عنصر ساختاری
عبارت است از نمره ای که ازمجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات ۱۵ الی ۲۲ پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال بدست می آید.
سلامت روان
عبارت است از نمره ای که از مجموع پاسخ های آزمودنی ها به سوالات پرسشنامه استاندارد سلامت روان GHQ28 گلدبرگ و هیلر(۱۹۷۹) بدست می آید.
اعلائم جسمانی
عبارت است ازمجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۱-۷ پرسشنامه سلامت روان می دهند.
اختلال خواب و اضطراب
عبارت است ازمجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۸-۱۴پرسشنامه سلامت روان می دهند.
کارکرد اجتماعی
عبارت است ازمجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۱۵-۲۱ پرسشنامه سلامت روان می دهند.
افسردگی
عبارت است ازمجموع نمره ای است که پاسخ دهندگان به سوالات ۲۲-۲۸ پرسشنامه سلامت روان می دهند.
پیشرفت تحصیلی
میانگین نمرات امتحانات دانشجو در آخرین نیم‌سال تحصیلی گذشته
فصل دوم
ادبیات و پیشینه پژوهش
مقدمه
هدف از این بخش بررسی پژوهش ها و مطالعاتی است که در زمینه سرمایه اجتماعی و سلامت روان و پیشرفت تحصیلی انجام گرفته است. این قسمت خواننده را با کارها و زمینه های قبلی و حیطه مورد مطالعه آشنا می سازد. این فصل ازچهار بخش کلی تشکیل شده است، در بخش اول به مطالعه مبانی نظری سرمایه اجتماعی و در بخش دوم به مبانی نظری سلامت روان ودر بخش سوم به مبانی نظری پیشرفت تحصیلی در نهایت در بخش چهارم به پژوهش های انجام شده داخلی و خارجی و جمع بندی و خلاصه پرداخته می شود.
مفهوم سرمایه اجتماعی
مفهوم سرمایه را می توان از آرای مارکس دنبال کرد.در مفهوم پردازی مارکس، سرمایه بخشی از ارزش اضافی است که سرمایه داران، کسانی که ابزار تولید را در اختیار دارند، از گردش کالاها و پول در فرایندهای تولید و مصرف آن را بدست می آورند. در این گردش، به کارگران در مقابل کار(کالاشان) دست مزد پرداخت می شود که به آنها امکان می دهد کالاهایی(از قبیل غذا، مسکن و لباس) را برای ادامه حیات خود (ارزش مبادله) خریداری کنند. اما کالای پردازش و تولید شده توسط سرمایه داران را می توان با قیمت بالاتری در بازار مصرف فروخت (ارزش مصرف کننده). در این تصویر از جامعه سرمایه داری، سرمایه بیانگر دو عنصر مرتبط اما متمایز است. از یک سو سرمایه بخشی از ارزش اضافی است که به زعم مارکس توسط کارگران تولید شده اما نصیب سرمایه داران می شود. از سوی دیگر، سرمایه بیانگر یک سرمایه گذاری از سوی سرمایه گذاران به امید بازدهی و کسب سود در بازار است. بنابراین سرمایه در مفهوم مارکسی(کلاسیک) نظریه ای در باره روابط اجتماعی استثماری میان دو طبقه است(لین، ۱۹۹۹).

