• مسئولیت مدنی ناشی از وسایل نقلیه آبی.

• مسئولیت مدنی ناشی از وسایل نقلیه هوایی.

بحث نخست: وسیله نقلیه غیر موتوری

در رابطه با مسئولیت مدنی ناشی از حوادث وسایل نقلیه غیر موتوری چون اصل حاکم بر مسئولیت مدنی در حقوق ما تقصیر است و اعتقاد به خلاف آن نیاز به نص قانون دارد مسئولیت در این قسمت مبتنی بر تقصیر خواهد بود. قبل از ورود به بحث و ذکر برخی مستندات قانونی در خصوص این قسم از مسئولیت به تعریف وسایل نقلیه غیر موتوری خواهیم پرداخت. همانگونه از عبارت پیداست این نوع وسایل باید ۳ وصف داشته باشند:
۱.شیء بودن: قبلاً گفته شد هر چند که حیوان شی جاندار تلقی می‌شود اما مسئولیت ناشی از آن به طور مستقل طرح می‌شود اگرچه از حیوان به عنوان وسیله نقلیه استفاده شود. چنانچه از انسان در امر جابجایی بار استفاده شود با توجه به اینکه واژه شیء به انسان تسری ندارد در این صورت مسئولیت ناشی از فعل انسان است.

• فقدان موتور :ممکن است وسیله با کمک انسان یا با قدرت حیوان حرکت کند مثلاً دوچرخه که با قدرت پای انسان حرکت می‌کند یا درشکه‌ای که به وسیله حیوان حمل می‌‌شود.

• استفاده از آن برای جابجای بار یا مسافر :اهم این وسایل عبارتند از دوچرخه، درشکه…

در حقوق ما حوادث ناشی از این وسیله نقلیه مشمول قانون بیمه اجباری نشده است و دارندگان آنها مکلف به بیمه مسئولیت خود نیستند بنابراین چنانچه از دوچرخه خسارتی وارد شود زیاندیده به استناد ماده ۱ق.م.م. با اثبات خطای راننده می‌تواند جبران خسارت را بخواهد. پس جبران خسارات ناشی از وسیله نقلیه غیر موتوری طبق قواعد عمومی مسئولیت و یا قوانین خاص مانند مواد ۳۳۶ و ۳۳۴ق.م.ا. انجام می‌شود.
ماده ۳۳۶ق.م.ا. نحوه جبران خسارت دو وسیله نقلیه غیر موتوری را مشخص نموده است. ماده مزبور از واژه وسیله نقلیه به صورت عام استفاده کرده که شامل موتوری و غیر موتوری است .هر یک از طرفین در صورت تقصیر یا عدم تقصیر، مسئول جبران نیمی از خسارات طرف دیگر است اینکه چرا قانونگذار عدم تقصیر را از موجبات مسئولیت دانسته معلوم نیست شاید تصادم را از موارد اتلاف دانسته است.
در کامن‌لا و خصوصا در حقوق انگلستان مانند دیگر موارد مسئولیت مدنی به معیار مراقبت و رفتار معقول توجه شده است.چنانچه مالک تکلیف به مراقبت داشته باشد و نقض وظیفه کند براساس قواعد شبه جرم تقصیر مسئول است. برخلاف تصادفات ناشی از وسایل نقلیه موتوری رویه قضایی در این خصوص آن چنان سخت‌گیری نمی‌نماید و میزان معقولی از مراقبت را در نظر دارد.

بحث دوم: وسایل نقلیه آبی

حقوق دریایی به جهت اطمینان حمل و نقل دریایی از متداول‌ترین حقوق شناخته شده در جهان می‌باشد خسارات مربوط به حمل و نقل و کشتی در کشور ما با توجه به قانون دریایی ۱۳۴۳ حل و فصل می‌شود که به بیان مسئولیت مالک کشتی پرداخته و نسبت به سایر وسایل آبی حکمی ندارد. در خصوص وسایل نقلیه آبی غیر از کشتی باید از قواعد و اصول کلی حاکم بر مسئولیت مدنی استمداد جست چه آن وسیله نقلیه دارای موتور باشد یا فاقد آن.
کشتی را از نظر لغوی مرادف واژگان (سفینه – زورق – جهاز) بشمار آورده‌اند^[۱۹۸].
ماده ۵۹ق.د. منحصراً به مسئولیت مالک کشتی دریاپیما اشاره کرده با توجه به اینکه این قانون نسبت به قواعد عمومی مسئولیت قانون خاص به شمار می‌آید فقط در مورد کشتی‌های دریاپیما قابل اعمال است.
الف) شخص مسئول در زمینه تصادم کشتیها: ماده ۶۹ق.د. مقرر می‌دارد: «مالک کشتی شخصاً مسئول اعمال و تعهدات و قصور و خطاهای خود و نیز مسئول عملیات فرمانده و قراردادهای است که وی ضمن انجام وظایف خود منعقد می‌کند مالک کشتنی همچنین مسئول عملیات کارشناس کشتی و مأمورانی است که از طرف او به ضرورت در کشتی گمارده شده‌اند خواهد بود. با توجه به وسعت حوزه مسئولیت مالک، قانونگذار احتمال عدم نظارت کافی از ناحیه وی در ماده ۷۵ این قانون به مالک کشتی اجازه داده که مسئولیت خود را تا سقف خاصی محدود کند.
برخی نویسندگان^[۱۹۹] مسئولیت مالک کشتی نسبت به اعمال فرمانده و کارکنان کشتی را با مسئولیت مقرر در ماده ۱۲ق.م.م. مشابه دانسته‌اند و استدلال کرده‌اند با توجه به مواد ۱ و ۳ق.ک. که مقرر داشته کارگر کسی است که به دستور کارفرما در مقابل دریافت مزد یا حقوق کار می‌کند کارفرما نیز شخص حقیقی یا حقوقی است که کارگر به دستور و حساب او کار می‌کند می‌توان مالک کشتی و کارگران را مشمول قانون مذکور دانست و در نتیجه برای مالک کشتی مسئولیت مفروض تلقی کرد زیرا ماده ۱۲ق.م.م. کارفرما را مسئول جبران خسارت می‌داند.
به موجب بند ۳ ماده ۷۵ق.د. در موارد مصرح در بند ۱ این ماده حق تحدید^[۲۰۰] مسئولیت مالک کشتی محفوظ است ولو آن که مسئولیت وی ناشی از مالکیت کشتی یا تصرف یا حفاظت یا نظارت بر آن باشد.
در قانون دریایی هر چند غالباً مالک کشتی مسئول اعمال و تعهدات فرمانده کشتی بوده اما قانون مزبور مصادیقی را اعلام نموده است که مالک کشتی مسئولیتی ندارد بلکه خود فرمانده مسئول است ماده ۹۹ مقرر داشته «فرمانده مکلف است هنگام ترک کشتی وجوه نقد و ذی‌قیمت‌ترین اموال و همچنین اسناد مهم کشتی را با خود نجات دهد در غیر این صورت شخصاً مسئول است مگر اینکه نجات وجوه و اموال و اسناد خارج از توان وی باشد.»
همچنین ماده ۱۷۱ قانون مزبور اعلام داشته «هرگاه پس از تصادم کشتی فرمانده تکالیف مقرر در ماده فوق را عمل نکند مالک مسئول نخواهد بود.»
از دیگر افرادی که ممکن است در کشتی حضور داشته باشند راهنمایان کشتی است ماده ۱۲۳ آیین‌نامه‌ بندرهای ایران مصوب ۱۳۱۷ مقرر داشته است «راهنمایانی که به درخواست فرمانده کشتی، هدایت کشتی را عهده‌دار می‌شوند مسئول خسارتی هستند که در نتیجه بی‌احتیاطی یا غفلت آنها به تجهیزات بندر وارد می‌شود.»
بعضاً اتفاق می‌افتد مالکین، کشتی را به صورت اجاره به دیگری واگذار می‌نمایند اجاره کشتی ممکن است برای هدف معین یا برای سفر معین منعقد شود از انواع دیگر اجاره کشتی، اجاره دربست یا لخت است^[۲۰۱].
در اجاره کشتی به صورت لخت مالک تصرف و کنترل کشتی را به مستأجر واگذار می‌کند به گونه‌ای که انتخاب خدمه و فرمانده با خود مستأجر است در اجاره کشتی برای مدت معین اداره دریانوردی کشتی با مالک است. بنابراین از آنجا که خوانده و سایر دریانوردان به وسیله مالک به کار گرفته می‌شوند از جانب او مراقبت کشتی را بر عهده دارند و مسئولیت ناشی از تصادم مبتنی بر خطای آنها نیز اصولاً بر مالک تحمیل می‌شود.
ماده ۷۴ق.د. بیان می‌دارد: «در صورتی که مستأجر کشتی هزینه کارکنان، خوار بار و اداره امور کشتی و دریانوردی را شخصاً به عهده گرفته باشد از نظر مسئولیت مربوط به مالک کشتی در حکم مالک کشتی است.»
علاوه بر افراد مذکور گاهی ممکن است مسئولیت متوجه متصدی حمل و نقل که غیر از مالک است شود در این خصوص ماده ۵۱۶ق.م. مقرر می‌دارد: تعهدات متصدیان حمل و نقل… در صورت تعدی و تفریط آنهاست. قانون مدنی، حمل و نقل را نوعی عقد اجاره به شمار آورده و تعهدات متصدی حمل را در قبال اشیایی که او سپرده شده است مانند تعهدات شخص امین در برابر مال ودیعه دانسته است. ماده ۳۸۶ق.ت. مقرر داشته است. «اگر مال التجاره تلف یا گم شود متصدی مسئول قیمت است.» بنابراین با احراز شرایطی می‌توان مسئولیت را برعهده متصدی حمل ونقل قرار داد.
در کامن‌لا و حقوق انگلستان تصادم بین کشتی‌ها براساس خطای بی‌احتیاطی و بی‌دقتی که براساس آن هرگاه شخص ملزم به رعایت احتیاط و مراقبت در مقابل دیگری باشد و این الزام را نقض کند مسئولیت خواهد یافت^[۲۰۲].
به طور کلی در رابطه با شخص مسئول اگر چه در اغلب موارد خطای دریانوردان به ویژه فرماندهان کشتی همچنین در موارد‌ای خطای راهنمایان سبب وقوع تصادم است اما از دیدگاه حقوق دریایی این مالک کشتی است که عهده‌دار جبران خسارت ناشی از این واقعه است و از مصادیق ماده ۱۲ق.م.م. مسئولیت ناشی از فعل غیر^[۲۰۳] که رابطه کارفرمایی^[۲۰۴] و کارگری بوده، اصولاً کافر مسئول اعمال کارگر است.
ب: مبنای مسئولیت :در ماده ۶۹ق.د. در ذکر مبنای مسئولیت مالک کشتی، وی را مسئول قصور و خطای خود دانسته است .در ماده ۱۶۴ همان قانون نیز جبران خسارت ناشی از تصادم را برعهده طرف خطاکار قرار داده است. در ماده ۱۶۵ق.د. مسئولیت را با توجه به تناسب تقصیر قابل تعیین دانسته شده است. از مواد مذکور و دیگر مقررات چنین استنباط می‌شود که مسئولیت مبتنی بر تقصیر است. بنابراین زیاندیده‌گان از تصادم کشتی می‌بایست تقصیر مسئول حادثه که عمدتاً مالک است را اثبات نموده تا حکم به محکومیت وی صادر شود. اینکه در جاهای مختلف این اثر به تصادم کشتی تصریح شده است این ذهنیت تحقق نیابد که مسئولیت مالک صرفاً راجع به تصادم به معنای خاص آن است زیرا ماده ۱۷۲ق.د. مقرر داشته است «مقررات این فصل شامل جبران خسارتی نیز خواهد بود که یک کشتی بر اثر انجام یا عدم انجام عملیات دریانوردی معین یا عدم رعایت مقررات مربوط به کشتی دیگر یا محولات و اشخاص داخل در هر کشتی وارد می‌شود ولو اینکه تصادمی بین دو کشتی انجام نشده باشد.»
بنابراین قانونگذار در قانون دریایی سال ۱۳۴۳ برخلاف قانون بیمه اجباری دارندگان وسایل نقلیه موتوری سال ۱۳۴۷ که مسئولیت را برای دارنده نوعی در نظر گرفته بود، مسئولیت را مبتنی بر تقصیر دانسته اگر چه با توجه به اصل مسئولیت مبتنی بر تقصیر در حقوق ما این موضوع نیاز به تکرار مجدد نداشت.
بند ۲ ماده ۱۳۱ق.د. به جهت اهمیت حمل و نقل دریایی در مورد متصدی حمل و نقل آن هم فقط در صورت فوت یا صدمات بدنی ناشی از تصادم یا به گل نشستن کشتی تقصیر را مفروض دانسته است.
این تقصیر مربوط به متصدی حمل و نقل است و هرگاه مالک کشتی متصدی حمل ونقل نیز باشد تقصیر او مفروض است در غیر این صورت به صرف مالکیت مسئولیت مفروض نیست.
مطابق مفاد معاهده بروکسل ۱۹۱۰ مسئولیت ناشی از تصادم بر مبنای تقصیر بیان شده است. ماده ۳ معاهده تصریح دارد «اگر تصادم در اثر تقصیر یکی از کشتیها روی دهد مسئولیت جبران خسارت برعهده طرفی که مرتکب تقصیر شده است قرار می‌گیرد» مطابق ماده ۴ معاهده: «اگر دو یا چند کشتی مقصر باشند مسئولیت هر کشتی متناسب با درجه تقصیری که مرتکب شده است می‌باشند در صورتی که تعیین درجه تقصیر ممکن نباشد مسئولیت مساوی تقسیم می‌شود».
در حقوق انگلستان و به طور کلی در کامن‌لا در زمینه تصادم کشتی‌ها گفته شده است که تصادم بین کشتیها از مصادیق خطا یا تقصیر است^[۲۰۵].
خطای بی‌دقتی یا بی‌احتیاطی^[۲۰۶] که مسئولیت مبتنی بر تقصیر است تکلیف در مراقبت و دقت است^[۲۰۷].
وظیفه دقت و مراقبت به اشخاص متعددی مانند مالک کشتی و فرمانده تحمیل شده است. و در صورتی در اثر نقض این تکلیف و به عبارتی در اثر بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی تصادمی رخ دهد، خاطی مسئول بوده باید اقدام به جبران زیانهای وارده نماید.^[۲۰۸] درباره مفهوم تقصیر گفته شده
است^[۲۰۹]وقتی که تعداد زیادی از کشورهای جهان طی یک معاهده مهم بین‌المللی که برای رفع مشکلات تدوین یافته با هم توافق نمایند مسئولیت را مبتنی بر تقصیر کنند اما در عین حال هیچ تعریفی از تقصیر ارائه نمی‌کنند منطقاً می‌توان چنین نتیجه گرفت که تقصیر در تمام کشورهای مزبور دارای مفهوم واحد است.

