پیراهری, نیر (۱۳۸۸) “سرمایه اجتماعی در نظریات جدید.” پژوهش نامه علوم اجتماعی، شماره ۳٫
خبازی، محمد (۱۳۸۶). خانه خوداتکا، مجله آبادی، شماره ۵۵٫ صفحه ۱۳۴ .
خلیجی، کیوان و صفدری، داود (۱۳۸۹). شاخص­ های با همستان­های پایدار و استفاده از آن در فرایند توسعه شهری. مجله آبادی. شماره ۶۶٫ صفحه ۹۶-۱۰۳٫
رئیسی، ایمان، عباس زادگان مصطفی و حبیبی ابوالفضل (۱۳۸۶)، پایداری اجتماعی در مسکن. مجله آبادی، شماره ۵۵٫ صفحه ۶-۱۱٫
سرتیپی پور، محسن (۱۳۸۳)، آسیب شناسی مشکلات مسکن در ایران. مجله صفه. شماره ۳۹٫ صفحه ۲۳-۴۲
-صالحی، اسماعیل، (۱۳۸۷ ) ،”ویژگی های محیطی فضاهای شهری امن”، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی و معماری
ضابطیان،الهام – رفیعیان،مجتبی ،(۱۳۸۷). “درآمدی بر فضاهای امن شهری با رویکرد جنسیتی “، نشریه جامعه شناسی و علوم اجتماعی جستارهای شهرسازی ، -شماره ۲۴ و ۲۵
طالبی, ژاله. (۱۳۸۳) “روابط اجتماعی در فضاهای شهری.” نامه علوم اجتماعی ۲۴٫
عزیزی؛ محمد مهدی، ملک محمد نژاد؛ صارم.( ۱۳۸۶ )” بررسی تطبیقی دو الگوی مجتمع های مسکونی (متعارف و بلند مرتبه) مطالعه موردی: مجتمع های مسکونی نور (سئول) و اسکان تهران”، نشریه هنرهای زیبا، شماره ۳۲،
عینی فر؛ علیرضا، (۱۳۸۸). “تحلیل رابطه طراحی کالبدی و تجربه محله مسکونی”، هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، شماره ۴۰٫
فلاحت، محمدصادق ( ۱۳۸۵ ). “مفهوم حس مکان و عوامل شکل دهنده آن”، نشریه هنرهای زیبا، شماره بیست و شش، صفحه ۵۷-۶۶
قائم ، گیسو (۱۳۷۵) . “زبان مشترک ساخت مسکن در معماری گذشته ایران”. مجله علمی پژوهشی صفه، شماره ۲۱، صفحه ۲۲-۲۷٫
قماشچی، وحید (۱۳۷۹). مشارکت مردمی در توسعه پایدار. مجله علمی پژوهشی صفه. شماره ۳۱٫ صفحه ۴-۱۴٫
لنگ، جان،(۱۳۸۳)، “آفرینش نظریه معماری (نقش علوم رفتاری در محیط) “،، ترجمه عینی‌فر، انتشارات دانشگاه تهران. تهران.
مدنی پور، علی (۱۳۸۴) . “طراحی فضای شهری نگرشی بر فرآیندی اجتماعی و مکانی”. مترجم فرهاد مرتضائی. ناشر شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری وابسته به شهرداری تهران
مدنی‌پور، علی. نوریان، فرشاد،(۱۳۸۷).” فضاهای عمومی و خصوصی شهر”، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، تهران، چاپ اول
محمودی، محمد مهدی(۱۳۸۸). “توسعه ی مسکن همساز با توسعه ی پایدار”، انتشارات دانشگاه تهران.
Bramley ,G, Dempsey, N, Power, S, Brown, C. (2006) “What is ‘Socil Sustainability’, and How Do Our Existing Urban Forms Perform in Nurturing it?”, planning research conference, Bartlett School of Planning, UCL, LONDON
Chiu, Rebecca L. H.(2004) “Socio-cultural sustainability of housing: a conceptual exploration”, Housing,Theory and Society, 21: 2, 65 – 76
Coleman, J. (1978). “Current contradictions in adolescent theory”. Journal of Youth and Adolescence, ۷, ۱–۱۱٫
Dave, S .(2009), Neighbourhood Density and Social Sustainability in Cities of Developing Countries, Published online in Wiley InterScience (www.interscience.wiley.com) DOI: 10.1002/sd.433
Edwards, B. Turrent, D. (2000). “Sustainable housing principles and practice”, London, E&EN Spon.
Fleury-Bahi, Gh. . Felonneau, M & Marchand, D. (2008). “Process of Place Ider, tification andResidential Satisfaction”, Environment and Behavior, 40: 669-82
Goodland, R., 2003, “Sustainability Human, Social, Economic and Environmental”, World Bank Washington DC, USA
Jenks, M, Jones, C (2010), “Dimensions of the sustainable city2”, Springer
Kearney, A. (2006). “Residential Development Pattern and Neighborhood Satisfaction: Impact of Density and Nearby Nature”, Environment and Behavior, 38: 112-39
Tosics, I. (2004). “European urban development: Sustainability and the role of housing”. Journal of Housing and the Built Environment, 19, 67–۹۰٫
Winston, N. Pareja Eastaway, M. (2008). “Sustainable Housing in the Urban Context: International Sustainable Development Indicator Sets and Housing”. Soc Indic Res (2008) 87:211–۲۲۱٫
گفتار دوم: جایگاه سرمایه اجتماعی در مجتمع های مسکونی شهر مشهد
۳-۲-۱-مقدمه
سرمایه اجتماعی نتیجه پایداری اجتماعی است و از لحاظ کارکردی باعث اعتماد بین ساکنین می شود تا افراد در گروه ها حضور پیدا کنند و سبب مشارکت و … می شود. مشارکت خود به معنای فراهم آوردن شرایطی است که علاوه بر پاسخگویی به نیازهای عملکردی کاربران, سبب گسترش روابط اجتماعی, بالا بردن کیفیت زندگی ساکنان, ترفیع همبستگی اجتماعی, خلق حس زندگی در اجتماع می گردد. در این وضعیت, مجموعه شرایط زندگی به نحوی است که با گذشت زمان تعاملات اجتماعی بیشتر می شود و اکثریت ساکنان نسبت به محل زندگی خویش تعلق خاطر و دلبستگی می یابند. بنابراین نا خوداگاه حافظ سلامت و پایداری آن بوده، در نگهداری وبهبود وضعیت موجود مشارکت وهماهنگی خواهند داشت. در این صورت عمر مفید مجتمع های مسکونی پایدار نسبت به سایر مجتمع ها بیشتر می شود. همچنین ارزش ریالی واحدهای مسکونی این نوع مجتمع ها نیز در شرایط برابر بیشتر از سایر مجتمع ها است. پایداری اجتماعی, بهره وری مجتمع های مسکونی را به حداکثر می رساند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در این گفتار به بررسی لزوم طرح تحقیق چنین مسئله ای- لزوم پایداری اجتماعی در مجتمع های مسکونی شهر مشهد- در پایان نامه مزبور می پردازیم، که بدین منظور سرمایه اجتماعی در چند نمونه از مجتمع های مسکونی شهر مشهد- به عنوان نمونه های موردی- مورد سنجش قرار گرفته است. و در نتیجه مشاهده می شود که محلی ساختن امکانات و تسهیلات به تماس چهره به چهره ی بیشتر بین مردم ،سبب مشارکت بیشتر در امور اجتماعی می شود و در نتیجه ناهنجاری اجتماعی کاهش یافته و روابط اجتماعی بهبود می یابد، که زیر بنایی برای گسترش پایداری اجتماعی و در نهایت همه ابعاد پایداری می باشند.
۳-۲-۲- سرمایه اجتماعی
۳-۲-۲-۱- مفهوم سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی عبارت است از ارتباطات و شبکه های اجتماعی ای که می توانند حس همکاری و اطمینان رادر میان افراد یک جامعه پدید آورند. بوردیو اولین کسی است که به زعم پورتز (١٩٩٨:٣) تحلیل منظمی از سرمایه اجتماعی به دست داده است و این مفهوم راچنین تعریف کرده است: «سرمایه اجتماعی حاصل انباشت منابع بالقوه و یا بالفعلی است که مربوط به مالکیت یک شبکه با دوام از روابط کم و بیش نهادینه شده در بین افرادی است که با عضویت در یک گروه ایجاد می شود» (بوردیو،١٩٨۵ : ٢۴٨).
همانطورکه سرمایه فیزیکی، با ایجاد تغییرات در مواد جهت شکل دادن به ابزارهایی که تولید را تسهیل می کند به وجود می آید و از جنبه ای ملموس وقابل مشاهده برخوردار است. سرمایه انسانی، با تغییر دادن افراد برای کسب مهارت ها و توانایی هایی به آنها پدید می آید و افراد را توانا می سازد تا به شیوه های جدید رفتار کنند و بنابراین کمتر ملموس بوده و در مهارت ها و دانشی که فرد کسب کرده تجسم می یابد. اما سرمایه اجتماعی، حتی کمتر از این ملموس بوده و در روابط میان افراد تجسم می یابد و موقعی سرمایه اجتماعی به وجود می آید که روابط میان افراد به شیوه ای دگرگون شود که کنش راتسهیل نماید (کلمن،١٣٧٧: ۴۶۵).
کلمن سازمان اجتماعی را پدید آورنده سرمایه اجتماعی در نظر می گیرد، وی معتقد است که سرمایه اجتماعی با کارکردش تعریف می شود، به زعم وی سرمایه اجتماعی شیء واحدی نیست بلکه انواع چیزهای گوناگونی است که دو ویژگی مشترک دارند :همه آنها جنبه ای از ساخت اجتماعی هستند و کنش های معین افراد را در درون ساختار تسهیل می کنند. سرمایه های اجتماعی، مانند شکل های دیگر سرمایه مولد است و دستیابی به هدفهای معین را که در نبود آن دست یافتنی نخواهد بود، امکان پذیر می سازد (کلمن،١٣٧٧: ۴۶۴). کلمن برخی از روابط اجتماعی را که می تواند منابع سرمایه ای سودمند ایجاد کند شامل :تعهدات و انتظارات، ظرفیت بالقوه اطلاعات، هنجارها و ایدئولوژی می داند.
