نیاز آبی سالانه ( متر مکعب)

نیاز آبی روزانه ( لیتر)

تعداد

نوع دام

۱۴۹۹۲۵

۵/۱

۹۹۹۵۰

دام سبک

۸۴۳۰۱۰

۳۵

۲۴۰۸۶

دام سنگین

ماخذ: نگارنده ۱۳۹۱
۳-۲-۲-۹- تعیین کمبود یا مازاد آب در منطقه
وضعیت موجود در شهرستان خنداب نشان از کمبود منابع آب در منطقه دارد. بر اساس اعداد مندرج در جداول مربوطه، میزان تخلیه چشمه ها و قنات و چاه های منطقه در فصول زراعی حجمی برابر با ۱۹۱۷۰۹۲۲۰ متر مکعب در سال می باشد و نیاز آبی بخش زراعت، باغداری و دام به ۲۳۱۳۴۷۹۳۵ متر مکعب در سال می باشد. ضمن اینکه، رودخانه قره چای با احتساب مینیمم دبی سالیانه ۲۷۴۳۶۳۲۰ مترمکعب در سال آبدهی دارد. اما به دلیل نبود آمار و اطلاعات در میزان و مقدار آب مصرفی از این رودخانه در بخش کشاورزی نمی توان تخمین واقعی را جهت کمبود منابع آب در منطقه زد. مبتنی بر گزارشات دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران بلوک شراء دارای ۴۸۶ میلیون متر مکعب جریان ورودی و ۴۹۸ میلیون متر مکعب جریان خروجی و انتقالی در سال است که تغییر آبخوان آبرفتی در این منطقه ۱۲- می باشد. برآورد برداشت فعلی از منابع آب در این حوزه آبریز ۲۳۱ میلیون متر مکعب است که مقدار مجاز آن ۱۷۷ میلیون متر مکعب می باشد. به طور نسبی وضعیت ذخایر منابع آب در شهرستان خنداب و حوزه آبریز شراء در شرایط مطلوبی قرار دارد. این درحالی است که بسیاری از دشت های استان مرکزی در شرایط بحرانی به سر می برند و از این حیث شهرستان خنداب وضعیت بسیار مناسبی نسبت به سایر شهرستان های استان دارد.
۳-۲-۳- وضعیت آب و هوایی
۳-۲-۳-۱- بارش
بارش را می توان مهمترین پارامتری دانست که به طور مستقیم در سیکل هیدرولوژی دخالت دارد. از زمانی که قطرات باران در هوا تشکیل می شود تا موقعی که به سطح زمین می رسد پدیده هایی رخ می دهد که بیشتر در قلمرو علم هواشناسی است اما هنگامی که به سطح زمین رسید به عنوان اساسی ترین نهاده سیکل هیدرولوژی به حساب می آید. به لحاظ کاربرد بارندگی سالانه در مباحث مختلف هیدرولوژی و هواشناسی مانند تعیین اقلیم، برآورد سیلاب، تعیین خشکسالی ها و ترسالی ها، تعیین نیاز آبی گیاهان منطقه و … بررسی آن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. بطورکلی، میزان بارش سالیانه ایستگاه بارندگی شهرستان خنداب ۱۹/۲۸۲ میلیمتر می باشد.
جدول(۳-۱۲): میانگین بارندگی و ارتفاع ایستگاه منتخب در دوره ۲۲ ساله(۶۸- ۱۳۹۰)

ارتفاع

میانگین بارندگی سالانه

نام ایستگاه

۱۶۵۰

۱۹/۲۸۲

خنداب

ماخذ: اداره کل هواشناسی استان مرکزی، ۱۳۹۰
شکل(۳-۱۱): توزیع جغرافیایی بارندگی در شهرستان خنداب
برای تشخیص دوره های ترسالی و خشکسالی از روش درصد از میانگین بارش استفاده گردید. در این روش با مقایسه مقادیر متوسط بارندگی سالانه در یک دوره آماری با بارندگی سالانه هر یک از سال های آن دوره ترسالی ها و خشکسالی ها تعیین می گردد. به این منظور از رابطه زیر استفاده می شود:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

P(%) = *100
که در آن:
P(%) : شاخص درصد از بارش میانگین
Pi : مقدار بارندگی در هر سال به میلی متر
P : متوسط بارندگی سالانه به میلی متر
مقادیر P(%) محاسبه شده از رابطه فوق با بهره گرفتن از جدول زیر مورد ارزیابی قرار می گیرد و شدت خشکسالی در سال های مختلف تعیین می شود.
جدول (۳-۱۳): مقیاس طبقه بندی شدت خشکسالی براساس شاخص درصد از بارش میانگین

