Trise-base ، بوریک اسید و EDTA با مقادیر ذکر شده با آب مقطر به حجم cc 500 رسانده شد.

• • باید دقت شود که بافرهای با غلظت زیاد در حجم کم تهیه شود تا تحت تاثیر عوامل محیطی، بافر پایداری خود را از دست ندهد و رسوب نکند.

۳-۵-۲- محلول رنگ آمیزی DNA Stain
در اغلب آزمایشگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ بیولوژی مولکولی از محلول اتیدیوم بروماید استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. اتیدیوم بروماید یک ماده موتاژن قوی می‌‌‌‌‌‌‌‌باشد و در نتیجه در استفاده از آن باید توجه زیادی شود. بنابراین در این مطالعه از یک ماده جایگزین اتیدیوم بروماید استفاده شد. محلول DNA Stain یک ماده ایمن برای رنگ آمیزی نوکلئیک اسید می‌‌‌‌‌‌‌‌باشد که از لحاظ کارایی با اتیدیوم بروماید تفاوتی ندارد. برای استفاده از این ماده به ازای ۱۰۰ میلی لیتر ژل آگارز، µl 8-6 DNA Stain استفاده می‌‌‌‌‌‌‌‌شود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۳-۶-استخراج DNA از خون
در این مطالعه برای استخراج DNA از کیت ATP استفاده شد که اساس آن روشSalting out – کلروفرم است. لازم است قبل از شروع کار، کلیه وسایل و مواد مورد نیاز ( میکروتیوپ ها، سمپلر و سر سمپلر، محلول‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ لیز کننده و…) روی میز کار قرار داده شود. دقت شود که اتانول در فریزر باشد تا موقع استفاده سرد باشد و کلیه وسایل اتوکلاو شده باشند.
به منظور استخراج DNA به ترتیب عمل شد:

1. 1. ۵۰۰ میکرولیتر از نمونه خون که در لوله‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ حاوی EDTA است، در ویال‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌۵/۱ یا ۲ میلی لیتری قرار داده شد.

1. 1. به نمونه خون، ۵۰۰ میکرولیتر بافر لیز کننده سلولی اضافه کرده و با سر و ته کردن ویال سعی شد سلول‌ها تخریب شوند. مجددا^ʺ ۱۰۰۰ میکرو لیتر بافر لیز کننده سلولی اضافه شد و با سر و ته کردن ویال یا ورتکس کردن لیز سلولی ادامه یافت‌‌.

1. 1. سپس مخلوط به دست آمده به مدت ۴ دقیقه با دور g7000 سانتریفیوژ شده و مایع رویی دور ریخته شد.

1. 1. مجددا^ʺ ۵۰۰ میکرولیتر بافر لیز کننده سلولی به رسوب اضافه شد‌‌‌‌‌ و مرحله دو و سه تکرار شد و سعی شد هر بار رسوب از ویال جدا شده و در بافر معلق شود و مرحله ۳ تکرار شد.

1. 1. سپس ۳۰۰ میکرولیتر بافر لیز کننده هسته‌ای به رسوب اضافه شده و ویال‌‌ها به مدت ۳۰ دقیقه در دمای اتاق قرار داده شد.

1. 1. پس از آن ۱۰۰ میکرولیتر NaCl 6M و ۶۰۰ میکرولیتر کلروفرم به ویال اضافه کرده و مخلوط شد.

1. 1. سپس ویال‌‌ها را حدود ۱۵ ثانیه ورتکس کرده تا محلول همگنی به دست آید.

1. 1. سپس ویال‌ها به مدت ۴ دقیقه با دور g 7000 سانتریفیوژ گردید که در این مرحله ۳ فاز دیده شد که فاز رویی حاوی DNA است.

1. 1. با دقت ۳۰۰ میکرولیتر از محلول رویی را در تیوب جدید ریخته‌‌‌‌‌‌ و فازهای دیگر دور ریخته شد. ( این مرحله باید با دقت انجام شود تا از فاز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ دیگر بر داشته نشود).

1. 1. ۱۰۰۰ میکرولیتر اتانول ۱۰۰% سرد (که قبلا در ۲۰- درجه سانتی‌گراد قرار داده شده‌است) به ویال اضافه شده و به آهستگی سروته شده تا کلاف DNA مشاهده شود (گاهی اوقات ممکن است کلاف دیده نشود).

1. 1. سپس به مدت ۲ دقیقه دورg 10000 سانتریفیوژ شد.

1. 1. محلول رویی دور ریخته شده و ۷۰۰ میکرولیتر اتانول ۷۰% سرد برای شستشوی DNA اضافه شده و آهسته تکان داده شد و مرحله ۱۱ مجددا تکرار گردید‌‌‌.

1. 1. محلول رویی دور ریخته شد و میکروتیوب‌ها به صورت وارونه روی یک دستمال قرار داده ‌‌‌‌شدند تا خشک شوند و الکل تبخیر شود. حدودا^“ ۳۰ دقیقه کافی است.

1. 1. در نهایت حدود ۱۰۰-۵۰ میکرولیتر آب دو بار تقطیر استریل به میکروتیوب ها اضافه گردید، در این مرحله می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به جای آب از بافر (Trise-EDTA)TE نیز استفاده کرد و DNA استخراج شده در دمای ۴ درجه سانتی نگهداری می‌‌‌‌شود.

۳-۷- تهیه ژل آگارز و الکتروفورز
بسته به درصد ژل آگارز مورد نیاز، ژل تهیه می‌‌‌‌‌‌‌‌گردد که برای تهیه cc20 ژل آگارز ۲% به ترتیب زیر عمل شد:

1. 1. ۳/۰ گرم پودر آگارز در یک ارلن ریخته و با ۲۰ میلی لیتر بافر TBE1X مخلوط کرده و با بهره گرفتن از دستگاه ماکروویو حرارت داده شد، تا شفاف شود.

1. 1. سپس به آن مقدار µl 2/1 DNA Stain افزوده شد.

1. 1. در مرحله بعد ژل در سینی حاوی شانه ریخته شد. پس از سفت شدن ژل، شانه به آرامی برداشته شده و سینی داخل تانک حاوی بافر قرار داده شد. لازم به ذکر است که بایستی بافر چند میلی‌متر روی سطح ژل را بپوشاند.