بحث سوم: وسایل نقلیه هوایی

فعالیتهای هواپیمایی به مقتضای طبیعت هواپیما یک فعالیت خطرناک به شمار می‌رود و به این مناسبت تنظیم یک سلسله مقررات دقیق برای تأمین پرواز بی‌خطر ضروری است. یکی ازخطرات هوانوردی مربوط به مسافرین داخل هواپیما، کالای فرستادگان و گیرندگان آن است که می‌تواند در مقابل متصدی حمل و نقل براساس قرارداد حمل و نقل اعلام مسئولیت نمود و ادعای جبران خسارت کرد^[۲۱۰]. رژیم حقوقی مسئولیت مدنی به علت مسائل مادی و حقیقی مسئولیت شدید است کافی است که شخص زیاندیده رابطه علت و معلولی بین عمل بهره‌بردار با حادثه و خسارت وارده را ثابت کند تا بهره‌بردار مسئول شناخته شود و مسلم است که بهره‌بردار باید درصدد جبران خسارت بر آید^[۲۱۱].
طبق ماده ۱۷ کنوانسیون ورشو متصدی حمل و نقل مسئول خسارتی است که در صورت فوت یا جرح یا دیگر آسیب بدنی متوجه مسافر می‌گردد مشروط بر این که حادثه موجد خسارت در داخل هواپیما یا حین عملیات پیاده یا سوار شدن رخ دهد^[۲۱۲].
کنوانسیون رم در سال ۱۹۳۳ در رم منعقد شد که بعد از ۵ سال یعنی در سال ۱۹۳۸ تغییر یافت و به پروتکل بروکسل معروف شد نهایتاً پس از بررسی انجام شده به صورت کامل‌تری در سال ۱۸۷۴میلادی به نام کنوانسیون رم مطرح شد در این کنوانسیون درصدد تعیین روابط بین‌المللی مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی در مقابل اشخاص ثالث بر آمدند این مسئولیت شامل خساراتی می‌شود که در روی زمین یک کشور عضو کنوانسیون به وسیله هواپیمای کشور دیگر عضو در حال پرواز یا به وسیله شیء که از آن به خارج پرتاب می‌شود نیز می‌گردد. اکنون با ظهور هواپیماهای مافوق صوت و پرواز این هواپیماها در ارتفاع کم گاهی اوقات باعث رساندن صدمات به تأسیسات به خصوص شیشه‌های اماکن مسکونی و تجاری می‌شوند این حق برای زیاندیده باقی است که ادعای غرامت نماید در حال حاضر دادگاه برای مالکینی که در نتیجه پرواز در ارتفاع کم به آنها خسارت وارد می‌شود به جبران خسارت برای زیاندیده حکم می‌دهد^[۲۱۳].
نه تنها خساراتی که نمود خارجی و ملموس دارد ممکن است با توجه به صدای ناهنجار تولیدی از هواپیما آسیبی به گوش برسد یا حتی سقط جنین شود برای مثال در سال ۱۳۶۲ در منطقه خراسان و نزدیک به منطقه پرواز نیشابور تعدادی از دانشجویان خلبانی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حین آموزش در منطقه یاد شده بدون اینکه منظور خاصی را دنبال کنند و صرفاً جهت تمرین در ارتفاع کم و نزدیکی به زمین در روی گله گوسفندان اقدام به پرواز می‌نمودند که به علت فصل بارداری احشام، احتمالاً موجب سقوط جنین آنها گشته بود روستائیان پس از مدتی مسأله را به فرودگاه مشهد به عنوان شکوائیه مطرح کردند که به گردان آموزش اطلاع داده شد و از آن پس این عمل در آن منطقه صورت نگرفت. البته بر طبق قانون مدنی این قبیل خسارات باید جبران شود^[۲۱۴].
مالکیت هواپیما در ایران و دیگر کشورها معمولاً به دولت یا شرکتهای خصوصی است و بهره‌بردار بیش از مالک مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است. لذا در خصوص شرایط و چگونگی مسئولیت مالک این‌گونه وسایل با توجه به اینکه قانون خاص وجود ندارد حکم مسئولیت را باید از قواعد عام جستجو کرد.
برخی علمای حقوق تجارت صاحب هواپیما را مسئول کلیه اعمال نمایندگی خود معرفی کرده‌اند و این مسئولیت را بر مبنای نمایندگی نهاده که هر موکل مسئول اعمال وکیل خود است^[۲۱۵].
ماده ۷۱۴ق.م.ا. که مختص مسئولیت راننده است مقرر می‌دارد: «هرگاه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی راننده اعم از وسایل نقلیه زمینی یا آبی یا هوایی… منجر به قتل غیر عمد می‌شود مرتکب به ۶ ماه تا ۳ سال حبس و نیز پرداخت دیه در به صورت مطالبه از ناحیه اولیای دم محکوم می‌شود.»
در ماده مذکور مسئولیت راننده را در نتیجه بی‌احتیاطی یا بی‌مبالاتی دانسته است.
امروزه با توجه به گسترش بیمه مسئولیت در این زمینه معمولاً شرکتهای هواپیمایی با بیمه نمودن مسئولیت خود کلیه خسارات زیاندیده‌گان را پرداخت می‌کنند لیکن چنانچه در این زمینه بیمه‌ای وجود نداشته باشد اعمال قواعد عمومی مسئولیت برخلاف انصاف، عدالت و حقوق زیان دیدگان است.
هر چند که مبنای مسئولیت در حقوق کشور ما بر پایه تقصیر است اما با توجه به خطرناک بودن این نوع وسیله و شدت خسارات احتمالی وارده از ناحیه آن می‌توان نفس وقوع خسارت را تقصیر تلقی کرد و حکم‌له زیاندیدگان صادر کرد و از اثبات تقصیر عامل زیان که گاهی اوقات به مراتب دشوار است معاف شوند.
در حقوق انگلستان به موجب قانون هوانوردی غیر نظامی سال ۱۹۸۲ مالک هواپیما نسبت به جبران خسارت ناشی از وسیله نقلیه هوایی که در هوا و زمین به اموال و اشخاص وارد می‌شود مسئولیت عینی دارد^[۲۱۶].
به‌طور کلی در نظام حقوقی کامن‌لا فعالیت‌های هوایی به عنوان فعالیت خطرناک مورد توجه قرار گرفته و مسئولیت نوعی در این مورد مقرر شده است. در بخش ۵ قانون متحد هوانوردی از این نوع فعالیتها با اعمال فوق‌العاده مخاطره‌آمیز یاد شده است^[۲۱۷].