از دهه ۱۹۶۰ به این سو، شاهد ظهور نظریه های جدید سرمایه هم چون سرمایه انسانی، سرمایه فرهنگی و سرمایه اجتماعی هستیم. به طور مثال نظریه سرمایه انسانی شولتز( ۱۹۶۱ ) سرمایه را به مثابه سرمایه گذاری در آموزش با بازگشت سرمایه (سود) معین در نظر می گیرد. کارگران در مهارت های فنی و دانش سرمایه گذاری می کنند تا بتوانند با کسانی که فرایند تولیدرا کنترل می کنندبرای پرداخت به مهارت کارشان وارد مذاکره شوند. به همین ترتیب سرمایه فرهنگی آن گونه که بوردیو( ۱۹۹۰ ) توصیف کرده است بیانگر سرمایه گذاری طبقه مسلط در باز تولید مجموعه ای از نمادها و معانی ای است، که توسط طبقه تحت سلطه، غلط درک و درونی شده و آن ها را به مثابه نمادها و معانی طبقه خود پذیرفته اند. این نظریه می پذیرد که توده ها (طبقه تحت سلطه) به عنوان عاملان اجتماعی می توانند سرمایه گذاری کنند و این نمادها و معانی را بدست آورند. بدین ترتیب تصویر ساختار اجتماعی از مبارزه دو گانه آشتی ناپذیر، به تصویر گفتمان های لایه بندی شده تغییر می یابد. از طرف دیگر در نظریه های سرمایه جدید به جای اینکه سرمایه به عنوان بخشی از فرایند استثمار طبقاتی در جامعه دیده شود ( تحلیل سطح کلان ) ؛ به چگونگی سرمایه گذاری کارگران و عاملان به عنوان کنشگرانی که برای کسب ارزش افزوده کارشان در بازار سرمایه گذاری می کنند پرداخته می شود (تبیین سطح خرد) و کنش یا انتخاب به عنوان مؤلفه های مهم در نظریه های جدید سرمایه ظاهر می شوند. بنابراین در این نظریه ها یک گذر تبیینی از سطح کلان به سطح خرد مشاهده می شود. نظریه های جدید سرمایه همچنین برتعامل کنش های فردی و وضعیت های ساختاری در فرایند سرمایه گذاری تاکید دارند(لین،۲۰۰۲ به نقل ازتوسلی و موسوی، ۱۳۸۹).
تقسیم بندی سرمایه ها
۱- سرمایه ی مادی (اقتصادی)
بطور سنتی، سرمایه ی مادی (اقتصادی)، آن چنان که امروزه متداول است، بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. اقتصاددانان اولین گروهی بودند که مفهوم سرمایه ی اجتماعی را در این معنا بکار بردند. آنان این مفهوم را به مثابه دارایی‌‌های مالی یا زیرساخت های مادی تعریف کردند، فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی، سرمایه ی اجتماعی را کل سرمایه ی‌‌های موجود در یک اقتصاد می‌داند که نه تنها شامل ساختمان و ماشین‌‌های تولیدی می‌شود. بلکه تجهیزاتی مثل بیمارستان، آموزشگاه و صنایع دفاعی را هم در بر می‌گیرد. این تعریف بعدها با محدودتر شدن به برخی هزینه‌‌های دولتی اصلاح گردید و جانشین سرمایه ی اجتماعی برای اقتصاددانان، اصطلاحات دیگری مانند: «زیر ساخت اجتماعی^[۱۳]» و خدمات اجتماعی^[۱۴] می‌تواند باشد ( شاه حسینی، ۱۳۸۹).
۲-سرمایه ی انسانی^[۱۵]
مفهوم نزدیک دیگر به سرمایه ی اجتماعی، سرمایه ی انسانی است. این مفهوم به معنی سرمایه ی گذاری برای پرورش انسانی فرهیخته، سالم و مطلع است و شامل مراقبت های خانوادگی سال های پیش از آموزش پیش دبستانی، کار آمدی بعد از پایان تحصیلات مدرسه ای، سرمایه ی گذاری در آموزش رسمی دانشگاهی و سرمایه ی گذاری در اطلاعات بازار کار از طریق جستجوی شغل است. در واقع سرمایه ی انسانی را باید مهارت و توانایی (آنچه که در گروه های داوطلبانه بدان شدیداً نیازمندیم) دانست که افراد آن را کسب می‌کنند؛ مانند توانایی‌هایی در زمینه کسب میزان تحصیلات، توانایی‌‌های کلامی و ارتباطی، اعتماد به نفس، قدرت رهبری و … و از این توانایی‌ها می‌توان بعنوان ابزار و محملی برای رشد و توسعه سرمایه ی‌‌های اجتماعی استفاده کرد. می‌توان از جامعه‌ای که ذخیره مطلوبی از سرمایه ی اجتماعی دارد این انتظار را داشت که در تولید سرمایه ی‌‌های انسانی و تقویت آنها نیز موفق باشد. اما در بیان تفاوت میان این دو وجه سرمایه ی می‌توان گفت: سرمایه ی اجتماعی متعلق به گروههاست نه به افراد. (فوکویاما، ۱۳۸۹، ص۱۳).
بسترهایی همچون خانواده، سازمان‌ها و گروه‌‌های مدنی که امروزه با گسترش ارتباطات سیار، بسیار اهمیت یافته‌اند، می‌تواند محمل مناسبی برای سرمایه ی اجتماعی باشد. به تعبیر دیگر مبنای سرمایه ی اجتماعی در ویژگی‌‌های جمعی و ساختاری یک جامعه نهفته است و هنجارهایی که شالوده سرمایه ی اجتماعی را تشکیل می‌دهد در صورتی معنا پیدا می‌کند که بیش از یک نفر در آن سهیم باشد( مانند گروه های داوطلبان)، اما سرمایه ی انسانی متعلق به افراد است. (همان، ۲۵).
۳- سرمایه ی فرهنگی^[۱۶]
یکی دیگر از مفاهیم نزدیک به سرمایه ی اجتماعی، سرمایه ی فرهنگی است. به تعبیر پیتربوردیو وقتی از سرمایه ی فرهنگی سخن می‌گوییم مجموعه‌ای از دانش‌ها و توانایی‌‌های شناختی را مد نظر قرار می‌دهیم که در شکل کالاها و ابزارهای فرهنگی متجلی می‌شود. در این معنا که بی شباهت به مفهوم سرمایه ی انسانی در نزد کلمن نیست. سرمایه ی فرهنگی تمام آن چیزی است که امروزه ما بعنوان کالاهای فرهنگی می‌شناسیم. این کالاها صورتی از سرمایه ی فرهنگی هستند که بر روابط اجتماعی و ساختی شبکه پویا و کارآمد اجتماعی تاثیر می‌گذارند. صورت دیگر سرمایه ی فرهنگی خود را بیشتر در عادات و نگرش های افراد جامعه نمایان می‌سازد. در این معنا سرمایه ی فرهنگی، تمایلات، عادات و نگرش هایی را در بر می‌گیرد که استعداد استفاده از شرایط و توانایی های بالقوه را به افراد می‌دهد تا بر وجوه شناختی و معرفتی خود بیفزایند. تمام مهارت ها و آمادگی‌هایی را که می‌توان در محیط خانه و مدرسه به کودکان آموخت. مثل احساس مفید بودن، توانایی ابراز وجود و اظهار نظر و مهارت های دیگر از این دسته‌اند. به این ترتیب در می‌یابیم که سرمایه اجتماعی کمک می‌کند تا پتانسیل‌ها و استعدادهایی که پراکنده و بصورت فردی در اختیار افراد جامعه است (یعنی همان سرمایه انسانی و فرهنگی) به شکل جمعی برای رفع مشکلات و معضلات موجود در مناسبات بین فردی به کار گرفته شود.(همان :۲۶).
دو تفاوت مهم سرمایه با دیگر سرمایه‌ها مانند سرمایه مادی و فیزیکی این است که این مشکل از سرمایه حاصل روابط و تعاملات اجتماعی مبتنی بر اعتماد و مشارکت اعضای گروه های اجتماعی است و به شکل عینی و فیزیکی وجود ندارد و تفاوت دیگر اینکه از نظر کلمن سرمایه اجتماعی هر چه بیشتر مصرف شود افزایش خواهد یافت و درصورت عدم مصرف رو به کاهش و نابودی خواهد گذارد.(همان :۲۶).
۴-سرمایه اجتماعی^[۱۷]
– حاصل انباشت منابع بالقوه و یا بالفعلی(مانند تخصص ها و مهارت ها) است که مربوط به مالکیت یک شبکه با دوام از روابط کم و بیش نهادینه شده در بین افرادی است که با عضویت در یک گروه ایجاد می‌شود.
– «سرمایه اجتماعی در روابط میان افراد تجسم می‌یابد و موقعی سرمایه اجتماعی بوجود می‌آید که روابط میان افراد به شیوه‌ای دگرگون شود که کنش را تسهیل کند.» (کلمن ،۱۹۹۸)
– سرمایه اجتماعی در جریان اصلی جامعه‎شناسی آمریکایی بویژه در روایت کارکردگرایانه آن عبارت است از روابط دوجانبه، تعاملات و شبکه‎هایی که در میان گروه های انسانی پدیدار می‎گردند و سطح اعتمادی که در میان گروه و جماعت خاصی به عنوان پیامد تعهدات و هنجارهایی پیوسته با ساختار اجتماعی یافت می‎شود.
– سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستم های اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و موجب پایین آمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می گردد یعنی فوکویاما سرمایه اجتماعی را به عنوان توانایی افراد برای کار با یکدیگر در جهت اهداف عمومی در گروه ها و سازمان‎ها تعریف می‎کند. (فوکویاما، ۱۹۹۹).
– از نظر رابرت پاتنام منظور از سرمایه اجتماعی، وجوه گوناگون سازمان‎های اجتماعی نظیر اعتماد، هنجار و شبکه‎ها ست که می‎توانند با ایجاد و تسهیل امکانات هماهنگ، کارایی جامعه را بهتر کنند.(ازکیا و غفاری، ۲۷۸:۱۳۸۷).
– بانک جهانی نیز سرمایه اجتماعی را پدیده ای می داند که حاصل تاثیر نهادهای اجتماعی ، روابط انسانی و هنجارها بر روی کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی است وتجارب این سازمان نشان داده است که این پدیده تاثیر قابل توجهی براقتصاد و توسعه کشورهای مختلف دارد(شیخی، ۱۳۹۰).
سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی مفهومی است که تقریباً از دهه ۸۰ میلادی وارد متون توسعه اقتصادی، جامعه‎شناسی و سیاسی شده و یک مفهوم بین رشته‎ای است که در چند حوزه نظریه‎پردازان برجسته روی آن کار می‎کنند که از آن جمله می‎توان به کارهای افرادی چون جیمز کلمن، پیربوردیو، رابرت پاتنام و فرانسیس فوکویاما اشاره کرد.