تعریف رایج سرمایه اجتماعی درجریان اصلی جامعه شناسی آمریکایی بویژه در روایت کارکردگرایانه آن عبارت است از روابط دوجانبه تعاملات وشبکه هایی که درمیان گروه های انسانی پدیدار می گردند و سطح اعتمادی که در میان گروه و جماعت خاصی به عنوان پیامد تعهدات وهنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی یافت می شود. در مقابل جامعه شناسی اروپایی این مفهوم را در بررسی این موضوع به کار می گیرند که چگونه تحرک پیوندهای مربوط به شبکه های اجتماعی، سلسله مراتب اجتماعی و قدرت تمایز یافته را تقویت می کند. با وجود این نکات مشترک این دو دیدگاه در مورد سودمندی سرمایه اجتماعی در افزایش برخی ویژگی ها مانند آموزش، تحرک اجتماعی، رشد اقتصادی، برتری سیاسی و در نهایت توسعه است (وال، ۱۹۹۸: (۳۰۴٫
علاوه بر تعاریف فوق، ازسرمایه اجتماعی تعاریف مختلفی نیز ارائه گردیده است. پاتنام (۱۹۹۵a : 66) سرمایه اجتماعی را به عنوان “ویژگی های سازمان های اجتماعی مانند: شبکه ها، هنجارها و اعتماد اجتماعی، که هماهنگی و همکاری متقابل را تسهیل می کند” تعریف می نماید. سرمایه اجتماعی می تواند شکل های گوناگونی داشته باشد، البته پاتنام به شدت آن دسته از مدل هایی را که در خدمت اهداف اجتماعی هستند را مورد بررسی قرار داده است مانند فعالیت های اجتماعی. فعالیت های اجتماعی به “ارتباط مردم با زندگی اجتماعی آنها ” اشاره دارد (پاتنام، ۱۹۹۵b: 665) و شامل عضویت در اتحادیه های محله، گروه های سرودخوانان، یا باشگاه های ورزشی می باشد. به زعم وی شبکه ها، هنجارها و اعتماد، بخش های ضروری تئوری سرمایه اجتماعی هستند (پاتنام، ۱۹۹۵b) که همکاری را آسان تر و احساس اعتماد را بیشتر می کنند و سپس احتمال همکاری در میان این افراد بیشتر می شود. به گفته پاتنام، این اعتماد اجتماعی ناشی از دو منبع وابسته به: هنجارهای روابط متقابل و شبکه های اجتماعی است. اگرچه چندین هنجار وجود دارد که سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهد ولی هنجار عمل متقابل مهمترین آنها است.
پاتنام در بررسی عناصر سرمایه اجتماعی، مشارکتهای اجتماعی را از اشکال ضروری به شمار می آورد و معتقد است که هرچه این شبکه ها در جامعه ای متراکم تر باشند احتمال همکاری شهروندان در جهت منافع متقابل بیشتر است و باعث می گردد که هزینه های بالقوه عهد شکنی در هر معامله ای افزایش یابد. هنجارهای قوی عمل متقابل راتقویت کند، ارتباط را تسهیل و جریان اطلاعات را در مورد قابل اعتماد بودن افراد بهبود بخشد و شبکه های اجتماعی تجسم موفقیت پیشینیان در همکاری است (پاتنام،٢٠٠٠) و بعلاوه برشبکه های اجتماعی از هنجارهای عمل متقابل و اعتماد نیز به عنوان عناصر ذهنی و شناختی سرمایه اجتماعی نامبرد.
افه و فوش علاوه بر عناصری که در تعریف بوردیو، کلمن و پاتنام از سرمایه اجتماعی وجود دارد، در بعد گرایش به آگاهی و توجه، اشاره نموده و آن را شامل مجموعه افکار، عقاید و حساسیت نسبت به زندگی اجتماعی و سیاسی و توجه به هر چیزی که در وسیعترین معنا به امور عمومی اطلاق می شود که مربوط به شکل بالقوه فردی تمایل ضعیف نسبی در دنبال کردن موضوعات مشترک در رسانه های الکترونیکی وچاپی بوده و پیش شرط شناختی ضروری و شکل فعالتر مسئولیت مدنی است که باعث علاقه مندی و دل نگرانی می شود و نقطه مقابل آگاهی و توجه وضعیت شناختی چشم پوشی، بی تفاوتی و شکل گیری نگرش فرصت طلبانه است (ُافه و فوش،٢٠٠٢: ١٩١-١٩٠).
پس درتعریف، سرمایه اجتماعی به عنوان منبعی جهت « کنش جمعی » تلقی می گردد و این منبع علاوه برآگاهی وتوجه یا دانش نسبت به امور عمومی اجتماعی یا سیاسی است. یعنی آگاهی که موجب علاقه مندی و دل نگرانی است، شامل هنجارهای اعتماد (اعتماد عمومی یا تعمیم یافته و اعتماد نهادی/مدنی)، هنجارها و یا رفتارهای عمل متقابل که در درون شبکه های اجتماعی عمل می کنند و عناصر ساختاری شبکه ها و مشارکت های رسمی و غیر رسمی می باشد. نتایج سرمایه اجتماعی در داخل شبکه شامل مجموعه ای از کنش های جمعی در اشکال و اندازه های مختلف است.
۳-۲-۲-۲- سابقه تاریخی سرمایه اجتماعی
در این رابطه توافق چندانی وجود ندارد بطور کلی تعریفی نیز که ارائه می شود، چندان همگون نیستند. اما اگر بخواهیم کاربردها، مقاصد و تعاریفی که در علوم اجتماعی از این مفهوم می شود دسته بندی کنیم و پیشینه این مفهوم را در آرای اندیشمندان متأخر و کلاسیک جستجو کنیم، شاید در چند حیطه بتوان در ردیابی آن پرداخت.
برخی معتقدند اصطلاح سرمایه اجتماعی برای اولین بار در سال ۱۹۱۶، در مقاله ای توسط هانی فان در دانشگاه ویرجینیای غربی مطرح شد،که در مورد حمایتهای محلی از مدارس روستایی است و اشاره به همبستگی اجتماعی و سرمایه گذاری فردی در جامعه داشته است و بعدها در کتاب “مرگ و زندگی در شهرهای امریکایی “جین جاکوبس (۱۹۶۱) مورد اشاره قرار گرفته است، اگرچه وی به طور مستقیم چنین عبارتی را تعریف نکرده، اما به بیان ویژگی‌ها و خصلت هایی پرداخته که به وسیله آنها، حاشیه‌نشین‌‌های شهر می‌توانند به خوبی با همدیگر ارتباط برقرار کنند و گروههایی را تشکیل دهند که خودشان مسائل و مشکلاتشان را حل کنند و وی توضیح داده بود که شبکه های اجتماعی فشرده در محدوده های قدیمی و مختلط شهری، صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل می دهند و در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایات خیابانی و دیگر تصمیمات در مورد بهبود کیفیت زندگی، در مقایسه با عوامل نهادهای رسمی مانند نیروی حفاظتی پلیس و نیروهای انتظامی، مسئولیت بیشتری از خود نشان می دهند.
دانشمند علوم سیاسی، رابرت سلیسبری در مقاله ای در سال ۱۹۶۹ با عنوان “نظریه داد و ستد در گروه های ذینفع” در نشریه “Midwest Journal of Political Science“ معنی این عبارت را چنین بسط داده است که سرمایه اجتماعی جزئی حیاتی در تشکیل گروه های سودآور است. جامعه شناس پیر بوردیو از این عبارت در سال ۱۹۷۲ در کتاب “طرح نظریه عمل”(بوردیو، ۱۹۷۲) استفاده کرد و چند سال بعد آن را از سرمایه فرهنگی، اقتصادی و نمادین متمایز ساخت. جامعه شناسان جیمز کلمن، بری ولمن و اسکات ورتلی در بسط و عمومی سازی این مفهوم تعریف گلن لوری (۱۹۷۷) را پذیرفته اند (کلمن،۱۹۸۸) و رابرت پاتنام اندیشمند علوم سیاسی این واژه را درباره برهم کنش آن با جامعه مدنی در ایتالیا و امریکا مطرح کرد.
بنابراین سرمایه ی اجتماعی از جمله مفاهیم چند وجهی در علوم اجتماعی است که در اوایل قرن بیستم به صورت علمی و آکادمیک مطرح و از سال ۱۹۸۰ توسط جاکوبس، بوردیو، پاسرون و لوری وارد متون علوم سیاسی و جامعه شناسی شده است (ازکیا و غفاری؛ ۱۳۸۳: ۲۷۸)(وال، ۱۹۹۸، صفحه ۲۵۹). و می توان گفت کاربرد مفهوم سرمایه ی اجتماعی بصورت آنچه که امروزه مدنظر است به تدریج در دهه ۱۹۹۰ رایج شده است اما مفهوم زیربنایی سرمایه اجتماعی قدمتی بس درازتر دارد و به معنای این نیست که در آثار جامعه شناسان کلاسیک اثری از این مفهوم نمی باشد. در علوم سیاسی آمریکا، تحت مبحث جمع گرایی، متفکران قبل از قرن نوزدهم در تحلیل رابطه بین زندگی مشارکتی و دموکراسی، مکررا عبارات مشابهی را جهت تجمیع مفاهیم همبستگی و انسجام اجتماعی استفاده می کرده اند که الهام گرفته از تلاش های نویسندگانی همچون جیمز مدیسون (The Federalist Papers) و الکسیس دو توکویل (دموکراسی در آمریکا) بوده است. جان دیوی احتمالا اولین کسی است که مستقیما از عبارت “سرمایه اجتماعی” در “مدرسه و جامعه” (۱۸۹۹) استفاده کرده، اما تعریفی برای آن ارائه نداده است. همچنین در آثار اندیشمندان و جامعه شناسانی چون مارکس ، زیمل، وبر و دورکیم می‌توان به جستجوی این مفهوم پرداخت که به مفاهیمی همچون اضطرار؛ نفع جمعی، ارزش ها و اعتماد اجتماعی توجه نموده اند که هر یک ابعادی از مفهوم سرمایه ی اجتماعی را در بر می‌گیرد (توسلی؛ ۱۳۸۴:۳).