مبحث چهارم:

در گیاهان، نیتریک اکسید هم از منابع آنزیمی و هم از منابع غیر آنزیمی تامین می شود (Durzan, ۲۰۰۲).
۱-۵-۲-۱- مسیرهای آنزیمی تولید نیتریک اکسید
دو مسیر عمده آنزیمی که منجر به سنتز NO می­شوند: ۱- نیتریک اکسید سنتتاز ^[۸](NOS) و ۲- نیترات ردوکتاز (NR).
۱-۵-۲-۲- مسیر نیتریک اکسید سنتتاز
نیتریک اکسید سنتتاز یک آنزیم همودیمر است که هر زیر واحد آن، از دو دامنه مجزا تشکیل شده است (شکل ۱-۳). دامنه اکسیژناز^[۹] حاوی گروه هم^[۱۰]و دامنه ردوکتاز^[۱۱]حاوی ناحیه باند شونده به FAD و NADPH می­باشد (Neill et al., ۲۰۰۳b). در سیستم­های جانوری آنزیم NOS تبدیل L- آرژنین را به L- سیترولین و NO را در حضور اکسیژن و NADPH کاتالیز می­ کند (Del Rio et al., ۲۰۰۴). فعالیت مشابه با آنزیم NOS جانوران در گیاهان نیز دیده می شود (شکل ۱-۴).
شکل ۱-۳- ساختار شماتیک نیتریک اکسید سنتتاز(Neill et al., ۲۰۰۳b).
۱-۵-۲-۳- مسیر نیترات ردوکتاز (NR):
یکی دیگر از منابع آنزیمی برای تولید NO، نیترات ردوکتاز (NR) است که قادر است با بهره گرفتن از NADPH + H⁺ به­عنوان دهنده الکترون، NO را از مولکول نیتریت (NO^–₂) سنتز کند (Yamasaki et al., ۱۹۹۹). سنتز NO توسط آنزیم نیترات ردوکتاز به میزان نیتریت و نیترات بافت بستگی دارد (Yamasaki et al., ۱۹۹۹).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل ۱-۴- منابع آنزیمی و غیر آنزیمی تولید نیتریک اکسید .(Wojtaszek, 2000)
۱-۶- منشاء و تاریخچه کشت انگور
انگور از مهمترین میوه­هایی است که از زمان­های بسیار قدیم مورد استفاده بشر قرار گرفته است. بیشتر گیاه­شناسان معتقدند که مبدا کشت انگور در آسیای صغیر، حد فاصل دریای سیاه و دریای خزر می­باشد و انگور از این منطقه به تمام نقاط دنیا گسترش یافته است (مقصودی، ۱۳۸۷). دانه­ های انگور و حتی برگ مو در مقبره های فراعنه مصر یافت شده و ثابت می­ کند که از چندین هزار سال قبل از میلاد، این گیاه در مصر کشت می­شده است (مقصودی، ۱۳۸۷). ایران یکی از سرزمین­های اولیه کشت انگور در دنیا به شمار می­رود. در ایران تاک­های وحشی در کلیه جنگل­های شمال از گرگان تا ارسباران، همچنین در جنگل­های شمال غرب در سردشت آذربایجان غربی و سفید دشت لرستان می­روید و ارقام بسیار متنوعی از آن نیز در تمام مناطق گرمسیری و سردسیری کشور پرورش داده می­ شود (مقصودی، ۱۳۸۷).
۱-۶-۱- ارقام انگور
در حدود ۵۰۰۰ رقم انگور در دنیا و تقریبا ۳۰۰ رقم انگور در ایران موجود می باشد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴). از ارقام معروف انگور در ایران می­توان به عسکری، یاقوتی، خلیلی، قزل اوزوم، تبرزه، سفید بی­دانه، قرمز بی­دانه، فخری، حسینی، ریش بابا، شیرازی و رشه اشاره نمود. مشخصات دو رقم مورد استفاده در این پژوهش یعنی تامپسون سیدلس و قره شانی (شاهانی سیاه) به شرح زیر می باشد:
۱-۶-۱-۱- رقم تامپسون سیدلس
منشاء این رقم انگور، آسیای صغیر می­باشد. این رقم در کشورهای امریکا، استرالیا، ترکیه، یونان نسبت به ارقام دیگر، از سطح زیر کشت بیشتری برخوردار است. این رقم در کشورهای دیگر به نام­های مختلف نظیر سلطانی^[۱۲] و یا سلطانیا^[۱۳] معروف می باشد. این رقم دوجنسی بوده، گرده­افشانی آن به وسیله باد صورت می­گیرد. جوانه­های گل آن مرکب بوده و به طور جانبی روی شاخه­ های بارور فصل گذشته به ­وجود می ­آید. سیستم ریشه­ای در این رقم نسبتا عمیق بوده اما استقرار خوبی در خاک ندارد. در زمستان تا دمای حدود ۲۰- درجه سلسیوس مقاومت می­نماید (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴).
برگ­های نوک شاخه، نیمه باز و فاقد آنتوسیانین می باشد. شاخه از قدرت رشد زیادی برخوردار بوده و عادت رشد تاک­ها به صورت نیمه عمودی است. برگ­های بالغ آن خیلی بزرگ و سطح برگ در حدود ۱۹۰ سانتی متر مربع و حدود ۵ لوب و بدون کرک می­باشند. گل­ها کامل بوده و قسمت عمده جوانه­های بارور بین گره های ۴ الی ۱۲ مستقر می باشند. اندازه حبه­ها متوسط و شکل آن­ها گرد یا بیضی است. رنگ حبه­ها سبز مایل به زرد و پوست نازک دارند. اندازه خوشه ­ها بزرگ و تراکم حبه در خوشه متوسط می باشد. رشد دانه­ها در حبه ۳ تا ۴ هفته بعد از عمل تلقیح در اثر پدیده بکرباری کاذب^[۱۴] متوقف گردیده و رویان از بین می­رود. در مناطق معتدله میوهای این رقم میان­رس بوده و در شهریور ماه قابل برداشت است. از محصول آن در تهیه کشمش استفاده شده، همچنین برای تهیه شیره انگور و تازه خوری مورد مصرف قرار می گیرد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴).
۱-۶-۱-۲- رقم قره شانی (شاهانی سیاه)
برگ­های نوک شاخه، نیمه باز و کرک­دار بوده و میزان آنتوسیانین در نوک شاخه زیاد می باشد. اندازه برگ­های بالغ، کوچک بوده و حاوی ۵ لوب می باشند. برگ ها و دمبرگ فاقد کرک می باشد. رنگ دمبرگ، زرد مایل به قرمز است. رنگ پوست شاخه­ های خشبی، قهوه ای تیره می باشد. این رقم جزء ارقام کند رشد بوده و طول شاخه ها بین ۱ تا ۵/۱ متر می باشد. گل­های انگور شاهانی سیاه، کامل بوده و بیشترجوانه­های بارور، بین گره های ۴ الی ۵ متغیر می باشند. اندازه خوشه ­ها، کوچک و تراکم حبه در خوشه متوسط می باشد. شکل حبه­ها، گرد، به رنگ ارغوانی تیره و دارای پوست ضخیم هستند. حبه­ها حاوی گوشت نیمه سفت و نیز حاوی دانه می باشند. درشتی حبه­ها به اندازه یک فندق یا کمی کوچکتر می باشند. طعم میوه به علت زیادی تانن، کمی گس است. این رقم زود­رس بوده و برای تازه­خوری و همچنین تهیه مویز مورد استفاده قرار می­گیرد (جلیلی مرندی، ۱۳۸۴).
۱-۷- اهداف پژوهش
با توجه به موارد گفته شده در مورد تنش شوری می توان چنین ابراز داشت که هر چند که با بهره گرفتن از آب و خاک مناسب در میوه­کاری از جمله موکاری، می توان بهترین محصول را به­دست آورد، با توجه به این­که به مرور زمان از سطح زمین­های مستعد برای کشاورزی کاسته شده و منابع آب­های شیرین نیز محدود‌تر می گردد، ناگزیر استفاده از زمین­های درجه دو و سه و نیز خاک­های به نسبت شور راه مناسبی برای توسعه برخی از کشت­ها خواهد بود. زمین­های بسیار وسیعی در اطراف دریاچه ارومیه به­ دلیل شوری خاک و آب بدون استفاده مانده است، می­توان با برنامه­ ریزی صحیح، انتخاب ارقام متحمل به شوری و به­ کار­گیری راهکاری مناسب در جهت کاهش میزان شوری خاک­ها، از بخش وسیعی از این زمین­ها برای کاشت محصولات باغی از جمله انگور استفاده نمود. امروزه ترکیباتی مورد استفاده قرار می­گیرد که تحمل گیاهان را به تنش­های محیطی افزایش داده و موجب بهبود فعالیت های متابولیکی گیاهان می­ شود. بدین منظور در این پژوهش از دو ترکیب اسید سالیسیلیک و سدیم نیترو پروسید استفاده شد. با توجه به این که شوری از عوامل محدود کننده رشد و تولید محصول در بسیاری از گیاهان محسوب می­ شود، بنابراین تاثیر متقابل شوری با اسید سالیسیلیک و نیز شوری با نیتریک اکسید بر بهبود ویژگی­های مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیو شیمیایی دو رقم انگور تامپسون سیدلس و قره شانی بررسی خواهد شد. با توجه به موارد فوق، اهداف این پژوهش به شرح زیر خواهند بود:

1. 1. بررسی تغییرات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و بیوشیمیایی دو رقم به­نسبت متحمل (قره شانی) و به نسبت حساس (تامپسون سیدلس) انگور در شرایط تنش شوری.

1. 1. تعیین بهترین غلظت نیتریک اکسید برای افزایش تحمل به شوری در انگور(ارقام تامپسون سیدلس و قره شانی) و بررسی مکانیسم نیتریک اکسید به کاهش اثر منفی شوری.

1. 1. تعیین بهترین غلظت اسید سالیسیلیک برای افزایش تحمل به شوری در انگور (ارقام تامپسون سیدلس و قره شانی) و بررسی مکانیسم اسید سالیسیلیک به کاهش اثر منفی شوری.

1. 1. مقایسه پاسخ دو رقم به نسبت مقاوم (قره شانی) و به نسبت حساس (تامپسون سیدلس) انگور به نیتریک اکسید و سالیسیلیک اسید در شرایط تنش شوری.