1. 1. محصول PCR یا DNA تام استخراج شده با بافر سنگین کننده (۶X) (به اندازه ی ۲/۰ حجم محصول PCR یا DNA تام)، مخلوط شده و به درون چاهک انتقال داده شد.

1. 1. جریان در دستگاه با ولتاژ ۱۴۰ ولت برقرار شد.

1. 1. پس از اینکه رنگ پیشرو دو سوم طول ژل را طی کرد، ولتاژ قطع گردید و ژل از درون تانک خارج شد و سپس با بهره گرفتن از دستگاهGel documentation عکس برداری انجام گرفت.

۳-۸- طراحی پرایمر
برای مشخص کردن SNP‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ناحیه پروموتری ژن GKN1، ابتدا با نرم افزار oligo، پرایمر‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ اختصاصی مورد نظر طراحی گردید و با بهره گرفتن از سایت Pubmed توالی پرایمرها BLAST گردید تا اختصاصیت آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد و پرایمرها توسط شرکت ماکروژن کره با واسطه شرکت زیست پیشگام ایران سنتز شد.
۳-۹- تکثیر ناحیه پروموتری ژن GKN1
پس از طراحی پرایمرهای مناسب، دو ناحیه از پروموتر ژن GKN1 به نام‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فرضی GKN1A و GKN1B با تکنیک PCR تکثیر شد. توالی پرایمرها، شرایط PCR و مواد مورد نیاز PCR به ترتیب در جدول ۳-۱، ۳-۲ و ۳-۳ آمده است.
جدول ۳-۱: توالی پرایمرهای GKN1A و GKN1B

پرایمر
توالی
اندازه محصول

عوامل فردی: برخی خصایص فردی مثل؛ خود کنترلی بالا، حیطه کنترل داخلی و نیاز به قدرت سبب می‌شوند فرد به سمت رفتار سیاسی تمایل داشته باشد. چنین افرادی سطح بالایی از تأثیر اجتماعی داشته و عقیده دارند که می‌توانند محیط خود را کنترل کرده و به دنبال وسیله ای برای پیشبرد علایق فردی خود هستند بنابراین به کارهایی دست می‌زنند که این عوامل را به طرز مناسبی پاسخ دهند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

عوامل سازمانی: شامل؛ کمبود منابع که فرصت برای پیشرفت رقابت برای منابع محدود را زیاد می‌کند.
زمانی که پاداش دهی به صورت ذهنی و سلیقه ای باشد.
زمانی که اعتماد در سازمان کاهش یابد.
زمانی که نقش فرد در سازمان مبهم باشد.
فرهنگ سازمانی که بر رویکرد برد و باخت تأکید دارد.
فشاری که برای انجام کار به افراد وارد می‌شود.
زمانی که افراد بالا دست به رفتار سیاسی دست می‌زنند جوی را بوجود می‌آورند که به افراد زیر دست نیز این اجازه داده می‌شود که رفتار سیاسی داشته باشند.
این عوامل را می‌توان به صرت شکل زیر نشان داد:
عوامل فردی
خود نطارتی زیاد
کنترل درونی
ریاست طلبی
سرمایه گذاری در سازمان
داشتن موقعیت شغلی جایگزین
انتظار موفقیت
عوامل سازمانی
منابع محود و کمیاب
ساختار و فرهنگ سازمان
ابهام در نقش
تغییرات سازمانی
تصمیمات برنامه­ ریزی نشده
اعتماد کم
سیستم ارزیابی عملکرد نامشخص
سیستم پاداش برد و باختی
سیستم تصمیم ­گیری مبتنی بر بروکراسی
فشار برای عملکرد عالی
زیاد

رفتار سیاسی
کم ر سیاسی

–
زیاد
رفتار سیاسی
کم
–
شکل ۲-۱۰ .عوامل مؤثر بر رفتارهای سیاسی

۲-۴-۸-۴- سطوحعمل سیاسی در سازمان

گرچه بیشتر رفتارهای سیاسی در سطح فردی رخ می­دهد، ولی می­توانند در سطوح گروهی یا سازمانی نیز صورت پذیرند (کریتنر و کنیکی،۲۰۰۱). هر سطح نیز ویژگی­های برجسته خاص خود را دارد. در سطح فردی، افراد به دنبال منافع فردی خود هستند. ولی ابعاد سیاسی
ائتلاف­ها و شبکه­ ها به روشنی عمل سیاسی در سطح فردی نیست. در قالب سازمان نیز، یک ائتلاف یک گروه غیر رسمی است که برای پیگیری یک موضوع به هم پیوسته­اند. ائتلاف­ها می­توانند با عضویت در گروه غیر رسمی تقارن داشته یا نداشته باشند (رابینز و جاج، ۲۰۰۸).

شکل۲-۱۱ . سطوح عمل سیاسی درسازمان(کریتنر و کنیکی، ۲۰۰۱)

۲-۴-۸-۵- دیدگاه‌های مربوط به سیاست درسازمان

دو دیدگاه غالب رایج در مورد سیاست سازمانی عبارتند از دیدگاهی که بر گرفته از فلسفه ماچیاولی است و سیاست را بر حسب علائق فردی و استفاده از ابزار تأئید نشده تعریف می‌کند. در این حالت سیاست سازمانی عبارت است از مدیریت نفوذ برای رسیدن به اهدافی که توسط سازمان مجوز ندارند یا بدست آوردن و تحقق اهداف دارای مجوز از طریق ابزار نفوذ بدون مجوز امکان پذیر است. افراد معمولاً سیاسی محسوب می‌شوند و این زمانی است که آنها به دنبال اهداف خود یا استفاده از ابزاری هستند که توسط سازمان به آنها اجازه استفاده از آن داده نشده یا محدودیت های قانونی مانعی برای آن محسوب می‌شوند.
دومین دیدگاهی که وجود دارد با سیاست به عنوان یک کارکرد لازم و ضروری که از تفاوتها در علائق فردی افراد ناشی می‌شود برخورد می‌کند. در این حالت سیاست سازمانی هنر مصالحه خلاق در بین علایق رقیب است. سیاست سازمانی همچنین استفاده از قدرت برای توسعه اهداف قابل قبول جمعی و اهدافی است که علایق جمعی و فردی را به حالت توازن می‌رساند. این دو رویکرد در مورد سیاست سازمانی از آن یک شمشیر دولبه می‌سازد. در تحقیقاتی که انجام گرفته ۵۳% افراد بیان داشتند که سیاست سازمانی تحقق اهداف سازمان و بقای آن را میسر می‌سازد. با این وجود سیاست های سازمانی به خودی خود خوب یا بد نیست (شرمرهورن و همکاران،۲۰۰۳)