۳ – بهره برداری پایدار از منابع تنوع زیستی
۴ – ایجاد مدیریت نظام مند حفاظت از تنوع زیستی
در ماده( ۱۵ )کنوانسیون تنوع زیستی موضوع منابع ژنتیکی مورد توجه قرار گرفته و تعهدات مهم را کشورهای متعاهد همانند اقدامات تضمینی، اجرایی و یا سیاستگذاری برابر مواد( ۱۶ و ۱۹ )و در صورت لزوم از طریق ترتیبات مالی تعیین شده در مواد( ۲۰ و ۲۱ )، با این هدف که در بهره برداری از نتایج پژوهش و توسعه و مزایای حاصل از کاربرد تجاری و سایر استفاده های منابع ژنتیکی، با کشورهای تامین کننده آن منابع به طور برابر و عادلانه سهیم شوند، انجام دهد. چنین مشارکتی باید بر اساس توافق دوجانبه یاچندجانبهصورت گیرد.
مبحث دوم : ایران بعد از الحاق به معاهده بین المللی ذخایر منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کشور ما دارای تنوع ژنتیکی گیاهی بسیار غنی است. این موضوع بیشتر به خاطر وسعت و تنوع آب و هوایی و جغرافیایی کشور است. به علاوه ایران در منطقه بسیار مهم و استراتژیک قرار گرفته، که جزء مناطق پیدایش و تنوع بسیاری از گونه های گیاهی است. بنا به عقیده گیاه شناسان ایرانی حدود)۱۰تا۱۲(هزارگونه گیاهی درایران وجوددارد.که این تنوع ژنتیکی گیاهی بیش از کل تنوع ژنتیکی گیاهی قسمت عظیمی از قاره اروپاست.
متاسفانه با وجود این ثروت خدا داد، کشور ما به دلیل عوامل فرساینده ژنتیکی بسیار متنوع و شدید، دارای بالاترین میزانهای فرسایش ژنتیکی گیاهی در سطح جهان است. به طوری که نیم قرن گذشته شاهد نابودی بسیاری ازگونه های ارزنده این منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی و حذف گونه و ارقام بومی در کشور بوده ایم .
در ایران با توجه به لزوم حفظ منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی و تامین و اقدامات مناسب برای بهره برداری از موارد و اطلاعات ژنتیکی و حفظ تنوع زیستی و ارزشهای اقتصادی برای بهره برداری از موارد اطلاعات ژنتیکی و حفظ تنوع زیستی و ارزشهای اقتصادی و ضرورت همگرایی با دغدغه مشترک جهانی، لایحه الحاق دولت ج.ا.ا به معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی مصوب ۱۲/۸/۱۳۸۰ هجری شمسی برابر با سوم نوامبر ۲۰۰۱ میلادی در سی و یکمین کنفرانس سازمان کشاورزی و خوار و بار ملل متحد با اصلاحی، تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. و مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت.
این معاهده که یک سند جدید و الزام آور بین المللی برای «تضمین حفظ» و« مدیریت پایدار» منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی به شمار می رود. با توجه به مقدمه آن، علاوه بر تقسیم عادلانه و منصفانه منافع ناشی از کاربرد منابع ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی، بر مبنای شناسایی حق حاکمیت دولت ها بر منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی خود و شناسایی حقوق کشاورزان شکل گرفته است.^[۹۶]
«اهداف معاهده بین المللی ذخایرژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی عبارتند از «حفاظت و استفاده از ذخایر ژنتیکی برای غذا و کشاورزی و تقسیم عادلانه و منصفانه منافع حاصل از استفاده از آن ، هماهنگ با کنوانسیون تنوع زیستی به منظور نیل به کشاورزی پایدار و امنیت
غذایی ».
در حقیقت این اصول کلی به این دلیل مورد توجه قرار گرفته اند. که تا پیش از آن تمامی تلاش های بین المللی معطوف به نحوه بهره برداری از تنوع زیستی گردیده بود. به ماهیت متفاوت منابع ژنتیکی کشاورزی که در طول هزاران سال رشد مورد بهره برداری قرار گرفته، مبادله شده و با سایر منابع ترکیب گردیده اند، توجه کافی مبذول نشده بود. و این امر موجب نگرانی کشورهای در حال توسعه را فراهم آورد. معاهده در این زمینه مقرر داشته است:
«طرف های متعاهد در روابط خود با سایر کشورها، حقوق حاکمیتی آن ها را بر منابع ژنتیکی گیاهی خود برای غذا و کشاورزی، از جمله اختیار تعیین چگونگی دسترسی به آن منابع توسط دولت های متبوع و با رعایت قوانین ملی به رسمیت می شناسند».^[۹۷]
در حقیقت، با تصویب کنوانسیون در سال ۱۹۹۲ تغییری اساسی در مفهوم مالکیت منابع ژنتیک مشاهده می شود. به عبارت دیگر تا قبل از تصویب کنوانسیون، منابع ژنتیک «میراث بشریت» تلقی می گردید، در حالیکه این مفهوم در بند (یک) مقدمه کنوانسیون تنوع زیستی به عنوان «مسئله مشترک همه بشریت» معرفی شده است. و سپس در بند (سه) معاهده نیز تحت عنوان مسئله مشترک همه کشورها شناسایی گردیده است.
بنابراین مفاهیم فوق کاملاٌ به مفهوم مالکیت منابع ژنتیک توجه داشته و نه تنها از شناسایی آن به عنوان حق همه بشریت اجتناب ورزیده اند. بلکه حق مالکیت ملی بر این منابع را به صورتی برجسته و متمایز در مقابل حقوق مالکیت فکری مورد تآکیدقرارداده اند.
بند اول : سازوکارهای حقوقی حمایت از منابع ژنتیک گیاهی
اهمیت اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی منابع ژنتیک باعث بروز نگرانی های جدی
حاکمیت های ملی در شیوه بهره برداری از این منابع و امکان محو و نابودی آنها شده است. از این رو در رویکرد حفاظت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی به منظور صیانت از آنها در مقابل صدمه و اتلاف و حمایت از این منابع در برابر استفاده نامناسب یا بدون مجوز از آن ها که در دستور کار مذاکرات بین المللی قرار گرفته است .
بدیهی است که برای نیل به این دو هدف لازم است با طراحی یک نظام حقوقی متناسب که به حقوق مالکیت فکری موجود نیز توجه بایسته مبذول داشته باشد. ابزار حقوقی لازم را فراهم آورد. مفهوم حفاظت که به صورت اساسی در کنوانسیون تنوع زیستی و معاهده منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی با تاکید بر اصل اخذ رضایت قبلی مورد توجه قرار گرفته است. زیر عنوان «حمایت سلبی»^[۹۸] شناخته می شود. حمایت سلبی به معنای انجام اقدام هایی با هدف جلوگیری از سبک حقوق انحصاری مالکیت فکری بر منابع ژنتیکی، توسط اشخاص به جز جوامع محلی و بومی دارنده این منابع می باشد. ( به عنوان نمونه بند (د) ماده (چهار) قانون ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ در راستای اعمال حمایت سلبی از منابع غنی ژنتیکی کشور طراحی و در متن قانون گنجانده شده است)^[۹۹]. لیکن با توجه به کشاکش موجود بین نیاز به ارتقاء و تشویق قوه ابتکار و خلاقیت و افزایش سرمایه گذاری خصوصی مولد از یکسو و نیاز به تضمین آزادی، جریان آزاد اطلاعات و آثار فرهنگی و نیاز به دستیابی به فن آوری از سویی دیگر با حمایت سلبی نمی تواند به تنهایی کار ساز باشد. به بیان دیگر، حمایت سلبی اگر چه می تواند نگرانی هایی ناشی از عدم حفاظت از منابع ژنتیکی را تا حدی بر طرف کند، اما از سویی دیگر اعمال یک جانبه حمایت سلبی در قانون باعث بروز نگرانی جدی متخصصان زیست فن آوری و انجمن های ذیربط ایشان شده است. به ویژه نگرانی آنها در خصوص ناامیدی و سرخوردگی نیروی انسانی متخصص کشور به علت عدم حمایت از نوآوریی ها، ابداعات و اختراعات زیست فن آوری و عدم ثمر دهی نتایج ناشی از تحقیقات آنها، عدم سرمایه گذاری صنایع و تولید ثروت از رهگذار تجاری سازی زیست فن آوری، ، عدم ایجاد فرصت های شغلی و در نهایت رکود زیست فن آوری در کشور برجسته می باشد.
از این رو لاجرم باید با شناخت دقیق عناصر مختلف مرتبط با موضوع فن آوری زیستی و تطبیق آن با نیازهای این حوزه به یک نظام مناسب حمایتی که امکان پشتیبانی از پیشرفت های علمی و فنی این حوزه را فراهم آورده و از سویی دیگر تامین کننده منابع و حقوق تمامی اشخاص ذینفع باشد، دست یافت. از این نظام حمایتی به عنوان «حمایت ایجابی»^[۱۰۰] یاد می شود. مفهومی وسیعتر از حفاظت داشته و می تواند شامل چگونگی استفاده از نظام های حقوقی مالکیت فکری باشد. اگر چه سازوکارهای حمایتی حقوق مالکیت فکری خواه به صورت قراردادی و خواه به شکل نظام حمایتی ویژه می توانند در نیل به اهداف حمایت ایجابی مؤثر باشند، لذا لازم است با نیل به یک نظام حقوقی متناسب بین این دو رویکرد تعادل ایجاد نمود. به عنوان مثال شاید با اعطای صلاحیت حقوقی لازم به تامین کنندگان منابع ژنتیکی بتوان اشخاص ثالث را از برخی بهره برداری های خاص از منابع و مواد ژنتیک بازداشته و یا محدود نمود. و چگونگی احترام به حقوق تامین کنندگان، تضمین منافع آنها و شیوه های توافقی و قراردادی تقسیم منافع را تبیبن کرد. اما این امور منوط به وجود راهبردهای ملی حفاظتی و حمایتی به صورت توامان می باشد.
بند دوم : قانون ثبت ارقام گیاهی و کنترل گواهی بذر و نهال
براساس قانون موصوف که در سال (۱۳۸۲)به تصویب مجلس شورای اسلامی ایران رسید. و نیز آیین نامه های اجرایی آن مصوب (۱۳۸۷) هیأت امنای سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، ارقام جدید گیاهی با احراز برخورداری از شرایط جدید بودن، تمایز، یکنواختی و پایداری به موجب نظام خاص حمایت از ارقام جدید گیاهی مورد حمایت قرار می گیرند. و از طرفی حقوق کشاورزن به نحو مقتضی در این قانون مورد توجه قرار گرفته است.
در بسیاری از کشوها، ضوابط تولید بذر و ارقام گیاهی در راستای توسعه تولید بذر گواهی شده تدوین شده است. قوانین در کشورهای مختلف عموماٌ متشکل از مفاهیم مربوط به اجزای کیفیت بذر، اصلاح و معرفی ارقام جدید گیاهی می باشند. البته ضوابط رسمی تولید بذر برای نظامهای بومی تولید بذر که در طی نسل های مختلف زارعین شکل گرفته است. ناکارآمد می باشد. نظامهای رسمی و ضوابط مربوطه نه تنها محدود کننده نظامهای بومی و رایج زارعین بوده، بلکه در برخی کشورها حتی این گونه فعالیت های بومی را غیر قانونی اعلام نموده است. قوانین بذر که روند مربوط به اصلاح و معرفی ارقام گیاهی و هم چنین کیفیت بذر را ظابطه مند می نمایند. در بین کشورها وبراساس نیازهای آن کشور و مسئولیت ارگانهای ذیربط متفاوت هستند.
هدف نهایی قوانین بذر کنترل و نظارت کامل بر فرایند تولید بذر می باشد. به عنوان مثال اگر دولت متولی کیفیت بذر باشد. تمامی بذرهای گیاهان زراعی بایستی توسط یک ارگان دولتی گواهی شده و تمام ارقام جدید گیاهی نیز باید از طریق نظام ارزیابی ارقام جدید تایید و به ثبت رسیده باشد.
کشورهای مانند ایران، اندونزی، مراکش، اوگاندا و … دارای چنین قوانین هستند. در طرف مقابل، کشورهای نیز وجود دارند که هیچ گونه ضوابطی برای بازار بذر نداشته و قوانین بذر با تجارت آنها هنوز اجرایی نشده است. ولی اغلب کشورها نظامهای بینابینی دارند. به عنوان مثال بنگلادش کنترل کیفی را تنها برای تعداد محدودی از گیاهان زراعی اعمال می نماید. یا در امریکا بجای گواهی رسمی کیفیت بذر، از سیستم برچسب کیفیت مربوط به خود شرکت های تولید کننده بذر استفاده میشود. در شرایطی که نظامهای نیرومند کنترل کیفی، مبتنی بر فعالیت
ارگانهای کارآمد دولتی باشد.در حالیکه در مباحث اقتصادی چنین کشوری از مکانیزمهای معتدل کنترلی و یا بازار رقابتی کالاها پیروی شود، مانع از عرضه و فروش بذرهای و ارقام گیاهی با کیفیت نزدیک به استاندارد خواهد شد.^[۱۰۱]
اما نظامهای بومی ومحلی که متشکل ازتولید بذر توسط کشاورزان و خرید و فروش محلی آن می باشد.حداقل در تعاریف از ضوابط رسمی تولید بذر تبعیت نمی کند. به زبان ساده اینکه کشاورزان کاری را انجام می دهند که از حدود ده هزار سال پیش انجام داده اند. و آن تولید بذر و ارقام گیاهی در مزرعه خودشان و فروش با تبادل آن در درون جوامع روستایی و پیرامون خود بوده است.
نکته بسیار مهمی که بایستی همواره در نظر باشد. اینکه قوانین موجود برای کنترل کیفی و معرفی و ثبت ارقام اصلاح شده و حقوق مالکیت معنوی به نژاد گران ممکن است اثرات نامطلوبی بر روی نظامهای بومی تولید بذر داشته باشد.
براساس مفاهیم و مواد موجود در قوانین کشورها، تمامی بذرها و ارقام گیاهی مورد کشت (مانند ترکمنستان) و یا تمامی بذور موجود در بازار ( اغلب کشورها) بایستی توسط ارگان رسمی کنترل و گواهی بذر و ارقام گیاهی مورد تایید قرار گیرد. و یا اینکه صحت مندرجات روی بر چسب سیستم های بذری مورد تایید قرار گیرد. که این به معنای پذیرش مسئولیت نوشته های روی بر چسب توسط تولید کننده بذر و ارقام گیاهی است.