توسعه ای منجر شوند که از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، اکولوژیکی پایدار باشد و به سرمایه گذاری کافی در زمینه ی آموزش، بهداشت، جمعیت و انرژی بینجامد . ابعاد توسعه شامل پایداری اقتصادی اجتماعی و بوم شناختی و توسعه ی مکانی پایدار با هدف تشکیل روستاها و شهرهای متعادل تر و توزیع بهتر زمین برای اسکان انسان و تداوم فرهنگی است .

دهخدا پایداری را به معنای بادوام بودن ، ماندنی و جاودان آورده است ، به طور کلی پایداری را می توان به آنچه در آینده تداوم می یابد ، تعریف کرد در لغت نامه وبستر^[۲] پایداری به صورت « استفاده از منابع به شکلی که به آنها آسیب نرساند و آنها را اتمام نرساند» ، معنا شده است .
شکل ۱: جنبه های مختلف پایداری
توسعه پایدار، رویکردی جامع به بهبود بخشی کیفیت زندگی انسان ها در جهت تحقق رفاه اقتصادی، اجتماعی و محیطی سکونتگاه های انسانی است (Torjman,2000:2 ).در این معنا توسعه پایدار فرایندی است که با سازماندهی و تنظیم رابطه انسان و محیط و مدیریت بهره برداری از منابع و محیط زیست، دستیابی به تولید فزاینده و مستمر، زندگی مطمئن، عدالت و ثبات اجتماعی و مشارکت مردم را تسهیل می کند. همانطور که شکل ۱ نشان می دهد، توسعه پایدرا بر آن است تا از طریق توسعه اقتصادی، پیشرفت اجتماعی و مسئولیت پذیری محیطی جامعه انسانی را به سوی دنیای خوب، زیست پذیر و دوام یافتنی رهنمون سازد. در این معنا هسته مرکزی مفهوم پایداری بر حفظ و نگهداشت “ذخایر” استوار است و در حقیقت توسعه پایدار چیزی جز حفظ ذخایری چون سرمایه انسانی، اجتماعی، طبیعی و اقتصادی نیست.
قلمرو توسعه پایدار، تنها به حفاظت از محیط زیست طبیعی محدود نمی­ شود، بلکه مفاهیمی نظیر شهر، روستا، عدالت اجتماعی، توزیع عادلانه­ ثروت، مشارکت مردم در تصمیم­ گیری­ ها و برنامه­ ریزی­ ها را نیز شامل می­ شود. در واقع همه­ زوایای زندگی انسان امروزی و نسل­ های آینده را در بر می­ گیرد. (ملکی، ۱۳۹۰: ۱۲۴)
با این شرح، باید توسعه پایدار را فرآیندی دانست که طی آن مردم یک کشور نیازهای خود را برآورده می­سازند و زندگی خود را ارتقا می­بخشند، بدون اینکه از منابعی که به نسل­های آینده تعلق دارد را به مخاطره اندازند. بنابراین توسعه را زمانی پایدار می­نامیم که مخرب نباشد و امکان حفظ منابع، اعم از آب، خاک، منابع ژنتیکی، گیاهی و جانوری را برای آیندگان فراهم آورد.
پایداری شهری نیز مفهومی است که در پی طرح توسعه پایدار به عنوان الگوواره­ای جدیدی در جهان مطرح گردید. ریشه ­های نگرش توسعه پایدار به نارضایتی از نتایج توسعه و رشد اجتماعی-اقتصادی در شهرها از منظر بوم شناسی (اکولوژی) بر می­گردد. این الگوواره تازه با عنوان توسعه پایدار به مقابله با الگوهای تولید، توزیع و مصرف ناسازگار با طبیعتی می ­پردازد که به اتمام منابع و تخریب محیط زیست می­انجامد و تنها فرایند توسعه­ای را تایید می­ کند که به بهبود کیفیت زندگی انسان­ها در حد پذیرش ظرفیت نظام­های پشتیبان حیات منجر شود. این الگوواره جدید توسعه پایدار، حول حساسیت­های زیست محیطی و به بیان دقیق­تر بوم­شناختی شکل گرفت و اشاره­های اولیه آن برای سیاست­های توسعه شهری، حفظ فضای سبز و پاکیزگی آب، جلوگیری از آلودگی هوا و کاهش تولید زباله در سطح محلی بود. لیکن به تدریج سیاست­های پایداری به پهنه­های جغرافیایی گسترده­تری ( در سطوح منطقه­ای، ملی و جهانی) روی آورد و افزون بر بعد بوم­شناسانه، به ابعاد اجتماعی-اقتصادی نیز توجه کرد. از اینرو می­توان شهر پایدار را شهری دانست که برآمده از توسعه­ای است که ذهنیت و امکان ارتقای همیشگی سلامت اجتماعی-اقتصادی و بوم­شناسانه شهر و منطقه آن را فراهم کرده است. (زرآبادی و توکلی، ۱۳۸۸: ۱۲۰)
پیتر هال در خصوص معنا و مفهوم توسعه پایدار شهری می نویسد:” شکلی از توسعه امروزی که توان توسعه مداوم شهرها و جوامع شهری نسل های آینده را تضمین کند.“ از نظر وی پایداری شهری مستلزم موارد زیر است:
– وجود یک اقتصاد پایدر شهری موجد کار و ثروت
– همبستگی و انسجام شهری
– سرپناه پایدار شهری موجد مسکن مناسب و قابل تهیه برای همه
– محیط زیست پایدار شهری موجد اکوسیستم های بادوام و پایا
– دسترسی پایدار شهری موجد منابع حفاظت کننده قابلیت‌های تحرک اجتماعی
– زندگی پایدار شهری موجد یک شهر زنده
– مردم سالاری پایدار شهری موجد توانمندسازی حقوق و مرتبه شهروندی (Hall & Pfeiffer, 2000).
توسعه پایدار شهری نه به معنای توسعه پایدار هر یک از زیرسیستمهای اقتصادی، اجتماعی، یا زیست محیطی به تنهایی است، و نه به معنای افزایش پایداری این زیرسیستمها. در عوض، تلاش می کند که رشد اقتصادی، بازسازی اکولوژیکی، حفاظت زیست محیطی و پیشرفت اجتماعی را متعادل سازد و دشواری این چالش، آن را به یک نقطه تمرکز عمده تحقیقات در سرتاسر جهان تبدیل نموده است (Riley, 2001 و Button, 2002).
۲-۱-۲-۲- تاریخچه ی توسعه پایدار
مبحث پایداری با واکنش افراد و محافل علمی در مسایل زیست محیطی آغاز شد. اولین ایده های مبحث پایداری از دهه ی ۱۹۵۰ توسط آلدولئوپولد^[۳] مطرح شد .وی قابلیت محیط برای جذب و تحمل تاثیرات انسان را مورد توجه قرار داد و این نگرانی را مطرح کرد که محیط تا چه حد می تواند آثار زندگی انسان امروز را تحمل کند و پایدار باقی بماند.^[۴]
انتشار کتاب «بهار خاموش» راشل کارسون (۱۹۶۲) کتاب «کوچک زیباست» شوماخر (۱۹۷۴) و «تراژدی مشترک» هاردین (۱۹۷۷) حساسیت بسیاری در زمینه محیط زیست و آینده انسان برانگیخت (علی نژاد، ۱۳۸۵ : ۸). بحث توسعه پایدار در سال ۱۹۸۷ از طریق گزارش بروتلند تحت عنوان آینده مشترک ما توسط کمیته جهانی محیط زیست و توسعه، به طور رسمی در دستور کار سازمان ملل قرار گرفت (قبادیان، ۱۳۸۸ : ۵). توجه به مسائل سیاسی زیست محیطی در سطح جهان پس از تشدید فعالیت های آلوده کننده در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی (۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ شمسی) یعنی حدود ۵۷ سال قبل آغاز شد . در سال ۱۹۶۸ میلادی (۱۳۴۷ شمسی ) مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصمیم به برگزاری کنفرانس بین المللی محیط زیست گرفت و در نتیجه اولین کنفرانس جهانی در ژوئن ۱۹۷۲ ( مرداد ۱۳۵۱ ) در استکهلم برگزار شد ( مکنون ، ۱۳۷۴). این کنفرانس به اعلامیه ی استکهلم منتهی شد که نقطه ی عطفی در تاریخ نگرش انسان به منابع طبیعی و بهره برداری از زمین بود . بیست سال بعد از کنفرانس استکهلم کنفرانس دیگری به نام کنفرانس ریو برگزار شد ، در این کنفرانس با تاکید بر « بیانیه ی کنفرانس سازمان ملل متحد پیرامون محیط زیست انسان » ، که در سال ۱۹۷۲ در شهر استکهلم تصویب شد ، بیانیه ای با ۲۷ اصل تنظیم شد که هدف آن ایجاد همکاری جدید و برابر جهانی از راه ایجاد سطوح نوینی از تشریک مساعی میان دولت ها ، بخش های کلیدی و جوامع و ملت ها ، با تلاش برای نیل به توافقات بین المللی که منافع همگان را محترم شمرد و از یکپارچگی محیط زیست جهان و توسعه ی حمایت به عمل بیاورد بود ، که برخی از دستاوردهای آن که در خصوص پیشگیری از ایجاد آثار مخرب زیست محیطی است ، عبارتند از :
۱ ـ معرفی انسان به عنوان کانون اهداف توسعه ی پایدار؛
۲ ـ برآورده کردن نیارهای نسل کنونی و نسل های آینده در زمینه ی توسعه و حفظ محیط زیست ؛
۳ ـ حفاظت از محیط زیست به عنوان جزء لاینفک فرایند توسعه ؛
۴ ـ مشارکت شهروندان در سطوح مناسب در حل مسائل محیط زیست ؛
۵ ـ اعمال قوانین موثر زیست محیطی توسط دولت ها ؛
۶ ـ اعمال اقدامات پیشگیرانه برای حفاظت از محیط زیست توسط دولت ها ؛
۷ ـ ارزیابی تاثیرات زیست محیطی فعالیت هایی که آثار مخرب جدی بر محیط زیست داشته باشند ، توسط مقامات ذی صلاح ملی ؛
۸ ـ حمایت از هویت ـ فرهنگ و منافع افراد بومی و جوامع آنها و دیگر جوامع محلی به سبب دانش و آداب و رسوم سنتی ایشان.^[۵] (محمودی، ۱۳۸۸: ۲-۳)
یکی دیگر از دستاوردهای کنفرانس مذکور دستورکار ۲۱ بود . عواملی که در دستور کار ۲۱ به عنوان عوامل موثر در توسعه ی پایدار مطرح شد عبارتند از :
۱ ـ اصلاح تجارت بین المللی مبتنی بر عدم تبعیض ؛
۲ ـ مبارزه با فقر ؛
۳ ـ تغییر الگوی مصرف ؛
۴ ـ برنامه های کنترل جمعیت ؛
۵ ـ تامین مسکن مناسب برای انسان ؛
۶ ـ تلفیق امور توسعه با محیط زیست ؛
۷ ـ حفاظت از جو زمین ؛
۸ ـ بهره برداری مناسب از زمین ؛
۹ ـ حفظ تنوع گونه های زیستی ؛
۱۰ ـ کویر زدایی ؛
۱۱ ـ حفاظت از کوهستان ها ؛
۱۲ ـ توسعه ی کشاورزی پایدار؛
۱۳ ـ مبارزه با نابودی جنگل ها ؛
۱۴ ـ بیوتکنولوژی پایدار ؛
۱۵ ـ حفاظت و مدیریت منابع آب ؛
۱۶ ـ مدیریت مواد شیمیایی سمی ؛
ـ مدیریت ضایعات خطرناک ؛
۱۸ـ مدیریت زباله های جامد و خطرناک ؛
۱۹ـ مدیریت زباله های اتمی ( مکنون ، ۱۳۷۴).