۲-۴-۸-۶- سیاست به عنوان وسیله ای برای حفاظت شخصی

با وجود اینکه سیاست سازمانی برای سازمان به طور کلی مفید است، این واژه بیشتر در حوزه فردی با عنوان حفاظت فردی بهتر شناخته شده و درک می‌شود. این مسأله خواه مورد قبول سازمان باشد یا نه تمامی کارکنان به این اعتقاد دارند که در هر سازمانی آنها باید ابتدا مراقب خود باشند. در بسیاری از سازمانها اگر کارکنان از خود مراقبت نکنند هیچ کس دیگر نیز این کار را برای آنها نخواهد کرد (رابینز و جاج، ۲۰۰۸).

در این روایت هر سه زنجیره ی روایی را می توان مشاهده کرد.
–زنجیره ی میثاقی: برگشتن راوی از مسافرت بدون این که به خانواده اش اطلاع بدهد و منتظر نبودن خانواده اش برای ورود او، برنامه ی نسبتاً منظم خاموشی قبل از مسافرت راوی، طولانی تر شدن زمان خاموشی برق از طرف اداره برق، جواب منفی تعمیرکاران به راوی در مورد انجام تعمیر لوازم برقی، عدم دسترسی تعمیرکاران به لوازم یدکی به خاطر قراردادهای شرکت های سازنده ی لوازم برقی، امیدوار بودن راوی به این که بتواند با بهره گرفتن از وسایل برقی زندگی خود را راحت تر کند و مأیوس شدنش به خاطر عدم خدمت رسانی صحیح اداره ی برق، زنجیره های میثاقی این داستان را شکل داده اند.

–زنجیره ی اجرایی: تلاش راوی برای اطلاع از زمان پایان خاموشی و برقراری تماس تلفنی با اداره ی برق، دوش گرفتن با آب سرد توسط راوی برای غلبه بر شدت گرمازدگی و خستگی، تلاش راوی برای یافتن تعمیرکار برای ماشین لباس شویی، خریدن وسایل برقی متعدد از سوی راوی و بالا رفتن از پله ها برای رسیدن به طبقه ی چهاردهم توسط راوی زنجیره های اجرایی روایت به حساب می آیند.
–زنجیره ی انفصالی: برگشتن راوی از مسافرت، عدم حضور خانواده ی راوی در منزل و برگشتن خانواده به خانه، مراجعه ی راوی به تعمیرگاه ها و ورود و خروج او به چند تعمیرگاه، برگشتن راوی به خانه رفتن راوی پیش یکی از دوستانش و قطع و وصل های پی در پی برق را هم می توان زنجیره های انفصالی این داستان نامید.
۵-از بیمارستان تا تیمارستان^[۶۱۳]
راوی داستان به خاطر بیماری در بیمارستانی بستری می شود و تحت نظر پزشکی که دوستش هم بوده مورد معالجه قرار می گیرد. اما مسائل و مشکلاتی مثل کمبود امکانات رفاهی لازم در بیمارستان، عدم توجه کافی پزشک و پرستاران به بیمار، هزینه های بسیار بالای بیمارستان و مشغول بودن پزشک به کارهای دیگری غیر از معالجه ی بیمار باعث می شود که نه تنها بیمار ی اش بهبود پیدا نکند بلکه ناراحتی های عصبی هم به آن اضافه شود. نهایتاً راوی به توصیه ی پزشک معالجش برای سرمایه گذاری به یک بنگاه معاملات ملکی می رود اما با به کار بستن توصیه های بهداشتی دلال معاملات ملکی درباره ی بیماری اش از ناراحتی جسمانی خلاص می شود.
هدف مؤلف از نقل این داستان علاوه بر ذکر مسائل و کمبودهای نظام درمانی و بی توجهی پزشکان به کار اصلی شان بیان نوعی وارونگی موجود در مشاغل جامعه بوده است.
-روز بعد آقای دکتر که مرا بستری کرده بود بعد از چهار روز غیبت به بالینم آمد. خوشحال و خندان بود. چند ورق کاغذ در دست داشت. سه چهار نفر هم همراهش بودند، خیال کردم همراهانش هم پزشک هستند و آن ها را برای شور درباره ی وضع من همراه آورده و آن کاغذها هم حاوی درجه حرارت و فشارخون و نتیجه ی آزمایش است. ولی با کمال تعجب دیدم یکی از این کاغذها نقشه ی زمین های داودیه است، دومی نقشه ی عباس آباد، سومی نقشه ی نیاوران و همراهان دکتر هم یکی مهندس، یکی معمار و یکی دلال معاملات ملکی است. از من پرسید حالت چطور است؟ جواب دادم: حالم هیچ فرقی نکرده است. گفت به تو توصیه می کنم…. خیال کردم می خواهد رژیم مخصوصی را توصیه کند ولی دیدم گفت: به تو توصیه می کنم که حرف مرا بشنوی و یک قطعه از این اراضی داودیه را برداری….
–تحلیل داستان
الف) کنشگران
در این روایت چند شخصیت در نقش کنشگر فاعل ظاهر شده اند. راوی داستان به عنوان فاعل با هدف بهبود بیماری اش به پزشک مراجعه می کند. پزشک هم در نقش فاعل ظاهر شده و هدف او چکاپ کامل بیمار و رسیدگی به اوضاع جسمی اوست. ضمن این که افرادی مثل پرستاران و پرسنل بیمارستان هم در کنار پزشک به نوعی نقش فاعل را دارند و هدف آن ها هم کمک به بیمار و رسیدگی به اوست.
راوی داستان به خاطر وجود عوامل بازدارنده ای مثل بی توجهی پزشک و پرسنل بیمارستان به او، برنامه ی غذایی نامناسب بیمارستان و عدم رعایت حال بیماران از جانب پرستاران و بعضی از ملاقات کنندگان به هدف خود نمی رسد وبیماری اش بهبود پیدا نمی کند. اما دلال معاملات ملکی با ارائه ی نسخه ای که حاوی چند نوع داروی قدیمی بوده نقش کنشگر یاری رسان را دارد و باعث بهبود بیماری راوی می شود.
در مورد پزشک هم باید گفت که توجه او به مسائلی مثل معامله ی ملک و زمین عامل بازدارنده ای محسوب می شود که مانع از رسیدگی صحیح و دقیق او به بیمار شده است.
عده ای از دوستان و همکاران راوی که به ملاقات او در بیمارستان رفته و همچنین مسئولین و رؤسای اداره ی محل کار راوی اعطاکننده ها و راوی هم دریافت کننده ی این روایت به شمار می روند.

