بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

منابع
منابع فارسی ۱۱۷
منابع لاتین ۱۱۸
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۲-۱ : ملاک های تشخیصی دوره افسردگی اساسی براساس DSM-IV-TR 15
جدول۲-۲ : اجزا نظریه شناختی در اختلال افسردگی اساسی ۲۱
جدول۲-۳: تفاوت های بین معنا و مضمون در GAD 42
جدول۲-۴: ملاکهای تشخیصی GAD 45
جدول۲-۵ : فراوانی علایم شناختی و رفتاری در بیماران مبتلا به GAD 50
جدول۲- ۶: ویژگیهای سبک پردازش فراشناختی و عینی در S-REF 62
جدول ۲-۷ : مقایسه اختلال و سبک شخصیت خودشیفته ۷۱
جدول ۲-۸: ویژگیهای اختلال شخصیت خودشیفته ۷۲
جدول ۲-۹: روی آوردهای مختلف به خود شیفته ۷۹
جدول ۲-۱۰: تفاوت بین طرح واره های شرطی و غیرشرطی ۸۲
جدول۲-۱۱: معرفی طرحواره های چهار ذهنیت کودکانه ۹۰
جدول ۲-۱۲: ذهنیت های مقابله ای ناسازگار ۹۱
جدول ۲-۱۳: ذهنیت های والد ناکارآمد ۹۱
جدول ۴-۱ توزیع فراوانی و درصد وضعیت جنسیت در سه گروه مورد مطالعه ۱۰۰
جدول ۴-۲ توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل در سه گروه مورد مطالعه ۱۰۰
جدول ۴-۳ توزیع فراوانی و درصد وضعیت تحصیلات در سه گروه مورد مطالعه ۱۰۱
جدول۴-۴: میانگین و انحراف استاندارد مولفه های شخصیت خودشیفته در سه گروه ۱۰۲
جدول۴-۵: میانگین و انحراف استاندارد مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۳
جدول ۴-۶: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های خودشیفته ۱۰۴
جدول ۴-۷: نتایج آزمون لوین برای مولفه های شخصیت خودشیفته در سه گروه ۱۰۵

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول ۴-۸: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های خودشیفته ۱۰۶
جدول ۴-۹: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۷
جدول ۴-۱۰: نتایج آزمون لوین برای مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۸
جدول ۴-۱۱: نتایج آزمون معناداری تحلیل واریانس چندمتغیری نمرات مولفه های طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه ۱۰۹
جدول ۴-۱۲: مقایسهی طرحوارههای ناسازگار اولیه در سه گروه با بهره گرفتن از آزمون LSD 110
فهرست شکلها
عنوان صفحه
شکل۲-۱: نظریه طرحواره‌ها از اختلالات هیجانی ۲۶
شکل۲-۲: حلقه معیوب بر پایه رابطه متقابل بین تفسیرهای منفی از تجارب و خلق افسرده ۳۲
شکل۲-۳: فعال سازی شیوه فقدان اولیه در افسردگی ۳۶
شکل۲-۴: پیکربندی قفل درونی افسرده ساز در دیدگاه زیرسیستم های شناختی متعامل……………………… ۴۰
شکل۲-۵: فرایند بیمناکی اضطراب برانگیز ۵۲
شکل۲-۶: مدل شکل گیری آسیب پذیری در برابر اضطراب ۵۴
شکل۲-۷: مدل آسیب پذیری GAD 55
شکل۲- ۸ : مدل فراشناختی GAD 64
شکل۲-۹ : شکل بندی مشکل بیمار GAD در قالب مدل فراشناختی ۶۵
مقدمه
اضطراب و افسردگی دو اختلال روانی شایع محسوب می شوند که در قلمرو آسیب شناسی روانی پژوهش های فراوانی را به خود اختصاص داده اند، لیکن هنوز هم عوامل موثر بر بروز و تداوم این اختلالات به خوبی روشن نشده است. مشخص است که افسردگی و اضطراب با هم ارتباط نزدیکی دارند اما علل، پیامدها و عملکردهای متفاوتی می توانند داشته باشند، مثلا اضطراب و افسردگی اثرات متفاوتی بر پردازش اطلاعات دارند(بک، فریمن و دیویس^[۱]، ۲۰۰۳).
اختلالات خلقی یکی از شایع ترین اختلالات روانپزشکی است که به صورت خلق پایین در دوره های افسردگی و خلق بالا در دوره های شیدایی نمود پیدا می کند (سادوک و سادوک^[۲]، ۲۰۰۳).
اختلالات خلقی به اختلالات افسردگی ، اختلالات دو قطبی و دو اختلال مبتنی بر آسیب شناسی (اختلال خلقی به علت یک حالت طبی عمومی و اختلال خلقی ناشی از مصرف مواد) تقسیم می شود (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰).
دامنه بالینی افسردگی از افسرده خویی^[۳] تا افسردگی عمده^[۴] می باشد. شیوع طول عمر اختلال افسردگی اساسی ۲/۱۶ درصد و شیوع سالیانه آن ۶/۶ درصد می باشد. این اختلال در زنان دو برابر مردان می باشد و بیشترین احتمال خطر برای ابتلا به افسردگی بین ۴۰-۲۰ سالگی می باشد (بلازر۵، ۲۰۰۰) که با نشانه هایی چون خلق افسرده، از دست دادن علاقه، کاهش قابل ملاحظه وزن ، انرژی و غیره مشخص می شود (سادوک و سادوک، ۲۰۰۳). اختلالات اضطرابی نیز از جمله شایع ترین اختلالات روانپزشکی است. میزان شیوع طول عمر اختلالات اضطرابی ۵/۳۰ درصد و شیوع سالیانه آن ۷/۱۷ درصد می باشد(سادوک و سادوک، ۲۰۰۳).اختلالات اضطرابی نیز انواع مختلفی دارد که از آن جمله میتوان به اختلال اضطراب فراگیراشاره کرد. این اختلال با اضطراب مداوم و فراگیر مشخص می شود که وابسته به شرایط خاص نیست هرچند به وسیله برخی از شرایط وخیمتر می شود. این اختلال در زنان دو برابر مردان می باشد و شیوع طول عمر این اختلال ۵ درصد شیوع سالیانه آن ۳ درصد میباشد (تایرر و بالدوین
^[۵]، ۲۰۰۶). به نظر می رسد پرداختن به عوامل زمینه ساز و مسبب در بروز این دو اختلال شایع می تواند نقش بسزایی در پیشگیری از بروز و بهبود و ارتقائ روش های درمانی داشته باشد. از جمله عوامل تاثیرگذار بر بروز، تشدید و یا عود اختلالات میتوان به شخصیت فرد اشاره داشت که به عنوان الگوی پایدار تجربه درونی تعریف می شود و الگوی رفتاری است که انحراف قابل توجهی از فرهنگ دارد و منجر به ناراحتی و کاهش عملکرد می گردد. اختلالات شخصیت در طول زمان پایدار است و شروع آن مربوط به اوایل بلوغ و نوجوانی است. از جمله این اختلالات می توان به اختلال شخصیت خودشیفته اشاره داشت که الگوی فراگیر بزرگ منشی، نیاز به تحسین و فقدان همدلی است که با نشانه هایی چون اعتقاد به بی همتایی، انتظارات غیرمنطقی از دیگران، خیال پردازی های مربوط به قدرت و غیره مشخص می گردد (انجمن روانپزشکی آمریکا، ۲۰۰۰). همچنین از عوامل اساسی دیگر در ایجاد و حفظ یک اختلال ساختارهای شناختی افراد است. طبق نظر بک باید به طرحواره های ناسازگار اولیه به عنوان پایه ای ترین و اساسی ترین سطوح شناختی توجه نمود (بک و همکاران، ۲۰۰۳). بنا به نظر یانگ آسیب روانی از شکل گیری و ثبات طرحواره های ناسازگارانه اولیه ناشی می شود (استفا و واترز^[۶] ، ۲۰۰۵).