اصلاحات جدید قانون حفاظت از ارقام جدید گیاهی، حق کشاورزان را برای ذخیره و تبادل محدود می نماید. آخرین ویرایش این قانون، قدرت و اختیار بیشتری را به بهنژاد گران برای نظارت استفاده از ارقام متعلقه را می دهد.مبنای چنین تصمیمی بر این استواراست که بهنژاد گران بخش خصوصی برای ادامه و توسعه فعالیتهای خود، به منابع مالی بیشتری احتیارج دارند. ولی این مسئله در تعارض با حقوق مرسوم کشاورزان برای ذخیره و تبادل ارقام گیاهی خودشان می باشد. البته برخی از کشورها اقدام به تعدیل این قانون نموده اند.
برنامههای توسعهای که مبتنی بر تولید ارقام گیاهی توسط کشاورزان میباشد. معمولاً الزامات مربوط به کنترل کیفیت، گواهی بذر و قوانین مربوط به اصلاح و معرفی ارقام گیاهی را دارا نمی باشند. در این راستا نیاز به انعطاف پذیری و معرفی روش های جایگزینی است که برخی به شرح ذیل است:
۱ – محدود نمودن قانون به چند گیاه زراعی خاص و مهم ( به عنوان مثال، در کشور بنگلادش تنها پنج گیاه زراعی در سیستم کنترل و گواهی بذر قرار دارد).
۲ –استثناء نمودن کشاورزی کوچک از مشمول قوانین مربوطه ( همانگونه اتحادیه اروپا برای بذر غلات اجرا می نماید).
۳ – طبقات خاصی از ارقام گیاهی و بذر بصورت سیستم « صحت برچسب» بفروش برسد.( مسئولیت بر عهده تولید کننده بذر خواهد بود و یا اینکه برای طبقات تجاری بذر برخی از گونه های گیاهی، بذر تنها با انجام آزمون های آزمایشگاهی و بی نیاز از بازرسی مزارع تولید ارقام گیاهی بفروش برسد).
۴ – سیستم معرفی رقم به سیستم توصیه رقم تغییر یابد، به نوعی که ارقام ثبت شده دارای ارزش تجاری بیشتری بوده ولی سایر ارقام توصیه شده نیز حق ورود به بازار را داشته باشند. این امر باعث افزایش حق انتخاب کشاورزان خواهد شد.
۵ – کشاورزان کوچک و آسیب پذیر از مشمول قوانین مربوط به حق مالکیت معنوی جهت استفاده از ارقام گیاهی و دست ورزی حفاظت شده خارج شوند.
و این موارد از نظامهایی بوده که از تولید ارقام گیاهی توسط کشاورزان حمایت می کند.
بند سوم : ساز و کارهای حمایت از منابع ژنتیک گیاهی و حقوق مالکیت فکری
نظام مالکیت فکری یکی از مسائل زیر بنایی سیاست نوین اقتصادی در سطح ملی بوده و بستری برای توسعه به شمار می رود.
مالکیت فکری به طور روز افزون برای توسعه پایدار کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای کمتر توسعه یافته، به عنوان یک ابزار مهم تلقی می شود. از همین رو در خصوص لزوم آزادی ثبت اختراعات زیست فن آوری مورد استفاده در قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶، حاکی بر توسعه آموزش و سرمایه گذاری و تجارت در کشور است. هر چند در مقابل اینگونه استدلال گردید. اگر چه حقوق مالکیت فکری و به ویژه نظام ثبت اختراع از جمله پایه های اساسی توسعه دانش محور کشور به شمار می آیند. لیکن باید در نظر داشت که درک پایه های حقوقی و اقتصادی نظام مالکیت فکری پیش شرطی برای درک افزایش نقش و اهمیت آن در استراتژی های ملی در جهت تقویت رقابت و تسریع توسعه اقتصادی – اجتماعی به شمار رفته و کسب چنین حقوقی متضمن تجارت مطمئن و در عین حال الزامات متقابل برای دارنده آن می باشد. ماده هفت موافقتنامه جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری ( تریپس ) در همین راستا مقرر می دارد: « حمایت و اجرای حقوق مالکیت فکری باید به منظور رشد و ارتقاء ابتکارهای فن آوری و انتقال و انتشار فن آوری جهت تامین منافع تولید کنندگان و استفاده کنندگان دانش فنی اشاعه یابد به نحوی که منجر به رفاه اقتصادی و اجتماعی و توازن بین حقوق و الزامات شود».^[۱۰۲]
همانگونه که در این ماده تصریح گردیده است. هدف غایی از حمایت و اجرای حقوق مالکیت فکری، رفاه اقتصادی و اجتماعی از رهگذر توازن بین حقوق و الزامات است. در واقع اگر چنین توازنی در عرصه سیاست گذاری های ملی مورد توجه قرار نگیرد. حمایت از حقوق مالکیت فکری به ویژه در عرصه زیست فن آوری صرفاٌ موجب انحصارات خاص برای اشخاص حقیقی و حقوقی، نه تنها ایرانی بلکه با توجه به اصل رفتار ملی اتباع تمامی کشورهای عضو کنوانسیون پاریس گردید. و حقوق عمومی آحاد افراد اجتماع را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
بنابراین نکته بسیار مهم در اعطای حقوق مالکیت فکری به اختراعات زیست فن آوری در ایران پاسخ به این سوال است که آیا اعطای حقوق انحصاری به تعدادی از مخترعات زیست فن آوری در کشور و تعداد بی شماری از اختراعات زیست فن آوری کشورهای توسعه یافته، بدون در نظر گرفته حقوق و منافع عمومی آحاد مردم و بدون اخذ تضمین های لازم در خصوص الزام ایشان به تقسیم منافع ناشی از دسترسی به منابع ژنتیک و بهره برداری از منابع مذکور از جمله با بهره گرفتن از ساز و کار انتقال فن آوری، منطقی و مناسب خواهد بود یا خیر؟
بهترین شاهد مدعا در این خصوص اقدام ایران و ۱۲ کشور دیگر در حال توسعه عضو سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) ^[۱۰۳] موسوم به «گروه کشورهای دوست دار توسعه»^[۱۰۴] در تدوین و تصویب بیانیه توسعه آن سازمان است.
در سال ۲۰۰۴ میلادی کشورهای برزیل و آرژانتین پیش نویس طرحی را به نشست سی و یکم مجمع عمومی آن سازمان ارائه کردند. این پیش نویش مشتمل بر چهار موضوع اساسی «وظایف و اختیارات سازمان»، «هنجارسازی»، «همکاری فنی» و «انتقال فن آوری» مورد تایید کشورهای عضو گروه دوست داران توسعه قرار گرفته است. و با رایزنی های فراوان سرانجام در پاییز سال ۲۰۰۷ میلادی با اصلاح و تکمیل به تصویب مجمع عمومی سازمان جهانی مالکیت فکری رسیده است.
در واقع آنچه موجب این رویکرد گردید.نگرانی کشورهای یاد شده در خصوص نتایج اعمال مالکیت فکری بر رشد و توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه و انحصار فن آوری در کشورهای توسعه یافته بود. بیانیه توسعه گواهی روشن بر این واقعیت است که نظام ثبت اختراع فی النفسه نه تنها موجب انتقال فن آوری نمی گردد. بلکه با توجه به انحصار حقوقی و اقتدار ناشی از آن عملاٌ صاحب اختراع که مالک فن آوری نیز هست را از تعهد به انتقال فن آوری بی نیاز می سازد. لذا سیاست های ملی باید با لحاظ نمودن منافع ملی روش های حقوقی مناسب را برای الزام مخترعان به انتقال فن آوری در قوانین ملی خویش پیش بینی نمایند. نظیر این نگرانی در کنوانسیون تنوع زیستی ملاحظه می شود. و از آنجا که حقوق مالکیت فکری می تواند بر ماهیت فناوری های بکار رفته در شیوه های بهره برداری از منابع ژنتیک موثر بوده و چگونگی انتقال و کاربرد این فن آوری ها را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد. توسعه و انتقال فن آوری متناسب برای تأمین موفقیت آمیز اهداف کنوانسیون تنوع زیستی بسیار مهم است. از این رو کنوانسیون به فن آوری هایی که کاربرد آن ها در صیانت، حفاظت و استفاده پایدار از تنوع زیستی اهمیت دارد. توجه ویژه مبذول داشته است. در این راستا طرف های متعاهد بر اساس شرایط مندرج در بندهای (یک) و (دو) ماده (۱۶) موافقت خود را با تعهد به فرآهم آوردن و یا تسهیل دستیابی و انتقال فن آوری به سایر طرف های متعاهد به ویژه در قالب شرایط عادلانه و مطلوب اعلام می دارند.
همانگونه که گفته شد، ارتباط بین حقوق مالیکت فکری و حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی در بحث انتقال فن آوری بر اساس کنوانسیون تنوع زیستی واجد وجوه مختلف می باشد. لیکن مهم ترین این وجوه را می توان تاثیر نظام حمایتی مالکیت فکری بر ماهیت فن آوری بکار رفته در منابع ژنتیک و انتقال این فن آوری دانست. همچنین باید توجه داشت که این حقوق نباید در تضاد با اهداف کنوانسیون باشند. این امر مورد تاکید دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی نیز بوده است.
به موجب ماده (دو) قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون تنوع زیستی مصوب (۱۳۷۵) مجلس شورای اسلامی « منابع ژنتیکی به معنی مواد ژنتیکی است که ارزش واقعی یا بالقوه برخوردار باشد». همچنین به موجب ماده (دو) قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی مصوب ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی « منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی به هر گونه ماده ژنتیکی با منشأ گیاهی اطلاق می شود که دارای ارزش بالفعل یا بالقوه برای غذا و کشاورزی باشد» .
بنابراین باملاحظه تعاریف مذکورمی توان نتیجه گرفت. آنچه درتعریف منابع ژنتیک تاثیرگذاراست. واهداف کنوانسیون تنوع زیستی ومعاهده بین المللی ذخایرژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی به آن استوار است. ارزش بالفعل یا بالقوه آنها می باشد. و نه طبیعی یا مصنوعی بودن این منابع است. و برای کشاورزان و پرورش دهندگان ارقام گیاهی با خصوصیات های جدید، مقاوم، یک شکل و متمایز امتیازاتی در نظر گرفته شده است که به جز قانونگذاری ملی، توسط کنوانسیون بین المللی حفظ نمونه های گیاهی( UPOV^[105]) در سال (۱۹۶۱) پذیرفته شد. و در سال (۱۹۶۸) ضمانت اجرایی یافت. و در اغلب کشورها، بانک داده ها از طریق حقوق مولف تحت حمایت مالکیت فکری قرار میگیرد.
نتیجه گیری
ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی، بیانگر نیازمندی حیات و زیست انسان به لوازمی اساسی است. لوازمی که پیدائی و پدیداری شان اساساً از قدرت و توانایی انسان خارج است و نهایتاً برآورد سازی این نیاز، تنها از عهده این «طبیعت مهربان» بر میآید و بس .اما بشر این مخلوق برتر اما عاجز از تولید و ساخت مولفه های زیستی و عناصر زیست بومی که حیات وی از آغاز تا پایان تنها به وجود و بقای این عناصر ممکن است، اغلب قدرشناسی از طبیعت را به فراموشی سپرده و حتی سرنوشت و خیر و مصلحت «حیات پایدار و متعالی» خود را نیز در سایه تقدم برخی انگیزه ها و منافع محدود سودانگارانه از لزوم تدقیق کافی در رفتار و برنامه ریزی های رفتاری خود عاری نموده است. در چنین گستره ای، تخریب و نابودی طبیعت و پایان پذیری برخی از این لوازم مانندمنابع ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی، حیات وی قطعی و مسلم می نماید.
حفاظت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی به مثابه صیانت و پاسداشت مسیر حیات اجتماعی است. از همین رو است که هر اندازه در اهمیت و حساسیت آن گفته شود، نه گزاف بلکه تأکید بر واصخات است. انعقاد و تصویب معاهده بین المللی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی ضمن بیان خطرات زوال منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی، اجماعی جهانی را به نظاره نشسته و امیدهای تازه ای را برای حفاظت مطلوبتر و توجه به توسعه پایدار منابع ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی را برانگیخته است. این معاهده با پیش بینی نظام چند جانبه دسترسی و تسهیم منافع و تبادل اطلاعات و همچنین تعبیه نظام جهانی اطلاعات مربوط به منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی و شناسایی حقوق کشاورزان و تاکید بر روشهایی که حفاظت، اکتشاف، جمع آوری، شناسایی، ارزیابی و ثبت منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی تضمین می نماید. سازوکارهای حقوقی جدیدی را برای اعضاء پیشنهاد می نماید.
در نهایت امید آن می رود. با اجرای مطلوب سازکارهای پیش بینی شده در این معاهده شاهد حمایت و توجه به ضرورت مدیریت مطلوب تر منابع ژنتیکی و گیاهان زراعی و دیگر ارقام گیاهی برای غذا و کشاورزی در عین احترام به حقوق کشاورزان و حقوق مالکیت معنوی و محیط زیست باشیم. دولت ج.ا.ا در سال (۱۳۷۵) به عضویت کنوانسیون تنوع زیستی و در سال (۱۳۸۴) به معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی ملحق شده است. از جمله اصول اساسی عهد نامههای یاد شده شناسایی حق حاکمیت دولت ها بر منابع ژنتیک و نیز شناسایی اصل لزوم اخذ رضایت قبلی از جوامع دارنده این منابع برای دسترسی به منابع ژنتیک و در نهایت تقسیم منافع ناشی از بهره برداری از این منابع می باشد. ضمن آنکه در معاهده بین المللی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی بر لزوم توجه خاص به حقوق کشاورزان در استفاده از منابع ژنتیکی گیاهی برای تولید محصولات کشاورزی و تضمین امنیت غذایی تاکید شده است.
لذا تدوین قوانین ملی برای اجرایی نمودن اصول عهدنامههای مذکور بلاخص معاهده