– هنجارهای همیاری
– مشترکات در زمینه های ارزشی، قومی و دینی
– نهادهای سنتی و مرسوم

– هنجارهای همیاری
– اعتماد
– مشترکات در محل

پارگال،گلیگان، هوک، ۲۰۰۲

خانوارهایی که به حل مشکل اجتماعی پرداخته اند تصمیم گیری های به صورت جمعی داشتند، ذهنیت شفاف از قانون گذاری و ضمانت اجرای قانون

– انجمن فعالیت های مشارکتی در زمینه کارهای مشترک کشاورزی، روستایی
– اعتماد
– کمک و همیاری
– احساس مسئولیت و عمل متقابل به یکدیگر

– ساختاری

کریشنا، و افف، ۲۰۰۲-۲۰۰۳

رابرت پاتنام در بررسی جامعه امریکا سعی دارد سرمایه اجتماعی را به عنوان تولید کننده “مشارکت مدنی” و معیاری کلی برای سلامت اجتماعی معرفی کند (الساندرینی،۲۰۰۲). به علاوه، وی با تمرکز بر هنجارها و اعتماد به عنوان تولیدکنندگان سرمایه اجتماعی، آن را از منبعی در دست افراد به خاصیتی از فعالیتهای گروهی و عاملی در انحصار شبکه‌ها تبدیل می کند و سرمایه اجتماعی در مناطق ایتالیا را بر مبنای شاخص تراکم عضویت در سازمان های رسمی رده بندی می کند هنجارها بخشی از تعریف سرمایه اجتماعی هستند، ولی در شاخصی که پاتنام برای این مفهوم ایجاد کرده نقشی ایفا نمی کنند و تنها شبکه ها را در نظر گرفته اند (کریشنا،۱۳۸۹: ۴۸۰ ). ولی درباره این که چه نوع شبکه هایی را باید مشاهده کرد و سنجید اتفاق آرا وجود ندارد، از آن جا که مفهوم سرمایه اجتماعی در شرایط مختلفی به کار رفته است مفهوم شبکه ها مناسب، دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. فرض بر این بود که روابط سازمانی عمودی در شمال ایتالیا مانع از ایجاد سرمایه اجتماعی شده اند. تنها سازمان هایی که سلسله مراتبی نیستند و روابط میان اعضای آنها به گونه ای افقی سازمان یافته است در این شاخص تراکم گنجانده شده اند. ولی در بررسی این مفهوم در امریکا، نوع متفاوتی از شبکه شناسایی شد. همه شبکه های افقی به یکسان برای سنجش سرمایه اجتماعی در این شرایط جدید مناسب نیستند در مقایسه با انجمن های ثانویه که اعضای آنها تماس چهره به چهره فراوانی دارند، احتمال اینکه سازمان های درجه سوم و سازمان های مکاتبه ای به ایجاد اعتماد و همکاری متقابل در میان امریکایی ها بینجامد کمتر است (پاتنام، ۱۹۹۶، ۱۹۹۵).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جکمن و میلر (۱۹۹۸) پس از بررسی مجموعه ای از مدارک تجربی به این نتیجه رسیدند که اعتماد با عضویت در گروه همسان نیست. نمی توان گفت که انواع ویژه ای از هنجارها ضرورتا با انواع ویژه ای از شبکه ها همراه هستند، بلکه باید درباره هر شرایط جداگانه پژوهشی مستقل انجام داد.
همانطور که از شرح هایی که در بالا بررسی شد بر می آید، به جای طراحی شاخص های جهان شمول سرمایه اجتماعی که کل کشور ها و قاره ها را پوشش دهد، می توان از مقایسه واحد های اجتماعی که از نظر فرهنگی شبیه یکدیگر هستند و سرمایه اجتماعی که در آنها به یکسان جلوه گر شده است نکات زیادی را آموخت. چنین مقایسه ای در پژوهش حاضر در میان مجتمع های زیستی شرق ایران که دارای فضای فرهنگی مشترکی هستند انجام می شود و باید در میان ویژگی های زندگی آنان نشانه هایی را یافت که همکاری برای کسب منافع دو جانبه را افزایش می دهند.
۳-۲-۵-پرسشنامه
پرسشنامه ها شامل۲۰ سوال هستند و به صورت سه گزینه ای تنظیم شده اندکه هدف اصلی آنها ارزیابی شاخص های سرمایه اجتماعی (مشارکت اجتماعی، اعتماد، انسجام) و ارزیابی تعلق مکانی به عنوان متغیر وابسته به سرمایه اجتماعی، درمیان ساکنین مجتمع های مسکونی می باشد. بدین منظور بر اساس معیار های سنجش سرمایه اجتماعی سوالات طراحی گردید و اطلاعات مربوطه مورد سنجش قرار گرفت. دراین رابطه سوالاتی که مورد پرسش واقع شده اند، به شرح زیر است:

A: سنجش میزان مشارکت اجتماعی در مجتمع های مسکونی

به نظر شما هیئت مدیره مجموعه شما در مقایسه با مجموعه های دیگر موثرتر است ؟

A₁

در یکسال گذشته ,مجمع عمومی مجموعه مسکونی شما چندبار تشکیل جلسه داده است ؟

A₂

در یکسال گذشته تا چه حد در جلسات عمومی مجموعه مسکونی خود شرکت کرده اید ؟

A₃

آیا ممکن است یکی از اعضای هیئت مدیره مجموعه مسکونی شما از رفاه خود و خوانواده اش چشم پوشی کند و خود را بیشتر وقف رفاه دیگران کند ؟