بنابراین هدف این پژوهش مقایسهی طرحوارههای ناسازگار اولیه و شخصیت خودشیفته در بیماران مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر و افسرده عمده و افراد بهنجار میباشد.
بیان مساله
با توجه به میزان شیوع بالای اختلالات افسردگی اساسی و اضطراب فراگیر جالب توجه است که اختلال افسردگی اساسی با اختلال اضطراب فراگیر همپوشی بالایی دارد و این موجب افزایش بی اعتمادی در رابطه با یک تشخیص مجزا و جداگانه برای اختلال اضطراب فراگیر می شود (کسلر، نلسون، گوناگل، لیو، شوارت و بلازر^[۷]، ۱۹۹۶). برخی از تحقیقات نشان دهنده ی آن است که این دو اختلال از بسیاری از لحاظ مانند عوامل نگهدارنده و ایجادکننده آن یا حداقل از لحاظ ژنتیکی یکسان می باشند و ممکن است دو اختلال جداگانه نباشند (کندلر، نیل، کسلر، هیث و ایرث^[۸]، ۱۹۹۲).
از این رو برای تفکیک این دو اختلال لازم است که به بررسی عوامل اساسی در ایجاد و نگهداری آنان پرداخت که از آن جمله می توان به تیپ شخصیتی افراد اشاره کرد.

الف- اولین حمله شنود است که علیه رکن محرمانگی سامانه انجام می شود.
ب-حمله دیگر فیشینگ^[۱۳۳] است که علیه صحت داده ها بوده و برای مهاجم تفاوتی ندارد به کجا حمله می کند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ج-حمله آخر روی دسترسی پذیری انجام می شود. در این حمله آنقدر برای فرد یا سرور خاص، اطّلاعات فرستاده می شود که فرد نمی داند چه کند. ضمن آنکه سایر سیستم ها ارتباط خود را با این فرد یا سرور از دست می دهند (خرازی، فاوا، پاییز۱۳۸۷: ۱۹).
در این خصوص باید توجه داشت که:
۱- امنیت باید در عمق باشد تا اگر لایه ای از کار افتاد سایر لایه ها مورد حمله قرار نگیرد.
۲- امنیت باید در حین طراحی سیستم روی آن قرار گیرد نه بعد از آن.
۲-۴-۴-۵-۸) احراز هویت:
احراز هویت یک شیوه پیشگیرانه در کنترل دسترسی است. کنترل دسترسی نیز شامل احراز هویت و تصدیق اصالت است. که روش هایی بر اساس: دانسته های فرد (شامل گذروازه، پین کد^[۱۳۴] و…)، داشته های فرد (شامل اسمارت کارت^[۱۳۵]، کارت پلاستیکی گذرواژه یکبار مصرف و…) و مشخصات بیولوژیکی (شامل چشم، اثر انگشت و … که بسیار پیچیده و هزینه برند) برای احراز هویت وجود دارد.
کنترل دسترسی در این سطح نیز چهار نوع است.
الف- کنترل دسترسی اختیاری: مالک تعیین می کند چه کسی به اطّلاعات دسترسی داشته باشد.
ب-کنترل دسترسی اجباری: در این شیوه برای حفظ محرمانگی هیچ کس اجازه خواندن از اشیاء سطح بالاتر از امنیت خود و نوشتن برای پایین تر از سطح خود را ندارد.
ج-کنترل دسترسی مدل های نقش مبنا: که در آن مجوزها برای نقش ها تعریف می شود که باید روش اعمال حداقل مجوزها در نظر گرفته شود و نقش های متنافر مشخص شوند.
د-کنترل دسترسی خصوصیت مبنا: که در آن هر فرد با ارائه یک گواهی معتبر دیجیتالی اجازه ورود می یابد (امینی، فصلنامه فاوا، پاییز۱۳۸۷: ۲۰-۲۱).
۲-۴-۴-۵-۹) استانداردهای امنیت اطّلاعات:
نگرانی های امنیتی مرتبط با سامانه های اطّلاعاتی شامل دستیابی نفوذ گران به سامانه های اطّلاعاتی و سرقت اطّلاعات آنها، ایجاد وقفه و اختلال در ارائه سرویس های حیاتی و تغییر یا تخریب اطّلاعات می باشند. بدیهی است که در این شرایط روش های حفاظت فیزیکی به تنهایی قادر به تأمین امنیت نخواهند بود. (بهاری،۱۳۸۴: ۱۲۰) در حال حاضر، مجموعه ای از استانداردهای مدیریتی و فنی ایمن سازی فضای تبادل اطّلاعات سامانه های رایانه ای سازمان ها ارائه شده که عبارتند از:
الف- استاندارد مدیریتی موسسه استاندارد انگلیس^[۱۳۶].
ب-استاندارد مدیریتی موسسه بین المللی استاندارد^[۱۳۷].
ج-گزارش فنی موسسه بین المللی استاندارد^[۱۳۸]. (دستور العمل امنیت اطلاعات، ۱۳۸۳: ۳)
۲-۴-۴-۵-۱۰) اتخاذ سیاست های امنیتی:
برای پیکر بندی رایانه هاو برقراری امنیت در یک سازمان، نیاز به داشتن سیاست های امنیتی در لایه های مختلف وجوددارد. صرفا با ایجاد امنیت در یک سطح نمی توان رایانه های سازمانی را در برابر تمامی حملات امن کرد (رحمانی, ۱۰۱:۱۳۹۰).
در جهت طراحی پیاده سازی و کنترل امنیت نرم افزار و سخت افزار سامانه های اطلاعاتی و در واقع ابزاری برای امنیت اطّلاعات، می توان سامانه مدیریت اطلاعات را پیشنهاد و بر اساس استاندارد چگونگی پیاده سازی امنیت در ابعاد مختلف سازمان، مواردی را برای پیاده سازی یک سامانه امنیتی در بخش سامانه های اطلاعاتی و سطح دسترسی به اطلاعات اعمال و به نکات ذیل باید توجه نمود:
الف- انتخاب لایه کانال ارتباطی امن، انتخاب توپولوژی مناسب برای شبکه، امنیت فیزیکی، محل های امن برای تجهیزات، منابع تغذیه شبکه و حفاظت تجهیزات در مقابل عوامل محیطی مواردی است که در امنیت یک سامانه اطّلاعاتی بسیار مؤثر است.
ب-سطح بندی صحیح اطّلاعات با توجه به ارزش اطّلاعات و امکان دسترسی به موقع به اطّلاعات.
ج-آموزش کاربران سامانه های اطّلاعاتی سازمان در چگونگی استفاده از تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری سازمان، راه های نفوذگران، حفاظت از اطلاعات سازمان، ایجاد حس تعهد نسبت به شغل.
د-رمزگذاری اطّلاعات و استفاده از امضاء دیجیتال در ارسال اطّلاعات و تبادل الکترونیک.
ذ-تغییر مداوم الگوریتم های استفاده شده برای رمز گذاری در کاهش احتمال کشف رمز مؤثر است.
ر-استفاده از انواع امکانات امنیتی، از جمله استفاده از پراکسی که نقش ایجاد دیواره آتش، فیلتر کردن، ثبت کردن^[۱۳۹] و تصدیق هویت^[۱۴۰]را در شبکه بر عهده دارد و استفاده از نرم افزار مقابله با ویروس.
ز-استفاده از تست نفوذ پذیری، ارزیابی ضعف های شبکه و ساختارهای اطلاعاتی و اصلاح آنها.
س-استفاده از یک سامانه پشتیبان گیری اطّلاعات، سازگار با سامانه اطلاعاتی سازمان.
ش-به طور مرتب تجهیزات و سامانه اطّلاعاتی سازمان را بازرسی و سامانه های اطّلاعاتی و امنیتی سازمان را به صورت مستمر به روز رسانی نمود (جعفری، فصلنامه فاوا، تابستان ۱۳۸۷: ۸۰).