a. Dependent Variable: مسئولیت.پذیری.شرکتY

فرضیه فرعی ۲: بین رتبه تمرکز مالکیت با مسئولیت پذیری شرکت رابطه معنی دار وجود دارد .
در جدول ذیل ضریب همبستگی ۳۸۹/۰ و مربع ضریب همبستگی یا همان ضریب تعین ( میزان تغییرپذیری در متغیر وابسته که می‏تواند به وسیله رگرسیون آن را توضیح داد ) ۱۵۱/۰ را نشان می دهد و بیان می کند که متغیر رتبه تمرکز مالکیت تغییرات متغیر مسئولیت پذیری شرکت را به میزان ۱۵۱/۰ توجیه می‏کند. خطای استاندارد برآورد که میزان پراکندگی نقاط را حول خط رگرسیون در فضای دوبعدی اندازه گیری می‏کند نشان می‏دهد که هر چه مقدار این شاخص بزرگتر باشد پراکندگی نقاط حول خط رگرسیون بیشتر خواهد بود و نشان دهنده میزان قدرت پیش بینی معادله رگرسیون است که در این فرضیه ۳۶۴/۰ بدست آمده است.

جدول ۴- ۹:جدول مربوط به فرضیه دومR چند گانه

Model

R

R Square

Adjusted R Square

Std. Error of the Estimate

Durbin-Watson

۱

.۳۸۹^a

.۱۵۱

.۱۴۳

.۳۶۴۱۱

۱.۹۸۴

a. Predictors: (Constant), X2.رتبه.تمرکز.مالکیت

b. Dependent Variable: مسئولیت.پذیری.شرکتY

از جدول ذیل رابطه خطی بودن رتبه تمرکز مالکیت با مسئولیت پذیری شرکت را بررسی می کنیم .
بین دو متغیر رتبه تمرکز مالکیت با مسئولیت پذیری شرکت رابطه خطی وجود ندارد . H₀ : r = 0 بین دو متغیر رتبه تمرکز مالکیت با مسئولیت پذیری شرکت رابطه خطی وجود دارد. H₁ : r ≠ ۰
بررسی‏های جدول تجزیه واریانس نشان می‏هد مقدار بدست آمده F (524/18) که در سطح خطای کوچکتر از ۰۱/۰ (۰۰۰/۰ sig=) معنی دار است، بنابراین فرض خطی بودن مدل رگرسیون معنادار است تایید می‏شود و با اطمینان بالاتر از ۹۵% می‏توان H₀ را رد کرد و H₁ را تایید کرد یعنی فرض خطی بودن مدل رگرسیون فرضیه رتبه تمرکز مالکیت با مسئولیت پذیری شرکت تایید می‏شود و نشان می‏دهد متغیر مستقل از قدرت تببین بالایی برخوردار بوده و قادرند به خوبی میزان تغییرات و واریانس متغیر وابسته را توضیح دهند. به عبارتی، مدل رگرسیونی تحقیق مدل خوبی است و ما به کمک آن می‏توانیم تغیرات متغیر وابسته یعنی مسئولیت پذیری شرکت را بر اساس متغیر رتبه تمرکز مالکیت مورد بررسی قرار بدهیم.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ANOVA^b
جدول ۴-۱۰:جدول آنالیز واریانس فرضیه دوم

۴

۴

پاراسورامان و دیگران، ۱۹۸۸

قابلیت اعتماد

۵

۵

پاراسورامان و دیگران، ۱۹۸۸

همدلی

۵

۵

پاراسورامان و دیگران، ۱۹۸۸

عوامل فیزیکی

۴

۴

پاراسورامان و دیگران، ۱۹۸۸

۱٫۶٫۳٫ روایی پرسشنامه
روایی از واژه « روا » به معنی جایز و درست گرفته شده است و روایی به معنی صحیح و درست بودن است (خاکی، ۱۳۸۷). مفهوم روایی^[۴۶] به این سؤال پاسخ می دهد که ابزار اندازه گیری تا چه حد خصیصه مورد نظر را می سنجد. بدون آگاهی از روایی ابزار اندازه گیری، نمی توان به دقت داده های حاصل از آن اطمینان داشت (سرمد و همکاران، ۱۳۸۳). در این تحقیق به منظور تعیین روایی پرسشنامه از روش روایی محتوا استفاده شده است.
روایی محتوا^[۴۷] نوعی روایی است که معمولاً برای بررسی اجزای تشکیل دهنده یک ابزار اندازه گیری به کار برده می شود. روائی محتوایی یک ابزار اندازه گیری به سؤال های تشکیل دهنده آن بستگی دارد. اگر سؤال های پرسش نامه معرف آن مفاهیم و ویژگی هایی باشد که محقق قصد اندازه گیری آن را دارد، در این صورت پرسش نامه دارای روایی محتوا می باشد (سرمد و همکاران، ۱۳۸۳).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در این تحقیق برای افزایش روایی محتوایی پرسشنامه اقدامات زیر صورت پذیرفته است:
شناسایی مصادیق هر متغیر با توجه به تعریف آن و ترجمه سوالات.
استفاده از نظرات اساتید بالاخص اساتید راهنما و مشاور، و نیز کارشناسان و کارکنان اداره کل
۷٫۳٫جمع آوری داده ها
۱٫۷٫۳٫ابزار اندازه گیری
ابزارهای مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه و مطالعات کتابخانه ای بوده است.
الف) پرسشنامه
پرسشنامه جمعیت شناختی: بخش اول پرسشنامه این پژوهش شامل سوالاتی در رابطه با مشخصات جمعیت شناختی (جنسیت، سن، تحصیلات، سابقه کاری) است.
پرسشنامه سروکوال: بخش دوم آن شامل سوالات تخصصی است که از پرسشنامه سروکوال با ۲۲ سوال استفاده شد. مقیاس سروکوال دارای ۲۲ سوال تخصصی در مورد پنج بعد کیفیت خدمات (قابلیت اعتماد، پاسخگویی،قابلیت اطمینان دهی، همدلی، عوامل فیزیکی) راجع به ادراکات و انتظارات می باشد. برای سنجش هر یک از سوالات پرسشنامه از طیف پنج گزینه ای لیکرت (کاملا مخالفم=۱، مخالفم=۲، تاحدودی موافقم=۳، موافقم=۴، کاملا موافقم=۵) استفاده شده است.
ب)مطالعات کتابخانه ای: از این روش برای جمع آوری اطلاعات در زمینه ادبیات و پیشینه تحقیق استفاده شده است که با مطالعه کتاب ها، مقالات، تحقیقات دیگر پژوهشگران و جستجو در اینترنت اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردیده است.
۲٫۷٫۳٫ روش جمع آوری داده ها
همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد در این تحقیق از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری داده ها استفاده شد که این پرسشنامه به میزان ۴۰۰ نفر در بین مراجعه کنندگان به اداره ورزش و جوانان کهگیلویه و بویراحمد توزیع شد. روش توزیع به شیوه تصادفی بود که توسط محقق انجام شد. در هنگام پخش پرسشنامه به کسانی اولویت تکمیل و جواب به سوالات داده می شد که بیش از سه بار به اداره کل ورزش و جوانان مراجعه کرده بودند. پس از توزیع پرسشنامه ها حدود ۳۸۵ پرسشنامه به صورت کامل جمع آوری و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.
۳-۸- روش های تجزیه و تحلیل داده ها
به منظور تجزیه و تحلیل داده ها در این پژوهش ابتدا در بخش اول از آمار توصیفی استفاده شده است. شاخص هایی از آماره توصیفی که در این پژوهش به کار رفته است عبارتند از:
جدول توزیع فروانی جهت سازماندهی داده ها و توصیف نمره های خام
نمودار ستونی جهت توصیف تصویری داده ها
در بخش دوم نیز به منظور آزمون فرضیه ها و سوالات تحقیق از آزمون کولموگروف- اسمیرنف، آزمون فریدمن و آزمون ویلکاکسون برای آزمون فرضیات استفاده شد.
در این قسمت به تشریح روش ها و تکنیک های استفاده شده برای آزمون فرضیات می پردازیم.
آزمون کولموگروف- اسمیرنف: برای انتخاب روش آماری مناسب آگاهی از توزیع داده ها از اولویت اساسی برخوردار است. برای همینمنظور در این پژوهش از آزمون معتبر کلموگروف- اسمیرنف برای بررسی فرض نرمال بودن داده های پژوهش استفاده شدهاست. این آزمون با توجه به فرضیات زیر به بررسی نرمال بودن داده می پردازد.
H₀: داده ها دارای توزیع نرمال هستند.
H₁: داده ها دارای توزیع نرمال نیستند.