فصل دوم
مروری بر پژوهش­های پیشین
مروری بر پژوهش­های پیشین
۲-۱- اثرات شوری بر مورفولوژی گیاه
تنش شوری باعث توقف رشد رویشی گیاهان می­گردد (Takemura et al., 2000). Munns (2002)، به طور کلی دو فاز کاهش رشد را در گیاهان در معرض تنش شوری، مطرح نمود. در فاز یک، کاهش رشد، بسیار سریع بوده و این ناشی از یک نوع اثر اسمزی می­­­باشد. در فاز دو، کاهش رشد، خیلی کند بوده و این ناشی از تجمع نمک در برگ­ها بوده که منجر به سمیت نمک در گیاهان می شود که نتیجه آن در صورت تداوم شوری، ممکن است باعث مرگ برگ­ها، کاهش سطح برگ­های فتوسنتز کننده و در نتیجه، کاهش ذخایر فتوسنتزی در گیاهان گردیده و در نهایت، باعث کاهش محصول می­گردد.
از علائم خسارت شوری، بی رنگ شدن برگ­ها و کاهش وزن خشک آن­ها می­باشد، زیرا غلظت زیاد یون­های سدیم، در کلروپلاست موجب توقف فتوسنتز می شود. اثرات شوری بیشتر در برگ­های پیر ظاهر می شود. علائم شوری به صورت بافت مردگی در حاشیه برگ­ها، کوچک ماندن آن­ها، خشک شدن نوک شاخه­ها، پیری زودرس و لوله­ای شدن برگ­ها ظاهر می شود. عدم رشد ریشه­ها و کوتاه ماندن آن­ها از دیگر علائم شوری می باشد. شوری همچنین منجر به توقف فعالیت مریستم انتهایی و کاهش قطر ریشه­ها و بافت آوندی آن­ها می­ شود. کاهش طول شاخه، ارتفاع گیاه، تعداد و سطح برگ نیز از اثرات منفی تنش شوری می­باشند (جلیلی مرندی، ۱۳۸۹).
یکی از اثرات سریع تنش شوری در گیاهان، کاهش توسعه سطح برگ است که منجر به توقف رشد برگ شده که این اثر، همزمان با افزایش غلظت نمک می­باشد (Wang and Nil, 2000). تنش شوری، باعث کاهش قابل توجه در وزن تر و خشک شاخساره ریشه­ و برگ­ می گردد (Chartzoulakis and Klapaki, 2000). شوری همچنین باعث کاهش فضای بین یاخته­ای در برگ­ها می شود (Delphine et al., 1998). در پژوهشی روی قلمه­های ریشه دار شده کیوی که در شرایط هیدروپونیک در معرض سطوح متفاوت شوری (۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰ و ۳۰ میلی­مولار کلرید سدیم) به مدت دو ماه قرار گرفته بودند، مشاهده شد که سطح و تعداد برگ، رشد شاخساره و وزن خشک گیاه با افزایش غلظت نمک، کاهش یافتند (Chartzoulakis et al., ۱۹۹۵). در پژوهش Erturk و همکاران (۲۰۰۷) در شرایط درون شیشه ­ای روی پایه­ های گیلاس که در معرض غلظت­های مختلف کلرید سدیم قرار داشتند، مشخص گردید که شوری باعث کاهش معنی­داری در رشد رویشی و وزن خشک ریز نمونه­ها شده است. در بررسی­های Fisarakis و همکاران (۲۰۰۱)، روی انگور­های رقم ‘Sultana’ که روی پایه خود و یا پایه­ های ۴۱B، ۱۱۰R، ۱۴۰RU، ۱۱۰۳P و SO4 در غلظت­های متفاوت شوری (۵، ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ میلی مولار) در یک دوره ۷۰ روزه قرار گرفته بودند، گزارش شد که رشد شاخساره، سطح و تعداد برگ و وزن خشک کل در همه سطوح شوری کاهش یافتند. در پژوهش دیگری روی دو رقم انگور ‘Sultana’ و ‘Muskule’ که به­ترتیب روی پایه­ های V. rupestris و ۱۱۰R در معرض سطوح شوری ۳/۰، ۷/۲ و ۴۵/۵ دسی زیمنس بر متر در طول دو ماه انجام شد، کاهش وزن خشک شاخساره و ریشه گزارش گردید (Sivritepe et al., ۲۰۱۰). Ferguson و همکاران (۲۰۰۲)، در بررسی­های خود در درختان پسته رقم ‘Kerman’ روی سه پایه مختلف در سطوح شوری ۵/۳، ۷/۸، ۱۲ و ۱۶ دسی زیمنس بر متر، مشاهده نمودند که با افزایش غلظت نمک، صفات رویشی مانند قطر تنه، ارتفاع درخت، سطح و تعداد برگ، وزن تر و خشک شاخساره به طور معنی داری کاهش یافتند.
۲-۲- تاثیر شوری بر فتوسنتز
Fisarakis و همکاران (۲۰۰۱) گزارش کردند که ارتباط مثبتی بین توقف رشد ناشی از شوری و جلوگیری از فتوسنتز در گیاهان وجود دارد. اثر شوری روی میزان فتوسنتز بستگی به غلظت نمک، گونه گیاهی و یا ژنوتیپ دارد. غلظت­های زیاد یون­های Na⁺ و Cl^– به مراحل بیوشیمیایی و نوری فتوسنتز آسیب زده (Munns and Tester, 2008) و باعث بسته شدن روزنه­ها و افزایش مقاومت مزوفیل نسبت به ورود دی­اکسید کربن از خلال روزنه می­ شود (Tuffer et al., ۲۰۰۱). به هر حال صدمه به دستگاه فتوسنتز ممکن است ناشی از عوامل دیگری غیر از کاهش هدایت روزنه­ای مانند کاهش در فعالیت آنزیم روبیسکو (RuBisCO) و تخریب ساختار کلروپلاست باشد (Barhoumi et al., ۲۰۰۷). کاهش هدایت روزنه ای در پاسخ به تنش شوری ممکن است باعث پیشگیری از هدر رفتن آب از طریق تعرق شده، همچنین کاهش هدایت روزنه­ای و به دنبال آن کاهش در میزان تعرق، به عنوان مکانیسمی برای غلبه بر تنش شوری به شمار می رود (Megdiche et al., ۲۰۰۸).
کاهش در میزان فتوسنتز در گیاهان تحت تنش شوری، عمدتا ناشی از کاهش در پتانسیل آب می باشد. تجمع غلظت­های بالای یون­های Na⁺ و Cl^– در کلروپلاست، باعث جلوگیری از فعالیت دستگاه فتوسنتز می­گردد. جریان انتقال الکترون در فتوسنتز و متابولیسم کربن یا فسفوریلاسیون نوری به تنش شوری حساس می­باشند (Sudhir and Murthy, 2004). Parida و همکاران (۲۰۰۴) گزارش نمودند که میزان فتوسنتز در غلظت­های کم نمک، افزایش یافته در حالی که در غلظت­های زیاد نمک، میزان فتوسنتز کاهش یافته و میزان هدایت روزنه­ای درسطوح شوری کم بدون تغییر باقی مانده و در شوری زیاد، کاهش می­یابد. فاکتورهای دیگری که باعث کاهش فتوسنتز در شرایط تنش شوری می شوند عبارتند از: پیری زودرس بافت­های فتوسنتز کننده، تغییرات در فعالیت آنزیمی، پس خورد (Feedback) منفی به وسیله کاهش فعالیت مقصد (Sink). کاهش در هدایت روزنه­ای که باعث محدود شدن قابلیت دسترسی به دی­اکسید­کربن برای واکنش کربن­گیری شده، یکی از عواملی است که باعث کاهش فتوسنتز در گیاهان تحت تنش می­گردد. افزایش هدایت روزنه­ای در گیاهان، در شرایط بدون تنش، باعث افزایش انتشار دی­اکسید­کربن به درون برگ­ها شده، در نتیجه باعث افزایش بیشتر فعالیت فتوسنتزی می­گردد (Brugnoli and BjÖrkman, 1992).
در پژوهشی، Garcia-Sanchez و همکاران (۲۰۰۲) بیان نمودند که در شرایط تنش شوری، کاهش در میزان کلروفیل از یک سو و اثرات سمی یون­های سدیم و کلر از سوی دیگر، باعث اختلال در فعالیت فتوسنتزی گیاه شده و در نتیجه مواد غذایی لازم جهت رشد و گسترش یاخته­ها تامین نشده و بدین ترتیب، کاهش رشد رویشی در درختان میوه اتفاق می­افتد. همچنین بیان شد که ممانعت از رشد رویشی در تاک­های انگور و یا کاهش تثبیت دی اکسید کربن (کاهش فتوسنتز) در شرایط تنش شوری، با تغییراتی در هدایت روزنه­ای، روند انتقال الکترون، پتانسیل آب برگ، فلورسانس کلروفیل، پتانسیل اسمزی و غلظت یون­ها ارتباط دارد (Walker et al., ۱۹۸۱). در پژوهش Downton (1997) روی انگور رقم سلطانی، گزارش گردید که فتوسنتز و هدایت روزنه ای به میزان زیادی تحت تاثیر شوری ناشی از کلرید سدیم، کاهش یافته و این میزان کاهش به طور مستقیم با غلظت یون­های کلر در مقایسه با یون­های سدیم، در ارتباط می باشد.
یکی از اثرات قابل توجه تنش شوری، تغییر در بیوسنتز رنگدانه­های فتوسنتزی می باشد (Maxwell and Johnson, 2000). کاهش در میزان رنگدانه کلروفیل عموما در تمامی گیاهان تحت تنش شوری گزارش شده و غلظت کلروفیل به عنوان یک شاخص حساسیت وضعیت متابولیسم یاخته­ای، مورد استفاده پژوهش­گران قرار می گیرد (Chutipaijit et al., ۲۰۱۱).
۲-۳- تاثیر شوری روی محتوای نسبی آب برگ
محتوای نسبی آب برگ (RWC) زیاد به معنی توانایی برگ در حفظ مقادیر بیشتر آب در شرایط تنش است. تیمارهای شوری باعث کاهش معنی داری در محتوای نسبی آب برگ می شوند. Romero-Aranda و همکاران (۲۰۰۱) بیان کردند که افزایش نمک در محیط ریشه گوجه فرنگی می تواند منجر به کاهش پتانسیل آب برگ شده و در نتیجه فعالیت­های زیادی را در گیاه تحت تاثیر خود قرار دهد. اثرات اسمزی نمک روی گیاهان، نتیجه کاهش پتانسیل آب خاک بوده که به دلیل افزایش غلظت نمک­های محلول­ در محیط اطراف ریشه اتفاق می­افتد. به هر حال، در غلظت شوری متوسط یا کم (پتانسیل آب خاک بالاتر)، گیاهان با تجمع مواد تنظیم کننده اسمزی، باعث حفظ شیب پتانسیل برای ورود آب به درون گیاه می شوند. Katerji و همکاران (۱۹۹۷) بیان نمودند که کاهش در محتوای نسبی آب برگ، باعث از دست دادن فشار تورژسانس شده، در نتیجه قابلیت دسترسی به آب را برای مراحل توسعه یاخته­ای، محدود می­ کند. ارتباط مستقیمی بین محتوای نسبی آب برگ و بسیاری از صفات فیزیولوژیکی گیاه وجود دارد. از جمله این صفات می توان به میزان هدایت روزنه­ای و میزان انتشار CO₂به برگ اشاره نمود که این صفات نقش مهمی را در فتوسنتز ایفاء می­نمایند (Nautiyal et al., ۲۰۰۲).
۲-۴- تاثیر شوری بر جذب عناصر غذایی
رابطه بین شوری و تغذیه معدنی گیاهان، بسیار پیچیده می­باشد. نابسامانی­های تغذیه­ای ممکن است نتیجه تاثیر شوری روی قابلیت دسترسی به عناصر غذایی، قدرت رقابت بین جذب عناصر و انتقال و توزیع آن­ها درون گیاه باشد (Grattan and Grieve, 1999).
پژوهش­های مختلف روی گیاهان نشان داد که سطوح بالای Na⁺ در محیط بیرونی ریشه گیاه، باعث کاهش در جذب یون­هایی مانند K⁺ و Ca²⁺ در بافت­های بسیاری از گیاهان می­گردد (Hu and Schmidhalter, 2005). این کاهش در غلظت K⁺ در بافت های گیاهی، ممکن است ناشی از آنتاگونیسم بین یون­های Na⁺ و K⁺ در مکان­های جذب در ریشه یا تاثیر Na⁺ روی انتقال K⁺ به درون آوند چوبی گیاه و یا جلوگیری از مراحل جذب باشد (Suhayda et al., ۱۹۹۰).
از صدمات ویژه Na⁺ می توان به تجمع یون­های سدیم در بافت­های برگ و در نتیجه بافت مردگی برگ­های بالغ تر اشاره نمود. سطوح بالای Na⁺ یا نسبت بالای Na⁺/K⁺ می ­تواند باعث تخریب فعالیت­های آنزیمی متنوع در سیتوپلاسم گردد. عنصر K⁺ در فعالیت آنزیمی بیش از ۵۰ نوع آنزیم مختلف در یاخته شرکت نموده و در باند شدن tRNA به ریبوزوم­ها و در نتیجه عمل سنتز پروتئین دخالت دارد (Blaha et al., ۲۰۰۰). عنصر پتاسیم نقش­های مهمی در گیاهان از جمله در فعالیت آنزیمی، سنتز پروتئین، فتوسنتز، حرکت روزنه­ای، تنظیم اسمزی و فشار تورژسانس یاخته­ها ایفاء می­نماید (Marschner, 1995). از نظر ساختار شیمیایی، عناصر Na⁺ و K⁺، هر دو، کاتیون­های تک ظرفیتی مشابهی بوده، به طوری که یون­های سدیم دارای شعاع یونی ۳۵۸/۰ نانومتر و یون­های پتاسیم دارای شعاع یونی ۳۳۱/۰ نانومتر بوده، بنابراین تفاوت قابل ملاحظه­ای در جذب این دو یون از طریق کانال­های یونی در بین یاخته­های گیاهان به دلیل این مشابهت دیده نمی­ شود (Marschner, 1995). تحت شرایط تنش شوری، گیاهان غلظت­های بالای K⁺ و غلظت­های پائین Na⁺ را در سیتوزول خود نگهداری می­نمایند. گیاهان این کار را به وسیله تنظیم بیان و فعالیت انتقال دهنده های K⁺ و Na⁺ انجام داده، همچنین نیروی لازم برای این انتقال، توسط پمپ­های پروتونی (H⁺-pumps) تولید می­ شود(Blumwald, 2000) . به­ دلیل مشابهت شعاع یونی هیدراته بین یون­های Na⁺ و K⁺، یاخته­های گیاهی قادر به تمایز و تشخیص این دو یون از همدیگر نبوده در نتیجه این امر، پایه­ای برای سمیت Na⁺ در یاخته­ها می گردد. در نتیجه یون­های سدیم می توانند از طریق انتقال دهنده­های پتاسیم به­درون یاخته­های گیاهی نفوذ نمایند (Blumwald, 2000).
در یاخته­های گیاهی، عنصر کلر، برای تنظیم فعالیت برخی آنزیم­ها در سیتوپلاسم مورد نیاز می باشد. همچنین این عنصر، به عنوان کوفاکتور در فتوسنتز و تنظیم pH یاخته­ای دخالت دارد. به­هر حال، این عنصر در غلظت­های زیاد، برای گیاهان سمی می­باشد (White and Broadley, 2001).