تعاریف سرمایه اجتماعی
سرمایه اجتماعی واژه ای است که در سالهای اخیر وارد حوزه علوم اجتماعی و اقتصاد گردیده و از این منظر دریچه تازه ای را در تحلیل و علت یابی مسائل اجتماعی و اقتصاد گشوده است. در این زمینه مطالعات وسیعی توسط صاحب نظران و دانشمندان این علوم صورت گرفته و نظریه پردازانی همچون بوردیو ، پاتنام ، کلمن، فوکویاما، لین، جاکوب، گلن لوری، بن پرات و بیکر تعاریف متعددی از سرمایه اجتماعی ارائه کرده اند که در ادامه به تفصیل شرح خواهیم داد(اندیشمند، ۱۳۸۸).
سرمایه اجتماعی از دیدگاه پیر بوردیو
بوردیو سه نوع سرمایه را شناسایی نمود؛ این اشکال سرمایه عبارت از شکل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بودند.شکل اقتصادی سرمایه بلافاصله قابل تبدیل به پول است مانند دارایی های منقول و ثابت یک سازمان. سرمایه فرهنگی، نوع دیگر سرمایه است که در یک سازمان وجود دارد مانند تحصیلات عالیه اعضای سازمان که این نوع سرمایه نیز در برخی موارد و تحت شرایطی قابل تبدیل به سرمایه اقتصادی است و سرانجام شکل دیگر سرمایه، سرمایه اجتماعی است که به ارتباطات و مشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد و می تواند به عنوان ابزاری برای رسیدن به سرمایه های اقتصادی باشد (وینتر، ۲۰۰۰ به نقل از الوانی، ۱۳۸۵).
سرمایه اجتماعی از نظر بوردیو بر تعهدات و ارتباطات اجتماعی مبتنی است و خود او آن را چنین تعریف می کند: سرمایه اجتماعی انباشت منابع بالفعل و بالقوه ای است که مربوط به داشتن شبکه ای نسبتأ پایدار از روابط کم و بیش نهادی شده از آشنایی و شناخت متقابل است یا به عبارتی دیگر عضویت در یک گروه برای هر یک از اعضایش از طریق حمایت یک سرمایه جمعی، صلاحیتی فراهم می کندکه آنان را مستحق اعتبار به معانی مختلف کلمه می کند.( بوردیو، ۱۹۹۷، ص۵۱ ).
شاخصی که بوردیو برای سرمایه اجتماعی در نظرمی گیرد عضویت افراد در کلوپ ها است بنابراین از نظر بوردیو ایجاد و اثربخشی سرمایه اجتماعی بستگی به عضویت در یک گروه اجتماعی دارد که اعضای آن، مرزهای گروه را از طریق مبادله اشیاء و نهادها بنیان نهاده اند. این روابط ممکن است از طریق کاربرد یک نام مشترک( خانواده،ملت،انجمن،حزب) و مجموعه ای کانل از کنش ها برای نهادینه کردن، نظیر مبادلات مادی و نمادی تضمین شود. لازم به ذکر است که بوردیو سرمایه اجتماعی را ویژگی انحصاری نخبگان می داند که برای تامین موقعیت نسبی شان طراحی شده است و لذا او بر این باور بود که سرمایه اجتماعی فقط برای افراد مرفه مفید است(فیلد، ۲۰۰۱، ترجمه غفاری، ۱۳۸۸، ص۱۴).
از نظر بوردیو مقدار سرمایه اجتماعی در تملک هر عامل اجتماعی به دو امر وابسته است :
اول) اندازه شبکه ارتباطی که عامل اجتماعی به خوبی بتواند آن ها را بسیج نماید.
دوم) مقدار سرمایه(اقتصادی،فرهنگی،نمادی) هر یک از کسانی که عامل اجتماعی با آنها در ارتباط است. به اعتقاد بوردیو سرمایه اجتماعی به عنوان شبکه ای از روابط یک ودیعه طبیعی یا حتی یک ودیعه اجتماعی نیست بلکه چیزی است که در طول زمان و به تلاش بی وقفه بدست می آید. بوردیو بر قابلیت تبدیل انواع مختلف سرمایه تأکید داشته و سرمایه اقتصادی را ریشه انوا ع دیگر سرمایه می داند و به تعبیر لین( ۲۰۰۱ ) سرمایه اجتماعی از نظر بوردیو لباس مبدل برای سرمایه اقتصادی می باشد.
همان گونه که ملاحظه می شود، از دیدگاه بوردیو سرمایه اقتصادی شکل غالب سرمایه گذاری است و انواع دیگر سرمایه که شامل فرهنگی و اجتماعی است، به عنوان ابزاری برای حصول سرمایه اقتصادی مفهوم پیدا می کنند.
از نظر بوردیو، سرمایه اجتماعی در ممالک سرمایه داری به عنوان ابزاری برای تثبیت و تقویت جایگاه اقتصادی افراد به شمار می رود، در این ممالک، سرمایه اقتصادی پایه است و سرمایه اجتماعی و فرهنگی ابزاری برای تحقق آن محسوب می شوند.می توان نتیجه گرفت که دیدگاه بوردیو در زمینه سرمایه اجتماعی یک دیدگاه ابزاری صرف است. به عبارتی اگر سرمایه اجتماعی نتواند موجب رشد سرمایه اقتصادی شود، کاربردی نخواهد داشت.علاوه بر این در این نوع تحلیل از سرمایه اجتماعی تأثیرپذیری از تئوری سرمایه مارکس کاملأ مشهود است و به نظر میرسد می توان مباحث بوردیو از سرمایه اجتماعی را بیشتر یک رویکرد تضادگرا تلقی کرد(بوردیو، ۱۹۹۹، ترجمه مردیها، ۱۳۸۸).
سرمایه اجتماعی از دیدگاه جیمزکلمن
برخلاف بوردیو، کلمن از واژگان مختلفی برای تعریف سرمایه اجتماعی کمک گرفت؛ وی مفهوم سرمایه اجتماعی را از ابعاد مختلف بررسی کرد. کلمن برخلاف بوردیو معتقد است که سرمایه اجتماعی صرفا محدود به طبقه مرفه نبوده بلکه می تواند برای طبقات پایین نیز مفید باشد. از نظر کلمن سرمایه اجتماعی نشان دهنده یک منبع است زیرا متضمن شبکه های مبتنی بر ارزش های مشترک و اعتماد می باشد(فیلد، ۲۰۰۱، ترجمه غفاری، ۱۳۸۸، ص۳۸).
مفهوم سرمایه اجتماعی یرای کلمن وسیله ای برای تبیین نحوه همکاری و تعاون افراد با همدیگر بود. او بر این باور بود که سرمایه اجتماعی یکی از وسایلی است که افراد به کمک آن می توانند منافعی بدست آورند بنابراین سرمایه اجتماعی از نظر کلمن مفید است و دارای کارکرد می باشد و به همین دلیل سرمایه اجتماعی را یا کارکرد آن تعریف می کند. کلمن برای تعریف سرمایه اجتماعی از نقش و کارکرد آن کمک گرفت و تعریفی کارکردی از سرمایه اجتماعی ارائه داد و نه تعریف ماهوی. بر این اساس، سرمایه اجتماعی عبارت از ا رزش آن جنبه از ساختار اجتماعی که به عنوان منابعی در اختیار اعضاء قرار می گیرد تا بتوانند به اهداف و منافع خود دست پیدا کنند. کلمن سرمایه اجتماعی را بخشی از ساختار اجتماعی می داند که به کنشگر اجازه می دهد تا با بهره گرفتن از آن به منافع خود دست یابد و سرمایه اجتماعی را همانند سایر اشکال سرمایه مولّد می داندکه دستیابی هدف های معینی را امکان پذیر می سازد. کلمن در حالی که بر استفاده افراد از منابع ساختی اجتماعی در کنش هایشان برای بدست آوردن بهترین نتایج تأکید می ورزد ولی بر طبیعت جمعی سرمایه اجتماعی نیز اصرار دارد. او معتقد است که سرمایه اجتماعی ویژگی های معینی دارد که آن را از کالاهای خصوصی، تقسیم پذیر و انتقال پذیر، متمایز می سازد. سپس ویژگی های این کالای عمومی را چنین بر می شمرد:

مبحث دوم: مدلهای منظم حقوق مالی زوجه ۳۳۲
گفتار اول: مدل برابری مستقیم حقوق مالی زوجین ۳۳۳
گفتار دوم: مدل برابری غایی حقوق مالی زوجین ۳۳۵
نتایج و پیشنهادات ۳۳۷
منابع ۳۵۸
فارسی ۳۵۸
الف) کتاب ۳۵۸
ب) مقاله ۳۶۱
عربی ۳۶۴
لاتین ۳۷۰
سایت ها ۳۷۴

فهرست جدول­ها

جدول شماره ۱: نسبت سنی زنان متأهل به کل جمعیت زنان کشور ……………………………………………………….۲۲۸
جدول شماره ۲: رشد ازدواج و طلاق ……………………………………………………………………………………………….۲۳۲
جدول شماره ۳: شاخصهای نیازهای اساسی میکس ……………………………………………………………………………۲۸۳
جدول شماره ۴: رویکرد جامع نگر به کارکردهای حقوق زوجه …………………………………………………………..۳۲۵

فهرست نمودارها

نمودار شماره ۱: میزان طلاق بر حسب مدت زمان ازدواج ………………………………………………….۲۲۳
نمودار شماره ۲: احتمال جدایی زوجین نسبت به مدت زندگی زناشویی ……………………………..۲۲۴
نمودار شماره ۳: متوسط سن ازدواج اول در آمریکا …………………………………………………………..۲۲۷
نمودار ش۴: نسبت زنان مجرد با سن بالاتر از ۳۰ سال نسبت به کل جمعیت زنان ………………. ۲۲۹
نمودار شماره ۵: نسبت ازدواج به طلاق طی سالهای ۱۳۸۳-۱۳۹۳٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫٫۲۳۰
نمودار شماره ۶: رشد سالیانه ازدواج و طلاق …………………………………………………………………..۲۳۱
نمودار شماره ۷: نرخ باروری جهانی از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۱۰ میلادی …………………………………..۲۳۴
نمودار شماره ۸: نرخ باروری در ایران ………………………………………………………………………….. ۲۳۵
نمودار شماره ۹: رابطه هزینه اجرای قرارداد و زمان اجرای قرارداد …………………………………….۲۴۴
نمودار شماره ۱۰: رابطه هزینه اجرای قرارداد و پیچیدگی موضوع قرارداد …………………………..۲۴۴
نمودار شماره ۱۱: میزان مهریه در ایران ………………………………………………………………………… ۲۵۵
نمودار شماره ۱۲: سهم هزینه غذا به نسبت درآمد ……………………………………………………………۲۸۶
نمودار شماره ۱۳: میزان نفقه و خط فقر در ایران …………………………………………………………….. ۲۸۹
نمودار شماره ۱۴: اجرت المثل، نحله، خط فقر و حداقل دستمزد ……………………………………… ۳۰۰