A₄

در ماه چند بار به فعالیت های گروهی (ورزش- پیکنیک و…) با همسایگانتان می پردازید؟

۳-۱-۴-۵-امنیت
امنیت یکی از مهمترین عوامل سازنده کیفیت مطلوب در طراحی عرصه های گروهی است. در واقع می توان گفت، وجود محیطی امن برای زندگی از ضروریات و نیازهای اصلی انسان می باشد. احساس ناامنی در محیط و نگرانی های ناشی از مکان های ناامن، سایر فعالیت های انسانی را تحت شعاع قرار داده و امور اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی و غیره به درستی انجام پذیر نخواهد بود. امنیت به حفاظت از اشخاص و دارایی های آنها بر می گردد. کمبود امنیت، احساس خطر و ترس از جرم و جنایت موجب کاهش استفاده از عرصه های همگانی می گردد. بنابراین می توان گفت، ایجاد احساس امنیت و ایمنی لازمه موفقیت طراحی می باشد. احساس امنیت یکی از اصلی ترین عوامل پایداری فضاهای شهری به شمار می رود و بدون احساس امنیت هیچ فضای شهری عرصه حضور و تعاملات اجتماعی شهروندان نخواهد بود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

هیلیر ( ۱۹۹۶ ) به عنوان یکی از پیروان رویکرد موضعی بیان می دارد که ایجاد محدودیت های فضایی بسیار جهت پیشگیری از وقوع جرم علیرغم ایجاد احساس امنیت، بیشتر مانع حرکت طبیعی و راحت مردم در فضا می شوند . به اعتقاد او حضور طبیعی مردم در فضا است که امنیت را برای فضاهای شهری به ارمغان می آورد. او در مطالعات خود پیرامون پیکربندی فضایی و حرکت به این نتیجه رسید که ایجاد فضاهایی با هویت و شخصیت متمایز حضور علاقمند مردم در فضاها و احساس امنیت ناشی از آن را افزایش می دهد.
آرامش فضای شهری از ابتدا به وسیله پلیس تأمین نمی­ شود ولی با حضور پلیس تضمین می­ شود. آرامش فضای شهری ابتدا به وسیله شبکه ناخودآگاه و پیچیده اجتماعی و استانداردهای موجود میان مردم حفظ می­ شود. او در مورد خود انتظامی بودن یک خیابان چنین توضیح می­دهد: می­باید چشم­هایی همواره خیابان را بنگرند، چشم­های کسانی که ما همواره آنان را مالکین طبیعی و حقیقی خیابان می­نامیم. پیاده روهای خیابان می­باید به صورت مداوم مورد استفاده قرار گیرد تا بر چشم­های ناظر بر خیابان افزوده شود و به ساکنین خیابان شیوه نظارت به خیابان آموزش داده شود
یکی از مهمترین عواملی که در افزایش حس امنیت مؤثر است، استفاده از نور و روشنایی می­باشد. نور مناسب به مردم کمک می­ کند که ببینند و دیده شوند. بنابراین نور دو کار انجام می­دهد، نخست این که به کسی که ناظر یک وضعیت است کمک می­ کند که واضح­تر ببیند. این امر موجب می­ شود با افزایش قوه احساس تحت مراقبت بودن، ارتکاب جرم کاهش یابد. دوم این که مردم را تشویق می­ کند در محل بمانند زیرا رؤیت پذیری بیشتر مانع جرم می­ شود.
بنابراین برنامه ریزی و طراحی کالبدی در میزان تعاملات اجتماعی و امنیت مجتمع های مسکونی مؤثر است. اسکار نیومن، معتقد است که ساکنان مجموعه های مسکونی باید بتوانند فضاهای باز محیط زندگی خود را کنترل کنند و نگذارند بیگانه ای به این فضاها تجاوز کند. بنابراین فضای قابل دفاع، فضایی است که تشخیص و کنترل فعالیت ها را برای ساکنان آسان می سازد )لنگ، (۱۳۸۳ . کلمن، در این باره گفته است: هرچه تعداد طبقات، واحدها، بلوک ها، راهروهای ارتباطی و راهروهای فرار افزایش یابد، وضعیت اجتماعی وخیمتر می شود (Coleman, 1978). برای مثال در ساختمان های زیر شش طبقه جرائم کمتری نسبت به ساختمان های بیش از ۶ طبقه رخ می دهد.
نیومن سه فاکتور افزایش جرم در محله­های مسکونی را چنین برمی­شمرد:
ـ بیگانگی: مردم همسایگانشان را نمی­شناسند.
ـ عدم وجود نظارت : مکان­های وقوع جرم، ارتکاب جرم را به راحتی و بدون آن که مجرم دیده شود ممکن می­ کند.
ـ دسترس بودن راه فرار : امکان ناپدید شدن مجرم از صحنه جرم را به سرعت ممکن می­سازد.
لذا نیومن معتقد است که با بهره گرفتن از ساز و کارهای نمادین و شکل دادن عرصه ­های تعریف شده می­توان یک محیط را تحت کنترل ساکنانش درآورد.
فضاهایی که امکان دیدن و دیده شدن در آنها بیشتر باشد و در ضمن امکان کمی برای فرار فراهم آورند پتانسیل کمتری برای فعالیت مجرمان فراهم می­آورند. از این رو، برای مثال استدلال می­ شود که دیوارها و پرچین­ها می­توانند به عنوان موانع فیزیکی تلقی شوند و حس ناامنی را افزایش دهد در حالی که وجود نشانه­ای که حاکی از نظارت مردم بر محله باشد می ­تواند حس امنیت را افزایش دهد.
۳-۱-۴-۵-۱-ابعاد امنیت:
به طور کلی دو بعد برای امنیت وجود دارد: یکی بعد عینی (Objective) که با پارامترهای عینی محیطی و رفتاری ارزیابی می گردد و دیگری بعد ذهنی (Subjective) است که بر اساس احساس امنیت از جمع درک می شود. هر دو بعد می توانند بر یکدیگر تأثیر بگذارند، اثر مثبت و یا منفی. بنابراین لازم است که این دو بعد را مورد توجه قرار بدهیم تا امنیت ارتقاء یابد.
ویژگی های یک فضای امن شهری:
افراد بتنوانند ببینند و دیده شوند.
بشنوند و شنیده شوند.
بتوانند کمک کنند یا فرار کنند. (ضابطیان و رفیعیان، ۱۳۸۷)
و در نتیجه نباید محلی برای تحریک جرم و ناامنی وجود داشته باشد و بالعکس باید همواره با مداخلات فیزیکی و اجتماعی، محیط را منسجم و روح وحدت را در فضاهای عمومی حاکم گردانید.
به طورکلی برخی از ویژگی های یک فضای امن شهری را می توان به شرح زیر بیان داشت:
در یک فضای امن و راحت مردم تمایل دارند که یکدیگر را ببینند و آن فضا قابلیت اجتماعی شدن (Sociability) خواهد داشت.
اتصالات به پیرامون آن فضا (دسترسی ها) راحت تر صورت می گیرد.
مکان خوبی برای یک سری از فعالیت ها می شود.
آن فضا جذاب می شود و در اذهان باقی می ماند.
به طور کلی یکی از المان های اصلی یک فضای امن شهری رونق و حیات جاری در آن است.
۳-۱-۴-۶-تناسب توده-فضا
هرچه تعاملات کم تر باشد، امنیت مجتمع مسکونی نیز کمتر می شود و بالعکس، هرچه تعاملات اجتماعی در مجتمع بیشتر باشد، امنیت و هنجارهای اجتماعی در آن افزایش می یابد. البته افزایش تعاملات اجتماعی با افزایش تعداد واحدهای مسکونی از دو تا دوازده واحد مسکونی در هر بلوک رابطه مستقیم دارد، ولی وقتی تعداد از ۱۲ واحد در هر مجتمع بالاتر می رود، تعاملات اجتماعی به جای افزایش، کاهش می یابد. این اتفاق بدین دلیل رخ می دهد که با افزایش بی حساب و نسنجیده تعداد واحدهای مسکونی در یک بلوک، گروه اجتماعی متشکله از همسایه ها و خانواده های آن بلوک هویت خود را از دست می دهند و به انبوهه ای از آدم های در کنار هم تبدیل می شوند.
تعداد واحدهای مسکونی در یک واحد همسایگی بهتر است به حدی باشد که تشکیل گروه اجتماعی دهد و از به وجود آمدن ازدحام و یا به تعبیر “آنتونی گیدنز” انبوهه جلوگیری شود. وی در کتاب جامعه شناسی خود این دو تعبیر را این طور بیان می ‌کند:
«گروه اجتماعی، عبارت است از عده ای از افراد که دور هم جمع می شوند و با یکدیگر به طور منظم کنش متقابل دارند. انبوهه، به مجموعه ای از افراد گفته می شود که در یک زمان، در یک مکان حضور دارند، اما هیچ گونه ارتباط معین و مشترکی با یکدیگر ندارند».
بنابراین رعایت حد شناسایی، وضوح و تعداد واحدهای مسکونی یک بلوک، برای افزایش تعاملات اجتماعی و امنیت بیشتر ضروری است. در این رابطه، در برنامه ریزی مجتمع های مسکونی بویژه در برنامه ریزی زمین های مسکونی بیشتر از ششصد متر مربعی که استعداد پذیرش واحد مسکونی بیشتر از ۱۲ واحد مسکونی را دارند) با توجه به یافته حاضر(، عدم کفایت ضوابط جاری شهرداری ها اثبات می گردد. شایان توجه است که طبق ضوابط فعلی، تعداد واحدهای هر مجتمع یا بلوک مسکونی تابعی از مساحت عرصه و تراکم محل و تعداد پار یکنگ های تأمین شده است. به عنوان مثال در یک زمینِ به ابعاد ۵۰×۲۰ به مساحت ۱۰۰۰ متر مربع، می توان مجتمعی با تعداد۲۰ واحد مسکونی و هرکدام با زیر بنای ۱۵۰ متر مربع مفید ساخت و یا مجتمعی با تعداد ۳۰ واحد مسکونی، هر کدام با زیربنای ۱۰۰ متر مربع و یا مجتمعی با تعداد ۴۰ واحد مسکونی و هر کدام با مساحت زیربنای ۷۲ مترمربع مفید احداث کرد. ملاحظه می شود که ضوابط فعلی، کنترلی نسبت به تعداد واحدهای مسکونی برای تأمین امنیت و یا افزایش تعاملات اجتماعی و یا پایداری واحدهای مسکونی ندارد. به همین دلیل باید عامل کنترل کننده دیگری به منظور افزایش تعاملات اجتماعی و امنیت و پایداری اجتماعی مجتمع های مسکونی دخالت داده شود. (قائم مقامی، ۱۳۸۹)
نحوه شکل گیری توده و فضا و رعایت تناسبات بهینه از عوامل کلیدی در توسعه پایدار مسکن می باشد. که در دو بخش زیر قابل بررسی است:
چیدمان مطلوب بلوک های ساختمانی:
در طراحی و برنامه ریزی مجتمع های مسکونی موضوع توده-فضا مطرح می شود. طراحی مجموعه ای مسکونی به معنای چیدن تعدادی بلوک ساختمانی یک شکل در کنار هم نیست، بلکه ایجاد محصوریت فضایی، فراهم آوردن فضای باز با کیفیت و ایجاد ترکیب زیباشناسانه ای بین توده ساختمانی و فضای شهری باید در جانمایی بلوک ها اندیشه گردد. نحوه تعیین بلوک های ساختمانی نیز جهت نورگیری و رفت وآمد و توقف اتومبیل، فضای باز و سبز، و به طور کلی تنظیم ارتباط بین بلوک های ساختمانی و فضای باز، یعنی طرحی که برای فضاهای باز تعریف و مفهوم و کارکرد ویژه ای ( مثل فضای تجمع عمومی، باغچه عمومی، محل بازی کودکان، مسیرهای پیاده، دوچرخه، زمین های بازی و…) قائل شود از اهمیت خاصی برخوردار می شود.
سطح اشغال مناسب و تراکم بهینه:
تراکم به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای برنامه ریزی شهری، از ابعاد گوناگون بر فرم، عملکرد و کیفیت مجتمع های مسکونی اثر می گذارد. به عنوان مثال، تراکم و سطح اشغال ساختمانی در زمین، میزان فضای باز قابل استفاده جهت فضای سبز، فضاهای فراغتی و دسترسی ها را تعیین می کند. بر اساس تحقیقات موجود، تراکم مطلوب و متغیرهای کنترل کننده آن می توانند تأمین کننده و نشان دهنده مواردی باشند که از آن جمله می توان به نور، آفتاب و هوای کافی و فضاهای باز جهت استفاده کلیه واحدهای مسکونی، فضای کافی برای کلیه خدمات و تسهیلات لازم شهری و محله ای، ایجاد احساس گشودگی و تأمین عرصه های خصوصی برای ساکنان اشاره کرد.
تراکم بر هر سه بعد محیط مصنوع یعنی عملکرد، فرم و معنی آن نقش و تأثیر بسزایی دارد. امروزه موضوع تراکم از بعد کیفی از قالب آیین نامه های منطقه بندی و برنامه ریزی کاربری زمین خارج شده و به عنوان شاخصی در تأمین عواملی نظیر میزان تأمین فضایی قابل زندگی برای هر نفر و کیفیت خدمات موجود لحاظ می گردد (عزیزی، ملک محمدنژاد، ۱۳۸۶).
۳-۱-۵-جمع بندی
۳-۱-۵-۱-ویژگی‌های محله پایدار اجتماعی
در برنامه‎ ریزی و طراحی خانه‎ها، مجتمع‎های زیستی و محدوده‎های مسکونی، پایداری اجتماعی از اهمیت به سزایی برخوردار است. پایداری اجتماعی به عنوان پیش شرط های اجتماعی لازم جهت حمایت از پایداری محیط زیست تفسیر شده است. فرهنگ بر ساختار اجتماعی، ارزش های اجتماعی و سبک زندگی یک جامعه، و همچنین فعالیت های انسان بر محیط زیست طبیعی تأثیر دارد.( Chiu, 2004) و از آن‌ جایی که ویژگی‌های فیزیکی- اجتماعی محله‌ها متفاوت است، فعالیت‌هایی نیز که در راستای پایدار کردن محلات صورت می‌گیرد، شدیداً به این امر وابسته است. ‌لازمه توسعه پایداری اجتماعی این است که هر فردی آزادی انتخاب چگونگی بهبود کیفیت زندگی در بستر محله‌ها و شبکه‌های اجتماعی خود را داشته باشد. دستاوردهای پژوهش نشان‎دهنده آن است که برای طراحی محلات پایدار اجتماعی، تامین اهداف ذیل ضروری است:
دستیابی و حفاظت از سلامت شخصی، فیزیکی، ذهنی و روانی،
فراهم آوردن سرپناه مناسب،
داشتن فرصت‌های شغلی سودمند و معنی‌دار،
بهبود دانش و درک جهان اطراف‌،
ایجاد فرصت‌هایی برای بیان خلاقیت و لذت بردن از این ابتکار به روشی که نیازهای روانی و معنوی را برآورده سازد،
بیان حس هویت با بهره گرفتن از میراث و فرهنگ،
لذت از حس تعلق،
اطمینان از حمایت دوطرفه اجتماعی از طرف جامعه محلی