درمیان ایزدان اولمپ، هرمس موجودی باهوش، مکار و حیله گر و حتی متقلب بود و در عین حال با همۀ این ویژگی ها از جذاب ترین ایزدان اولمپ به شمار می رود. یونانیان او را به عنوان سالار سخنوران، مخترع الفبا، موسیقی و اخترشناسی، واضح اوزان و مبتکر ژیمناستیک ارج می نهادند. تندیس او بر چهارراه ها و کنار جاده ها به چشم می خورد.
علاوه بر اینها اعتقاد بر این بود که زئوس به هرمس قدرتی عالی بر حیوانات بخشید و او «حامی گله ها در برابر جانوران وحشی شد. او را حامی مسافران و بازرگانی نیز دانسته اند.» (ژیران،۱۳۷۵، ۹۹) از همه مهم تر اینکه او را خدای فصاحت و بلاغت و برخوردار از قدرت پیشگویی نیز تلقی می کردند.
در آثار نقاشی نخستین او را بیشتر مردی ریش دار و میان سال با لباسی بلند تصویرمی کردند و در برخی نقاشی ها نیز وی را قوچ بر پشت تصویرکرده اند و از این رو لقب نومپوس به معنی چراگر نیز به او داده اند.
اینها مهمترین خصوصیات هرمس در باورهای اسطوره یونانیان بود که البته هر یک از آنها در زمان های مختلف، خود در معرض تطور و تغییر قرار گرفته است.
۲-۸ سنت هرمسی در آئین اسلامی
دانش هرمسی یا علوم منسوب به هرمس به روزگاران بسیار کهن بازمی گردد. قدیمی ترین آثار منسوب به هرمس را می توان درمصر باستان یافت و این آثار از آنجا به یونان رفت و مدتها درمحافل عرفانی مردم یونان رواج داشت. بعدها با ترویج دین مسیحی در اسکندریه مأوی گرفت و عاقبت با تهاجمی که مسیحیان بر علوم عرفانی کردند، به لطف نهضت ترجمه به ایران اسلامی راه یافت.
مسلمانان از دیرباز با نام هرمس آشنا بودند و او را به درستی می شناختند و بر این ناظر بودند که هرمس به لحاظ اهمیت می تواند ریشه در عالم نبوت داشته باشد و بنابراین گفتند که هرمس همان ادریس نبی است و به قولی بانی دین صائبی یا حنفا نیز هست.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