فاعل

بیمار(راوی)

هدف

بهبود بیماری

بازدارنده

بی مسئولیتی پزشک معالج

یاری رسان

دلال معاملات ملکی

اعطاکننده

دوستان راوی/دلال معاملات ملکی

دریافت کننده

راوی

ب) زنجیره های روایی
–زنجیره ی میثاقی: توصیه ی پزشک به راوی برای بستری شدن در بیمارستان، دستورات پزشک معالج به پرستاران درباره ی بیماری راوی و انجام آزمایش و عکسبرداری از او، قوانین بیمارستان در مورد ساعات حضور پرستاران برای رسیدگی به بیمار، برنامه ی غذایی ثابت بیمارستان، ساعات تعیین شده برای حضور افراد ملاقات کننده در اتاق بیماران و لیست هزینه های بیمارستان(که در اختیار راوی قرار گرفته است) زنجیره های میثاقی روایت محسوب می شوند.
–زنجیره ی اجرایی: بستری شدن راوی در بیمارستان، رسیدگی پرستاران به او، نظافت اتاق بیماران توسط پرسنل خدماتی بیمارستان، صحبت کردن ملاقات کنندگان با روای و پاسخ دادن روای به آن ها، انجام دادن توصیه ی پزشک از سوی بیمار و مراجعه ی او به بنگاه معاملات ملکی برای خرید زمین، صحبت راوی با دلال معاملات ملکی در مورد بیماری اش، انجام دستورات دلال توسط راوی و بهبود بیماری اش زنجیره های اجرایی این روایت را شکل داده اند.
– زنجیره ی انفصالی: رفتن راوی به بیمارستان، رفتن پزشک معالج راوی به شمال برای انجام کارهای متفرقه، ورود و خروج های متعدد پرستاران و دیگر پرسنل بیمارستان به اتاق راوی، ورود و خروج ملاقات کنندگان به اتاق راوی، برگشتن پزشک به بیمارستان و رفتن او به اتاق راوی، مرخص شدن راوی از بیمارستان، ورود و خروج او به بنگاه معاملات ملکی زنجیره های انفصالی داستان هستند.
۶-جرم راانسان می کند،چوبش راحیوان می خورد^[۶۱۴]
راوی داستان در حال عبور از خیابان بوده که ناگهان یک زنبیل بسیار بزرگ که پر از مصالح ساختمانی هم بوده از بالای ساختمان چند طبقه ای به پایین سقوط می کند و در فاصله ی پنج سانتیمتری او به زمین می خورد. افراد مختلفی از جمله رهگذارن و کسبه ی اطراف به سمت راوی می دوند و بعد از انتقاد از نحوه ی ساختمان سازی پیشنهاد می کنند که راوی شکایت نامه ای بنویسد تا آن ها هم امضاء کنند و تخلف مسئولین مربوط به این اتفاق مورد رسیدگی قرار بگیرد اما در مدت کوتاهی که راوی به دنبال قلم و کاغذ برای نوشتن شکایت نامه می گردد و تا پایان نوشتن متن شکایت نامه هر یک از افراد به نحوی درباره ی بی فایده بودن شکایت صحبت می کنند و حاضر به امضاء شکایت نامه نمی شوند. وقتی که راوی به خانه بر می گردد و اهالی خانه از اتفاقی که برایش افتاده آگاه می شوند به نحوی او را مجبور می کنند تا گوسفندی را برای صدقه قربانی کنند. راوی که در اصل با این کار مخالف بوده به شرط تقسیم صحیح گوشت بین نیازمندان واقعی حاضر به انجام این کار می شود اما بعد از این که گوسفند قربانی می شود و راوی به خانه بر می گردد می بیند که اهالی خانه گوشت قربانی را مطابق میل خود و بر اساس روابط و دوستی های خاصی که با افراد مختلف داشته اند بین همان افراد تقسیم کرده اند و قسمت زیادی را هم برای خودشان نگه داشته اند. اما اعتراض او به جایی نمی رسد و هیچ کس در این زمینه به حرف های او توجهی نمی کند و نهایتاً او از این که از همان ابتدا بعد از افتادن زنبیل ایستاده و به فکر شکایت افتاده تا جایی که ماجرا را برای خانواده اش تعریف کرده ابراز پشیمانی می کند چون علاوه بر این که کسی همراهیش نکرده تا شکایتی بکند، مقداری هم هزینه صرف کرده به امید قربانی و صدقه دادن اما به این هدفش هم نرسیده است.
-این حکایت به ما می آموزد که هر جا مثل بنده به حوادث کشنده ای بر خوردید و مرگ را پیش چشم دیدید، ابداً جیک نزنید و سرتان را پایین بیاندازید و بروید و همین قدر که سالم مانده اید خدا ر اشکر کنید. چون اگر بخواهید بایستید و سروصدا راه بیاندازید اولا مدتی وقتتان تلف می شود. ثانیا هیچ کس با شما همراهی نخواهد کرد. ثالثا پانصد تومان از جیبتان خواهد پرید و در این میان فقط کاسه کوزه سر یک گوسفند بدبخت خواهد شکست و به جای همه ی انسان هایی که ممکن است مسئولیتی در این قضیه داشته باشند فقط یک حیوان زبان بسته مجازات خواهد شد. جرم را انسان می کند و چوبش را حیوان می خورد.
–تحلیل داستان
الف) کنشگران
در ابتدای این داستان راوی در نقش کنشگر فاعل است و هدف او هم عبور از خیابان و رد شدن از زیر ساختمان ناتمام است که سقوط زنبیل از بالای ساختمان به عنوان بازدارنده عمل می کند و علاوه بر این که مانع از عبور راوی می شود جریانات دیگر داستان را هم به وجود می آورد.
در قسمت بعد باز هم راوی فاعل است و هدف او تنظیم شکایت نامه و تقاضای رسیدگی به اتفاقی است که برایش افتاده است، افراد و کسبه ی حاضر در محل در ابتدا نقش یاری رسان را بر عهده دارند ولی در ادامه هم خودشان از کمک به راوی منصرف می شوند و هم با منصرف کردن راوی از شکایت کردن نقش کنشگر مخالف و بازدارنده را بر عهده می گیرند.
در ادامه ی داستان که در خانه ی راوی اتفاق می افتد در ابتدا افراد خانواده ی راوی فاعل هستند و هدف آن ها هم این است که راوی را مجبور کنند تا گوسفندی را قربانی کند. با موافقت راوی، مجدداً راوی نقش فاعل را می پذیرد و هدف او هم قربانی کردن و تقسیم صحیح و عادلانه ی گوشت بین افراد و نیازمندان واقعی است. اما افراد خانواده ی راوی با اهمیت ندادن به صحبت های او به عنوان کنشگر بازدارنده وارد داستان شده و هر یک به نحوی مانع از تقسیم گوشت طبق نظر راوی می شوند. در این قسمت اهالی خانه اعطاکننده و افرادی مثل آرایشگر و پزشک محله و اقوام و دوستان دریافت کننده هستند. ضمناً می توان گفت که خود راوی هم اعطاکننده و افراد خانواده اش دریافت کننده هستند.