احساس هویت جنبه های گوناگون دارد؛ جنبه روانی آن باعث شکل گیری «من درونی» نوجووان می شود. او در این دوره باید بتواند بین زندگی گذشته و شخصیت دوره های قبلی خویش با وضع کنونی و جدیدش، پیوند مناسبی ایجاد نماید.جنبه دیگر رشد نوجوان در این دوره، رشد فرهنگی میباشد. که عبارتست از بدست آوردن هویت بینشی و فکری و دست یافتن به شخصیت مذهبی است. از این رو این مرحله را می توان زیربنای اساسی مراحل بعد رشد روانی- فرهنگی دانست. اینکه او باید بتواند تمام دانش و برداشتهایی را که در گذشته در مورد خود پیدا نموده است را در یک مجموعه وقالب جای دهد، به صورتی که شخصیتی واحد و منسجم در خود بیابد و نسبت به گذشته و آینده دید روشنی پیدا نماید.
ویژگیهای اجتماعی فرد در دوره متوسطه:
در این سن فرد مایل است تا درنظام اجتماعی بزرگ تر (فراتر از خانواده) جایی داشته باشد و وظایف خود را به انجام برساند؛ نوجوان دخالت عامل انسانی را در رفاه و سعادت زندگی اجتماعی درک می کند. در این دوره رشد وتکامل عاطفی به تبع تغییرات عمده ای که در ارگانیسم فرد به تبع تغییرات جسمی حاصل می گردد، اهمیت خاصی می ابد. پسر برای مرد شدن و دختر برای زن بودن آماده می شود. آنچه فرد می آموزد بیشتر جنبه عاطفی و اجتماعی دارد تا جنبه عقلانی. استدلال عاطفی در فرد تقویت می شود. پسرو دختر یاد می گیرند که چگونه یکدیگر را به خود جلب نمایند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