۲-۴-۴-۵-۱۱)انواع تهدیدات:
عملکرد ویروس های کامپیوتری که می تواند منجر به حذف اطلاعات موجود بر روی یک کامپیوتر شود،
نفوذ افراد غیر مجاز به کامپیوتر شما و تغییر فایل ها،
استفاده از کامپیوتر شما برای تهاجم علیه دیگران،
سرقت اطّلاعات حساس نظیر شماره کارت اعتباری وخرید غیر مجاز با بهره گرفتن از آن (داوری دولت آبادی, ۱۳۹۰: ۲۰-۲۱).
خلاصه کلام آنکه موضوع امنیت باید مورد توجه عمـومی قـرار گرفتـه و همگـان اهمیّـت آن را دریابند. این نکته سه عنصر اساسی یعنی برنامـه ریـزی، تـوان فنـی و نیـز شـرایط اقتـصادی را در بـرمیگیرد. به عبارت دیگر، علاوه بر تصمیم گیری در سطح کلان، توان و نیـروی فنـی، بودجـه و منـابع کافی بدان اختصاص داده شود (محوری،۱۳۷۴: ۱۰۸).
۲-۴-۴-۶)بانک های اطّلاعاتی (پایگاه های اطّلاعات رایانه ای):
بانک های اطّلاعاتی مجموعه ای از رکورد های اطلاعاتی است. با ساختاری منظم، سامانمند و طبقه بندی شده که در اختیار یک سازمان یا یک واحد اطّلاعانی می باشد. لذا ایجاد ونگهداری از داده های طبقه بندی شده، بخش عمده ای از یک نظام فرایند اطّلاعات است (بیابانی, ۲۷۳:۱۳۸۹).
یک بانک اطلاعاتی مجموعه ای از اطّلاعات سازمان یافته است که شخص می تواند سریعاً اطّلاعات دلخواه را بازیابی کند. این پایگاه ، شبیه یک قفس پراست که تمامی رکورد های شما طوری در ان سازماندهی شده اند. که بازیابی آنها آسان باشد یک پایگاه داد از سه عنصر یعنی فیلدها( میدان ها)، رکوردها(سابقه ها)، و فایل ها(پرونده ها) تشکیل شده است (داوری دولت آبادی،۳۸۹:۱۳۹۰).
۲-۴-۴-۶-۱)مزایای تشکیل بانک های اطّلاعاتی:
۱-سرعت در جست وجو ۲ -افزایش دقت ۳ -کاهش هزینه ها ۴ -ذخیره سازی داده ها و به روز بودن اطّلاعات
۲-۴-۴-۶-۲)دشواریهای روش های سنّتی:
روش سنتی انعطاف پذیری نداشته و همه سیستم ها برای تهیه گزارش های مشخص به وجود می آید.در نتیجه هرگاه اطّلاعات یا گزارش های ویژه ای مورد نیاز باشد، سیستم از ارائه آن ناتوان خواهد بود . در این حالت، کاربران و به ویژه مدیران از خود می پرسند که اصلا کارایی این سیستم رایانه ای چیست به دلیل گستردگی و پخش اطّلاعات، جنبه مهار کردن واداره آن بسیار دشوار است. و مشارکت در بهره گیری از اطّلاعات برای همگان در سازمان برای همگان در سازمان آسان نیست؛ زیرا هر بخشی در گوشه ای انبار و نگهداری می شود(خیرگو و صمیمی،۱۰۱:۱۳۹۰).
۲-۴-۴-۶-۳)وضعیت امروزی بانک های اطّلاعاتی( پایگاه های اطّلاعاتی):
فنآوری پایگاه داده ها، مشکلات ناشی از سیستم پرونده ای سنتی را از میان برداشته است تعریف محدودی از پایگاه داده ها را می توان این طور بیان کرد، گردآوری ومتمرکز ساختن داده ها به گونه ای که موارد تکراری را حذف وکاربرد موثر اطّلاعات را در زمینه های گوناگون آسان نماید در این سیستم به جای نگهداری داده ها در پرونده های جداگانه روش کار به گونه ای است که کاربران همه اطّلاعات را از یک مکان دریافت می کنند. یک پایگاه اطّلاعاتی به تنهایی چندین برنامه راپشتیبانی می نماید (همان:۱۰۱-۱۰۲).
۲-۴-۴-۶-۴)سیستم مدیریت پایگاه داده:
این سیستم نرم افزاری است که کار گرد آوری، تمرکز، کاربرد اثر بخش و دستیابی آسان به داده ها را به عهده می گیرد سیستم مدیریت پایگاه داده ها، رابطه بین برنامه کاربردی و پرونده داده ها است. هر سیستم مدیریت پایگاه داده ها از سه بخش تشکیل می شود.
الف) زبان تعریف داده ها ب) زبان به کار گیری داده ها ج) فرهنگ واژگان داده ها،
(خیرگو و صمیمی،۱۰۲:۱۳۹۰).
۲-۴-۴-۶-۵)امتیازات سیستم مدیریت بانک اطّلاعاتی( پایگاه داده ها):
۱-با مدیریت مرکزی داده ها، دسترسی آسان و ایجاد امنیت، پیچیدگی های اطّلاعات سازمان کاهش می یابد.
۲-از طریق یکپارچه سازی اطّلاعات، نگهداری داده های تکراری در پرونده های جداگانه از میان می رود.
۳-با برقراری کنترل و مهار مرکزی داده ا، از سردرگمی در تعریف ها و پردازش آنها کاسته می شود.
۴-با جداکردن منطقی داده ها، تکیه آنها بر برنامه های اجرایی کاهش می یابد.
۵-هزینه های ایجاد و نگهداری بسیار کمتر می شود.
۶-دستیابی به داده ها و انعطاف پذیری سیستم آسانتر و پرشتاب تر می گردد(همان:۱۰۲-۱۰۳).

• • زهرا محمدی فرد در سال ۱۳۸۹ مطالعه‌ای با عنوان ” اندازه‌گیری فقر چندبعدی در شهر تهران” انجام داده است. وی فقر چندبعدی را برای مناطق ۲۲ گانه تهران اندازه ­گیری کرد که بر اساس آن، فقیرترین منطقه بر اساس رویکرد درآمدی، منطقه ۱۹ و ازنظر آموزش و مسکن به ترتیب مناطق ۱۹ و ۱۷ بودند. فقیرترین منطقه ازنظر سلامت، منطقه ۱۶ و بالاترین نرخ فقر چندبعدی در منطقه ۱۴ و کمترین آن در منطقه ۱ بدست آمد.

  (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

• محمودی (۱۳۹۰) در تحقیقی تغییرات فقر مطلق طی برنامه ­های دوم، سوم و چهارم توسعه (۲۰۰۷-۱۹۹۵) در ایران را موردبررسی قرار داده است. نتایج بدست آمده از این تحقیق، حاکی از آن است که در طی برنامه دوم توسعه همه شاخص­ های فقر مطلق (شاخص سر­شمار فقر، شکاف فقر و شدت فقر) در مناطق روستایی، افزایش و در مناطق شهری، کاهش‌یافته است. در طی برنامه سوم توسعه، کاهش قابل‌ملاحظه‌ای در همه شاخص­ های فقر، اتفاق افتاده است. در طی برنامه چهارم توسعه، همه شاخص­ های فقر، با افزایش مواجه بوده ­اند. در دوره موردبررسی، درصد و شدت فقر در مناطق روستایی، بیشتر از مناطق شهری بوده است. همچنین وضعیت فقر در استان­هایی مثل سیستان و بلوچستان، کرمان، کرمانشاه، همدان و ایلام بدتر از سایر مناطق بوده است.

• کیانی و همکاران (۱۳۹۰) در مقاله‌ای فقر شهری در کل کشور و ۳۰ استان در سال ۱۳۸۸ را با کمک اطلاعات طرح هزینه – درآمد خانوار و به‌کارگیری روش نیازهای اساسی، موردبررسی قرار داده­اند. محاسبه شاخص­ های فقر در این تحقیق، حاکی از شدت و گستردگی نسبتاً ” بالای فقر و نهادینه شدن آن در جامعه شهری است.