فاعل

راوی

هدف

عبور از خیابان/شکایت از مسئولین ساختن بنا/توزیع گوشت قربانی میان افراد نیازمند

این رسولان ضمیر رازگو
نخو تی دارند و کبری چون شهان
تا ابهاشان به جا گه ناوری
کی رسانند آن امانت را به تو
هر ادبشان کی همی‌آید پسند

مستمع خواهند اسرافیل خو
چاکری خواهند از اهل جهان
از رسالتشان چگونه بر خوری
تا نباشی پیششان را کع دو تو
کامدند ایشان ز ایوان بلند
(مثنوی، ۳۶۰۳-۳۶۰۷/۳)

۲۸) گرچه تفسیر زبان روشن گر است

لیک عشق بی زبان روشن تر است

(بیت ۱۱۳)
انقروی:
«اگر چه تفسیری که زبان می‌کند وتعبیری که به وسیله‌ی زبان بیان می‌شود روشن و واضح است، لیکن عشق عاشق بی زبان بر فحوای: لسانُ الحالِ اَنطَقُ مِن لِسانُ المَقالِ، واضح تر و روشن تر است. پس اگر این حالات وجود نداشته باشد و این صفات در عاشق مشاهده نشود، با تفسیر مجرد عشق، عاشق شدن محال است.» (انقروی،۱۳۸۰:۸۹)
نیکلسون:
نیکلسون بر این عقیده است که واژه‌ی روشن گر به معنای صیقل دهنده و روشن کننده در باره‌ی فرشتگان به کار رفته است که دل آن‌ ها صافی است.
و منظور عشق بی زبان را نشانه‌های عشق، چون اضطراب و هیجان، و رنگ پریدگی و… دانسته است. (نیکلسون،۱۳۸۴:۳۸)
فروزانفر:
فروزانفر احتمال داده است که مقصود این بیت مقایسه‌ی بحث و استدلال باشد با کشف و شهود و مصراع اول را به طریق اهل بحث و مصراع دوم را بر روش اهل کشف دانسته است. و چنین توضیح می‌دهد:«عشق مانند امور وجدانی است که راه معرفت آن‌ ها حصول آن‌ ها ست و تعبیر و بسط مقال توانایی آن ندارد که آن‌ ها را خوب و تمام بیان کند ولی همین که حاصل شد خود را بیان و تفسیر می‌کند و پرده از حقیقت خویش بر می‌گیرد، عشق نیز وقتی ادراک می‌شود که آدمی‌به عشق متحقق گردد ولی عبارت، هر‌اند ازه که فصیح و روشن باشد از ادء مفهوم آن کوتاه می‌آید.» (فروزانفر،۱۳۸۲:۸۸)
زمانی:
زمانی این گونه بیان می‌کند که: «اگر چه تفسیر و تبیین زبان، روشن کننده‌ی مسائل است، ولی عشق موضوعی نیست که به زبان در آید. پس عشقی که به زبان در نیاید از هر بیانی روشن تر است. این عشق است که خود را بیان می‌کند نه زبان.» (زمانی،۱۳۷۸:۹۲).
استعلامی:
استعلامی‌ بدون اینکه حتّی به معنای لغوی و ظاهری بیت بپردازد از آن گذشته است.
گولپینارلی:
عقیده دارد که بیت اشاره به‌این حدیث «مَن عَشَقَ فَعَفَّ ثُمَّ ماتَ ماتَ شَهیداً. » دارد.(گولپینارلی،۱۳۸۴:۱۰۰)
نظر اجمالی:
چنین به نظر می‌رسد که زمانی بیت را خوب درک کرده است و معنی آن را ساده و قابل فهم بیان کرده است. مولوی خود بیان می‌کند که زبان عشق، زبان همدلی و زبان اشارات دل است که هیچ سنخیتی با لفظ و صوت و حرف ندارد:

گفت و صوت و حرف را بر هم زنم

تا که بی این هر سه با تو دم زنم
(مثنوی،۱۷۳۰/۱)

همچنین آزادی های سیاسی هم مورد نظر امام بوده است :
همانا بیعت عموم مردم با من نه از روی ترس قدرتی مسلط بود و نه برای به دست آوردن متاع دنیا . ^[۱۲۳]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