مقدمه

خانواده آغازین کانونی است که غالب انسان­ها تجربه زیستن را از آن تجربه می­ کنند. محملی نیکو برای رشد و تعالی انسان فراهم مینماید و روابط درونی آن مبتنی بر عشق و ایثار و عاطفه است. از این بعد، نهاد خانواده چندان مقدس می­نماید که رویکرد اقتصادی به آن نامطلوب و ضد ارزشی جلوه می­ کند. خانواده با عطوفت شیرین و کشش خاطره­انگیز عاشقان پدید می ­آید و تجلی­گاه مهر مادرانه و بزرگواری پدرانه می­گردد. پس چگونه می­توان با دیده منفعت طلب اقتصاد به آن نگریست؟ همچنانکه اطلاعات لازم برای تحلیل مفید اقتصادی، نوعاً آماری و اطلاعات عددی است در حالی که احساسات تشکیل دهنده و دوام بخش ازدواج در پیکره اعداد و آمار نمی­گنجند. بر مدار همین اندیشه مدت­ها اقتصاددانان حقوق به خود اجازه نمی­دادند، روابط و قواعد حقوق خانواده را زیر تیغ نگاه اقتصادی قرار دهند.^[۱]

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از دیگر سو، طبع ناظم گونه و استوار فقه و حقوق نیز با ماهیت انعطاف­پذیر و انسانی روابط خانوادگی تجانس چندانی ندارد. روابط خانوادگی بیش از روابط سایر اجتماعات انسانی بر پای بست «اخلاق» رشد و نمو یافته و بر شاخسار مهر برقرار می­ماند. این در حالی است که قواعد اخلاقی تکیه بر وجدان شخصی دارد و بر خلاف احکام حقوقی، مورد تضمین دولت قرار نمی­گیرد.^[۲] از همین رو بسیاری بر آنند که حقوق دانش کافی و مؤثری در تنظیم روابط خانوادگی نیست. این واقعیت چندان واضح است که قانونگذار مجبور به وضع صریح قوانین اخلاقی در قانون شده و با همان زبان دستوری به زوجین امر میکند که «زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند» (ماده ۱۱۰۳ ق.م.). اما پر واضح است که چنین بیانی فارغ از ضمانت اجرای الزام آور قانونی است. گویی قانونگذار نیز در برابر روابط خانوادگی از ابهت کبریایی خود فرونشسته و دست به دامان اخلاق گردیده است تا پرده بر ناتوانی خویش در تنظیم روابط خانوادگی بکشد!

1. 1. اهمیت تحلیل اقتصادی حقوق مالی زوجه

با نگاه بالا، اهمیت و ارزش «تحلیل اقتصادی حقوق مالی زوجه» در معرض تردید جدی قرار میگیرد. اما واقعیت آن است که خانواده چون متنی سهل ممتنع، هم آسانگیر، اخلاق مدار و عاطفه محور است و هم محتاج حمایت شدید و غلیظ قانون و اقتصاد. خانواده در کنار عاطفه سرشار، این ظرفیت را دارد که ظلم­های ناگواری را به خود ببیند. آیا کسی می ­تواند ادعا کند که همه خانواده­ها سعادتمند و همه روابط زناشوهری مبتنی بر اخلاق و حفظ کرامت است؟ آیا ظلم بی­حد شوهران ستم پیشه بر زنان ضعیف و مستضعف، افسانه­هایی خیالی است؟ آیا سوء استفاده­های هر یک از زوجین از اعتماد و مهر طرف دیگر در بستر خانواده­ها مشاهده نمی­ شود؟
اخلاق با همه نیکویی، تیغ تیز در دست ندارد و وعده بهشت و دوزخ می­دهد اما ستمگران با برندگی الزام ضمانت اجرا، حق ستم دیدگان را پس می­ دهند. ضمانت اجرا منصه ظهور عدالت است و تردیدی نیست که حقوق ضمانت اجرایی را در دست دارد. از این منظر خانواده را حتی بیش از سایر نهادهای اجتماعی و روابط قراردادی نیازمند فقه و حقوق میبینیم.
تا بدین جا اگر لزوم جریان «عدالت» در نهاد خانواده را به تصویر کشیدیم و لاجرم اهمیت تحلیل فقهی و حقوقی را توجیه کردیم، چه محلی برای جریان دانش منفعت گرای اقتصاد در بستر ایثار و از خودگذشتگی خانواده وجود دارد؟
کاوش در موضوع «تحلیل اقتصادی حقوق خانواده با رویکرد حق مالی زوجه» با این پرسش چالش برانگیز آغاز می­ شود که چرا تحلیل اقتصادی حقوق مالی زوجه؟! نه روابط خانوادگی آن­قدر خشک و غیر منعطف است که با عدد و رقم قابل تحلیل باشد و نه عقلانیت اقتصادی آن­چنان مقدس است که بر جمع نیکوی خانواده حکومت نماید. علم اقتصاد به معنای مدرن آن در قرن هجدهم رشد یافت ولی رشد عقلانیت اقتصادی ریشه در آثار دکارت^[۳] دارد. دکارت انسان را موجودی عقلانی و حسابگر توصیف می­ کند که هدف اصلی او حداکثر سازی لذت و تقلیل رنج است. همین رویکرد در آثار لاک^[۴] و هیوم^[۵] رشد یافت و در آثار بنتام^[۶] به اوج رسید تا مبنای فکری آدام اسمیت^[۷] شکل گرفته باشد.^[۸] پس چگونه می­توان خانواده که محمل مهربانی و ایثارگری است را با دیده منفعت طلب، بیشینه جو و خودخواه «عقلانیت» اقتصادی نگریست؟ به بیان دیگر، رسالت تحلیل اقتصادی، حاکمیت «کارآمدی» بر روابط مالی است. در حالی که قواعد حاکم بر خانواده بیش­تر مبتنی بر انصاف است. از گذشته تاکنون حتی ابزارهای مالی درون خانواده مانند مهر زنان، جنبه نمادین یافته است و حتی بسیاری از اندیشمندان، معتقدند که با قرار دادن مهرهای گزاف در قرارداد ازدواج، جایگاه زنان را در خانواده تقلیل یافته و شخصیت والای او با سنجه ابزارهای مالی ارزیابی می­ شود.
در پاسخ به این ایرادات باید بیان داشت که اولاً اقتصاد دانش نکوهیده و تحلیل اقتصادی روش ناپسندی در نگاه به روابط اجتماعی نیست. در بسیاری از روایات، معصومین توصیه رعایت نظم در امور داشته اند و اقتصاد دانشی است که موجب نظم مالی افراد می­ شود.
دوم این که تحلیل اقتصادی به دنبال ترویج تفکر مادی گرایانه و منفعت جویانه در خانواده و کاستن از عشق و عاطفه و سایر عوامل عاطفی بنیادین در خانواده نیست. تحلیل اقتصادی دو بعد و چهره دارد؛ بعد اثباتی و بعد هنجاری. اقتصاد در بعد اثباتی، راهکاری را توصیه نمی­کند بلکه جنبه توصیفی صرف دارد. بنابر ادعای فلاسفه علم و اقتصاددانان، نتایج اقتصاد اثباتی غیر مشروط و مقدمات آن تجربی و غیر قابل گزینش است. گزاره­های دانش اثباتی، قابل تأیید^[۹] و مسائل آن غیر اخلاقی و غیر هنجاری است.^[۱۰] در برابر، اقتصاد به معنای دستوری، در مقام تجویز و توصیه یک راهکار ارزشی است.^[۱۱]
اقتصاد خانواده در معنای اثباتی خود، به سنجش کارآیی قوانین و مقررات در حوزه حقوق خانواده و حقوق زوجه می ­پردازد. به طور مثال چرا ماده ۱۱ قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۵۳ در خصوص برقراری مستمری پس از طلاق، با وجود آنکه در دسترس دادگاه­هاست، متروک گردیده و به آن عمل نمی­ شود؟ دانش اقتصاد به روش منسجم استقرایی خود در صدد پاسخ به این سوأل بر می ­آید.^[۱۲]
علاوه بر این اقتصاد به ما کمک میکند رویکردی جامع نگر به قضایای حقوقی داشته باشیم. روش تحلیل فقهی و حقوقی و حتی عاطفی نسبت به مسائل عموماً جزء نگر است و همین مسأله موجب می­ شود که در مجموع، برخی قواعد کارویژه های مشترک و موازی با سایر نهادهای حقوقی داشته باشد. این پدیده خصوصاً در حقوق مالی زوجه به روشنی ملاحظه می­ شود.
با توجه به این واقعیات و بر مبنای رویکرد اثباتی، اقتصاد گزاره­هایی هنجاری به محقق و یا قانونگذار و مفسر قانون پیشنهاد می­دهد چه فرآیندی در تقنین یا تفسیر قانون برگزیند که کارآیی بیش­تری در پی داشته باشد. ممکن است در مواردی کارایی با عدالت در تعارض باشد و از همین رو قانونگذار به جانب عدالت میل نماید ولی در بسیاری از موارد تعارضی بین این دو امر متعالی پدید نمی­آید. علاوه بر این که اقتصاد راهکارهای مطمئن­تری برای فقر زدایی از طرفین قرارداد ازدواج پیشنهاد می­دهد و پیشنهادات اقتصاد، با توجه به روش علمی مستحکم، پذیرفتنی­تر است.