۲-۳٫ خلاصه فصل
پیشینه تحقیق بیانگر مطالعات انجام‌شده بر روی موضوع موردبحث است که بابیان دیدگاه‌های مختلف، تصویر کلی از موضوع را ارائه می­دهد. با توجه به اهمیت موضوع فقر، در سال‌های اخیر، مطالعات فراوانی پیرامون فقر و ابعاد آن صورت گرفته است اما با توجه به آنکه موضوع فقر چندبعدی در سال­های اخیر مطرح گردیده است مطالعات انجام‌شده در این زمینه کم است. اکثر مطالعات انجام‌شده به برآورد فقر با بهره گرفتن از شاخص­ های سرشمار فقر، شدت فقر و شکاف فقر پرداخته­اند. برخی مطالعات روند فقر در سال­های موردمطالعه را نزولی و برخی دیگر صعودی می­دانند؛ که با توجه به تفاوت طول دوره­ های موردمطالعه و متفاوت بودن مناطق مطالعات با یکدیگر، امری بدیهی است؛ باوجوداین، اکثر مطالعات فقر درآمدی و فقر چندبعدی مناطق روستایی را بیشتر از فقر درآمدی و فقر چندبعدی مناطق شهری می­دانند.
فصل سوم
مبانی نظری و تصریح مدل
۳-۱٫ مقدمه
سنجش فقر منجر به درک روند تحولات فقر می­ شود و تصویری منسجم از فقر در طول زمان ارائه می­دهد؛ و دولت را قادر به هدف‌گذاری و اتخاذ تصمیمات و اقدامات لازم می­نماید. امروزه این اجماع بوجود آمده است که فقر یک مفهوم چند­بعدی است. بااین‌حال منابع تحقیقاتی رو به رشد فقر چندبعدی، توجهش را بر روی انباشت مقیاس­های فقر متمرکز کرده است؛ که به‌طور گسترده­ای باعث نادیده انگاشتن مشکلات عملی که در سیاست­گذاری بوجود می ­آید شده است. در ادبیات قدیم، عدم تأمین نیازهای اولیه و ضروری گروه ­های مختلف در جامعه منجر به فقر خواهد شد. درواقع به‌منظور بررسی افراد فقیر در جامعه با بهره گرفتن از سطح درآمد یا مخارج مصرفی سرانه خانوارها و مقایسه آن با خط فقر مناسب در قالب شاخص­ های مختلف فقر، اقدام می­ شود؛ اما واقعیت این است که گاهی نه‌تنها عدم دسترسی به درآمدها و منابع منجر به فقر می­ شود، بلکه از دست دادن فرصت­ها نیز فقر را تشدید می­ کند. در این راستا، نهادهایی چون نهادهای آموزشی، بهداشتی و مالی فرصت‌های ازدست‌رفته را کاهش خواهند داد. اصولاً فقر در مناطقی که با شرایط وخیم بیوفیزیکی و محرومیت­های اقتصادی- اجتماعی روبرو هستند، گسترده می­ شود. فقرا نه‌تنها دسترسی به منابع و درآمدهای مالی ندارند؛ بلکه فرصت­های پیشروی آن­ها نیز کم هستند. بازارها و اشتغال از مسائلی هستند که باعث جدا­سازی مناطق مختلف با شرایط جغرافیایی و اجتماعی متفاوت شده ­اند. همچنین دسترسی به آموزش و بهداشت می ­تواند توانایی افراد ساکن در منطقه خاص جغرافیایی را در دستیابی به منابع درآمدی خارج از مزرعه افزایش دهد؛ بنابراین فقر می ­تواند در دو زمینه موردبررسی قرار گیرد: فقر درآمدی که از طریق اندازه ­گیری مخارج سرانه خانوار و مقایسه آن با یک خط فقر مناسب قابل ارزیابی است و فقر غیر درآمدی که از طریق بررسی دسترسی به نهادها و چگونگی عملکرد آن­ها در کاهش فقر می ­تواند مورد ارزیابی قرار گیرد؛ بنابراین فقر تنها در بعد درآمدی خلاصه نمی­ شود و ابعاد دیگری نیز دارد که مجموع این ابعاد درآمدی و غیر درآمدی، سبب ایجاد تعریف جدیدی از فقر با عنوان “فقر چندبعدی” می­گردد.
۳-۲٫ تعاریف فقر
به دلیل طبیعت چندبعدی فقر و فقیر، ارائه تعریف جامع و دقیقی از اصطلاح فقر مشکل است. تعاریف ذیل طی دهه­های مختلف برای فقر ارائه‌شده است:
۳-۲-۱٫ تعریف تانسند^[۱۴]: تانسند در دهه­های ١٩۶٠ و ١٩٧٠ اعتقاد داشت که افراد، خانوارها و گروه‌های جمعیتی را زمانی می‌توان فقیر به‌حساب آوردکه با فقدان منابع برای کسب انواع رژیم­های غذایی، مشارکت در فعالیت­ها و شرایط و امکانات معمول زندگی مواجه باشند (ارضروم چیلر،۱۳۸۴).
۳-۲-۲٫ تعریف سن^[۱۵]: سن در سال ١٩٨١ اشاره‌کرده است که فقر را باید به‌صورت محرومیت از قابلیت‌های اساسی در نظر گرفت و نه صرفاً ” پایین بودن درآمدها که ضابطه متعارف شناسایی فقر است. البته محرومیت، خود مفهومی نسبی است که ممکن است در مکان­ها و زمان­های متفاوت، تعاریف متفاوتی داشته باشد. آنچه چشم­انداز قابلیتی در تحلیل فقر انجام می­دهد این است که درک ما را از ماهیت و علل فقر و محرومیت گسترش می­دهد (همان).
۳-۲-۳٫ تعریف بانک توسعه آسیا: فقر محرومیت از دارایی­ ها و فرصت­هایی است که هر فرد مستحق آن­ها می­باشد (همان).
۳-۲-۴٫ تعریف بوت وروانتری^[۱۶]: این دو اقتصاد­دان در اواخر قرن نوزدهم تلاش کردند که بین فقر مطلق و نسبی تمایز قائل شوند. فقر مطلق به‌عنوان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی، تعریف‌شده است و لذا بستگی به چگونگی تعریف حداقل معاش دارد و فقر نسبی به‌عنوان ناتوانی در کسب یک سطح معین از استانداردهای زندگی که در جامعه فعلی، لازم یا مطلوب تشخیص داده می­ شود، تعریف‌شده است (همان).
بنابراین در تعریف فقر نسبی به نابرابری در توزیع درآمد و ثروت بیش از میزان مطلق درآمد افراد توجه می‌شود. به‌منظور دستیابی به عمق نابرابری در توزیع درآمد (یا مصرف) بین افراد یا خانوارها می­توان درصد کل درآمد دریافت شده توسط فقیرترین قشر جامعه را با درصد درآمد دریافت شده توسط ثروتمندترین قشر مقایسه کرد. البته باید توجه داشت که این مفهوم در کشورهای مختلف به صورت­های مختلف تعریف می­ شود و در طی زمان‌بر اثر تحولات اقتصادی نیز تغییریافته است.
۳-۳٫ انواع فقر
۳-۳-۱٫ فقر با رویکرد درآمدی
رویکرد­های فقر درآمدی اصولاً تک‌بعدی هستند و فقط برحسب درآمد یا مصرف ارزیابی می­شوند. این رویکرد که رویکرد غالب در محاسبه فقر در ایران بوده است گوناگونی توانایی­ها و قابلیت ­های افراد مختلف را نادیده می­گیرد و صرف دستیابی به سطح مشخصی از درآمد، گویای تضمین دسترسی به کالاها و خدمات موردنیاز و تأمین نیازهای اساسی فرد یا خانوار موردنظر نیست.