و در نامه ای به مالک می فرمایند :
هیچ وسیله ای برای جلب اعتماد والی به مردم بهتر از نیکوکاری به مردم و تخفیف مالیات و عدم اجبار مردم به کاری که دوست ندارند نمی باشد ، پس در این راه آنقدر بکوش تا به وفاداری رعیت ، خوشبین شوی که این خوش بینی رنج طولانی و مشکلات را از تو بر می دارد . ^[۱۲۴]
پس امام (ع) علاوه بر آزادی فکر و عقیده به آزادی های درونی و بیرونی هم معتقد بوده اند و دنباله روی از دموکراسی می کردند ، یا به بیان بهتر دموکراسی از اعمال و رفتار ایشان برداشته شده است .
عدالت و برابری :
عدالت را بگستران و از ستمکاری پرهیز کن که ستم رعیت را به آوارگی کشاند و بیدادگری به مبارزه و شمشیر انجامید . ^[۱۲۵]
عدالت هرچیز را در جای خود می نهد ، در حالی که بخشش آن را از جای خود خارج می کند . عدالت تدبیر عمومی مردم است در حالی که بخشش گروه خاصی را شامل است پس عدالت شریف تر و برتر است .^[۱۲۶]
آیا به من دستور می دهید برای پیروزی خود از جور و ستم در باره امت اسلامی که به آن ها ولایت دارم استفاده کنم ، به خدا سوگند تا عمر دارم و شب و روز برقرار است و ستارگان از پی هم طلوع و غروب می کنند هرگز چنین کاری نخواهم کرد اگر این اموال از خودم بود به گونه ای مساوی در میان مردم تقسیم می کردم تا چه برسد که جزو اموال خدا است . ^[۱۲۷]
شناخت اقسام عدل : شناخت پایه های ایمان ، صبر ، یقین ، جهاد ، عدل .
عدل بر چهار پایه استوار است : فکری ژرف اندیش ، دانش عمیق و به حقیقت رسیده ، نیکو داوری کردن و استوار بودن در شکیبایی ، پس کسی که درست اندیشید به ژرفای دانش رسید . ^[۱۲۸]
در ضرورت اسقرار عدل : همانا مهربانی تو نسبت به سربازان دلهایشان را به تو می کشاند و همانا برترین روشنی چشم زمامداران برقراری عدل در شهرها و آشکار شدن محبت مردم نسبت به رهبر است که محبت دل های رعیت جز با پاکی قلب ها پدید نمی آید . ^[۱۲۹]
حضرت ، همچنین بر عدالت سیاسی اعتقاد داشتند یعنی آزاد گذاشتن مردم در امر جهاد یکی از جلوه های بسیار مترقی و آرمانی آزادی و عدالت سیاسی حضرت می باشد در برخورد با مجرمین ( خوارج ) نیز یکی از الگوهای عدالت سیاسی هستند .
رفتار ایشان نشانه یک مسلمان حقیقی و واقعی است حتی در مقابل کسانی که خروج از اطاعت کرده بودند بسیار با مدارا برخورد می کردند و حتی آغاز جنگ را به عهده آنها می گذاشتند تا سپاه امام در دفاع شخصی قرار بگیرند نه در حالت تهاجم ، خیری در مصاحبت با کسانی که حق تورا بر خودشان مانند حق او بر تو مراعات نمی کنند وجود ندارد.^[۱۳۰]درباره برابری هم حضرت به مالک اشتر می فرمایند در قلب خود را نسبت به مردم لبریز از رحمت و محبت و لطف برآنان بکن. . . . زیرا مردم یا هم کیشان تو هستند یا همنوعان تو»^[۱۳۱]
در حقوق اسلامی مساله اهل کتاب و غیر اهل کتاب مطرح شده است ویا در بین مسلمانان،مسلمان کامل یا غیر کامل یا سنی وشیعی آمده که مرزبندی شوند حال آنکه پاسخ نظام حقوق اسلامی به این مطلب منفی است.
روایتی از نبی اکرم (ص)نقل شده که می فرمایند:اگر کسی از مسلمانی کمک خواست و وی پاسخ نداد مسلمان نیست. این نشان می دهد که مسلمان در برابر ندای استغاثه هر انسانی مسئول است.حضرت علی (ع)سفارش به مالک اشتر می کند که با مردم مدارا کن و مهربان باش یا برادران دینی تواند یا در خلقت باتو برابرند. ^[۱۳۲]
درد استان زره:حضرت علی (ع)زره خود را نزدیک مسیحی یا یهودی یافت و برای گرفتن آن نزد قاضی شریح شکایت برد.مسیحی از دادن زره امتناع کرد ، قاضی به امام گفت آیا گواهی داری ؟
حضرت فرمودند: نه ،شریح نفع ذمی حکم کرد و از محکمه خارج شد.مرد،پس از اندکی برگشت و گفت زره از آن علی (ع)است و فرد مسیحی مسلمان شد و گفت این ، حکم وقضاوت پیامبران است.^[۱۳۳]
۳–حقوق متقابل مردم و حاکمان
همانطور که مردم حقوقی دارند و حاکمان تکالیف و وظایفی، حاکمان نیز حقوقی دارند که مردم در مقابل آن تکالیف و وظایف دارند.در اینکه حضرت علی (ع)به عنوان ولی و حاکم با خوارج چگونه برخوردی داشته اند به تفسیل بیان می کنیم:
حضرت علی (ع)در حالی که به منبر وعظ خطبه می خواند ، مردی فریاد زد حکم وحکومت جز برای خدا نیست و منظور او طعنه وتعریض بر امیرالمومنین در جریان حکمیت بود پس مولا پاسخ فرمود:آری کلمه حقی است که باطل از آن اراده شده است وآنگاه فرمود : شما را از ورود به مساجد خدا جلوگیری نمی کنیم، تا در آن به ذکر خدا مشغول باشید. شما را از غنایم محروم نمی کنیم تا هنگامی که دست در دست ما دارید.جنگ را ما آغاز نمی کنیم اینهمه حتی در عصر ما که ظاهراً دموکراسی و حقوق بشر است شگفت انگیز می نماید.
خلیفه مسلمین در برابر تعریض و توهین یک عرب عادی با این شیوه رو به رو می شود وانتقاد را خروج از اطاعت نمی شمرد بلکه در قبال گوینده حقوق او را بر می شمرد. ^[۱۳۴]