«ای مؤمنان! آن که بیند ستمی می رانند یا مردم را به منکری می خوانند واوبه دل خود آن رانپسندد، سالم مانده وگناه نورزیده، وآن که آن رابه زبان انکار کرد، مزد یافت وازآن که به دل انکار کرد برتر است، وآن که با شمشیر به انکار برخاست تاکلام خدا بلند و گفتار ستمگران پست گردد، اوکسی است که راه رستگاری را یافت وبرآن ایستاد، ونور یقین در دلش تافت. »^[249]
مطلب مهمی که دراین بیان دیده می شود، این است که میزان ایمان وتربیت یافتگی حقیقی انسانها، به درجۀ امربه معروف ونهی ازمنکر آنها وابسته شمرده شده است، وهرکس مرحلۀ بالاتری از این وظیفه را انجام دهد، درمسیر تربیت ، ازامتیاز وبرتری بیشتری برخوردار است. چون مراحل بالاتر، مشقّت بیشتری دارند. حرف وعمل،هرگز دارای ارزش یکسانی نیستند ونمی توان نشستگان ازامربه معروف عملی را همطراز قیام کنندگان دانست:
﴿فَضَّلَ اللهُ المُجاهِدینَ عَلَی القَاعِدینَ أجراً عَظِیماً﴾^[250]
امیر مؤمنان علی (عليه‌السلام)، درجهت الگودهي به ياران، خود را ملتزم به اوامر و منزّه ازنواهي معرّفي مي‌نمايند تامعلوم شود مسير امربه معروف ونهي ازمنكر، مسير پاكان راستين است:
«ای مردم! به خدا من شمارا به طاعتی برنمی انگیزم، جزکه خود پیش از شما به گزاردن آن برخیزم. وشما را ازمعصیتی باز نمی دارم، جزآنکه خود پیش ازشما آن را فرومی گذارم.»^[251]
چنانكه حضرت درجنگ صفین، خطاب به مردم مصر ، مهمترين ويژگي خود، پس از قرابت با رسول اكرم(صلّی‌الله‌عليه‌وآله) را، آمربه معروف وناهي ازمنكر بودن خود معرّفي مي‌نمايد.
«ای مردم به پیش بشتابید وسبکبال وسنگین کوچ کنید وبا اموال وجانهای خود جهاد کنید. شما بامرزشکن های ستمگر که قرآن را می خوانند وحکم آنرا نمی‌دانند وبه دین حق دیندار نیستند، همراه امیرمؤمنان وپسرعموی رسول خدا نمی‌جنگند، کسی که آمربه معروف وناهی ازمنکر وبازدارندۀ به حق وقیّم به هدایت و حاکم به کتاب است، کسی که درحکم، رشوه نمی گیرد وبافاجران سازش نمی‌کند در(راه)خدا سرزنش ملامتگری رابه خود نمی گیرد.»^[252]
هدف از ارسال رسل وکتب آسمانی، هدایت مردم بوده است واحکام ومعارف اسلامی ، امانتی است دردست علماء وخوبان امّت اسلامی که باید به مردم برسانند تاآن هدف الهی درجهت تربیت کمالی بشر، تحقق یابد ومردم هدایت شوند وموانع رسیدن به مقامات معنوی ورشد تربیتی، برای آنها ازبین برود.اگر اهل عمل به حقیقت دین وصالحان ومهذّبان امت اسلامی ، به این وظیفۀ خود عمل نکنند، طولی نمی کشد که هدف انبیاء گم شده وتلاششان بی ثمر می ماند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