فقر حاصل نابرابری شدید اجتماعی است. در دیدگاه سنتی، فقر عبارت است از: محرومیت مادی که با معیار درآمد یا مصرف سنجیده می­ شود (بانک جهانی، ۱۹۹۰).
۳-۳-۲٫ فقر قابلیتی
کتاب معروف سن تحت عنوان ” کالا­ها و قابلیت­ها” (۱۹۸۵) نقطه‌ی آغازین مباحث مربوط به این رویکرد محسوب می­ شود. مفهوم قابلیت اولین بار توسط آمارتین سن برنده جایزه نوبل اقتصاد در سال ۱۹۹۸، مطرح گردید. به‌زعم سن ارزش کالاها به نقش و کارکردی است که در رفع نیازهای انسان دارند. به این معنا می­بایست توجه خود را از نگاه تنگ و محدود درآمدی که عملاً منتج از نظریه مطلوبیت است به نگاه مبسوط مبتنی بر قابلیت­ها معطوف کنیم. منظور آمارتیا سن از قابلیت دقیقاً همان توانمندی است. به این معنی که توانمندی درواقع کیفیت زندگی انسان­ها را تعیین می­ کند؛ و اگر قرار باشد جامعه‌ای به سمت عدالت اجتماعی حرکت کند، باید دولت وسایلی را فراهم کند که انسان­ها قابلیت لازم را برای دسترسی به کالاها و خدماتی که برایشان ارزش دارد، بدست آورند، پس‌ازآن، اگر فرد قابلیت پیدا کرد اما کار را درست انجام نداد، مقصر خود اوست (نیلی، ۱۳۹۰).
از دیدگاه قابلیت، فقر به‌هیچ‌وجه به معنای نداشتن درآمد نیست. در این دیدگاه فقر به‌مثابه محرومیت از قابلیت ­های فردی و اجتماعی، تعریف می­ شود و اساساً فقدان قابلیت است و بدیهی است که راه‌حل آن نیز می­بایست در رشد قابلیت ­های انسانی جستجو شود.
بنابراین، تعریف فقر برحسب قابلیت­ها بزرگ‌ترین مزیتی که دارد، تبیین سیاست­ها و اقدامات اجتماعی خاص است که نه به‌صورت گذرا بلکه به‌صورت ریشه‌ای، مورداجرا گذاشته می­ شود. سیاست­هایی که به‌صورت هدفمند گروه ­های خاص را موردتوجه قرار می­دهد.
۳-۳-۳٫ فقر ذهنی
مفهوم دیگری از فقر به نام فقر ذهنی شناخته‌شده است. چون به محرومیت از برخی کالاها اشاره می­ کند؛ که فرد خود را نیازمند آن­ها می­داند، فقر هنگامی بوجود می ­آید که فرد یا افرادی در کسب سطحی از رفاه که بر اساس معیارهای جامعه، حداقل معقول رفاه به‌حساب می ­آید، با شکست مواجه شوند. (رضوی، ۱۳۸۲).
در این مفهوم ملاک فقیر بودن جنبه‌ی کاملاً شخصی و ریشه در احساست فرد یا خانوار نسبت به فقر دارد و با بهره گرفتن از پرسشنامه و اظهارات شخص قابل ارزیابی است. به این صورت که از طریق آمارگیری می­توان این پرسش‌نامه را مطرح کرد که به نظر شما حداقل سطح درآمد (درآمدی که با کمتر از آن قادر به امرارمعاش نخواهید بود) چه مقدار است. پاسخ این سؤال از فردی به فرد دیگر و برحسب بعد خانوار متفاوت خواهد بود. با رسم نقاط بدست آمده و عبور دادن خطی از میان آن­ها می­توان یک خط فقر ذهنی رسم کرد.
۳-۳-۴٫ فقر چندبعدی
رویکرد چندبعدی فقر، علاوه بر ویژگی­های مالی و اقتصادی، ویژگی­های قابلیتی، فعالیت­های سیاسی و فرهنگی خانوار را نیز مدنظر قرار می­دهد و درنهایت توصیف واقع‌بینانه‌تری از فقر دارد. پیشرفت­های نظری در تحقیقات مربوط به فقر نشان می­دهد که سه بعد رفاه اقتصادی، قابلیتی و مشارکت اجتماعی خود ساختار چندبعدی دارد و به سه زیر بعد مشارکت اقتصادی، فرهنگی و سیاسی تقسیم می­ شود. هر یک از این ابعاد به‌صورت مستقیم قابل‌مشاهده نیستند، لذا هر یک توسط چندین شاخص قابل‌مشاهده، اندازه ­گیری می­شوند. درواقع رویکرد چندبعدی فقر، برخلاف رویکرد مصرفی یا درآمدی که در آن تنها مسئله اقتصادی مدنظر است، سیستمی متشکل از اقتصاد، سیاست و فرهنگ را در نظر می­گیرد و تعریفی عقلایی و واقعی از فقر را مشخص می­ کند. در این دیدگاه درجه فقر افراد فقیر متفاوت است و وجود بعدهای مختلف این امکان را فراهم می­سازد که تفاوت­های کیفی فقر بین فقرا از هم متمایز شوند. نارسایی­های موجود درروش درآمدی موجب شده است امروزه اقتصاددانان بیشتر به مفهوم فقر چندبعدی توجه کنند.
۳-۴٫ تعریف خط فقر
بسته به اینکه در تعریف فقر مفهوم مطلق یا نسبی در نظر گرفته شود، آستانه‌ای تعریف می‌شود که مرز بین فقیران و سایر افراد جامعه را مشخص می‌کند. این آستانه، خط فقر^[۱۷] نامیده می‌شود. بر اساس رویکرد درآمدی، فقر را به‌صورت فقر مطلق و فقر نسبی یا مقایسه‌ای در نظر می­گیرند.
۳-۴-۱٫ فقر مطلق
فقر در تعریف مطلق آن، به‌عنوان ناتوانی فرد یا یک خانواده در دسترسی به منابع کافی برای تأمین نیازهای اساسی زندگی می­باشد.
فقر مطلق، ناتوانی در تأمین حداقل نیازهای ضروری افراد مانند غذا، پوشاک، مسکن، آموزش، بهداشت، حمل‌ونقل و مواردی از این قبیل تعریف‌شده است. در مفهوم مطلق، افراد یا خانوارهایی فقیر شناخته می­شوند که به علت عدم برخورداری از نیازهای حیاتی مانند آب سالم، غذای کافی و مناسب و عدم دسترسی به مراکز درمانی، در معرض خطر مرگ قرار دارند. باوجوداین، تعریف یادشده، این مسئله را که افراد یا خانوارها به بسیاری از نیازهای اساسی خود برای یک زندگی آبرومند دست‌یافته‌اند، تضمین نمی­کند (براتی، ۱۳۹۰).
۳-۴-۲٫ فقر نسبی
در حقیقت ” فقر نسبی” بر مفهوم نابرابری استوار است که افراد از مقایسه موقعیت خود با گروه ­های دیگر بدست می­آورند. فقر نسبی به‌عنوان ناتوانی در کسب یک سطح معین از سطوح زندگی که در جامعه فعلی لازم یا مطلوب تشخیص داده می­ شود تعریف‌شده است. در فقر نسبی که ناشی از اختلاف شدید درآمدی است فقر صرفاً ناشی از فقدان منابع جهت تأمین نیازهای اساسی نیست بلکه ناشی از کمبود منابع فرد جهت دسترسی به حداقل سطح زندگی جامعه می­باشد؛ بنابراین در تعریف فقر نسبی به نابرابری در توزیع درآمد و ثروت بیش از میزان مطلق درآمد افراد توجه می­ شود. به‌منظور دستیابی به عمق نابرابری در توزیع درآمد (مصرف) بین افراد یا خانوارها می­توان درصد کل درآمد دریافت شده توسط فقیرترین قشر جامعه را با درصد درآمد دریافت شده توسط ثروتمندترین قشر مقایسه کرد. البته باید توجه داشت که این مفهوم در کشورهای مختلف به صورت­های مختلف تعریف می­ شود و در طی زمان‌بر اثر تحولات اقتصادی نیز تغییریافته است. باوجود اهمیت فزاینده‌ی نسبیت در تعریف و تشخیص فقر، بسیاری از پژوهش­ها در کشورهای درحال‌توسعه به فقر تنها از جنبه مطلق می­نگرند و ابزارها و مقیاس­ها برای اندازه‌گیری فقر در این کشورها، توسعه چندانی نیافته است. با این وصف، تأکیدهای زیاد، بر مفهوم نسبی فقر، به همراه ارتباط محسوس آن­ها با مسئله نابرابری­ها و تضادهای اجتماعی گواهی بر این نکته است که پویایی­های سیاسی و اجتماعی ناظر بر روابط فقرا و غیر فقرا در نظر پژوهشگران و تصمیم‌گیرندگان، اهمیتی بیش از رویکرد­های سنتی به فقر یافته است. بدین ترتیب به نظر می­رسد، ایجاد شاخص­ های جدیدی برای به‌حساب آوردن ماهیت نسبی فقر، از چالش­های جدیدی است که جامعه بین‌المللی با آن روبرو خواهد بود (همان).