آشنایی با هرمس از طریق نهضت ترجمه و به یاری برخی از صوفیان صورت گرفته است. یکی از صوفیانی که در نجوم و کیمیا دست داشت، ذوالنون مصری(۲۴۵ ق) است. « وی را می توان یکی از نفوسی شمرد که به واسطۀ او، مسلمانان با آئین هرمسی آشنایی یافتند. وی اهل اخمیم مصر بود و علاقۀ وافری به دارالحکمه مصریان داشت که در آن تصاویر و نقوش عجیبی درج بود که برایمان و الحاد مشرک می افزود» (نیکلسون،۱۳۶۰، ۵۴) او اسماء حسنی را می دانست و از طریق آن به اسم اعظم پی برده بود. صائبان و حنفا دو گروهی بودند که آثار هرمسی رامقدس می دانستند و از طریق اسکندریه به محافل مسلمانان راه پیدا کردند.
اندکی جلوتر از ذوالنون، جابربن حیان ( اواخر نیمه دوم قرن دوم هجری) مشهور به کیمیاگری از طریق آپولونیوس که میان مسلمانان به بلینوس معروف گشت که در صفحات گذشته به اختصار درمورد آن توضیح داده شد، به تنسیق و تشهیر افکار هرمسی کوشید. کتاب بلینوس سر الخلقیه نام داشت که جابر با این کتاب آشنایی کامل داشت و از طریق این کتاب به افکار هرمسی پی برد.
مورخ مشهورمسعودی(۳۴۵ ق.) در کتاب التنبیه و الاشراف بر این اعتقاد بود که یکی از دو هرم نزدیک به شهر فسطاط مصر متعلق به هرمس است، ضمن آنکه وی به حدت دو شخصیت اخنوخ و هرمس معتقد بود. و چنین نوشته است « هرمین دو بناست بر سرکوهی نهاده به نزدیکی مسطاط و ملاط، وی از جوهریست که هیچ چیز بر وی کار نکند و هریگی را از وی چهارصد ارش دراز است اندر چهارصد ارش پهنا، اندر چهارصد ارش بلندی، و اندر میان وی خانهاست کرده، و مرا ورا یکی درست تنگ، و این بنا هرمس کرده است پیش از طوفان؛ چون بدانست که طوفان همی خواهد بود، ازبهر آن کرد تا آب او را زیان نتواند کرد، و به این بنا به تازی نوشته است: بنپناها بقدره فمن اراد ان یعلم کیف بنیناها فلیخر بها. تعبیرش کردم : بنا کردم این را به توانایی و هر که را خواهد که بداند کی چونش بنا کردیم گو ویران بکن آن را. و بر این هرمین بسیاری علم بر وی کنده است از طب و نجوم و هندسه و فلسفه.» (مسعودی، ۱۳۶۵، ۱۹)
ابومعشربلخی(۲۷۲ق.)هرمس را ابنجهدبه معنای صاحب عقل معرفی کرده است«کلباسی اشتری،۱۳۸۶، ۱۳۴»
یعقوبی(حوالی۲۷۸ ق.) «او را پدر حکمت و دانش نخستین می داند.»(یعقوبی، ۱۳۶۶، ۱۸۰)
ابن الندیم(۳۸۵ ق.) در الفهرست «او را بانی علوم فلسفی و طب می داند.» (ابن ندیم،۱۳۵۵، ۳۴۵)
مفصل ترین گزارش و عقاید نگاری در این زمینه را شهروزی (۶۸۷ ق) صاحب کتاب نزهه الارواح و روضه الافراح و شاگرد سهروردی عرضه کرده و آراء و عقاید هرمسی را توضیح داده است. او می گوید که «می توان هرمس راهمان ادریس پنداشت و این ادریس فرزندی داشته به نام صاب که او را طاط نیر می گویند.» (شهروزی،۱۳۶۵، ۳۵)
ابوعلی محمد بن بلعمی در کتاب گرانقدر خود تاریخ بلعمی هرمس را یکی از حکمای یونان می داند و در مورد او چنین می نویسد:« پس دارا به ملک فارس آمد از پس مرگ مادر، و ملک پارس بگرفت و بفارس شهری بنا کرد و او را دارا بکرد نام کرد. و آن شهر امروز آبادان است و در پارس است و آنرا پسا گویند. و گروهی گفتند پدرش بنا کرده بوده بهمن. و از پارس به زمین بابل آمد و عراق آنجا ملوک عجم بودندی و ملک عجم او را راست بیستاد تا در بلخ. و ملکان جهان که از مملکت او دور بودند همه او رامطیع شدندوخراج به وی فرستادند، چون ملک ترک وهندوستان و روم.
و به زمین روم اندر پادشاهی بود. که آنرا یونان گفتندی و آنجا ملکی بود نام وی فیلفوس و از فرزندان عیص بن اسحاق بود و اندر پادشاهی یونان شهری بود. نام او مقدونیه و آن جایگاه این ملک بود و این فیلفوس چون ملک یونان بگرفت. نشست. او بدین مقدونیه بود و همۀ سرزمین یونان او را بود و اندر مملکت او حکما و اطبا بودند و دانا آن که ایشان را حکمای یونان گفتندی و حکمت اندر جهان از ایشان پراکنده شد و نام حکمت ایشان را سزا بودی چون ارسطاطالیس و بقراط و افلاطون و سقراط و یونون و هرمس و بلیناس و جالینوس و اعادیمون. و کتب ایشان اندر علم و فلسفه و علم طب و نجوم و منطق و هندسه معروفست و امروز آن شهرها ویرانست و از آن حکما هیچ کس نمانده است و لیکن کتابهای ایشان ماندست به دست خلق اندر.» (بلعمی، ۱۳۸۸، ۴۸۶)
شهاب الدین سهروردی(۵۸۷ ق.) و صاحب مکتب اشراق در عالم اسلام، یکی از بزرگترین نمایندگان سنت تأویلی و رمزی اسلام و ایران است که ضمن تجلیل فراوان از شخصیت هرمس، تلاش می کند، که وی را با اساطیر ایرانی دانش و حکمت پیوند زند.
سهروردی خود را وارث حکمت هرمسی می داند و در این باره، ضمن تمایز دو سلسله از حکما و دانایان ایرانی و یونانی از یکدیگر، میراث حکمی آنان را به خودش منتهی می کند.
نزد حکمای اسلامی هرمس یا ادریس نبی سرچشمه و مبدأ حکمت و استاد اولیه جمیع حکماء به شمار می آمد، چنانچه شهروزی او از حکمای متألهین می داند و شیخ اشراق او را والد الحکماء می نامد و سلسلۀ حکمای یونانی و ایرانی قدیم را پیروان و شاگردان وی می شمرد.
دکتر سید حسین نصر در مقاله هرمس و نوشته های هرمسی در جهان اسلام صفحه ۱۱ نموداری ترسیم کرده که سلسله وار انتقال دانش از استاد به شاگرد را تصویر کرده و گویی در نظر او نوعی ارادت معنوی لازم است تا زمینۀ انتقال را فراهم سازد.
هرمس- اسقلبیوس- فیثاغورث- انبازقلس- افلاطون- ذوالنون مصری – ابوسهل تستری
آغاذادیمون شیخ اشراق
کیومرث- فریدون – کیخسرو – ابویزید بسطامی – منصور حلاج – ابوالحسن حزقاتی
به طور کلی می توان گفت بنا به باور عالمان مسلمان، هرمس بانی علومی همچون طب و نجوم و کیمیا بوده است.
در میان برخی محققان مسلمان چنین برداشت شده که نوشته های هرمسی همان صحائف ادریس نبی(ع) است و از این رو این نوشته ها در فرهنگ اسلامی عموماً به دیدۀ احترام و سرشار از معانی حکمی نگریسته می شود .
در اثر معروف شیخ «حکمه الاشراق»، هرمس همراه با آغاثاذیمون (شیث) و افلاطون و دیگران به اضافۀ حکمای فُرس به مشاهدۀ حقایق نوریه و ذوات مثالی نایل شده است و دراین باره می گوید: « و هیچ اهل شهود و تجریدی نبود، مگر اینکه بدین امر اعتراف خواهد کرد، و بیشتر اشارت انبیاء و اساطین حکمت به این امر بود و افلاطون و کسانی که قبل از او بودند مانند سقراط و کسانی که نیز سابق بر او بودند به مانند هرمس و آغاثاذیمون و انباذ قلس همگی بر این عقیده بودند و بیشتر آنان خود تصریح کرده اند که آن انوار را در عالم نور ی دیده اند و همۀ حکمای فرس و هند بر همین عقیده اند.» (سهروردی، ۱۳۶۷، ۲۷۵)
برخی محققان هرمس را در آثار سهروردی نمادی از انسان کامل دانسته اند. مولف کتاب شعاع اندیشه و شهود با اشاره به سخنان سهروردی درباب نماز هرمس می نویسد: «مقصود سهروردی از نماز هرمس هنگام شب، در حضور خورشید و هیکل نور، جز نفس شریف و کامل انسان چیز دیگر نمی باشد. »(ابراهیمی دینانی،۱۳۷۹ ، ۴۴۹)
مکتب هرمسی یک مکتب اشراقی را در فلسفه گسترش داد و بر خلاف تمایلات مشائیان تزکیه و تصفیه درونی را به عنوان وسیلۀ وصول به حقیقت در نظر گرفت.
تمثیلات هرمسی مخصوصاً در خصوص انطباق بین عالم و انسان که از اصول و مبانی حکمی مکتب عرفانی است، در نوشته های عدۀ کثیری از عرفای به نام اسلام نمودار است؛ مخصوصاً در نوشته های ابن عربی مانند «التجلیات الاهیه و انشاء النجوم الانسانیه و البرهبان المقنع فی ایضاح السهل الممتنع و نیز برخی از فصول الحکم و الفتوحات المکیه که در مضامین آنها بارها از این مطلب اساسی سخن به میان آمده است یا در گلشن راز شیخ محمود شبستری که ادامه دهندۀ مکتب ابن عربی است انطباق بین جهان و انسان این طور آمده است:
عدم آئینه عالم عکس و انسان چو چشم عکس در وی شخص پنهان
تو چشم عکس و او نور دیده است بدیده دیده را دیده که دیده ست
جهان انسان شد و انسان جهانی از این پاکیزه تر نبود بیانی
(۱۳۸۷، ۱۴۲-۱۴۴/۸۵)
و با توجه به این مطالب به نظر می رسد در نوشته های ابن عربی، جهان شناسی هرمسی با عرفان اسلامی ممزوج شده و در این امر عناصری از مکتب هرمسی با آنچه از تعالیم مربوط به جهان طبیعت در بر داشت وارد عرفان نظر می شد. از آن پس در نوشته های پیروان و شارحان مکتب ابن عربی مانند عبدالکریم جبلی و صدرالدین قونوی و محمود شبستری و جامی همواره عقائد هرمسی با اصول عرفان اسلامی آمیخته گردیده، به گونه ای که در بسیاری از موارد این عرفا به تمثیلاتی متوسل می شوند که از نوشته های منسوب به هرمس سرچشمه می گیرد.
۲-۹ هرمس مثلث
در کتب تاریخ از سه نفر به عنوان هرمس یاد شده است که به ترتیب عبارتند از :
هرمس اول یا هرمس الهرامسه که او را همان حضرت ادریس دانسته اند.
هرمس ثانی یاهرمس بابلی
هرمس ثالث یا هرمس مصری که او را به دلیل آنکه سومین فرد از هرامسه است المثلث بالحکمه نامیده اند .
۲-۹-۱ هرمس اول
اولین کسی است که ازموجودات علوی سخن گفته است و از حرکات کواکب و سیر آنها خبرداده برای عبادت پروردگار هیکل هایی بنا نموده « و او اولین کسی که طب به مردم آموخته و هم چنین مردم را از طوفان نوح و آفات آسمانی پیش ازوقوع خبر داده و در معبد مصراهرام و مدائن بنا کرده آن هم به جهت محفوظ ماندن مردم در برابر طوفان و جمیع علوم آن زمان را آنجا نوشته است. و هم چنین هرمس اول اولین کسی بود که خیاطی را به مردم تعلیم داده است و صحیفه های آسمانی بر او نازل شد.» (قفطی،۱۳۴۷،۴۷۳-۴۷۵) فرهنگ آنندراج به نقل از دهخدا در مورد هرمس اول نوشته است که « او را اوریای سوم می خوانند یعنی معلم و مدرس ثالث، زیرا اوریای اول حضرت آدم و اوریای دوم حضرت شیث نبی بوده است. »(دهخدا، ۱۳۲۸، ج ۴۹، ۴۷۲)
۲-۹-۲ هرمس دوم
هرمس دوم که معروف به هرمس بابلی است بعد از طوفان بوده و در شهر کلدانپین اقامت داشته و این هرمس استاد فیثاغورث است و اول کسی است که بعد از نمرود شهر بابل را بنا نهاد و در علم طب و فلسفه مهارتی به سزا داشت و آنچه را از علوم و صنایع که در طوفان از بین رفته بود تجدید کرد و به مردم آموخت. دکتر سید حسین نصر درمقالۀ خود صفحه ۱۷، «هرمس را استاد فیثاغورث دانسته اند.»اما با توجه به سخنان قفطی در تاریخ الحکما بایداو را شاگردو نه استاد فیثاغورث به حساب آورد.
۲-۹-۳ هرمس سوم
هرمس سوم نیز بعد از طوفان بوده» «غالب زمین را سیاحت کرد پس از آن به مصر مراجعت نموده و در سن ۸۲ سالگی از دنیا رحلت کرد.
او شاگرد آغاثاذیمون مصری بوده که یکی از انبیاء یونان و مصر است. او نماز خواند و روزه گرفتن در ایام البیض را به مردم یاد داد. او درخصوص نظافت و پاک بودن از حیض و نجاست و جنابت سخت گیری می کرد، و مردم را از خوردن گوشت خوک و شتر و خر و سگ و شراب بر حذرمی داشت.
هرمس سوم شهرهای متعدد بنا کرده که کوچکترین آن شهر رها است. هرمس برای هر اقلیمی سنتی برقرار ساخت که مناسب حال آن اقلیم و آن بلد بود.