امام علی (عليه‌السلام) دربارۀ ویژگی های اهل ذکر- که بندگان صالح خداوند هستند- به این مطلب اشاره می کنند که،آنان درحالیکه خود به انجام معروف وترک منکر مشغولند وهمواره درحال خودسازی هستند، نسبت به اعمال مردم جامعه شان بی تفاوت نبوده وآنهارا ارشاد می کنند:
«وهمانا یاد خدا را مردمانی است… نهی ومنع خدارا – درآنچه حرام فرموده – به گوش بی خبران می‌خوانند. به داد فرمان می دهند، وخود ازروی داد کار می کنند، واز کارزشت باز می دارند، وخود اززشتکاری به کنارند. »^[253]
واقعیت موجود درجوامع، اقتضا می کند، همواره غیر از پیامبران وامامان (علیهم السلام)، گروهی از مردمی که چشم بر مطامع دنیوی بسته ، وبرای اطاعت خداوند،درتلاشند نیز،به این وظیفه عمل می کنند. این گروه، شایستگی، حق ووظیفه دارند که امربه معروف ونهی ازمنکر کنند. پاکان دلسوز و ناظرین خودساخته درهمه جا زشتی وگناه راشناسایی کرده، مقابل آن می ایستند و حضوراین افراد، سلامت جامعه راتضمین وباعث عدم رشد فساد ومنکرات خواهد بود.^[254]
اجـتـنـاب از مـنكر و باز داشتن از آن ، دو وظيفه اسلامي شمرده مي‌شود ولي بدون ترديد، به مقتضای ادب در امربه معروف ونهی ازمنکر، در قدم نخست بايد به اصلاح خود پرداخت ، سپس در صدد رفع عيوب ديگران بر آمد وبه امرونهی آنها اقدام کرد. اميرمؤمنان علي(عليه‌السلام)، رعايت اين سلسله مراتب را براي آمرين به معروف وناهيان ازمنكر، مهم واساسي مي‌دانند.^[255] زيرا اينكه انسان خويش را اصلاح كند، مهمتر از توجه به اصلاح غيرخويش است.^[256]
امام(عليه‌السلام) دربياني با تشريح اوضاع وشرايط موجود اجتماعي وظيفۀ اصلي ياران خود را احياي امربه معروف ونهي ازمنكر مي‌دانند؛ چراکه نیکان و پاکان از جامعه رخت بر بسته اند، و افرادي بي ارزش و بي‌شخصیت و سزاوار هرگونه مذمت و نکوهش، جاي آن انسانهاي پر ارزش را گرفته‌اند.
«فساد آشكار گشت ، نه كار زشت را دگرگون كننده‏اي مانده است و نه نافرماني و معصيت را بازدارنده‏اي. با چنين دستاويز مي‏خواهيد در دار قدس خدا مجاور او شويد؟ و نزد وي از گراميترين دوستانش گرديد ؟ هرگز با خدا و بهشت او فسوس نتوان كرد ، و خشنودي او را جز به طاعت به دست نتوان آورد . لعنت خدا بر آنان كه به معروف فرمان دهند ، و خود آن را واگذارند ، و از منكر بازدارند و خود آن را به جا آرند . »^[257]
این شرایط ناگوار، و ظهور انسانهاي بي مقدار، از زماني آغاز شد که خلافت اسلامي از محور اصلي منحرف گشت، و پستهاي کلیدي حکومت اسلامي به دنیاپرستان هوس باز، و ناپرهیزگاران بي‌ارزش سپرده شد، و به قدري آنها در جامعه اسلامي نفوذ کردند که تغییر همه آنها در عصر حکومت اميرمؤمنان علي (علیه السلام) کاري بس مشکل و دشوار بود، و تمام جنگ‌هایي که بر ضد آن حضرت به راه انداختند به واسطه این گروه رهبري مي‌شد.
واينجاست كه امام (علیه السلام) وظیفۀ اصحاب و یاران خود، در برابر چنين شرایط و اوضاعي را شكستن سكوت و احياي امربه معروف ونهي ازمنكر مي‌دانند چراكه با این وضعي که آنها در پیش گرفته اند و در برابر فساد، سکوت یا همکاري دارند نه امر به معروفي در کار است و نه نهي از منکر، هرگز نمي‌توانند به مقام قرّب خدا نایل شوند و در صف اولیاء الله قرار گیرند. واين است كه حضرت، سبب استواري جماعت مسلمين وشكست وذلّت منافقين واشرار را، التزام خوبان جامعه به فريضۀ امربه معروف ونهي ازمنكر معرّفي می فرماید. چراكه نتيجۀ امربه معروف، محكم كردن پشت مؤمنان وكمك به آنهادرراه انجام اين فضيلت است؛ ونتيجۀ نهي ازمنكر، خوار ساختن منافقان است.^[258]
«پس آنکه به کار نیک واداشت، پشت مؤمنان را استوارداشت، وآن که از کار زشت منع فرمود بینی منافقان را به خاک سود.» ^[259]
اگر امربه معروف ونهی ازمنکر، به صورت جامع وکامل عملی شود، جامعۀ اسلامی به محیطی سازنده ورشددهنده تبدیل می شود که درچنین جامعه ای، بستر مناسبی برای تقیّد به احکام شریعت وتعالی روح واعتقاد مسلمانان فراهم خواهد شد.^[260]
درجامعه ای که شرایط عمل به احکام دین، درسایۀ امربه معروف ونهی ازمنکر فراهم است و مؤمنان جامعه ، نسبت به اعمال واعتقادات یکدیگربی تفاوت نیستند، محیط رشد وتربیت صحیح برای همۀ مردم فراهم می شود ونادانان جرئت ارائۀ نظرات نادرست خود رانخواهند یافت.
« (خداوند) امربه معروف رابرای اصلاح کارهمگان، ونهی ازمنکررابرای بازداشتن بیخردان واجب كرد».^[261]
هدف از امر به معروف، اصلاح حال توده مردم در امر دنيا و آخرتشان است. وهدف از نهي از منكر، جلوگيري از اعمال نادرست بي‏خردان است. زيرا اگر حاكم ديني درمقابل بي‌خرد نايستد، فساد او گسترش پيدا خواهد كرد و اين مخالف مصلحت توده مردم دنيا است.
ازعواملی که جامعه رادچار انحطاط می کند، نپرداختن به فریضۀ امربه معروف ونهی ازمنکر است. تمام فرامین واوامر الهی برای پیشرفت جوامع وقرار گرفتن آنها درمسیر الهی،لازم ومفیداست. ترک این فریضه، به ترک فرائض دیگر وعدم ردّمظالم وهمکاری باظالم وافزایش مفاسد اجتماعی می‌ انجامد که هریک می‌تواند مانعی بزرگ درمسیر تربیت حقیقی انسان باشد.^[262] اميرمؤمنان علی (عليه‌السلام) درخطبۀ قاصعه، علّت لعن خداوند نسبت به گذشتگان را تنها مسئلۀ ترک امربه معروف ونهی ازمنکر ازطرف آنها دانسته است. ^[263]
امیر مؤمنان علی (عليه‌السلام)در حکمتی زیبا، عمل نکردن به تکلیف واجبی چون امربه معروف ونهی ازمنکر و به دست فراموشی سپردن آن راسبب حاکمیت اشرار در جامعه معرفی میکنند؛ که دراین صورت نه تنها حق فردی افراد نادیده گرفته می شود، بلکه حقوق اجتماعی نیز ازبین خواهد رفت؛^[264]ودرنتیجه جایی برای اجرای مقتضیات تربیت صحیح بشری باقی نمی‌ماند.
ازديدگاه اميرالمؤمنين(عليه‌السلام)، ترک امربه معروف ونهی ازمنکر، داراي آثار ونتايجي است^[265] كه حضرت، دربخشي از كلام خود، به‌آن اشاره مي‌فرمايند:
«امربه معروف ونهی ازمنکر را وامگذارید که بدترین شما حکمرانی شمارا بر دست گیرند! آنگاه دعا کنید واز شما نپذیرند.»^[266]
اين مطلب داراي دو نكته است:
الف) افراد شرور وفاسد، زمام امور رابه دست می گیرند. پس درواقع، عاملی که می تواند ازتسلّط وحاکمیت افراد تبهکار جلوگیری کند، امربه معروف ونهی ازمنکر است.
میان حاکمیت اشرار و ترک امر به معروف و نهي از منکر علاوه براينكه رابطۀ معنوي و مجازات الهي وجود دارد، به نظر مي‌رسد که پیوندي منطقي نيز قابل اثبات است، چرا که یکي از مصادیق مهم امر به معروف و نهي از منکر اقدام به این دو در برابر حاکمان وقت است که اگر خلافي مرتکب شوند عامّه مردم به آنها تذکّر دهند و اگر معروفي را ترک کنند از آنها مطالبه نمایند. اگر این دو ترک شود و حاکمان هیچ گونه مانع و اعتراضي در برابر خود نبینند جسور مي‌شوند و اشرار بر جامعه اسلامى مسلّط مي‌گردند.
ب) با ترک امربه معروف ونهی ازمنکر و حاکمیت اشرار، دعای خوبان نیز اثری نخواهد داشت.
بعد ازتسلط بدان، خوبان به درگاه الهی می نالند وخداوند دعای آنها را مستجاب نمی کند، یعنی اثر رها کردن امربه معروف ونهی ازمنکر این است که خداوند رحمت خود را ازآن قوم می گیرد، وهرقدر خدا را بخوانند، دعای آنها به موجب این گناه مستجاب نمی شود. زیرا مردمی که زیربار مسئولیت نروند ووظیفۀ بزرگ پاسداری ازحق وقانون رارها کنند، باید درانتظار قدرت‌های خودکامه وستمگر باشند.^[267]
آثار منفی ترک امربه معروف ونهی ازمنکر، قبل ازهرچیز درخود تارک آن، ظاهر می گردد وشخصیت انسانی وارزشهای والای اخلاقی را از اومی گیرد.به تعبیر امیر مؤمنان (عليه‌السلام)، واژگونی قلب وشخصیت انسان، براثر ترک امربه‌معروف‌ونهي‌ازمنکر، سبب نابودی حیات انسانی اوو واژگوني در گودال‌هاي زشتي‌ها ودركات جهنّم می شود؛^[268] وآنان که صاحب روح بلند انسانی هستند، درمقابل انحراف دیگران نمی‌توانند ساکت وبی‌تفاوت بمانند.
«نخست درجه ازجهاد که ازآن باز می مانید، جهاد با دستهاتان بود، پس جهاد با زبان، سپس جهاد با دلهاتان، وآنکه به دل کار نیکی را نستاید وکار زشت اورا ناخوش نیاید، طبیعتش دگرگون شود چنانکه پستی وی بلند شود وبلندیش سرنگون.»^[269]
پس آن كسي که معروف رانشناخته ونمی پسندد وترویج نمی کند وبه انکار منکر نمی پردازد، بهره ای از کمالات انسانی نبرده، بلکه یک انسان وارونه است: ” قُلِبَ فَجُعِلَ أعلَاهُ أسفَلَهُ وَأسفَلُهُ أعلَاهُ”
«وازآنان کسی است که منکر راباز ندارد به دست ودل و زبان، چنین کسی مرده ای است میان زندگان.» ^[270]
تعبیر «مَیِّتُ الأحیَاءِ» به روشنی این نکته را تأیید می کند که امربه معروف ونهی ازمنکر،برای تحّرک وپویایی جامعۀ اسلامی درجهت رشد تربیتی افراد جامعه تشریع شده است. درواقع، شخصی که به این فریضه توجّه می‌کند وعامل به آن است، مانند روح زنده‌ای است که رشد وهدایت وسعادت را درجامعۀ خود جاری می‌کند ودرمقابل، فردی که با ترک امربه‌معروف ونهی ازمنکر، به صلاح وفساد جامعه‌اش بی‌تفاوت است، مانند مرده‌ای دربین زندگان خواهد بود.