۳-۵٫ انواع روش­ها برای محاسبه خط فقر در ایران
سنجش فقر، کلیتی از مفهوم فقر ارائه می‌دهد. این کار به تدوین آزمون فرضیه­هایی درباره دلایل فقر کمک می­نماید و تصویری منسجم از فقر را طی زمان ارائه می‌دهد. در این بخش، روش­های مختلف محاسبه خط فقر در ایران معرفی می­گردد. روش­های محاسبه خط فقر بسیار متنوع است و بسته به اینکه کدام مفهوم از فقر موردنظر باشد، روش محاسبه نیز متفاوت خواهد بود.
۳-۵-۱٫ روش اندازه‌گیری خط فقر بر اساس نیاز کالری
این روش بر پایه مفهوم فقر مطلق و حداقل نیازهای اساسی (نیازهای تغذیه‌ای) استوار است. به این صورت که ابتدا فرض می­گردد هر فرد روزانه به مقدار معین کالری نیاز دارد (بر اساس نظر متخصصان تغذیه) سپس خانوارهای موردمطالعه بر اساس سطح درآمد در ده گروه هزینه‌ای طبقه‌بندی می‌گردند. پس از برآورد ارزش­های غذایی دریافتی هر د هک درآمدی، اولین دهک که انرژی دریافتی آن، بیش از انرژی استاندارد (فرضاً ” ٢١٧٩ یا ٢٣٠٠ کالری) باشد را در نظر می‌گیریم. اختلاف انرژی دریافتی دهک موردنظر با مقدار استاندارد محاسبه می‌شود. به دنبال آن، قیمت هر واحد کالری دریافتی از تقسیم مخارج کل دهک بر مقدار انرژی دریافتی دهک به دست می‌آید. حاصل‌ضرب قیمت هر واحد کالری در مابه‌التفاوت انرژی دریافتی با مقدار استاندارد برابر مخارج انرژی دریافتی مازاد بر نیاز می‌باشد. تفاضل این مخارج از هزینه کل دهک برابر خط فقر خواهد بود.
۳-۵-۲٫ روش اندازه‌گیری خط فقر بر اساس ۵٠ یا ۶۶ درصد میانگین مخارج خانوارها
در این روش که بر پایه مفهوم فقر نسبی استوار است، ابتدا میانگین مخارج محاسبه‌امی شود، سپس در مرحله بعد، ۵٠ یا ۶۶ درصد میانگین مخارج (البته تعیین این درصد به‌صورت اختیاری و تجربی است) به‌عنوان خط فقر در نظر گرفته می‌شود.
۳-۵-۳٫ تعیین خط فقر بر اساس ۵٠ یا ۶۶ درصد میانه مخارج خانوارها
از دیگر روش­های تعیین خط فقر که بر پایه مفهوم فقر نسبی استوار است این روش می‌باشد و همانند روش پیشین معیار خاصی برای محاسبه درصدی از میانه مخارج به‌عنوان خط فقر وجود ندارد. در این روش، ابتدا مخارج خانوارها در ده دهک درآمدی (هزینه‌ای) مرتب می‌شود. سپس از مخارج دهک­های پنجم و ششم میانگین‌گیری شده و این میانگین به‌عنوان میانه مخارج خانوارها در نظر گرفته می‌شود. سپس، یک‌بار ۵٠درصد و بار دیگر ۶۶ درصد میانه مخارج محاسبه می‌شود.
۳-۵-۴٫ تعیین خط فقر بر پایه معکوس ضریب انگل
این روش بر پایه مفهوم نسبی فقر استوار است. در حقیقت ارنست انگل از شاخص نسبت مخارج خوراکی به درآمد خانوارها جهت ارزیابی رابطه مخارج خوراکی خانوارها و درآمد آن­ها استفاده نمود که بعد­ها به‌عنوان معیاری برای محاسبه خط فقر مورداستفاده قرار گرفت. در این روش، ابتدا ضریب انگل بر اساس مدل­های اقتصادسنجی برآورد می‌گردد، سپس مخارج خوراکی خانوار در معکوس ضریب انگل ضرب می‌شود، حاصل این محاسبه معادل با خط فقر برآوردی خواهد بود. برای برآورد ضریب انگل نیز ابتدا مخارج خوراکی و مخارج کل خانوارهای موردمطالعه به ده گروه درآمدی تقسیم و سپس چهار مدل زیر به روش­های اقتصادسنجی برآورد می­گردد.
۱) (۳-۱)
۲) (۳-۲)
۳ (۳-۳)

جنسیت : زن ها نسبت به مردان تعهد بیشتری به سازمان دارند ، اگرچه این تفاوت جزئی است. دلیل این امر آن است که زن ها برای عضویت در سازمان می بایست موانع بیشتری را پشت سر بگذارند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تحصیلات : رابطه تعهد سازمانی با تحصیلات ضعیف و منفی است . این رابطه بیشتر مبتنی بر تعهد نگرشی است و ارتباطی با تعهد حسابگرانه ندارد . دلیل این رابطه منفی انتظارات بیشتر افراد تحصیلکرده و فرصت های بیشتر شغلی برای آن هاست .
ازدواج : این متغیر با تعهد سازمانی همبستگی ضعیفی دارد . اما چنین اظهار می شود که ازدواج به دلیل مسائل مالی با تعهد حسابگرانه ارتباط پیدا می کند .
سابقه در سازمان و سمت سازمانی : به دلیل سرمایه گذاری های فرد در سازمان ، سابقه بیشتر در مقام یا سازمان باعث تعهد بیشتری می شود ؛ اما این رابطه ضعیف است .
استنباط از شایستگی شخصی : افراد تا حدی به سازمان تعهد پیدا می کنند که زمینه تامین نیازهای رشد و کامیابی آن ها فراهم شود. بنابراین، کسانی که استنباط شایستگی شخصی بالا دارند ، انتظارات بیشتری خواهند داشت . رابطه این دو متغیر مثبت و قوی است .
توانایی ها : افراد با مهارت های بالا، برای سازمان ارزشمندند . این امر پاداش سازمان را به آن ها افزایش می دهد و درنتیجه ، موجب تعهد حسابگرانه می شود .
حقوق و دستمزد : حقوق و دستمزد موجب عزت نفس برای فرد می شود و بدین ترتیب تعهد نگرشی را افزایش می دهد . ضمنا حقوق و دستمزد نوعی فرصت در سازمان محسوب می شود که با ترک سازمان از دست خواهد رفت . نتایج تحقیقات متعدد همبستگی مثبت اما ضعیفی را بین این دو متغیر نشان می دهد . سطح شغلی : سطح شغلی با تعهد سازمانی ارتباط مثبت، اما ضعیفی دارد .