1. هدف و ضرورت تحقیق

2- تجمع متابولیت­هاي متعادل كننده اسمزی در داخل سيتوپلاسم
3- قابليت كاهش جذب كلر يا سديم توسط ريشه­ها
4- عدم انتقال كلر يا سديم به قسمت­ های هوايي اشاره کرد .
اکثر گياهان، شوری را تا يک حد معين تحمل نموده و بعد از آن با افزايش شوری، مقدار عملکرد تقريباً به صورت خطی کاهش می­يابد. حد آستانه تحمل شوری، بیشترین مقدار شوری مجاز است که اگر شوری از اين حد بيشتر شد، محصول کاهش می­يابد ]حق­نيا، 1371[. مقاومت به شوری يعنی توانايی گياهان برای رشد و تکميل چرخه زندگی در محيطی که حاوی غلظت بالايی از نمک­های محلول است و گياهانی که قادر باشند در چنين محيطی به خوبی رشد کنند، هالوفيت^[13] ناميده می­شوند. ميزان مقاومت و کاهش رشد گياهان در غلظت­های کشنده نمک در ميان گونه­ های گياهی متفاوت است ] . برخی از گياهان شيرين­روی^[14] نيز می توانند از ورود نمک به بافت­های خود جلوگيری کنند، ولی به خوبی گياهان هالوفیت نمی ­توانند آن را در واکوئل­های خود انباشته نمايند. حتی بيشتر گياهان شيرين­روی نمی ­توانند از ورود نمک به بافت­های خود ممانعت نموده و در نتيجه غلظت نمک در برگ­های مسن آنها به حدی بالا می­رود که باعث مرگ اين برگ­ها می­ شود [Munns, 2002]. از ديدگاه لويت تحمل به شوری^[15] موقعی حاصل می­ شود که گياهان از طريق تجمع نمک در سلول­های معمولی خود يا در سلول­های خاصی مثل غده­های نمکی به تنش­های شوری واکنش نشان می­ دهند. همچنين اجتناب از شوری^[16]، موقعی حاصل می­ شود که گياهان در شرايط تنش شوری از طريق جذب آب اضافی يا نمک، از تغيير حالت سلول­هايشان در غلظت­های نمک (تنش) جلوگيری و اجتناب می­ کنند [Levitt, 1980]. گياهان و به­ويژه گليکوفيت­ها از مکانيسم اجتناب از تنش برای مقابله با آن بهره می­برند و به نوعی با برگرداندن سديم تجمع يافته در برگ­ها به سمت ريشه­ها از ورود نمک به اندام­های هوايی خود ممانعت می­ کنند . شكل 1-2-چگونگي مقاومت گياهان را به صورت شماتيك نشان مي‌دهد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل 1-2- مکانیزم­ های مقاومت به شوری در گیاهان .
1-11-انواع اكسيژن فعال
اثرات زیان­بار انواع اكسيژن فعال در حدود 7/2 ميليون سال پيش كه اكسيژن توسط موجودات اتوتروفي آزاد کننده اين عنصر وارد اتمسفر شده و به‌ طور نا­خواسته وارد حيات موجودات هوازي گرديد، بروز نمود . انواع اكسيژن فعال در فرآيند­هاي حياتي سلول به وجود مي­آيد كه از مهم­ترين جايگاه­هاي توليد آن­ها مي­توان به كلروپلاست، ميتوكندري و پراكسي­زوم اشاره كرد كه به ترتيب فرآيند­هاي فتوسنتز، تنفس و تنفس­نوري (از همکاری سه اندامك) در آن­ها انجام می­ شود. از ديگر مكان­هاي توليد انواع اكسيژن فعال در اثر تنش خشكي و شوری مي­توان به پلاسماي سلول اشاره كرد، كه در آنجا آنزيم NADPH^• اكسيداز^[17] فعاليت دارد Del Rio et al., 2006] ؛[Mittler, 2002. احیاي ناقص اکسیژن اتمسفري در فرایند­هاي حیاتی مذکور سبب تولید آن­ها می­گردد. جهت احياي كامل اكسيژن و تبديل آن به آب، 4 الكترون مورد نیاز است (H₂O 2 +4+4). اين الكترون­ها در مسير اصلي انتقال الكترون به‌ طور یک­باره بر روی اكسيژن منتقل شده و آن را به صورت كامل احيا مي­كند . هر­گاه بنا به دلایلی مسیر اصلی انتقال الکترون مسدود گردد، نظیر زمان مواجه گیاه با تنش­هاي محیطی، انتقال الکترون در مسیر فرعی جریان یافته و سبب احیاي ناقص اکسیژن و تولید انواع اکسیژن فعال می­ شود [Mittler, 2002]. در اين مسير بر­خلاف مسير اصلي، الكترون­ها تک تک بر روي اكسيژن منتقل مي­گردند، درنتیجه اين عمل، اكسيژن اتمسفري به طور ناقص احيا شده و با گرفتن 2،1 و 3 الکترون به ترتیب سبب تشکیل رادیکال سوپراکسید ()، پراکسید هیدروژن () و رادیکال هیدروکسیل () می­شوند ،(شکل 1-2). فرم ديگر اكسيژن فعال، اكسيژن منفرد است كه در اين فرم، در اثر دريافت انرژی، الكترون به مدار بالا­تر رفته و مولكول برانگيخته مي­شود [Mittler, 2002].