علاوه بر آن، آنها یاد می گیرند که چگونه با هم جهت رسیدن به تفاهم برای تامین منافع عمومی را و صرفنظر کردن از اختلافات شخصی را به منظور نیل به هدف مشترک فرا می گیرند. بنابراین مدرسه باید هدفهای خاصی را به منظور توجه به این دسته از ویژگیهای افراد بالغ انجام دهد. همچنین در این دوره علاقه و رغبت به حرفه و شغل در افراد ظاهر می شود و جنبه نوع دوستی نیز در فرد ظاهر می گردد.(شریعتمداری،۱۳۷۶: ۱۴۵-۴۶).
از نظر دکتر ملکی مجموعه ویژگیها و علایق اجتماعی نوجوان چنین است.
– در مرحله اول این دوره نوجوان متمایل به عالم درون است و شخصیت خود را می جوید و در مرحله دوم رفته رفته خود را بخشی از نظام اجتماعی می داند
– مایل به انجام کارهای جامعه است و به افراد جامعه خود چه آنها را بشناسد و چه نشناسد خدمت می کند و آماده همکاری با دیگران است
– بیشتر از راضی کردن اطرافیان به مسولیت انسانی خود توجه دارد(ملکی،۱۳۸۳، ۳۷).
نقش اجتماعی نوجوان در جامعه
در مرحله اول دوره نوجوانی که فرد در دوره راهنمایی تحصیل می نماید، علایق و نیازهای او توسعه می یابد و روابط اجتماعی وسیعتر از خانواده برای او مطرح می شود.در این سن دانش آموز باید به وظایف خود در مقابل دیگران و کل جامعه آشنا شود و قوانین و مقررات جامعه را بهتر درک نماید.
در این دوره گرایش به گروه های همسالان تقویت می شود و رفتار و گفتار، افکار و نظرات دوستان و گروه همسالان بیشتر از خانواده برای او اهمیت پیدا می نماید.با ورود به مرحله دوم نوجوانی و سن دبیرستان دنیای وسیع تری در جلو چشم دانش آموزان باز می شود. در این مرحله نوجوان خود را در مقابل جامعه مسئول می داند و می خواهد در حل مشکلات و معضلات جامعه نقشی داشته باشد و از طرف دیگر جامعه نیز از او انتظاراتی دارد.
همچنانکه دیدیم در این دوره هم ویژگیهای روانشناختی یادگیرنده متفاوت است و هم ویژگیهای اجتماعی او، در این دوره برنامه درسی باید دو مورد را لحاظ نماید. اولاً اینکه از آنجا که ویژگی برجسته این مرحله هویت یابی است، لذا برنامه ریزی درسی باید در ایجاد و شکل گرفتن هویت در نوجوان مددکارش باشد. دوماً، ویژگی برجسته دیگر این دوره نیاز به استقلال از طرف فرد می باشد. این استقلال دو بعد را داراست: استقلال عاطفی و استقلال اقتصادی.
در بعد عاطفی، برنامه درسی باید در یافتن هویت صحیح و معرفی آن به نوجوان نقش خود را ایفا نماید. به گونه ای که خطرات ناشی از تبادلات فرهنگی، مخصوصاً در دنیای کنونی جهانی شده که به گونه ای اعجاب انگیز با هم گره خورده در ارتباط هست، را بتوان تا حد ممکن محدود نمود.
در بعد اقتصادی، برنامه درسی باید به گونه ای تدوین شود که نوجوان را برای برعهده گرفتن مسئولیت و شغل و حرفه ای آماده نماید. لذا برنامه درسی باید ویژگیهای زیر را دربر گیرد :
۱- اجرای نقش اجتماعی جنس مذکر و مونث، ۲- مستقل ساختن خود از والدین و سایر بزرگسالان ۴- انتخاب شغل و آمادگی برای آن ۵- آمادگی برای ازدواج و زندگی خانوادگی۶- توسعه و رشد مهارتهای عقلانی و مفاهیم لازم جهت صلاحیت مدنی یا اجتماعی۷- کسب و تحصیل ارزشها و مبانی اخلاقی به عنوان راهنما در رفتار۸- ایجاد و پرورش هویت ملی ودینی در بین نوجوانان: این امر از لطمات مربوط به بحران هویت در بین نوجوانان می کاهد. یکی از مقتضیات و مناسبات نوگرای، اطلاعات و آگاهی های جدید است. انفجار اطلاعات ذهن مدون و شکل یافته انسان را مشوش و درهم می سازد بنابراین دست یافتن به شخصیتی ثابت در این زمینه می تواند انسان را در مواجهه با این سیل خروشان یاری رساند.
پس بنابراین نقش برنامه ریزی درسی در شکل دهی به هویت دینی وملی نقشی بی بدیل است این مهم از طریق محتوای کتاب های درسی به مخاطبان منتقل می شود. از آنجا که دوره نوجوانی دوران هویت یابی است و این دوران متقارن با دوره متوسطه می باشد. وبرنامه ریزی درسی در نقش مهمی در این زمینه خواهد داشت از طرف دیگردر نظام آموزشی ایران کتاب های درسی به طور متمرکز محور کار مدارس هستند ودر نتیجه برنامه یزان باید به محتوای کتاب های درسی در جهت پرورش وتقویت هویت دینی وهویت ملی دانش آموزان بیشتر توجهداشته باشند.
مولفه های هویت ملی:
هویت ملی بالاترین سطح هویت جمعی در یک جامعه است که از یک طرف در درون جامعه نوعی همبستگی وانسجام بین اعضای خود ایجاد می کند واز طرف دیگر این جامعه را به عنوان یک کل ازجوامع دیگر متفاوت ومتمایز نشان می دهد در نگاهی اجمالی برخی تعاریف هویت ملی بر عناصر یکپارچه کننده واحد سیاسی مستقل تاکید دارند وآن را مجموعه ای از گرایشات ونگرش های ملیت به عوامل وعناصر هویت بخش ویکپارچه کننده در سطح یک کشور به عنوان یک واحد سیاسی ملی تعریف می کنند؛ برخی به جنبه روانی آن تاکید دارند یعنی افرادی که از لحاظ قانونی عضو یک واحد سیاسی هستند واز نظر روانی خود را متعلق به اعضاءآن واحد تلقی می کنند که این امر به نوبه خود در بقا نظام سیاسی جامعه تاثیری عمیق خواهد داشت عده ای مشترکات ملی ودلبستگی به آن را عنصر اصلی هویت ملی دانسته اند.مولفه های هویت ساز ملی از دیدگاه جامعه شناسان وانسان شناسان در سه عامل مکان،زمان وفرهنگ خلاصه می شود، ابعادی که بیشتر برای مشخص ساختن مولفه های هویت ملی به کار می رودعبارتند از: ۱)تاکید بر خصوصیات سرزمینی – اقلیمی ۲)تاکید بر زبان وادبیات وفرهنگ بومی ۳) تاکید بر اسطوره های تاریخی (ذکایی،۸۷) .
میر محمدی عناصر هویت ایرانی را در چهار دسته از ارزشها طبقه بندی می کند.
۱-ارزش های ملی: (مشترکات فرهنگی اعم از سرزمین، زبان نهادهای ملی، سنت ها وادبیات ملی)
۲-ارزش های انسانی) :کلیه اصول وقواعد انسانی فارغ از هر گونه محدودیتهای اجتماعی وجغرافیایی) ۳- ارزش های اجتماعی: (شامل اصول وقواعد اجتماعی که جامعه را استحکام می بخشد)
۴- ارزش های دینی:(شامل مشترکات دینی)(میر محمدی،۱۳۸۳،ص۳۲۳) در کشور ایران منابع هویت ملی عبارتند از:۱- منبع دینی ۲- منبع باستانی ۳- منبع غربی(سریع القلم،۱۳۸۳) رواسانی هویت ملی در ایران را به طور عمده دارای سه پایگاه می داند ۱- پایگاه تاریخی(ایرانیت که به دوران باستان بر می گردد ۲- پایگاه دینی(اسلامیت)که به تاریخ ایران بعد از ورود اسلام بر می گردد.۳- پایگاه فرهنگ غربی که به طور عمده طی صد الی صدو پنجاه سال اخیر وارد ایران شده است (رواسانی،۱۳۸۰).
میلر برای تفکیک هویت ملی از سایر هویت ها چند عنصر را می شمارد .
تعلق خاطر وباور جمعی ومشترک ملت ها به وطن به یکدیگر وتعهد متقابل در مقابل هم.
داشتن تاریخ وقدمت تاریخی.
داشتن هویت فعال.
پیوند ووابستگی مردم به مکان وجغرافیایی خاص (میلر،۱۳۸۳ص۲۹).
در این پژوهش مولفه های هویت ملی در ابعاد (تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی وسیاسی ) مورد بررسی قرار گرفته. شاخصه های مورد بررسی بعد تاریخی در این پژوهش شامل مشاهیر، تاریخ وتمدن ، مسائل تاریخی، اقوام. شاخصه های مورد بررسی بعد فرهنگی، لباس وپوشش، ادبیات ، اعیاد وجشن ها، آداب ورسوم وسنت ها، اخلاق وفتار، هنر ومعماری، ضرب المثل هاواساطیر. شاخصه های مورد بررسی در بعد جغرافیایی وسیاسی شامل، دفاع، جنگ، پرچم، انتخابات، ولایت فقیه، نظام سیاسی ایران ، شعارهای انقلاب، قانون اساسی، شهادت وایثار، ملت، جغرافیاو وطن.
مولفه های هویت دینی:
دین به معنای کلی کلمه یکی از نیازهای اساسی بشر است وبه تعبیر قران امری فطری است شاید مردمی را نتوان یافت در تاریخ که به کلی فارق از مقوله دین ودینداری به معنای اعم کلمه ونه مصداق خاصی از دین – زیسته باشند .ویل دورانت، مورخ آمریکایی که یکی از بزرگ ترین کتاب های تاریخ زندگی بشر را نوشته است می گوید حتی مورخ شکاک هم در برابر دین فروتنانه تعظیم می کند .
مولفه های هویت دینی از نظر ذکایی شامل بعد نظری(نگرشها، ارزشها) که شامل اعتقادات دینی،آگاهی دینی، ارزش های دینی، دین باوری ودین آگاهی، عادات ورفتار در چهار چوب ضوابط ومقررات دینی، حمایت معتدل نسبت به حفظ وتداوم فرهنگ دینی جامعه گرایش به مطالعه وکسب آگاهیهای دینی بیشتر، آمادگی برای استدلال. وبعد عملی(رفتارها وپیامدهای تعهد رفتاری) شامل عمل به مناسک ودستورات مذهبی، دفاع از حریم مذهب، حضور در فعالیت های مذهبی، توجه به پیامدهای اجتماعی مذهب (ذکایی ،۱۳۸۷).
^[۱۸]چارلز گلاک برای هویت دینی ۵ بعد متمایز را مشخص کرده است .
بعد تجربی دین : ناظر بر تجربه های معنوی زندگی که برای اشخاصی که به آن نایل می شوند این احساس ایجاد می شود که با خداوند یا یک امر متعالی در اتباط هستند .
بعد ایدئولوژیک دین : که ناظ بر اعتقاد به واقعیت اولوهیت (خداوند )وپیوست های آن (فرشتگان، جهنم وغیره )است.
بعد مناسکی : بر اعمالی که در چاچوب زندگی دینی انجام داده می شود ناظر است (مثل نماز، روزه، زیارت وامثال آن).
بعد عقلانی: که ناظر بر شناخت اصول متون مقدس ادیان است .
بعد پیامدی : یعنی تبعات تجربه ها، اعمال واعتقادات دینی افراد در زمینه های مختلف زندگی(طالبان،۷۸،ص۳۵).
در این پژوهش مولفه هویت دینی در دوبعد نظری (گرایش ها وارزشها ) وبعد عملی (رفتارها وپیامد های تعهد رفتاری ) مود بررسی قرار گرفته است. شاخص های مورد بررسی بعد نظری در این پژوهش شامل اعتقادات دینی، ارزشهای دینی، آگاهی دینی واستدلال . شاخصه های مورد بررسی بعد عملی در این پژوهش شامل، عمل به مناسک ودستورات مذهبی، دفاع از حریم مذهب حضورو در فعالیت های مذهبی