ب) خصوصیات شغلی و تعهد سازمانی
اگرچه رابطه خصوصیات متفاوت شغلی و تعهد سازمانی در تحقیقات متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است، اما هیچ مدل نظری برای توضیح دلیل همبستگی آن ها در دست نیست . اغلب مطالعات اشاره به کار الدهام و هاک من دارند . تحقیق ماتیو و زاجاک هم تایید می کند که مشاغل غنی شده ، موجب تعهد سازمانی بیشتر می شود . خصوصیات به دست آمده از تحقیقات شامل مهارت ، استقلال ، چالش و دامنه شغلی است: تنوع مهارت با تعهد سازمانی دارای همبستگی مثبت است . استقلال و تعهد سازمانی رابطه مثبت و بسیار ضعیفی دارند . مشاغل چالش انگیز با تعهد سازمانی ، به خصوص در مورد کسانی که به رشد شدید نیازمندند ، رابطه مثبت و قابل توجهی داشته است .
پ) تاثیر روابط گروهی و رابطه با رهبر بر تعهد سازمانی
در رابطه با تاثیر رابطه گروهی و رابطه با رهبر ، به موارد زیر اشاره شده است :
انسجام گروه : برخی مطالعات رابطه انسجام گروهی و تعهد سازمانی را مثبت و تعدادی دیگر، رابطه این دو را منفی دانسته اند . البته همبستگی حاصل از جمیع تحقیقات مثبت و ضعیف بوده است . وابستگی متقابل وظایف : در اغلب مطالعات رابطه وابستگی وظایف با تعهد ، مثبت و متوسط گزارش شده است . موریس و استیزر بیان می دارند که وقتی کارکنان در شرایط وابستگی شدید وظایف باشند ، از کمک خود به سازمان و گروه های مرتبط آگاهی خواهند یافت و این خود به تعهد نگرشی به سازمان منجر می شود . ملاحظه کاری و ساخت دهی مدیران : هر دو نوع رفتار مدیران با تعهد سازمانی همبستگی نسبی و مثبت دارد . البته تحقیقات نشان می دهند که این رابطه توسط عواملی از قبیل محیط کاری و خصوصیات پایین دستان تعدیل می شود .
ارتباط رهبر : چگونگی ارتباطات رهبر با تعهد سازمانی ، همبستگی قوی و مثبت دارد . بدین معنی ، مدیرانی که ارتباطات به موقع و صحیحی ایجاد می کنند ، موجب تقویت محیط کار و تعهد بیشتر کارکنان می گردند .
رهبری مشارکتی نیز با تعهد سازمانی همبستگی مثبت دارد . در محیط های غیرقابل پیش بینی ، تاثیر مدیریت مشارکتی بر تعهد سازمانی بیشتر می شود .
ت) ویژگی های سازمان و تعهد سازمانی
در تعدادی از مطالعات ، میان اندازه سازمان و میزان تعهد سازمانی همبستگی معنی داری ملاحظه شده است . اشاره می شود که در سازمان های بزرگ امکانات ترفیع بیشتر است و این امر به تعهد سازمانی بیشتر می انجامد . اما این مسئله توسط تجزیه و تحلیل متا تایید نشده است . موریس و استیزر چنین اظهار می دارند که استنباط کارمند از عدم تمرکز با میزان مشارکت واقعی رابطه داشته ، به وسیله درگیر شدن در سازمان تعهد بیشتری نسبت به سازمان پیدا می کند . اما این ادعا نیز توسط تجزیه و تحلیل متا مورد تایید قرار نگرفته است .
ث) وضعیت نقش و تعهد سازمانی
در تحقیقات انجام شده ، وضعیت نقش را از طریق تضاد نقش ، ابهام نقش و تعدد نقش اندازه گیری کرده اند . بر اساس مطالعات مودی و همکارانش وضعیت نقش یکی از مقدمات ایجاد تعهد است . تحقیق ماتیو و زاجاک نیز این مسئله را تایید می کند . یکی از فرض ها در این مورد این است که وضعیت نقش ناشی از ادراک حاصل از محیط کاری است اما مسئله ای که روشن نیست این است که آیا رابطه بین وضعیت نقش و تعهد سازمانی مستقیم است و یا توسط متغیرهای دیگری از جمله رضایت شغلی و فشارهای شغلی تحت تاثیر قرار می گیرد ؟
حال با توضیحاتی که بیان شد ، به نظر می رسد تعهد سازمانی به عنوان یک مقوله مهم باید در سازمان ها گسترش یافته ، به آن بیشتر توجه شود.
۲-۱-۲-۹- نتایج و پیامدهای تعهد سازمانی
سال‏های طولانی اعتقاد بر این بود که تعهد قوی مطلوب و ایده‏آل است . اکثر قریب به اتفاق تحقیقات مربوط به تعهد سازمانی بر این فرض بنا شده‏اند که تعهد سطح بالا مطلوب به‏شمار می‏رود و سازمانی موفق است که احساس وفاداری کامل به اهداف سازمان را در میان تمام کارکنان از بالاترین رده سازمانی تا پایین‏ترین رده رواج دهد. مدیران امریکایی به شناسایی توانایی ژاپنی‏ها در ایجاد و حفظ تعهد قوی در نیروی کار علاقه‏مند شده بودند . به‏طور معمول فرض می‏شود نیروی کار ژاپن متعهدتر از نیروی کار امریکا است و چنین تعهدی، بهره‏وری بیشتر کارکنان ژاپنی را درپی دارد . این فرضیه در ادبیات مربوط به تعهد تأیید شده است (راندل ، ۱۳۷۴ : ۳۷) . بنابراین در اغلب متون ، تعهد قوی به سازمان به‏مثابه عنصری مطلوب تلقی شده و نامطلوب بودن آن به‏ندرت به چشم می‏خورد . وایت برای نخستین‏بار در کتاب انسان سازمانی درباره خطرات تعهد بیش از حد به سازمان هشدار داد .
وایت «انسان سازمانی» را به‏منزله شخصی توصیف می‏کند که نه‏تنها برای سازمان کار می‏کند بلکه به آن تعلق عاطفی داشته و معتقد است که «سازمان» محلی برای بروز خلاقیت‏هاست و تعلق عاطفی به آن یکی از نیازهای اصلی کارکنان به‏شمار می‏رود . البته تحقیقات بسیاری در زمینه خطرات سطوح بالای تعهد وجود ندارد ولی یافته‏های مربوط به برخی پژوهش‏های مربوط به تعهد سازمانی نشان می‏دهد که تعهد بالا ممکن است عواقبی چون فقدان خلاقیت، مقاومت در برابر تغییر، فشار عصبی، گرایش به روابط غیرکاری، سازگاری متعصبانه با سازمان، استفاده ناکارآمد از منابع انسانی و تأیید اقدامات غیراخلاقی سازمان به علت کسب منافع را در پی داشته باشد. به‏هرحال پیامدهای منفی سطوح بالای تعهد سازمانی هم برای سازمان و هم برای اعضای سازمان توجه بیشتری را از سوی مسئولین می‏طلبد ( کیخسروی ، ۱۳۸۷ : ۴۰ ) .
در ادامه تعهد در سه سطح پایین ، متوسط و بالا با اثرات و نتایج بالقوه مطلوب و نامطلوب سطوح مختلف به روی افراد و سازمان معرفی و در نهایت در جدول ۲- ۴ به جمع بندی این عوامل پرداخته می شود .
تعهد سطح پایین
الف) نتایج مثبت برای افراد:
تعهد سطح پایین به‏طور غیرمستقیم نتایج مثبتی هم برای افراد و هم برای سازمان دارد . تعهد کمتر موجبات بروز خلاقیت و نوآوری افراد را فراهم می‏کند . در محیط توأم با تضاد و عدم اطمینان ، کارکنان دارای حداقل تعهد می‏توانند قوه ابتکار و خلاقیت خود را ارتقا دهند . در سطح پایین تعهد ، افراد در جست‏وجوی به‏کارگیری آلترناتیو (جانشین) های شغلی دیگر بر می‏آیند که موجب استفاده کارآمدتر از نیروی انسانی می‏شود و همچنین می‏تواند سلامتی روحی افرادی را که سازمان را ترک می‏کنند دربرداشته باشد.