متغیر

ابعاد متغیرها

شماره سئوالات

بانکداری الکترونیک

اینترنت

۱ تا ۱۷

خودپرداز

۱۸ تا ۳۴

پایانه های فروش

۳۵ تا ۴۲

تلفن بانک

۴۳ تا ۵۰

تلفن همراه

۵۱ تا ۶۱

رضایت مشتریان

۶۲ تا ۷۰

لازم به ذکر است که جهت پاسخ به تمامی سئوالات از طیف پنجگانه لیکرت استفاده شد. به این ترتیب که امتیاز ۵ به کاملاً موافق ، امتیاز ۴ به موافق ، امتیاز ۳ به نه موافق نه مخالف، امتیاز ۲ به مخالف و امتیاز ۱ به کاملاً مخالف داده می شود.
۳-۴)روایی و پایایی ابزار سنجش و اندازه گیری
پیش از اطمینان نهایی به ابزار های اندازه گیری وبه کار گیری آنها در مرحله اصلی جمع آوری داده ها ضرورت دارد که پژوهشگر از طریق علمی ، اطمینان لازم را نسبت به روا بودن به کار گیری ابزار مورد نظر ویا پایا بودن آن پیدا کند ،در واقع روایی وپایایی ویژگی هایی هستند که هر ابزارسنجش از جمله پرسشنامه باید دارا باشد.
۳-۴-۱)روایی
منظور از روایی این است که مقیاس و محتوای ابزار یا سوالات مندرج در ابزار دقیقاً متغیر ها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد ؛ یعنی اینکه هم داده های گرد آوری شده از طریق ابزار مازاد بر نیاز تحقیق نباشد و هم اینکه بخشی از داده های مورد نیاز در رابطه با سنجش متغیرها در محتوای ابزار حذف نشده باشد یا به عبارت دیگر، عین واقعیت را بخوبی نشان دهد (حافظ نیا ،۱۳۸۶،ص۱۵۵).
برای سنجش روایی پرسشنامه از روش روایی محتوا استفاده شده است . برای سنجش این نوع روایی از نظرات جمعی از متخصصان ، اساتید دانشگاهی و کارشناسان خبره استفاده شد که در این مرحله پرسشنامه ها با هم گرایی زیادی میان نظرات این متخصصان ، تأیید شد و بدین ترتیب اطمینان حاصل گردید که پرسشنامه همان ویژگی مورد نظر پژوهشگران را می سنجد.

۳-۴-۲)پایایی
پایایی ابزار که از آن به اعتبار، دقّت ،و اعتماد پذیری نیز تعبیر می شود ، عبارت است از اینکه اگر یک وسیله ی اندازه گیری که برای سنجش متغیر و صفتی ساخته شده در شرایط مشابه در زمان یا مکان دیگر مورد استفاده قرارگیرد ، نتایج مشابهی از آن حاصل شود ؛ به عبارت دیگر ، ابزار پایا یا معتبر ابزاری است که از خاصیت تکرار پذیری و سنجش نتایج یکسان برخوردار باشد(حافظ نیا ،۱۳۸۶،ص۱۵۵) .
برای اندازه گیری پایایی از شاخصی به نام “ضریب پایایی”استفاده می کنیم و اندازه آن معمولاً بین صفر تا یک تغییر می کند .ضریب پایایی صفر معرّف عدم پایایی و ضریب پایایی یک ، معرّف پایایی کامل است ( خاکی ، ۱۳۸۲، ص ۲۴۵ ) .
در این تحقیق جهت محاسبه ضریب پایایی درونی از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است . چراکه تقریباً در همه موارد ، آلفای کرونباخ را می توان شاخص کاملاً مناسب برای اعتبار و هماهنگی درونی به کار برد (سکاران ،۱۳۸۱،ص۲۲۹) . در این روش ، اگر ضریب آلفا کمتر از ۶۰% باشد معمولاً اعتبار آن ضعیف تلقی می شود ، دامنه ۷۰% قابل قبول و بیش از ۸۰% خوب تلقی می شود (سکاران ،۱۳۸۱،ص۳۸۵) . با توجه به موارد مذکور میزان آلفای کرونباخ متغیرها با استفاده ازپرسشنامه بصورت زیر بدست آمد.
جدول ۳-۲) ضرایب آلفای کرونباخ مربوط به متغیر ها