3.2.1. ياران مطلوب، نمونۀ آمرين به معروف وناهيان از منكر

ياران مطلوب اميرمؤمنان علي(عليه‌السلام) همچون روح زنده‌اي دركالبد جامعه، آن‌را از فساد وگمراهي ونابودي حفظ نمودند و با فداكردن جان و آسايش خود، همچون جهادگري آگاه، به امربه‌معروف ونهي‌از منكر پرداختند چنانكه اين مطلب در تاريخ زندگي برخي از آن‌ها به خوبي مشهود است؛ وآنچه در ذيل نام هريك از اين افراد به‌عنوان نمونه ذكر مي‌شود، تنها مختصري از شيوه ومنش آگاهانۀ آنان در احياي امربه‌معروف ونهي ازمنكر است.
عمّار ياسر مَذحِجي
عمّار ياسر، صحابۀ بزرگ پيامبر(صلّی‌الله‌عليه‌وآله) ودوستدار اهل‌بيت عصمت وطهارت بود كه همچون روح زنده‌اي درجامعه، درمقابل بديها وزشتيها مي‌ايستاد وزبان به اعتراض مي‌گشود. زماني‌كه پيامبر خدا(صلّی‌الله‌عليه‌وآله)، فرمان ساختن مسجد را درمدينه صادر كرد، عدّه‌اي سعي مي‌كردند كه كار بيشتري را به عهدۀ عمّار بگذارند. وقتي عمّار به عنوان اعتراض به كار آنها شعري را مي‌خواند كه درواقع خطابش به عثمان بن عفان بود، عثمان برآشفت وگفت: « اي پسرسميه، امروز شنيدم كه چه گفتي؛ به خدا قسم كه روزي همين عصا رابربيني تو خواهم نواخت.» رسول خدا(صلّی‌الله‌عليه‌وآله) ازاين گفته به‌خشم آمد وگفت: «ايشان رابا عمّار چه كار؟ اوآنان را به بهشت دعوت مي‌كند وآنان او را به سوي آتش مي‌خوانند…»
عمّار درزمان حكومت عثمان نيز، چهرۀ درخشان اعتراض عليه اوبود. او پيوسته ازاعمال ناهنجار وي وبني‌اميّه، كه عثمان آنها رابرسركارآورده بود، انتقاد مي‌كرد. عثمان هم كه ازپيش خاطرۀ تلخي از او داشت باوي با شدّت عمل رفتار مي‌كرد. ازجمله اينكه صندوقي پراز جواهر دربيت‌المال بود؛ عثمان مقداري ازآنها رابرداشت تا زنانش خود را باآن زينت دهند. مردم به سختي به اين كار او اعتراض كردند واو راخشمناك ساختند.
عثمان بر منبر رفت وگفت: «ماهرمقدار بخواهيم از بيت‌المال برمي‌داريم، اگرچه بيني مردم به خاك ماليده شود.» درآن مجلس اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) حضور داشت وبه اين سخن او معترض شد. وقتي عمّار نيز اعتراض كرد، عثمان دستور داد كه او رابگيرند ونگاه دارند. سپس آنقدر او را مورد آزار قرار داد كه عمّار بيهوش شد.^[271]
ابوذر غفاري
ابوذر غفاري، ازياران خاص وباوفاي اميرالمؤمنين(عليه‌السلام)، اسراف، تبذير و بخشش‏هاي ناهنجار خليفۀ سوم را تحمّل نكرد و عليه آنها به اعتراض ‌پرداخت و تحريف‏هايي را كه مي‏خواستند براي پشتوانه‏سازي اين حاتم‏بخشي‏ها درست كنند، قبول نكرد و اشتباهات خليفه و توجيه‏گري كعب‌الأحبار را آشكارا بين نمود؛ خليفه، او را كه فريادِ رساي عدالتخواهي بود به شام كه تازه مسلمان و ناآشنا به فرهنگ اسلام بود تبعيد كرد.^[272]
معاويه نيز كه در شام، مانند شاهان زندگي مي‌كرد و اعمال قيصرگونه انجام مي‌داد و عملاً احكام اسلام را زير پا مي‏نهاد، از فريادهاي ابوذر درامان نماند^[273] و به‌اين ترتيب به عثمان نوشت كه اگر ابوذر درشام بماند، آن‌جا را به آشوب خواهد كشيد. عثمان نيز دستور داد كه ابوذر را با سخت‏ترين و رنج‏آميزترين شكل ، به مدينه بازگردانند.^[274]
ابوذر به مدينه آمد. نه شيوه عثمان تغييري كرده بود و نه موضع ابوذر ! پس اعتراض و فرياد و حق‌گويي و افشاگري او ادامه داشت ؛ و چون تطميع‏ها و تهديدهاي دستگاه حكومت، تأثيري نداشت، شيوه برخورد حكومت به گونه‏اي ديگر شد. او به ربذه، بيابان خشك و سوزان، تبعيد شد^[275] و خليفه بخش‏نامه كرد كه هيچ كس حق ندارد ابوذر را بدرقه كند.^[276]
اميرمؤمنان علي(عليه‌السلام) كه آن بخش‏نامه را ستمگرانه مي‌دانست، با فرزندان و تني چند از صحابيان، ابوذر را بدرقه كردو در جملاتي سنگين، مظلوميت ابو ذر را بيان فرمود.^[277]ديگران نيز سخن گفتند تا مردمان بدانند كه ابوذر، اين صحابى بزرگ را حقگويي و ستم ستيزي‏اش به ربذه مي‏فرستد، نه چيزهاي ديگر.^[278]
تبعيد ابوذر، از جمله زمينه‏هاي شورش عليه عثمان بود. او با قلبي آكنده از غم كه او را از مرقد مطهّر حبيبش، پيامبرخدا(صلّی‌الله‌عليه‌وآله) جدا ساختند به ربذه رفت، درحالي‌كه هيچ‌گاه زير بار مسئوليت حقگويي، شانه خالي نكرده بود. عبد اللَّه بن حواش كعبي مي‏گويد: «ابوذر را در ربذه تنهاي تنها ديدم، كه در سايۀ سايباني نشسته‌بود؛ گفتم:هان، ابوذر! تنهايي؟» ‌ گفت:«همواره امر به معروف و نهي از منكر، شعارم بود و حقگويي شيوه‏ام و اين همه، همراهي برايم باقي نگذاشت.»^[279]