شکل 1-3- مسير­هاي انتقال الكترون در اندامك­هاي سلول گياهي و نحوه احياي اكسيژن اتمسفري
انواع اکسیژن فعال بر­خلاف اکسیژن اتمسفري از میل ترکیبی بسیار زیادي جهت واکنش با تمامی بیو­مولکول­هاي حياتي نظير ليپيد­ها، اسيد­هاي نوكلئيك و پروتئين­ها برخوردار بوده و با آسيب رساندن به آن­ها، به ترتيب سبب پراكسيداسيون ليپيدي، جهش در ساختار DNA و دناتوره شدن پروتئين مي­شوند .
1-11-1-انواع اکسیژن­های فعال به عنوان سیگنال­هایی در پاسخ به تنش­های محیطی
تنش خشكي، شوري و سرما همگي تجمع ROS ها مثل سوپر اكسيد، پر اكسيد هيدروژن، و راديكال‌هاي هيدروكسيل را تحريك مي‌كنند . اين ROS ها ممكن است، سيگنال‌هايي باشند كه خنثي كننده­هاي ROS و ساير مكانيزم‌هاي حفاظتي مثل عوامل تخريب كننده كه در صدمات ناشي از تنش در گياهان شركت دارند را تحريك مي‌كنند . از آنجايي كه معلوم شده است ABA، توليد H₂O₂ را تحريك مي‌كند، ROS ها ممكن است، سيگنال‌هاي مياني براي ABA باشند كه بيان ژن كاتالاز 1 (CAT1) ، فعال سازي كانال‌هاي Ca²⁺ در سلول‌هاي نگهبان ، بسته شدن استوماتال­ها و حتي بيوسنتز ABA [Zhao, 2003]، را وساطت مي‌كنند. واضح است كه ROS ها در آسيب ناشي از تنش‌ها شركت دارند، همانطور كه مشاهدات اثبات كرده‌اند، موتانت‌هايي با خنثي كننده­های بيشتر ROS ها، تحمل بيشتري به تنش‌هايي محيطي نشان مي‌دهند . مطالعات نشان داده است، برخي ژن‌هاي مربوط به سيگنال‌دهي تنش اسمزي، بوسيله تنش اكسيداتيو upregulate مي‌شوند، اين ژن‌ها شامل عامل رونويسي DREB2A و يك هيستيدين كيناز هستند . اينكه آيا ساير هيستيدين كينازها، مثل AtHK1، كه بطور بالقوه در انتقال سيگنال­های تنش اسمزي درگير هستند، بوسيله تنش‌هاي اكسيداتيو تنظيم مي‌شوند يا نه، هنوز معلوم نيست.
1-11-2-طبقه‌بندي مسيرهاي سيگنال‌دهي تنش:
بسياري از فرآيندهاي انتقال سيگنال وقتي رخ مي‌دهند كه گياهان در تعارض با تنش‌هاي محيطي قرار مي‌گيرند. با اين وجود، اتفاق نظري وجود ندارد كه چگونه اين تعداد زياد جريانات سيگنال‌دهي را طبقه‌بندي كنيم. شبكه‌هاي انتقال سيگنال براي تنش‌هاي سرما، خشكي و شوري را مي‌توان به 3 نوع اصلي سيگنال‌دهي تقسيم كرد (شكل 1-4):
1-سيگنال‌دهي تنش اسمزي/ اكسيداتيو كه از واحدهاي MAPK استفاده مي‌كند؛
2-سيگنال‌دهي وابسته به Ca²⁺ كه منجر به فعال سازي ژن‌هاي نوع LEA (مثل كلاس ژن‌هاي DRE/CRT) مي‌شود.
3-سيگنال‌دهي SOS وابسته به Ca²⁺ كه تعادل يوني را تنظيم مي‌كند (شکل 1-4)،.
شكل 1-4- انواع اصلي فرآيندهاي سيگنال دهي در گياهان در طول تنش شوري، سرما و خشكي .
سيگنال‌دهي نوع اول، ممكن است در توليد آنتي اكسيدان‌ها و اسموليت‌هاي سازگار شركت كند و همچنين ممكن است مربوط به تنظيم سيكل سلولي تحت تنش اسمزي باشند. موتانت‌هاي نمونه كه ممكن است تحت تأثير اين شيوه سيگنال‌دهي قرار گيرند، شامل موتانت متحمل به يخ زدگي (esk1) eskimo1 و موتانت متحمل به نمك pst1 (photoautotrophic salt tolerance1) هستند. esk1 تجمع مقدار پرولين و قندهاي محلول را افزايش مي‌دهد، اما بيان ژن‌هاي گروه DRE/CRT تحت تأثير قرار نمي‌گيرد . موتانت pst1، افزايشي در ظرفيت خنثي کردنROS ها نشان مي‌دهد اما به نظر مي‌رسد تغييري در تجمع Na⁺ صورت نمي‌گيرد . سيگنال‌دهي نوع دوم، منجر به فعال سازي ژن‌هاي گروه DRE/CRT و ساير ژن‌هاي شبيه LEA مي‌شود. موتانت‌هاي ناقص در اين نوع سيگنال‌دهي شامل برخي موتانت‌هاي cos، hos و los بوسيله غربال ژنتيكي تسهيل شده با گزارشگر RD29A-LUC جداسازي شدند. به نظر مي‌رسد سيگنال‌دهي نوع سوم، براي جنبه‌هاي يوني تنش شوري اختصاصي است. هدف‌هاي اين نوع سيگنال‌دهي، يون ترانسپورترهايي هستند كه تعادل يوني را تحت تنش شوري كنترل مي‌كنند. موتانت‌هاي sos (sos3، sos2 و sos1) جزو اين طبقه هستند. اين موتانت‌ها به تنش شوري فوق حساسيت دارند، اما فعاليت ژن‌هاي گروه DRE/CRT در آنها تغيير نمي‌يابد [Zhu. 2003].
1-11-3-مسير کلی انتقال پيام تنش اسمزی
بطور كلي يك مسير انتقال سيگنال تنش، با دريافت (perception) سيگنال آغاز مي‌شود، سپس مولكول‌هايي به نام پيام‌برهاي ثانويه (second messengers) توليد مي‌شوند. پيام‌برهاي ثانويه قادرند ميزان Ca²⁺ درون سلولي را تعديل كنند كه اغلب اوقات پس از آن يك آبشاره فسفوريلاسيون پروتئين آغاز مي‌شود. پروتئين‌هاي هدف يا پروتئين‌هايي هستند كه مستقيماً در محافظت سلولي نقش دارند و يا يكسري عوامل رونويسي (Transcription factor) هستند كه بيان ژن‌هاي واكنش دهنده به تنش را كنترل مي‌كنند. محصولات اين ژن‌ها ممكن است در توليد مولكول‌هاي تنظيم كننده‌اي همچون هورمون‌هاي گياهي نقش داشته باشند. اين مولكول‌هاي تنظيم كننده مي‌توانند دور دومي از سيگنال‌دهي را آغاز كنند(شكلهاي 1-5 و1-6)، .
شكل 1-5- مسير كلي انتقال سيگنال تنش­هاي سرما، خشكي و شوري در گياهان.
شكل 1-6- تكرارپذيري موقت Ca²⁺ بعد از دريافت سيگنال اوليه.
افزايش اوليه در Ca²⁺ سيتوزولي، توليد مولكولهاي انتقال پيام ثانويه را تسهيل مي كند كه آنها نيز دور دومي از افزايش موقتي Ca²⁺ را تحريك مي كنند. همانگونه كه در شكل نشان داده شده است، Ca²⁺ هايي كه از منابع مختلف ترشح شده اند، ممكن است اهميت بيولوژيكي مختلف داشته باشند و خروجي هاي متفاوتي را ايجاد كنند. مولكول­هاي انتقال پيام ثانويه مثل ROSها، مي­توانند انتقال سيگنال را مستقيما و بدون واسطه Ca²⁺ تنظيم كنند .
شكل 1-7- مسير كلي انتقال سيگنال در واكنش به تنش اسمزي .
1-12-اثرات تنش شوری بر خصوصیات رويشی بادام و ساير درختان ميوه
مهمترين واکنش گياهان به افزايش شوری خاک، کاهش آهنگ رشد و کوچک شدن اندازه است. گياهان مبتلا به شوری اغلب ظاهری معمولی دارند ولی عموماً کوتاه­تر بوده، برگ آنها ضخيم­تر، پر آب­تر و به رنگ سبز تيره می­باشد . شوری باعث کاهش توانايی جذب آب توسط گياه شده و اين امر به سرعت باعث کاهش رشد گياه می­ شود ]حیدری شریف آباد، 1380[. در خاک­های شور، ابتدا رشد رويشی گياهان و توسعه برگ­ها متأثر می­شوند . در اثر شوری، کاهش رشد رويشی با کاهش در سرعت فتوسنتز و تغيير در متابوليسم پروتئين و اسيد­های نوکلئيک و فعاليت­های آنزيمی همراه است . کاهش رشد رويشی گياهان در شرايط تنش شوری به علت کاهش پتانسيل اسمزی خاک است که باعث کاهش جذب آب توسط ريشه می­ شود و در نتيجه با بسته شدن روزنه­ها، ميزان تعرق و فتوسنتز، کم شده و رشد گياه کاهش می­يابد ]بن­عاشر و همکاران، 2006[. کاهش هدايت آب توسط ريشه در اثر افزايش غلظت کلريد­سديم مربوط به افزايش ضخامت ريشه و کاهش تعداد ريشه­های نازک است . كاهش رشد مي­تواند ناشي از اختلال در فرآيندهاي فيزيولوژيكي از قبيل عدم تعادل يوني، تغيير در وضعيت آب گياه، اختلال در جذب عناصر، اختلال در عمل روزنه­ها، ‌كاهش كارايي فتوسنتز، كاهش پتانسيل اسمزي محيط ريشه، سميت ويژه يوني و كمبود يون هاي غذايي باشد. حتي اگر ميزان فتوسنتز در واحد سطح برگ در اثر شوری بدون تغيير بماند، ممكن است رشد كاهش يابد. مقدار كاهش رشد گياه تحت شرايط شور بسته به نوع نمك، غلظت نمك، مرحله رشدي گياه و مدت زماني كه گیاه در معرض شوري قرار مي­گيرد و همچنين گونه گياهي متفاوت است ]حیدری شریف آباد، 1380[. كاهش رشد گياه به علت شوري مي تواند نتيجه كاهش سطح برگ گياه نیز باشد كه اين خود حاصل اختلال در بزرگ شدن و تقسيم سلولی است. برگ­ها در گیاهان تحت تنش شوری، کوچک، قطور و برگ­های مسن­تر دچار پیری زودرس می شوند ]حیدری شریف آباد، 1380[.
تحقيقات متعددی نشان داده­اند که آستانه تحمل به شوري اكثر درختان ميوه هسته­دار از جمله بادام نسبت به تنش شوري پایین است بطوریکه تا هدايت الكتريكي 5/1 دسی­زیمنس بر متر كاهشی در عملكرد آن­ها مشاهده نمي­شود، در حالي­كه در شوری 8/2 دسی­زیمنس بر متر، به ميزان 25 درصد، و در شوری 1/4 دسی­زیمنس بر متر به ميزان 50 درصد و سرانجام در شوری 8/6 دسی­زیمنس بر متر تا ميزان 100 درصد از عملكرد آن كاسته مي­شود .