متغیر

تعداد سوال

ضریب آلفا

اینترنت

۲- استراتژیهای آموزشی تدوین می‌نمایند و برنامه‌هایی را جهت حل مشکلات دانش‌آموزان اجرا می‌نمایند.
۳- جو و فضای منظمی ایجاد می‌نمایند.
۴- مستمر از پیشرفت دانش‌آموزان ارزیابی می‌کنند.
۵- برنامه‌های آموزشی را هماهنگ می‌نمایند.
۶- معلمان را تائید و پشتیبانی می‌نمایند.
کوالکسی (۱۹۹۲) برروی معلمین و مدیران آموزشی انجام دادند و عقاید و احساسات آنان را درباره مهارتهای مدیریتی نسنجیدند و پس با بهره گرفتن از پرسشنامه کاتز مهارتهای مدیریتی طبقه‌بندی شد و به نتایج زیردست یافتند. نگرشهای مربوط به مهارتهای مدیریتی برای اثربخشی کار اولیاء آموزشی یکی از نکات مهم مدیریتی تصمیم گیری و عدم تمرکز در ارتباط با شرایط لازم مدیریتی در مورد اولیاء آموزشی است. در مقوله‌های مهارتهای فنی، انسانی و ادارکی تمام گروه‌های مورد آزمون را جهت بیشتر مهارتها تأکید داشتند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دای- آلن(۱۹۸۷) در یک پژوهشی با بهره گرفتن از روش زمینه یابی تلاش برای مشخص کردن شرایط علمی لازم و مهارتهای اساسی یک ناظر انجام داد. همچنین این تحقیق سعی داشت تا روشن نماید. که از چه برنامه‌هایی باید استفاده شود تا کلیه افراد زیر دست یک ناظر از برنامه‌های طرح ریزی شده توسط وی حمایت نمایند. این تحقیق برروی اعضا انجمن مشاوران آموزشی و ناظران و افرادی که تمایل به شرکت در این تحقیق داشتند انجام شد. آنها شامل ۷۲۴ نفر بودند. حدود ۲۵ درصد آزمونیها به علل مختلف به آزمون پاسخ ندارند نتایج قطعی در مورد ۱۰ درصد آزمودنیهایی که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند. نتایج نهایی، مهارتهای علمی و دیگر مهارتهای موردنیاز را مشخص نمود. برخی از ۲۶ مهارتهای اساسی مشخص شدند که از میان آنها ۶ مهارت اصلی وجود داشت که با مهارتهای دیگر مشابه بود این مهارتها عبارت بودند از:
ویژگیهای شخصیتی و کیفیت این خصوصیات، مهارتهای آشکار و ظاهری که شامل مهارتهای ادراکی، علمی، فنی و رهبری بود، مهارتهای فردی مانند مدیریت برنامه‌ریزی، مهارتهای نظامی و دانش مدیریت برنامه‌ریزی و نظارت، نتایج بیانگر آن بود که بیانگر سمینار و یک دوره آزمایشی می‌تواند زمینه‌های آماده سازی مدیران را در بعد مهارتهای علمی و صلاحیت وی فراهم سازد این نتایج، نتایج تحقیقات دیگر را که نشان می‌داد دانش و مهارتهای لازم باید قبل از وقوع هر رویدادی در ارتباط با ناظرین دیگر مورد استفاده قرار گیردند. را کاملاً تأیید می‌کرد. این مهارتهای موردنیاز می‌بایست با بهره گرفتن از آموزش تعدیل شوند تا به عنوان عوامل اصلی و به عنوان یک معیار مورد ارزیابی قرار گیرند. همچنین با بهره گرفتن از روش بازخورد می‌توان این مهارتها را مورد بازنگری قرار داد و عملکرد را ارزیابی نمود. همچنین استفاده از مهارتها به عنوان معیارهای تعیین کننده تفاوتهای مهمی را نشان می‌دهند و مشخص می‌سازند که آیا آموزشهای مضاعف یا اصلاح عملکرد لازم است(به نقل از موسویان،۱۳۷۲).
دراش ویلاکو (۱۹۹۲) در مطالعهای که بر نیازهای اساسی اولیاء آموزش تازه استخدام شده تأکید دارد به این نتایج دست یافتند. در این تحقیق تأکید بر تفاوتهای میان ادراک در مورد آرمانها وتجارت اولیاء آموزشی است. این آزمون بر روی ۴۲۰ نفر از مردان انجام شد و در ۱۰۰ مدرسه ابتدایی، راهنمایی و دبیرستان در ۵ ایالت مورد سنجش قرار میداد و بیان شد که انواع مهارتها میتواند برای عملکرد شغلی موثر اهمیت داشته باشد. مدیران آموزشی ارزش بسیار بالایی برای اجرای آموزش مهارتهای مدیریتی در مورد مشاغل آموزشی در دوره اخیر انجام دادند. تا اهمیت تفاوتهای مربوط به آموزش مهارتهای مدیریتی را نشان دهند، نتایج مهم این تحقیق عبارت بود از: رتبهبندی، مهارتهای مدیریتی به ترتیب اهمیت در مورد ارزیابی برنامههای آموزشی و مقایسه روش های آموزشی بود.
کرامر (۱۹۹۵) به بررسی فرضیاتی در رابطه با نقش زنان میپردازد. ابزار تحقیق یک مصاحبه نیمه باز بود. آزمودنیها نیز ۷ نفر زن بودند مصاحبهها در پی کشف این مطلب بود که چه فاکتورهایی برای رسیدن به موقعیتی که زنان داشتند مهم بود. احساس و درک آنان در رابطه با جنسیت وقدرت چیست. اما بهرحال یکی از این مدیران بدون اینکه صلاحیتهای لازم را داشته باشد به این مقام رسیده بود(به نقل از دلخوش کسمایی ۱۳۸۳).
دمبوکسای (۱۹۹۸) در مطالعهای در مورد رهبری و مدیریت به این نتایج رسید که رهبری و مدیریت نقش مهمی در مدیریت آموزش مدارس بازی مینمایند از سئوالات باز پاسخ در مورد تأثیر اصول مدیریتی و اینکه چگونه افراد باید مدیریت آموزشی را با مهارتهای مدیریتی تلفیق نموده. مدل براساس سه بعد عملکردی از مدیریت قرار داشت و تمامی بخشهای این مدل که مرتبط با وظایف مدیران آموزشی بود تمامی وظایف و عملکردهای آنان را در برمیگرفت(به نقل از اتحادنژاد،۱۳۸۰).
– تحقیق توسط (باغبان، ۱۳۷۷) در مورد ویژگیهای رفتاری مدیران اثر بخش انجام گرفته که نتایج به شرح زیر است:
نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل داده‌ها در این تحقیق ویژگیهای رفتار مدیران اثر بخش را به شرح ذیل بیان می‌دارد. مدیر اثر بخش باید از قدرت بیان، خلاقیت و ابتکار برخوردار باشد مدیر دارای حسن خلق باشد از سلامت جسمی، عاطفی و روانی برخوردار باشد باید در برقراری ارتباط مطلوب و صمیمی بین خود و معلمان بکوشد.
باید راهنما و مشاور مناسب برای معلمان و دانش‌آموزان باشد. باید در حل مسائل و مشکلات دانش‌آموزان کوشش کند و در رعایت عدالت و داشتن قضاوت عادلانه در برخوردهایش تلاش کند.
– (محمدزادگان، ۱۳۷۹). در تحقیقی تحت عنوان ویژگیهای رفتاری مدیر اثربخش از دیدگاه دبیران راهنمایی ناحیه ۴ را مورد بررسی قرار داده و به نتایج به شرح زیر رسیده است:
۱- معلمان روابط شخصی مدیر مدرسه با گروه‌ معلمان، دانش‌آموزان و والدین را مورد تاکید قرار داده‌اند.
۲- معلمان به انضباط از سوی مدیر مدرسه بر دانش‌آموزان تمایل دارند البته هیچ کدام تمایل به رهبری آمرانه نشان نداده‌اند.
۳- هرمدیر مدرسه با گروه‌های مختلف ارتباط دارد و هریک از آنان انتظارات متفاوتی از نقش او دارند و آنها در دادرسی رفتار می‌دهند.
– (عباس‌ آرنده، ۱۳۸۰). در تحقیق خود تحت عنوان موفقیت مدیران مدارس ابتدایی دهدشت به این نتیجه رسید که مدیری موفق است که:
۱- نظرات برحسن اجرای امور آموزش و پرورش مدرسه داشته باشد
۲- به مشاهده کلاس درس و روش تدریس معلمان بپردازد.
۳- وسایل ارتقاء فکری و علمی و ایمانی کارکنان را فراهم آورد.
۴- از کار معلمین به طور مداوم ارزشیابی به عمل آورد.
۵- ارزش لازم در زمینه مدیریت آموزشی برخوردار باشد.
۶- هر سه ماه یکبار از چگونگی پیشرفت کارهای مدرسه به اداره گزارش تهیه نمایید.
۷- در تشکیل جلسات انجمن اولیاء و مربیان فعال باشد.
۸- در بهبود روابط بین خود و معلمانان و دانش‌آموزان کوشا باشد.
۹- در اتخاذ تصمیمات به نظرات دبیران اهمیت دهد.
۲-۱۹- خلاصه فصل
به نظر «رابرت کاتز» مهارت توانایی قابل پرورش است که در انجام وظایف مشخص مدیر انعکاس می‌یابد. به اعتقاد او و تعدادی از صاحبنظران، مدیر موفق باید به سه نوع مهارت فنی، انسانی و ادراکی آراسته باشد. مهارت فنی استادی در فعالیت خاص و کاربرد فنون و روش است. مهارت مذکور مورد توجه نظریه‌پردازان دیدگاه سیستم حقوقی است که به «رسمی شدن» سازمانها تأکید دارند. مهارتهای فنی مورد نیاز مدیران دبیرستانها در شش گروه طبقه‌بندی می‌شود که عبارتند از:
۱) برنامه‌ریزی آموزشی و تدریس ۲) امور دانش‌آموزان ۳) امور کارکنان ۴) روابط مدرسه اجتماع۵) تسهیلات و تجهیزات آموزشی ۶) امور اداری و مالی
مهارت انسانی توانایی مدیر در انگیزش کارکنان، ایجاد تفاهم و همکاری گروهی است. صاحبنظران دیدگاه سیستم حقیقی با اعتقاد به اینکه نمی‌توان کارکنان را به منزله «بازوان به استخدام در آمده» تلقی کرد بر مهارت انسانی مدیران تأکید ویژه دارند. شاخصهای مهارت انسانی برای مدیران دبیرستانها عبارتند از: ۱) درک نیازهای کارکنان ۲) شناخت و احترام به شخصیت دیگران ۳) دوست داشتن دیگران ۴) توان برقراری ارتباط با دیگران ۵) گوش دادن به دیگران.
مهارت ادراکی توانایی مدیر در تلقی سازمان به صورت یک کل متشکل از اجزاء در حال تعامل با هم است که تغییر در هر جزء بر اجزاء دیگر سازمان تأثیر دارد. این مهارت مورد توجه و تأکید صاحبنظران دیدگاه سیستم باز قرار دارد که مدرسه را سیستم تعامل اجتماعی می‌دانند. شاخصهای مهارت ادراکی برای مدیران دبیرستانها عبارتند از: ۱) جامعیت ۲) تعمق ۳) قابلیت انعطاف
تمایز مهارتهای مدیران فقط به منظور تجزیه و تحلیل علمی سودمند است بنحوی که آنچه مشاهده می‌گردد بهم آمیختگی آنهاست و نمی‌توان مرز پایان یک مهارت و آغاز مهارت دیگر را مشخص کرد. هر چند مهارتهای سه‌گانه حائز اهمیت زیاد است، اهمیت نسبی آنها در سطوح مختلف مدیریت فرق می‌کند، در حالی که مدیران عملیاتی به مهارت فنی بیشتری نسبت به مدیران عالی نیاز دارند، مدیران عالی باید مهارت ادراکی قابل ملاحظه‌ای داشته باشند، مهارت انسانی در همه سطوح مدیریتی به یک اندازه مورد نیاز است.
توانمندی مدیران در مهارتهای سه‌گانه مدیریت منجر به اثربخشی سازمانی می‌شود هر چند تعریف واحدی از اثربخشی در دست نیست. عموماً مدل سیستم اجتماعی «پارسونز» را جامع‌ترین صورت‌بندی برای تحقیق و مطالعه در اثربخشی مدارس دانسته‌اند. شاخصهای اثربخشی دبیرستان بر اساس مدل مذکور عبارتند از: ۱) سازگاری ۲) نیل به اهداف ۳) انسجام ۴) پوشش.
۳-۱- مقدمه
در این فصل ابتدا به روش تحقیق سپس به بررسی جامعه آماری ،نمونه و روش نمونه گیری می پردازیم ضمن اینکه در این فصل به بیان ابزار جمع آوری اطلاعات ، روایی و پایایی پرسشنامه ها و روش های آماری مورد استفاده در تحقیق می پردازیم .
۳-۲- روش انجام تحقیق
با توجه به طرح تحقیق و اهداف آن تحقیق مورد نظر توصیفی از نوع همبستگی می باشد . تحقیق توصیفی مجموعه روش هایی است که هدف آن ، توصیف کردن شرایط موجود یا پدیده های مورد بررسی است و از آنجایی که محقق قصد دارد به توصیف وضعیت مهارتهای مدیران و اثربخشی آنان بپردازد ؛ تحقیق توصیفی و ازا ین جهت که هدف تحقیق کشف رابطه یا عدم رابطه مهارتهای مدیران و اثر بخشی آنان می باشد ، تحقیق از نوع همبستگی است .
۳-۳- جامعه آماری
جامعه تحقیق عبارت است از مجموعه‌ای افراد که ویژگیهای همانند و قابل اندازه‌گیری دارند و نمونه تحقیق از چنین جامعه‌ای اخذ شده و نتیجه آن نیز به همان جامعه تعمیم داده می‌شود (نادری و دیگران، ۱۳۷۶، ص ۴۱) جامعه آماری مورد مطالعه، تمامی مدیران و دبیران دبیرستانهای پسرانه،دخترانه عادی دولتی آموزش و پرورش ناحیه۱ شهر شیراز می‌باشند. تعداد این دبیرستانها در سال تحصیلی ۸۸-۸۷، با توجه به اینکه جامعه آماری۴۰۰ نفر بوده است که به گزینش گروه نمونه دبیران به روش تصادفی مبادرت شده است.
۳-۴- روش نمونه‌گیری و حجم نمونه
نمونه تحقیق عبارت است از یک گروه منتخب از جامعه‌ای که تحقیق در آن انجام می‌شود و باید که خصوصیات و صفات همان جامعه را دارا باشند تا نتایج تحقیق قابلیت تعمیم به آن داشته باشد(نادری و دیگران، ۱۳۷۶، ص ۴۱).
جهت انتخاب اعضای نمونه از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای استفاده گردید. با بهره گرفتن از این روش، جامعه آماری به گروه های کوچکتر و یکسانی تقسیم شد و سپس بر حسب این تقسیم که در آن نسبتها به لحاظ حجم گروه های منشعب از جامعه آماری رعایت شده، نمونه‌گیری به اندازه حجم تعیین شده (حجم نمونه با بهره گرفتن از فرمول تعیین شد) بصورت کاملاً تصادفی انجام شده است(نادری و سیف نراقی، ۱۳۷۶، ص ۱۷۴).
با توجه به جامعه آماری مدیران مورد مطالعه که به استناد آمار موجود در اداره کل آموزش و پرورش شیراز، به تعداد ۴۰۰ نفر ـ برابر با تعداد دبیرستانهای پسرانه،دخترانه عادی دولتی ـ مشخص شد.
با توجه به حجم گروه نمونه مدیران محاسبه شده و با بهره گرفتن از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای، بشرح زیر اقدام شده است:
دبیرستانهای پسرانه،دخترانه تحت نظر این ناحیه بوده است، گروه نمونه تعیین و بطور کاملاً تصادفی بر اساس لیست دبیرستانها انتخاب شدند. همچنین از هر دبیرستان تعدادی دبیر بر اساس دفتر اسامی به طور تصادفی انتخاب شدند و گروه نمونه دبیران را برای پاسخ به سؤال پرسشنامه‌ها تشکیل دادند و پرسشنامه‌ها بین آنان و مدیران دبیرستانها توزیع گردید.
۱۵۰ نفر بعنوان حجم نمونه انتخاب شد که در نهایت ۵۰ نفر مدیر ۲۵ نفر زن، ۲۵نفر مرد حجم گروه نمونه مدیران را و ۱۰۰ نفر دبیر که۵۰نفرزن،۵۰نفرمرد،حجم گروه نمونه دبیران را تشکیل دادند.
۳-۵- ابزار جمع‌ آوری اطلاعات
ابزار سنجشی در این تحقیق شامل یک پرسشنامه ۳۵ سؤالی است. این پرسشنامه شامل دو قسمت بود بخش اول حاوی ویژگیهای فردی مدیران مانند جنس، میزان تحصیلات، سنوات خدمت، سابقه مدیریت بوده، و بخش دوم مقیاس مشتمل بر ۳۵ گویه، که ارزشیابی مهارتهای سه‌گانه را مورد سنجش قرار می‌دهد. مهارتهای فنی تعداد ۱۵ گویه، مهارتهای انسانی، تعداد ۱۰ گویه مهارت ادراکی، تعداد ۱۰ گویه را می‌سنجند. این سؤالات بر اساسط جملات مثبت در مقیاس ۵ درجه‌ای خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی‌کم تنظیم گردیده است. برای نمره‌گذاری مقیاس به هر یک از گزینه‌های پاسخ به ترتیب نمره‌های ۵، ۴، ۳، ۲ و ۱ در نظر گرفته شده و به ترتیب به پاسخ خیلی زیاد ۵، زیاد ۴، متوسط ۳، کم ۲ و خیلی کم ۱ در نظر گرفته شده است. بنابراین کسانی که حداکثر نمره را می‌آورند ۱۷۵=۳۵×۵ و حداقل نمره ۳۸=۳۵×۱ می‌باشد. شماره گزینه‌های مقیاس سه گانه مدیریتی (فنی، انسانی، ادراکی) مدیران در جدول:
۳-۵-۱- مهارتهای فنی
جدول شماره ۳-۱ شاخصهای مهارت فنی مدیران و سؤالات مربوط را نشان می‌دهد.