بینی تقاضای دارو ارائه شد. هدف از انجام این پایان نامه، پیاده سازی روش­های مختلف پیش بینی و انتخاب بهترین روش به عنوان ابزاری که بتوان از آن برای پیش بینی تقاضای انواع دارو در داروخانه شهرستان بم و بالطبع در بقیه مراکز بیمارستانی استفاده کرد. در واقع امکان ارائه یک مدل مبتنی بر تکنیک‌های داده‌کاوی تا کنون ارائه شده و می‌توان از آنها برای بهینه سازی خرید استفاده کرد. به همین دلیل باید روش­های مختلف رگرسیون را اعمال کرد تا بتوان مقایسه ای بین روش­ها و انتخاب بهترین روش داشته باشیم.
فصل پنجم
نتایج تجربی و بحث
بحث و نتیجه‌گیری
در این فصل، مدل­های مختلف جهت پیش ­بینی تقاضای دارو و ارزیابی این مدل­ها بررسی خواهد شد. مدل­های شبکه عصبی و انواع مدل­های رگرسیون بر روی مجموعه داده ­های
آماده ­سازی شده اعمال و دقت پیش ­بینی هر مدل بررسی و با مدلهای دیگر مقایسه خواهد شد.
مقایسه روش­های مورد بررسی
در این پایان نامه، برای آموزش^[۲۲] و تست^[۲۳]، از روش leaving-one-out استفاده شده است. در این روش در هر مرحله یک داده به عنوان تست و بقیه داده ­ها برای آموزش استفاده می‌شوند و این عمل برای تمامی داده‌ها تکرار می‌شود. مزیت این روش این است که همه داده ­ها یک بار برای تست مورد استفاده قرار می‌گیرند. در اینجا به عنوان نمونه از سه نوع داروی Cream Calamine ، Vialdigoxin و Syrup Sulbutamol استفاده کرده ایم که تمام روش­ها را روی آن­ها اعمال کرده و گزارش کنیم.
روش ماه­های متوالی
در این روش، مجموعه داده موردنظر به صورت یک پنجره شش ماهه از ماه­های متوالی در نظر گرفته می­ شود و ماه هفتم نیز خروجی سیستم است. جدول ۵-۱ نتایج اعمال الگوریتم های معرفی شده، در روش ماه­های متوالی بر روی داده های داروی Cream Calamine را نشان می­دهد .
جدول ۵-۱ نتایج اعمال الگوریتم های معرفی شده بر روی داده های Cream Calamine در روش ماه های متوالی

Measure
Methods

MSE

MAE

MAPE

RMSE

R2

MLP

۵۸۲.۲۲

۱۶.۶۱

۲.۱۴

۲۹.۱۲