حقوق متقابل رهبری و مردم هم بسیار مهم است. در میان حقوق الهی بزرگترین حق ، حق رهبر بر مردم و حق مردم بر رهبر است .(( پس رعیت اصلاح نمی شود جز آنکه زمامداران اصلاح گردند و زمامداران اصلاح نمی شوند جز ، با درستکاری رعیت و. . . .))
حق استیفای فردی حقوق از جمله حقوق شهروندی است و اقشار مختلف شهروندان حق دارند خواستار تاثیر فوری حقوق خود در تمام عرصه ها شوند و حاکمیت مؤظف است بدون تاخیر و وقت گذرانی و مسامحه حقوق آنان را تامین نماید.حضرت امیر (ع)فرمودند:از جمله حقوق شما مردم برمن این است که هیچ حقی از شما را به تاخیر نیندازم و آن را فوراًتامین نمایم. همچنین خطاب به بعضی از والیان خود فرمودند:به انصاف رفتار کنید وبه مردم درباره خودتان حق بدهید در برآوردن حاجات مردم کم حوصلگی نکنید که شما خزانه داران شهروندان و نمایندگان ملت و سفیران پیشوایان می باشید وهیچ کس را از حاجتش محروم نکنید. ^[۱۳۵]
از جمله حقوق شهروندی آن است که حاکمیت حق ندارد در هیچ جنبه ای از زندگی فردی و اجتماعی چیزی را با اکراه بر مردم تحمیل نماید. حضرت امیر (ع) فرموده اند : من حق ندارم چیزی را به شما تحمیل نمایم که نسبت به آن اکراه دارید. ^[۱۳۶]
در این جا باذکر چند مطلب در مورد حقوق شهروندی از دیدگاه بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران (امام خمینی(ره) حسن ختام مبحث اسلام را بیان می داریم:
در حقوق عدالت اجتماعی (منع تبعیض)ایشان چنین فرمودند:
حضرت امام خمینی (ره)در خصوص منع تبعیض در اسلام این چنین فرموده اند: ^[۱۳۷]
« من مکرر اعلام کرده ام که در اسلام نژاد،زبان، قومیت وگروه وناحیه مطرح نیست.تمام مسلمین چه اهل سنت و چه شیعه برادر وبرابر وهمه برخوردار از همه مزایا و حقوق اسلامی هستند.از جمله جنایت هایی که بدخواهان به اسلام مرتکب شده اندایجاداختلاف بین برادران سنی وشیعه است. من از همه برادران اهل سنت تقاضا دارم که این شایعات را محکوم و شایعه سازان را به جزای اعمالشان برسانند. هیچ کس به هیچ عنوان حق تجاوز به جان و مال برادران کردستان مارا ندارد. متجاوزین شدیداًبه جزای اعمال خود می رسند.»
ایشان در مورد حوزه عمومی حقوقی زنان هم چنین فرموده اند:
برای زن ابعاد مختلفه است چنانکه برای مرد وبرای انسان این ورق صوری طبیعی نازل ترین مرتبه انسان است و نازلترین مرتبه زن است و نالترین مرتبه مرد است.لیکن از همین مرتبه نازل حرکت به سوی کمال است.انسان موجود متحرک است از مرتبه طبیعت تا مرتبه غیبت تا فنا بر الوهیت. همچنین در زمینه تساوی حقوق زنان با مردان می فرمایند :
اسلام نظر خاص بر شما بانوان دارد اسلام در وقتی که ظهور کرد در جزیره العرب بانوان حیثیت خودشان را پیش مردان از دست داده بودند اسلام آنها را سر بلند و سرافزار کرد اسلام آنها را با مردان مساوی کرد .
هم چنین امام (ص)در خصوص حقوق سیاسی-اجتماعی شهروندان در مورد حوزه آزادی احزاب در رابطه با حقوق شهروندان در تعلیم وتعلم و فرصت های برابر آموزشی در خصوص حقوق شهروندان در انتخابات آزاد در مورد اقلیت های مذهبی و آزادی بیان در مورد اقشار ضعیف و فقرا و مستمندان هم بیانات کامل و مفصلی دارند.
گفتار دوم: حقوق شهروندی در حقوق عرفی
در این گفتار به بررسی حقوق شهروندی در حقوق ایران و بین‌الملل پرداخته و خلاصه‌ای از مفاد آنها را بیان می‌کنیم:
الف)حقوق شهروندی در حقوق ایران
از کوروش کبیر که بگذریم در طول تاریخ سر زمین ایران انقلاب مشروطیت نقطه عطفی در پاسداشت و احیای حقوق مردم به حساب می آید.برخی از مورخین ومحققین معتقدند اولین اعلامیه ای که در جهان راجع به حقوق بشر داده شده از طرف کوروش کبیر بوده است که در سال ۵۳۸ قبل از میلاد به بابل در دوران پادشاهی بخت النصر لشکر کشی کرد وطرحی نو در حکومت افکنده است وبه قول ارسطو «کوروش کبیر خویش را از بندگی رهانیده است »^[۱۳۸] . لیک از دوران باستان این سرزمین چنانکه در گذریم بایدگفت که پیامدهای انقلاب مشروطیت ونفی حکومت استبدادی تدوین و تصویب قانون اساسی در سال ۱۳۲۴ ه.ق و متمم آن در سال ۱۳۲۵ ه.ق می باشد که اصول هشتم تا بیست وپنجم آن اختصاص به حقوق ملت ایران دارد. لیکن جایگاه حقوق شهروندی یا حقوق مربوط به بشر که در ایران زمین بامنشور حقوق بشر کوروش کبیر بنیان نهاده شده بود و در انقلاب مشروطه شکلی پر رنگ تر وبه روزتر به خود گرفته بود با بروز تحولات در ایران به سال ۱۳۵۷ه.ش وبه ثمر نشستن انقلاب اسلامی و روی کار آمدن جمهوری اسلامی ایران وارد مرحله ای نو وجدید می گردد.
۱–حقوق شهروندی در قانون اساسی
اکثر حقوق مرتبط با حقوق شهروندی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را می توان زیر مجموعه حقوق ملت یافت. در این رابطه می توان به اصول مهم زیر اشاره کرد:
اصل بیستم قانون اساسی ، همه افراد ملت اعم از زن ومرد را یکسان در حمایت قانون قرار داده است. ان اصل حتی به ذکر این موضوع نیز بسنده نکرده ،به زبانی رسا و روشن در ادامه بیان داشته : «افراد ملت از همه حقوق انسانی ،سیاسی ،اقتصادی ،اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلامی برخوردارند.» منظور از همه حقوق انسانی ، نه فقط حقوق است که در زمان تدوین آن وجود داشته ،بلکه تمامی حقوق که در عالم وجود و در هر برهه ای از زمان برای انسان کامل می توان فرض نمود. با اعتقاد به اینکه حکم مصرح در این اصل با تکیه بر عظمت قواعد اسلامی،مطلق و عام است و جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می داند واستقلال و آزادی و حکومت حق وعدل را حق همه مردم جهان می شناسد . ^[۱۳۹] حکومت باید شرایط را فراهم کند تا حقوق همه جانبه انسان تامین ^[۱۴۰] و مطابق خط مش کلی مذکور در مقدمه قانون اساسی، با ارزش های والا و جهان شمول اسلامی پرورش یابد^[۱۴۱] .
برخی از حقوق شهروندی مرتبط با امر قضا،راجع به امر تشکیلات مناسب در امر دادرسی و برخورداری از قضات شایسته و برخی دیگر مربوط به رعایت حقوق آنها در مراحل مختلف دادرسی است.
در این خصوص ، قانون اساسی دو راهکار ارائه داده است :
الف :حق دادخواهی مردم و حق همه افراد ملت در دسترسی به دادگاه های قوه قضائیه که در اصل ۳۴قانون اساسی مورد توجه قرار گرفته است. ^[۱۴۲]
ب:حق برخورداری از نظام دادرسی ای که در آن مراجع قضایی کشور رویه قضایی واحدی را اعمال کنند. چنانچه در اصل ۱۶۱قانون اساسی در بیان مسئولیت دیوانعالی کشور آمده است در این خصوص باید خاطر نشان کرد اولین وظیفه رئیس قوه قضاییه در همین راستا است،یعنی ایجاد تشکیلات لازم در دادگستری به تناسب مسئولیت های اصل ۱۵۶.(بند اصل ۱۵۸). بند ۳ نیز حمایت از حق برخورداری قاطبه مردم از قضات عادل و شایسته دارد و استخدام این قضات را از وظایف رئیس قوه قضاییه برشمرده است. ^[۱۴۳]
حق مردم برای رعایت حقوقشان در فرایند دادرسی نیز قلمروی وسیعی دارد. از جمله اصول مذکور درقانون اساسی مرتبط با این موضوع عبارتند از:
الف:برخی از اصول مربوط به نحوه ی مواجهه با اصحاب دعوا است. به عنوان مثال مصادیقی مانند پاسداری از قداست و کیان خانواده (اصول ۱۰و۲۱)،ممنوعیت تفتیش عقاید و دستگیری افراد مگر به حکم قانون(اصول ۲۳و۳۲)ممنوعیت شکنجه برای اخذ اقرار یا کسب اطلاع (اصل۳۸)،ممنوعیت هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر ، بازداشت ،زندانی یا تعبید شده (اصل۳۹)و. . .
ب:برخی نیز به نحوه رسیدگی در مراحل مختلف دادرسی نظر دارد،مانند برقراری امنیت قضایی عادلانه و تساوی عموم در برابر قانون (اصل ۳). اصل ۱۶۱ نیز در راستا پاسداری از مقرره ،بالا به نفس این امر توجه داشته و بیان می دارد،نظارت بر اجرای صحیح قوانین در محاکم و ایجاد وحدت رویه قضایی به عهده دیوانعالی کشور است.
۲ – حقوق شهروندی در قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی
قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی در تاریخ ۵ اردیبهشت ماه ۱۳۸۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید . مفاد این قانون ابتدا حالت بخشنامه داشت که از طرف هیئت منصفه صادر شده بود ، اما پس از چندی برای لازم الاجرا کردن آن به مجلس فرستاده و پس از تصویب به قانون تبدیل شد . همانطور که در ابتدای این قانون تصریح شده ، اجرای این قانون نه تنها برای دادگاه های عمومی ، بلکه برای محاکم انقلاب ، نظامی ، دادسراها و ضابطان قوه قضاییه الزامی است .
دلیل تصویب این ماده واحده عمدتا آن بوده که عوامل و دست اندرکاران قضایی ، نسبت به آزادی های شهروندان ، که غالبا در قوانین و رویه های موجود به آنها اشاره شده است ، اهمیت بیشتری قائل شوند .
عناوین کلی این قانون را می توان تحت موارد زیر آورد :
الف – اهمیت قانون :
از جمله حقوق مسلم و بلا منازع شهروندان در یک جامعه ، اصل حاکمیت اهمیت قانون به این معناست که عوامل و دستگاه های اجرایی قانون باید مطابق با قواعد و اصول رفتار و از هرگونه اعمال نظر شخصی ، حدس و گمان ، سلیقه و خلاصه استفاده از سلایق شخصی احتراز کنند . لزوم رعایت این اصل را می توان در بندهای ۸،۷،۲،۱ این قانون یافت . کشف ، تعقیب جرایم ، اجرای تحقیقات و صدور قرارها ، صدور احکام ( استدلال و استناد ) به صلاحیت محاکم ، حفظ امنیت جسمانی ، روانی و مالی ، بازرسی ها و معاینات محل ، در بندهای این قانون آمده است.
ب – شخصی بودن مجازاتها :
اصل شخصی بودن مجازاتها به معنای آن است که مجازاتها به مباشر ، مسبب و معاون و شریک جرم اجرا شده و از تسری مجازات به کسانی خارج از این افراد پرهیز گردد .^[۱۴۴]
ج – اصل برائت :