تاریخچه هویت:
عناصر هویتی جامعه ایران پیش از ظهور اسلام.
در بررسی تاریخی وبه گواه بسیاری، جامعه ایران،از دیر باز همیشه جامعه ای دینی بوده وبه نسبت جوامع دیگر در این جامعه، دین اساس وپایه مستحکمی در نظام اجتماعی داشته است. به خاطر اهمیت دین در جامعه ایران است که دین زرتشت در زمره اولین دین توحیدی شناخته می شود که بر مبنای آن یک نظام اجتماعی فراگیر در گستره یکی از بزرگترین امپراطوری های تاریخ بشری شکل گرفته است.دین زرتشت دین یکتا پرستی عالی بود که خدای آن برتر از همه چیزها بود واز هر نوع شرک وبت پرستی وچند خدایی بر حذر بود. به اعتقاد زرتشت اگر چه جهان معرکه مبارزه شیطان با اهورامزدا است وگهگاه نیروهای اهریمن نیز بر نیروهای اهورایی غلبه می کنند، اما نهایت کار با نیروهای اهورایی است وبدی وزشتی ونادرستی،که از نیروهای اهریمن هستند از جهان بر می افتند. حق در همه جا پیروز می شود وهرگونه شر وفساد ازمیان می رود در آن زمان نیکوکاران در بهشت به اهورامزدا وپلیدان در جهنم به اهریمن خواهند پیوست. این دو اصل از اصول ادیان توحیدی، یعنی توحید ومعاد است که از عصر هخامنشیان در میان ایرانیان وجود داشته است. اگرچه در دوره هایی در فاصله سلسله هخامنشیان وساسانیان بنا بر روایاتی این اصول تا حدودی دچار خدشه شده بود، در باب اخلاقیات مقررات وهنجارها نیزدر این دین دستورالعمل هایی وجود داشته است که استمرار آنها را امروز نیز در باورها واعتقادات مردم می بینیم. در آیین زرتشت کسی خوب است که آنچه بر خود روا نمی دارد بر دیگران نیز روا ندارد.در اوستا آمده انسان سه وظیفه دارد، یکی اینکه دشمن خود را دوست کند،دیگر آنکه آدم پلید را پاکیزه سازد وسوم آنکه نادان را دانا گرداند. بزرگترین فضیلت نیز تقواست وپس از آن شرف ودرستی در کردار وگفتار است.در این دین بدترین گناه کفر والحاد است، ربا خواری وفحشا به هر طریق گناهی بزرگ محسوب می شود که جزای آن مرگ است، ربا نیز حرام شمرده شده است، از نظر دین زرتشت مهمترین، وظیفه آدمی در زندگی، پرستش خدا وپاکیزه کردن خود برای او، نیز قربانی کردن ونماز به جای آوردن برای اوست.از راه دعا ونماز است که می توان به خدا تقرب پیدا کرد.بسیاری از باورها ومقررات دینی که امروز در ایران رواج دارد، بر اساس روایت ویل دورانت از میانه قرن دهم تا ششم قبل از میلاد در میان ایرانیان رواج داشته وبخشی از هویت وساختار نظام اجتماعی آنان را شکل داده است.قدمت این نگرش اجتماعی به دین وفراگیری آن درکل نظام اجتماعی ایران ظاهرأ منحصر به قوم ایرانی بوده است وبه نظر میرسد این رویکرد قوم ایرانی به دین همچنان سر فصل چالش هویتی در جامعه ایران در طی یکصد سال اخیروچالش های ریشه دار در مواجهه ایران وغرب در دوره معاصر باشد. تاثیر ونفوذ دین در نظام اجتماعی ایران صرفأ در بعد اعتقادات وباورها وبرخی از آداب وشعائردینی نبوده است، تقریبأاین تاثیردر همه ارکان نظام اجتماعی بوده است.بسیاری از علوم ومعارف جامعه ایران مانند علم نجوم وطب تحت تاثیر آموزه های دینی بوده است. نظام سیاسی کشور وحکومت نیز بخش عمده ای از اعتبار خود را از دین می گرفت. خصوصأ از آنجا که کشور ایران همیشه از اقوام وملیت های بسیار متکثر تشکیل می شد ومعمولأ سلسله های حکومتی از زمان هخامنشیان نیز نوعی خود مختاری محلی ومنطقه ای برای مناطق زیر نفوذ قایل بودند.آنچه وحدت قلمرو وسرزمین ایران را علی رغم همه تنوعات قومی ومنطقه ای برقرار ساخت،عمدتأ وحدت بر مبنای نظام دینی واعتقادات مشترک ونیز ادبیات هنر وبسیاری از آداب ورسوم مشترک بود. بنابراین از همان آغاز شکل گیری تمدن ایرانی یعنی از عصر هخامنشیان،دین یکی از محورهای عمده نظام سیاسی وحفظ وتحکیم آن محسوب می شود.در ایران همیشه دفاع از سرزمین وحدود وثغور کشور در برابر بیگانگان یک وظیفه دینی وپیروزی اهورامزدا بر اهریمن تلقی شده است، پادشاهان ایرانی همیشه در کشور گشایی وغلبه بر دشمنان کشور وحتی یکپارچگی آن از غیرت دینی مردم سود جسته اند. در جامعه ایرانی حتی کار وفعالیت اقتصادی نیز یک وظیفه دینی محسوب می شده است.علاوه بر دین سایر عناصر هویتی ایرانیان عبارت بوده است از: ادبیات فارسی، موسیقی، اساطیر، هنر، صنعت،علم وآداب ورسوم ایرانی، شجاعت مردانگی ومروت چه در جنگ وچه در صلح ونیز گرایش عمیق به حماسه، خصوصأ حماسه های ملی ایرانی. در ایران ادبیات از دیر باز مورد علاقه مردم ونیز حکومت ها بوده است.اگرچه در آغاز واثنای تاریخ، ایرانیان بعضأ به زبان های گوناگون سخن گفته اند، لیکن زبان فارسی باستانی به ویژه از زمان داریوش اول هخامنشی اهمیت واعتبار یافت، وپادشاه زبان فارسی را که با زبان سانسکریت پیوند نزدیکی داشت، به عنوان زبان اصلی امپراطوری خود رواج داد.دردوره ساسانیان نیز شاهان ساسانی حامی اصلی ادبیات وزبان پهلوی که همان فارسی باستانی است بودند وبسیاری از آثار افلاطون وارسطو در دوره خسرو انوشیروان به زبان پهلوی ترجمه شد ودر دانشگاه جندی شاپور تدریس می شد.علاقه مردم ودربار به موسیقی واساطیر نیز چیزی است که ویل دورانت بر آن تاکید گذاشته است ومعتقد است چنانچه اساطیر ایرانی خصوصأ تصور آنها درباره بهشت عدن به ادبیات اروپایی راه پیدا می کرد،آن را با میدان وسیعی از استعارات وتشبیهات روبرو می ساخت وبه آن عمق بیشتری می بخشید. از دیر باز هنر وصنعت وعلم نیزبسیار درایران مورد توجه بوده است وبخشی از هویت ایرانیان در هنر،معماری وصنایعی است که با ویژگی های خاص خود استمرار یافته وهمچنان اقوام، ملیت ها ونسلهایی که در ایران می زیسته اند به هم پیوند داده است.از جمله آثار هنری ایرانیان،هنر گچ بری، لعاب کاری وتزیین است.این هنر به ویژه از دوره ساسانیان در ایران قوت گرفته است وحتی مکتبی نیز در نقاشی در این دوره تاسیس شد که به مانی منسب است. معماری وبنای ساختمان های مجلل نیزاز جمله آثار دیگر ایرانیان بوده است. دورانت از بناهای مجللی نام می برد که صرفأ در ایران می توان آنها را کشف کرد وقبل از آن نیز در جای دیگرنظیر آنها کشف نشده است.به نظر دورانت، ایرانیان در معماری سبک خودشان را داشتند واین سبک بعدأ مورد بهره برداری اروپاییان قرار گرفت؛ نکته جالب توجهی که دورانت درباره هنر ایرانی ذکر کرده است، این است که عناصر این هنر عمدتأاز خارج به عاریت گرفته شده است. پارسیان از هرجا نمونه های هنری را اخذ می کردند.اما مهارت فوق العاده آنها درسنتزآن بود واین همان چیزی است که به آن هویت مستقل وفوق العاده برجسته وبی نظیر می بخشد.آنچه مایه امتیاز هنر پارسی است وآن را قایم به ذات و ومستقل و مشخص از معماری های دیگر ساخته است، همان جمع شدن این عناصر مختلف وهماهنگ ساختن آنها با یکدیگر بوده است. ویل دورانت از آداب ورسوم بسیار مجلل واشرافی ایرانیان نیزبه عنوان یکی از مولفه های قوم ایرانی یاد می کند وآن را از زمان هخامنشیان ساری وجاری می داند. این آداب ورسوم همچنان تا دوره ساسانیان استمرار داشت ومایه سرمشق برای یونیان وبسیاری از ملل متمدن پس از آن بود.
هویت در جامعه ایرانی در دوره تمدن اسلامی تا عصر صفویه:
با ظهور اسلام وفتح ایران توسط مسلمین حدود دویست سال تقریباً فرهنگ وتمدن ایرانی به صورت دیگری استمرار یافت وجامعه ایران در پرتو تمدن سرتا سری اسلام قرار گرفت که تالیف وترکیبی از آیین محمدی(ص) وآثار فرهنگی تمدن های فتح شده به دست مسلمین مثل ایران،مصر ویونان بود.در این مدت اگرچه جامعه ایرانی بالاستقلال وجود نداشت، اما تمدن وفرهنگ ایرانی کار مایه تمدن بزرگ اسلامی بود وموجب شکوفایی آن شد.مسلمانان پس از فتح ایران، متوجه آثارادبی و هنری ومعماری بسیار شکوهمندی شدند وبعد ها از این آثار در ساختن تمدن شکوفای اسلامی بهره مند شدند. از دوره حکومت خلفای عباسی وبه ویژه ابوالعباس سفاح، مجدداًفرهنگ وتمدن ایرانی مورد توجه قرار گرفت. از آنجا که اکثر کسانی که سفاح را به خلافت رسانده بودند از نژاد وفرهنگ ایرانی بودند.بنابراین خلافت وی موجب شد تا پس از بیش از یک قرن، مجدداً ایرانیان خود را بازیابند ودرصدد استقلال خود بر آیند.از اواخر قرن چهارم تا حمله مغولان نیز غزنویان وسلجوقیان وخوارزمشاهیان بر ایران حکومت داشتند.پس از آن نیز دو قرن در ایران وبسیاری از سرزمینهای دیگراسلامی، مغولان وتیموریان حکومت کردند که از سیاه ترین تاریخ دوران ایران به شمار می رود.تا قرن دهم هجری، تلاش های سیاسی برای تشکیل نظام سیاسی، اجتماعی ایران به توفیق نیانجامید. لیکن از میانه قرن چهارم هجری، تلاش های فرهنگی برای احیای هویت ایرانی آغاز شد وبه تدریج به نتیجه مطلوب انجامید.زبان فارسی در نظم ونثر، یکی از مهمترین ارکان هویت ایرانی را از لابلای حوادث سخت تاریخی واز تسلط زبان عربی بر کل امپراطوری اسلامی بیرون آورده وبا رسم الخط زیبای عربی ترکیب کرده واز طریق آن صدای هویت ایرانی را تقویت کردند. از آنجا که ایرانیان از دیر باز ادبیات وزبان را به عنوان یکی از عناصر اصلی هویتی خود تکریم می نمودند، در این دوره بیش از گذشته،این ادبیات آنان را به وجد آورده وسرشار از عواطف ومهر ایرانی می کرد؛ این نیاز اصل جامعه بود که حماسه سرایان بزرگ وبی نظیری را در تاریخ ایران از این عصر بوجود آورد. بیشترین شاعران بزرگ ایرانی در این دوران،بوجود آمده اند یعنی از قرن چهارم تا دهم که نظام اجتماعی ایران دستخوش دست اندازی ترکان شرقی، مغولان وتیموریانی بود که از شمال شرقی ایران را تسخیر کرده بودند. از جمله نمادهای هویت ایرانی در این دوران علاوه بر شعرا وادبایش، دانشمندان بزرگی است که از سنتز علوم، دانش ها ومعارف پیش از اسلام ونیز معارف اسلامی،بزرگترین خدمات را به تمدن اسلامی وپاسداری از هویت ایرانی انجام داده اند.