پژوهش­هاي انجام يافته، نشان مي­دهد که شاخص­هاي رشدي بادام از جمله رشد طولي، قطر تنه، ضخامت برگ­ها و حوزه گسترش ريشه­ها با افزايش شوري، کاهش مي­يابند که علت این كاهش رشد و عملكرد را به غلظت كل نمك­هاي محلول و پتانسيل اسمزي محلول خاك نسبت داده­اند . مطالعاتی كه در مورد تأثير سطوح شوري صفر، 8/1 و 6/3 گرم در لیتر کلرید سدیم روي ارقام مختلف بادام انجام شده است، نشان داده است که ارقام بادام عكس العمل متفاوتي به سطوح مختلف شوري نشان می­دهند1997] بای بوردی، 1392[. مقايسه تحمل به شوري رقم­هاي باغي و وحشي بادام نيز نشان داده است که با افزايش سطوح شوري، نشانه سوختگي در حاشيه برگ بادام­هاي باغي به تدريج ظاهر و با حالت پيش رونده در طول زمان، باعث پژمردگي و در نهايت ريزش کامل آن­ها می­ شود، در حالیکه بادام­های وحشی چنین علائمی را بروز ندادند . بروز سوختگي حاشيه­اي در برگ­هاي گونه­هاي باغي حساس به شوري، به کاهش محتواي نسبي آب و پتانسيل اسمزي، و تجمع یون­ها و عناصر سمی از قبیل کلر و سدیم نسبت داده شده است .
اثر تنش شوری روی دانهال­های 4 رقم بادام (تونو، سهند، نان­پاریل و آذر) بررسی و گزارش شد که شوری باعث کاهش آهنگ رشد گياهان می­ شود. طول ساقه، وزن تر و خشک کل گياهچه، شاخساره و ريشه در هر چهار رقم کاهش یافت. مقدار کاهش در اين شاخص ­ها متناسب با غلظت شوری بود. بيشترين کاهش مربوط به غلظت 100 ميلی­مول در لیتر بود. آنان بيان کردند که علت کاهش زيست توده، کاهش فتوسنتز در اثر شوری است ]گريگوريان و همکاران، 1381[.
در تحقیق دیگری، اثر تنش شوری روی 47 ژنوتیپ گزینش شده بادام بذری منطقه آذربایجان به منظور دستیابی به ژنوتیپ های متحمل به شوری بررسی و گزارش شد که آستانه تحمل به شوری این ژنوتیپ­ها در طول یک فصل کامل زراعی بین 25 تا 50 میلی مول بر لیتر ( 6/3 تا 4/5 دسی زیمنس بر متر) بود که در مقایسه با پایه GF₆₇₇مقاومت کمتری داشتند ]رهنمون، 1389[.
در تحقیقی دیگر، شاخص­ های رشدی در دو رقم گیلاس بیگارا بورلات^[18] و تراگانا ادیسیس^[19] پیوند شده بر روی پایه مازارد تحت شرایط تنش شوری (صفر، 25 و 50 میلی مول در لیتر) بررسی و گزارش شد که با افزایش شوری، وزن تر، خشک، سطح برگ و میزان کلروفیل کل در برگ­های بالایی و پایینی در هر دو رقم به طور معنی داری کاهش می­یابد با این تفاوت که سرعت کاهش رشد، در برگ­های پایینی بیشتر از برگ­های بالایی بود .
با بررسی اثر تنش شوری روی تمشک قرمز^[20] معلوم شد که طول و قطر ساقه و سرعت نسبی رشد با افزايش سطح شوری کاهش پيدا کرد. وزن خشک و تر گياه نيز در اثر شوری کاهش معنی­داری پيدا کرد و در غلظت­های 15، 20 و 30 ميلی­مولار کلريد­سديم به ترتيب 34%، 45% و 48% کاهش در وزن خشک حاصل شد. نسبت وزن خشک و تر ريشه به وزن خشک و تر شاخه در اثر افزايش سطح شوری افزايش يافت که تنها در غلظت 30 ميلی­مولار، میزان افزايش معنی­دار بود و اين مهمترين سازگاری مورفولوژيکی گياه در مقابل کاهش پتانسيل آب است .
با بررسی اثر تنش شوری کلرید سدیم بر رشد رويشی و توليد ميوه دو رقم توت فرنگی السانتا^[21] و کرونا^[22] گزارش شد که شوری باعث کاهش 44 درصدی رشد در رقم کرونا و کاهش 90 درصدی رشد در رقم السانتا شد .
میزان حساسیت گیاهان نسبت به شوري، حتی در مورد گیاهی چون پسته که به عنوان گیاه مقاوم به شوري شناخته شده است، علاوه بر آن که در مورد ارقام مختلف در یک گروه متفاوت است ، به طور کامل وابسته به غلظت یون هاي مولد شوري است .[Morant- Mancue et al., 2004] گزارش شده است که، افزایش سطح شوري موجب کاهش رشد گیاه پسته می گردد و میزان رشد ساقه و برگ با همدیگر سیر نزولی مشخصی را طی می کند. با این وجود، هنگامی که رشد برگ و ساقه به طور جداگانه ارزیابی گردد، ملاحظه شده است که برگ داراي بیشترین حساسیت نسبت به شوري است، بطور يکه پایین ترین سطح شوري بکار رفته ( 18میلی اکی والان در هر کیلوگرم خاك) نیز موجب کاهش معنی داري در رشد برگ شده است .
کریمی و همکاران (2012) تحمل به شوری پایه‌های وحشی پسته ایران را با بهره گرفتن از 4 سطح شوری (75/0، 5، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر) کلرید سدیم مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج آن­ها نشان داد که وزن خشک برگ در 4 پایه مورد ارزیابی، با افزایش سطح شوری به‌طور معنی‌داری کاهش یافت. بطوریکه پایه‌های وحشی موتیکا و آتلانتیکا دارای بیشترین وزن خشک برگ بودند. ایشان عنوان کردند که کاهش وزن خشک ساقه وابسته به نوع پایه می‌باشد بطوریکه بیشترین و کمترین میزان وزن خشک ساقه در پایه‌های آتلانتیکا و کردیکا مشاهده شد.
در تحقیقی نارنگی سانبورست^[23] را روی پايه­های مختلف مرکبات پيوند زدند و تيمار­های شوری 0 و 75 میلی مولار را روی آن­ها اعمال و مشاهده کردند که شوری باعث کاهش رشد در تمام ترکيبات پيوندی شد. تحت تأثير تنش شوری در پيوند رقم سانبورست روی پايه کلئوپاترا^[24] از لحاظ وزن خشک برگ تفاوت معنی­داری با تيمار شاهد مشاهده نشد. ولی در پيوند روی رقم کاريزو سیترنج^[25] وزن خشک برگ، کاهش يافت. همچنین، سطح برگ اين رقم نيز در پيوند روی پايه کلئوپاترا بيشتر بود و اين نشانه تحمل بيشتر پايه کلئوپاترا به شرايط شوری بود [Garcia-Sanchez et al, 2002].
در تحقيقی تأثير تنش شوری روی رقم سلطانی انگور بررسی و مشاهده شد که طول شاخه­ها و وزن خشک کل در اثر شوری در تمام ترکيبات پيوندی به طور معنی­داری کاهش يافت و ميزان توليد ماده خشک در قلمه­های انگور نسبت به انگور­های پيوندی بيشتر بود که مربوط به تجمع مقدار بيشتری سديم و کلر در انگور­های پيوندی است et al., 2000] .
در شرایط تنش شوري، رشد ريشه معمولاً كمتر از رشد ساقه تحت تأثير قرار مي­گيرد، بنابراين نسبت ريشه به ساقه زياد مي شود. در شرایط تنش شوری، میزان فتوسنتز در گیاهان به طور معنی­داری کاهش می یابد که منتج به کاهش در ماده سازی و میزان رشد اندام هوایی می­ شود و در نتیجه باعث تغيير نسبت ريشه به اندام­هاي هوايي می­ شود .
با مطالعه اثر تنش کلريد ­سديم بر شاخص­ های رشد پنج رقم زيتون معلوم شد که شوری باعث کاهش رشد رويشی گياه می­ شود و اين کاهش در قسمت­ های هوايی گياه بيشتر از ريشه بود که نشان می­دهد اندام­های هوايی زودتر از ريشه تحت تأثير شوری قرار می­گيرند]رضایی و همکاران، 1385[.
1-13- اثرات تنش شوری بر خصوصیات فیزیولوژی بادام و ساير درختان ميوه
1-13-1- اثرات تنش شوری بر پارامترهای فتوسنتزی بادام و ساير درختان ميوه
شوری باعث تخريب ساختار کلروپلاست­ها، کاهش ميزان کلروفيل و عدم پايداری ترکيب­های رنگيزه-پروتئين می­ شود ]حيدری شريف­آباد، 1380; Mohajan and Toteja, 2005; Munns, 2002; Parida and Das 2005 [. بسته شدن روزنه­ها در اثر تنش آبی، اولين علت کاهش فتوسنتز گياه در اين شرايط می­باشد و در نتيجه رشد گياه در اين حالت کاهش می­يابد ] Mohajan and Toteja, 2005; Munns, 2002 [. بسته شدن روزنه­ها در واقع يک واکنش مستقيم به کاهش آب خاک است و قبل از کاهش معنی­دار در تورژسانس سلول­های مزوفيل برگ رخ می­دهد و از جمله مکانيسم­های فيزيولوژيکی در گياهان برای جلوگيری از وارد شدن صدمه به بافت­های گياهی، بسته شدن روزنه­ها و کاهش نمو برگ­ها است که در اين صورت آب برگ­ها از دست نمی­رود ] Mohajan and Toteja, 2005 [. تنش­های شوری و خشکی باعث کاهش هدايت روزنه­ای می­شوند و از اين طريق راندمان مصرف آب گياه را تا حدودی بهبود می­بخشند ولی مقدار دی­اکسيد­کربنی را که می ­تواند به وسيله گياه تثبيت شده و برای رشد گياه به کار گرفته شود را کاهش می­ دهند ]مير­محمدی ميبدی و قره­ياضی, 1381; [Felexas et al., 2000.

بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

۲۵۹/۲

۲۰۴/۰

۰۷۷/۱۱

۰۰۰/۰

مهندسی مجدّد رسمیت

۲۰۸/۰

۰۳۱/۰-

۲۸۹/۰-

۷۹۸/۶

۰۰۰/۰

مهندسی مجدّد پیچدگی

۴۱۶/۰

۰۴۲/۰

۴۲۹/۰

۹۵۸/۰

۰۰۰/۰

مهندسی مجدّد تمرکز

۰۶۶/۰

۰۲۰/۰-

۱۴۵/۰-

۳۶۵/۳

۰۰۱/۰

ضریب رگرسیون چند متغیری به روش ورود همگانی سه متغیر فوق، به مقدار R = 0.632 در سطح معنی داری بیش ۹۹ درصد، (F = 54.193 ، Sig = 0.000) معنی دار است. ضریب تعیین بدست آمده R² =۰٫۳۹۹ است و بدین معنا می باشد که حدود ۴۰ درصد از کل واریانس نظم انسجامی با این سه متغیر قابل پیشی بینی می باشد و حدود ۶۰ درصد دیگر به سایر متغیرها، وابسته می باشد. در مرحله دوم کلیه متغیرهای مورد بررسی در تحقیق به روش اجباری و ورود همگانی وارد معادله رگرسیون شدند و تأثیر یک جای آنها بر توسعه فناوری محاسبه گردید.
فصل پنجم
نتایج و پیشنهادهای تحقیق
۵-۱ مقدمه
در ابتدای این فصل، نتایج فرضیه های تحقیق تشریح شده و با مبانی نظری تحقیق مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در ادامه سایر یافته ها بصورت خلاصه ذکر شده و سپس به استناد نتایج پژوهش، به بیان پیشنهادها در دو بخش پیشنهادهای مبتنی بر نتایج تحقیق و پیشنهاد به سایر محققین پرداخته شده است.
۵-۲ نتایج آزمون فرضیه ­ها (بحث)
فرضیه فرعی اول: بین مهندسی مجدّدرسمیت شرکت گاز استان گیلان و توسعه فناوری رابطه وجود دارد.
در ارتباط با فرضیه اول، با بهره گرفتن از آزمون پیرسون و رگرسیون به بررسی همبستگی و شدت رابطه دو متغیر پرداخته شده است.
نتایج حاکی از این است بین مهندسی مجدّدرسمیت شرکت گاز استان گیلان و توسعه فناوری رابطه معنا دار و منفی وجود دارد. تأیید این فرضیه به معنی تأیید مدل تحلیلی ارائه شده در فصل دوم تحقیق است. در این مدل اشاره شده که مهندسی مجدد رسمیت ساختار شرکت گاز استان گیلان و بر توسعه فناوری اثرگذار است.
در عین حال در مقایسه نتیجه حاصله از این فرضیه تحقیق، با پژوهش­های مشابه می­توان به نتایج تحقیق شیمادا (۲۰۰۰) اشاره کرد. یافته های شیمادا حاکی از آن است که “در زمینه تعداد سطوح سازمان ۲۶ شرکت از ۳۱ شرکت کاهشی در تعداد سطوح شرکت خود گزارش نکردند و فقط ۳ شرکت اعتقاد داشتند که بکارگیریIT منجر به کاهش تعداد سطوح شده است. در زمینه حیطه کنترل و رسمیت، ۱۵ شرکت از ۳۱ شرکت افزایش در حیطه کنترل و ۱۱ شرکت هیچ تغییری در حیطه کنترل گزارش ندادند.در رابطه با اعطای استقلال به سطوح عملیاتی،۱۸ شرکت به اعطای استقلال در نتیجه بکارگیریIT اعتقاد داشته،۸ شرکت نیزهیچگونه استقلالی به سطوح عملیاتی اعطا نکرده بودند.در رابطه با ارتباطات عمودی ۱۳ شرکت افزایش در ارتباطات عمودی و ۷ شرکت هیچگونه تغییری را در این زمینه گزارش نکرده بودند. در عین حال نتایج این پژوهش بیانگر رابطه منفی بین رسمیت و توسعه فن آوری در جمع بندی نهایی بوده است. ضمن آنکه شائمی بزرکی (۱۳۷۹) در تحقیقی با عنوان” تأثیر فناوری اطلاعات بر ساختار سازمانی در مؤسسات صنعتی اصفهان” بر وجود رابطه منفی بین دو متغیر رسمیت و فن آوری اشاره داشته است.
بنابراین تأیید این فرضیه تحقیق مبتنی بر ادبیات نظری پژوهش به معنی هم راستایی بین نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل این فرضیه با پژوهش شیمادا و شائمی در فرضیه فوق است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فرضیه فرعی دوم: بین مهندسی مجدّد پیچیدگی شرکت گاز استان گیلان و توسعه فناوری رابطه معناداری وجود دارد.
در ارتباط با فرضیه دوم، محقق، با بهره گرفتن از آزمون پیرسون و رگرسیون به بررسی همبستگی و شدت رابطه دو متغیر پرداخته است.
نتایج حاکی از این است بین مهندسی مجدّد پیچیدگی شرکت گاز استان گیلان و توسعه فناوری رابطه معنا داری وجود دارد. تأیید این فرضیه به معنی تأیید مدل تحلیلی ارائه شده در فصل دوم تحقیق است. در این مدل اشاره شده که مهندسی مجدد پیچدگی ساختار شرکت گاز استان گیلان و بر توسعه فناوری اثرگذار است.
در عین حال در مقایسه نتیجه حاصله از این فرضیه تحقیق، با پژوهش­های مشابه می­توان به نتایج پژوهش عزیزی (۱۳۸۴) اشاره نمود. وی پژوهشی با عنوان «رابطه فناوری اطلاعات و ساختار سازمانی در سازمان تأمین اجتماعی» صورت داده است.وی ارتباط فناوری اطلاعات وساختار سازمانی را در طرح تحقیقی خود تأیید کرده است.
بنابراین تأیید این فرضیه تحقیق مبتنی بر ادبیات نظری پژوهش به معنی هم راستایی بین نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل این فرضیه با پژوهش عزیزی در فرضیه فوق است.
فرضیه فرعی سوم: بین مهندسی مجدّد تمرکز شرکت گاز استان گیلان و توسعه فناوری رابطه معناداری وجود دارد.