در این دوران علاوه بر گروه وسیع اطباء وسیاستمداران ایرانی که در جهان اسلام به خدمت مشغول بودند دانشمندان بزرگی چون ابوعلی سینا، فیلسوف وطبیب بزرگ جهان اسلام که بزرگترین فیلسوف بزرگ قرون وسطی محسوب می شود، زکریای رازی ،بزرگ ترین طبیب قرون وسطی وخواجه نظام الملک در علم سیاست واداره جامعه سرآمد دوران بود، در تمدن اسلامی وایرانی عرضه شدند ونگذاشتند ایرانی حتی درزمانی که دارای یک نظام سیاسی، اجتماعی مستقلی نبود نیز هویت خود را از دست بدهد. بعدها در دوران تسلط مغولان بر ایران نیز دانشمندان بزرگی مانند خواجه رشیدالدین منجم بزرگ عالم اسلام وایران پیدا شدند وهم در زمینه علم وهم در زمینه اداره کشور خدمات شایانی از خود نشان دادند. نکته حایز اهمیت این است که در طی دوران حاکمیت ترکان شرقی، مغولان وتیموریان بر ایران چون مذهب غالب بر ایران مذهب اهل تسنن بود، بنابراین در حوزه دین،در این دوره حدود ۶ قرن هیچ گاه این مذهب نتوانست در ایران فراگیر شده عنوان بخشی اساسی از هویت ایرانیان باشد. ز میان فرق اسلامی، نزدیکترین مذهب پیشین ایرانیان، مذهب شیعه بود.بسیاری از ایرانیان در خفا به مذهب شیعه بودند واز ترس مذهب غالب آن را اعلام نمی کردند.حکیم ابوالقاسم فردوسی به احتمال آنکه شیعه بوده، تا مدتی مبغوض سلطان محمود غزنوی بوده است. ولی در هر حال آنچه مسلم است یکی از عناصر اصلی هویت ایرانیان در این دوران به دلیل عدم تجانس مذهب حکمرانان با مردم مغفول مانده است. در این دوران اگر چه مانع جدی بر سر اجزا دیگر، هویتی ملیت ایرانی نبوده است لیکن مانع بزرگی بر سر تحقق مذهب مشترک آنان وجود داشته است.
هویت ازعصر صفویه به بعد:
از دوره حکومت صفویان است که این مانع اساسی برداشته شده وشاه اسماعیل صفوی برای تحکیم هویت ایرانی وانسجام درونی نظام اجتماعی ایران مذهب شیعه را رواج داده وآن را به طور غیر رسمی ودر خفا ودر میان ایرانیان مرسوم بود، رسمیت بخشید در واقع شاه اسماعیل نیز مانند اردشیر بابکان یکی از ارکان اساسی نظام اجتماعی ایران را مذهب دانست وهمانطور که اردشیر با رسمیت بخشیدن آیین زرتشتی،مجدداً نظام اجتماعی به هم ریخته ودرگیر تشتت وملوک الطوایفی بیرون آمده از عصر اشکانی را انسجام بخشید، شاه اسماعیل نیز مذهب شیعه را به عنوان آیین سازگار با هویت ایرانی باز شناخت وبدین وسیله بار دیگر با تقویت این بخش از هویت ایرانی، نظام اجتماعی ایران را تشکیل داد وآن را در برابر تهاجم ها ودست اندازی خارجی ونیز تشتت داخلی بیمه ساخت. به هر حال آنچه مسلم است رسمیت یافتن این مذهب در ایران، یکی از دلایل خروج نظام اجتماعی ایران از بن بست واعتلا وشکوفایی آن در عصر صفویه است. بعلاوه شکل گیری نظام اجتماعی ایران از این دوره واستحکام درونی آن بود که مانع شد تا ایران در دوره ای که اکثر ملل حتی اسلامی به زیر سلطه غرب رفتند،سلطه استعماری را تجربه نکند وهمچنان استقلال خود را حفظ کند (معید فر،۸۵،صص۱۱۱-۱۲۱).
تاثیر انقلاب اسلامی در شکل گیری هویت وفرهنگ ایرانی نیز به شرح زیر است تاسیس حکومت براساس فرهنگ مذهبی – ملی (تشیع)، اصل ولایت فقیه، استقلال کشور از دیگر قدرت ها، حفظ تمامیت ارضی در جنگ هشت ساله، قهرمانا ن وشخصیت های سیاسی ونظامی، پایه گذاری ومردم سالاری دینی، الهام بخشی در جهان اسلام، دستیابی به پیشرفت های شگرف در ابعاد مختلف وغیره (عبدی،۱۳۸۷،ص۶۲).
هویت ملی در دوران جدید پاره ای از صاحب نظران که بیشتر با عینک امروز به جهان دیروز می نگرند در بحث از هویت وهویت ملی این مفهوم را تخطئه می کنند واصولاَانواع هویت ها را مفاهیمی موهوم می دانند که اغلب به واسطه ایدئولوژی های کلی پرداز عصر مدرن عنوان شده اند از نظر اینان این ایدئولوژی هایی که در پی اثبات خود هستند مجبورند “غیرت پرداز “باشند یا هویت ساز شوند بنابراین معتقدند که خودیابی وبازگشت به خویشتن به معنای بازگشت به گذشته ای مشخص نیست بلکه معنای آن تاسیس خود وخویشتن جدیدی است که البته نیازمند آن است تا غیر ودشمنی از آن خود بیابد وبسازد ودر مقابله با آن غیر به خود هویت بخشد(بشیریه،۸۶ص۱۱۵).
سابقه علمی پیشینه تحقیق در ایران و خارج از کشور
ایران:
هویت از جمله مفاهیمی میان رشته ای است که در حوزه های مختلفی همچون اخلاق ،عرفان،فرهنگ ،سیاست، امنیت وحتی اقتصاد به آن پرداخته اند، ودر روان شناسی وعلوم اجتماعی از بحث های پایه ای محسوب می شود.
در اینجا ما ابتدا به پژوهش هایی که با موضوع هویت ملی ودینی است پرداختیم وبعد به پژوهش هایی که با موضوع هویت دینی انجام شده وپس از آن به پژوهش هایی که با هویت ملی کار کردند پرداختیم ودر آخر به پژوهشی که در زمینه تحلیل محتوا است پرداختیم
در مورد پژوهش هایی که در ایران با موضوع هویت ملی ودینی در کتاب های درسی انجام شده با عنوان جایگاه هویت ملی ودینی در کتب درسی دوره متوسطه.هدف این پژوهش تبیین جایگاه هویت ملی ودینی در کتب درسی دوره متوسطه،برای انجام این پژوهش ۶ سوال مطرح کرده،۱- هویت در کتب درسی به چه معنی مطرح شده است؟۲- مولفه های هویت (ابعاد وعناصر) هویت کتب درسی کدامند؟۳-کدام بعد از ابعاد هویت (ملی ودینی) در کتب درسی مورد توجه قرار گرفته اند؟۴-موانع طرح همه جانبه ابعاد(ملی ودینی) در کتب درسی کدامند؟۵- چالش های پیش روی طرح مسئله هویت ملی ودینی در کتب درسی کدامند؟۶- راهکارهای بهبود جایگاه هویت ملی ودینی در کتب درسی کدامند؟برای سوال پژوهشی ۲و۱ شاخص هایی را برای هویت ملی ودینی انتخاب کرده که برای هویت ملی ۶ شاخص که عبارتند از ۱- ادبیات ملی ۲- قومیت۳- سنت۴- دین۵-مشترکات ملی۶احساس تعلق. برای هویت دینی ۶ شاخص که عبارتند از: ۱- آگاهی ۲ – خداشناسی ۳- انسان شناسی ۴- التزام عملی ۵-نگرش دینی۶- جهاد. در مورد جواب سوال ۳ به تحلیل محتوای ۷ کتاب درسی پرداخته برای هویت ملی ۴ کتاب (جامعه شناسی ۲و۱ وتاریخ ادبیات ایران) وبرای هویت دینی ۳ کتاب (دین وزندگی۳و۲و۱) را تحلیل کرده ؛و با توجه به نتیجه بدست آمده بیشترین شاخصی برای هویت ملی در کتاب های درسی به آن پرداخته شده مقوله سنت است وبرای هویت دینی بیشترین شاخصی که به آن پرداخته شده بود خداشناسی بود، وبا توجه به نتیجه پژوهش بدست آمده ،از جمله موانع طرح همه جانبه هویت ملی ودینی در کتب درسی رویکرد ما به تعلیم وتربیت نوین. بر ایده اقتباص متمرکز بوده است(علیرضایی،۱۳۸۵). پژوهش دیگری که در زمینه هویت دینی با عنوان بررسی تاثیر خانواده وکتاب های درسی دینی به هویت دینی دانش آموزان دختر دوره پیش دانشگاهی تبریز. هدف این پژوهش روشن شدن وضعیت هویت دینی دانش آموزان در گذر از شیوه فرزند پروری خانواده وبرنامه درسی دینی در گذر از کتاب های درسی دینی می باشد. این پژوهش به روش کیفی انجام گرفته، با بهره گرفتن از روش مثلث سازی اطلاعات عمیقی از طریق ۲۴ پرسشنامه از والدین ۱۲ مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته از دانش آموزان وتحلیل کتاب های درس دینی دوره متوسطه به دست آمده، نتایج تحلیل کیفی نشان می دهد که وضعیت هویت دینی نوجوانان به سه سطح هویت دینی دست یافته ،در حال دستیابی، دست نایافته، شیوه فرزند پروری در سه سطح،صمیمی، بی تفاوت وسخت گیرقابل تقسیم است. نوجوانانی که والدین مذهبی در حد معمولی، اهل گفتگو ومنطقی دارند از هویت دینی شکل یافته بر خوردارند ویا مراحل دستیابی به هویت دینی شکل یافته راطی می کنند، ونوجوانانی که والدین مذهبی، بی تفاوت ویا سخت گیر دارند دارای هویت دست نایافته هستند ودر گذر از این تحلیل ها محقق به این نتیجه رسیده که کتاب های درسی دینی کمترین تاثیر را بر هویت دینی دانش آموزان دارد وتقریبا تاثیری در تعمیق ارزشهای دینی ندارد(قلی زاده برهانی،۱۳۸۵ ).
پژوهش دیگرتحت عنوان بررسی هویت دینی وتفکر انتقادی ورابطه این دو، در دانش جویان ۲۲-۲۰ ساله در این پژوهش که با روش کیفی انجام شده است با توجه به اهمیتی که دین در شکل گیری کل هویت فرد دارد ونیز تاثیر رشد تفکر وشناخت انسان در این فرایند، به بررسی وضعیت هویت دینی نوجوانان وچگونگی بهره گیری آنهااز مهارت تفکر انتقادی پرداخته .به این منظور با هشت دانشجوی دختر وپسر از دو رشته فیزیک وجامعه شناسی که در دانشگاه شهید بهشتی، مشغول به تحصیل بودند مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته انجام شده. نتایج تحلیل کیفی مصاحبه ها نشان می دهد که وضعیت هویت دینی افراد ومیزان بهره مندی آنها از مهارت تفکر انتقادی، هرکدام قابل تقسیم به سه سطح است .هویت دینی شکل یافته، در حال شکل گیری ،شکل نایافته وتفکر انتقادی قوی، متوسط، ضعیف .کسانی که از مهارت تفکر انتقادی، به خوبی استفاده کرده یا می کننداز هویت دینی شکل یافته تری برخوردارند همچنین در این تحلیل ها، عوامل دیگری که بر شکل گیری هویت دینی افراد وچگونگی رشد تفکر انتقادی درآنها موثر بوده شناسایی شده که از آن جمله زمینه های مذهبی خانواده، عملکرد افراد به ظاهر دین دار در سطح جامعه، تاثیر روابطه دوستانه، تاثیر محیط مدرسه ومعلم وداشتن تعامل فکری با اساتید دانشگاه را نام برد(شهنشاهی،۸۳) .