ب) نتایج مثبت برای سازمان :
ترک خدمت و غیبت افرادی که تعهد اندکی به سازمان دارند یعنی کارکنانی که هم ناراضی هستند و هم عملکردشان ضعیف است برای سازمان مطلوب می‏تواند باشد چرا که ، خطرات ناشی از حضور آن‏ها محدود می‏شود . در غیاب چنین افرادی، نگرش‏های سایر افراد در سازمان بهبود می‏یابد و به جای آنان ممکن است کارکنانی با مهارت‏های جدید وارد سازمان شوند . افرادِ با تعهد کمتر ، ممکن است از سازمان انتقاد و عیبجویی کنند که خود می‏تواند آثار مثبت بلندمدتی برای سازمان در پی داشته باشد . در این حالت سازمان از سیستم حسابرسی داخلی غیررسمی بهره‏مند شده و به واسطه این اعتراض و حسابرسی داخلی ، از اعتراض و انتقاد عمومی که ممکن است ( آثار زیان‏باری به دنبال داشته باشد ) در امان مانده و فعالیت‏هایش را تعدیل می‏نماید .
ج) نتایج منفی برای افراد :
سطوح پایین تعهد می‏تواند در استمرار خدمت افراد تأثیر منفی داشته باشد . فرد بدون اثبات تعهد خود نمی‏تواند به رده‏های بالا ارتقا یابد . منتقدان و بدگویان از سازمان ممکن است با افشای اقدامات غیرقانونی و زیان‏بخش سازمان و در میان گذاشتن آن با یک سازمان دولتی یا گزارشگران خبری و یا سایر کارکنان ، شرایط سختی را برای خود در سازمان ایجاد کنند . وقتی انگیزه چنین فعالیت‏هایی مورد تردید قرار گیرد ، مدیریت عالی سازمان به آنان به‏منزله افراد غیروفادار خواهد نگریست و این افراد ناچار خواهند بود مشکلات زیادی از جمله از دست دادن در آمد و امنیت شغلی ، جدایی از سازمان و محرومیت از دیدار همکاران ، هتک حرمت ، از دست دادن موقعیت ، عهده‏داری کار غیرمطلوب و یا کار سنگین ، خستگی و … را تحمل نمایند . انتقاد جویان به خاطر فعالیت‏هایشان در دوران خدمت خود اندیشه جاه‏طلبی و پیشرفت ندارند . آن‏ها نمی‏خواهند از سطح فعلی خود خیلی بیشتر پیشرفت کنند . اگر این افراد ارزش‏هایشان را با خط‏مشی‏های سازمانی ناسازگار ببینند ، کناره‏گیری از سازمان را بر بقای در آن ترجیح خواهند داد . چنین افرادی ، هم ممکن است سازمان را ترک کنند و هم ممکن است انرژی خود را در جهت ایجاد اختلال در تحقق اهداف سازمانی به کار برند .
د) نتایج منفی برای سازمان :
به‏طورکلی تعهد سطح پایین در نیروی کار ، ترک خدمت زیاد آن‏ها را در بر دارد . غیبت زیاد ، فقدان تمایل به ماندن در سازمان ، کیفیت پایین عملکرد ، عدم وفاداری به سازمان و رفتارهای زیان‏آور به سازمان همچون اختلاس و رشوه‏گیری از عواقب منفی دیگر آن است . همچنین افراد با تعهد پایین از انجام وظایفی که افزایش منافع سازمان را در پی دارد اما خارج از حیطه مسئولیت آن‏هاست احتراز می‏ورزند .
اگر انتقاد و عیبجویی در میان پرسنل کمتر متعهد رایج باشد سازمان باید پذیرای به خطر افتادن شهرت موءسسه ، کاهش اعتماد مشتریان ، استرداد کالاها و کاهش درآمد باشد . به واسطه انتقاد و عیبجویی ، ساختار اقتدار سازمان تهدید شده و مشروعیت اقدامات مدیریت مورد تردید قرار می‏گیرد ( کیخسروی ، ۱۳۸۷ : ۴۴-۴۳ ).
تعهد متوسط
الف) نتایج مثبت برای افراد :
با افزایش تعهد کارکنان ، آنان احساس وفاداری و وظیفه‏شناسی بیشتری به سازمان می‏کنند . تعهد بیشتر ، امنیت و کامیابی افراد را نیز افزایش می‏دهد . سطح متوسط تعهد به معنای وفاداری کامل و نامحدود برای سازمان نیست . در این سطح افراد کاملاً جذب سیستم نمی‏شوند و شخصیت خود را به‏مثابه انسان حفظ می‏کنند . بنابراین تعهد متوسط به معنای پذیرش برخی از ارزش‏های سازمانی است و افراد ارزش‏ها و تمامیت شخصیتی خود را مادامی که با احتیاجات سازمان مغایرت نداشته باشد ، حفظ می‏کنند . این حالت را می‏توان فردگرایی خلاقانه نامید ؛ یعنی پذیرفتن ارزش‏ها و هنجارهای اساسی سازمان و نپذیرفتن ارزش‏ها و هنجارهای غیرضروری و زیان‏آور آن .
ب) نتایج مثبت برای سازمان :
نتایج افزایش تعهد ، قابل توجه است . احساس وظیفه‏شناسی و وفاداری افراد ، منافع سازمانی را در پی دارد . نتایج مثبت برای کارکنان و به واسطه آن برای سازمان عبارت است از : استمرار خدمت کارکنان ، کاهش تمایل به ترک خدمت و افزایش رضایت شغلی .
ج) نتایج منفی برای افراد :
سطح متوسط تعهد همیشه برای افراد مطلوب نیست . افرادی که برای کارفرماهای خود احترام قائل نیستند به‏طور آهسته و نامشخص به رده‏های عالی سازمان راه پیدا می‏کنند . همچنین این افراد ممکن است به راحتی نتوانند خودشان را با تعهدات واحد سازمانی خویش سازگار کنند .
د) نتایج منفی برای سازمان :
کارفرمایان باید کارکنان را به همکاری دعوت کنند . افرادی که تعهد کاملی به سازمان ندارند از انجام کارهای خارج از حیطه وظایف خود اجتناب خواهند کرد . رفتارهای مطلوبی همچون همکاری ، پیشنهاد دادن ، اظهارنظر و حسن نیت و مراعات حال دیگران از جمله رفتارهای مهمی‏اند که انعطاف لازم برای مواجهه با شرایط پیش‏بینی‏نشده را فراهم می‏آورند و سازمان را قادر می‏سازد از مشارکت افراد در این زمینه استفاده کند . اما افرادی که تعهد کامل (به سازمان) نداشته باشند از عمل به چنین رفتارهایی احتراز می‏ نمایند . تعهد سطح متوسط همچنین موجب می‏شود که کارکنان بین انتظارات سازمان و مقتضیات محیط خارج از سازمان تعادل ایجاد کنند . وقتی بین مسئولیت در مقابل جامعه و وفاداری به سازمان تضاد حاصل شود کارکنان دارای تعهد متوسط با محرک‏های مختلفی مواجه می‏شوند و ممکن است رفتاری که از سوی جامعه انتظار می‏رود را انتخاب نمایند و منافع سازمان را فدای منافع اجتماعی کنند ( کیخسروی ، ۱۳۸۷ : ۴۵-۴۴ ) .
تعهد سطح بالا
الف) نتایج مثبت برای افراد :
سطح بالای تعهد ، استمرار خدمت کارکنان را در سازمان سبب می‏شود . در این حالت وفاداری به سازمان به‏رغم فشار خارجی در حد بالا و مطلوبی قرار دارد . سازمان به‏طور معمول برای مطیع بودن کارکنان و پذیرش قدرت ، پاداش در نظر می‏گیرد و این تفکر را بر کارکنان القا می‏کند که به سازمان وفادار باشید تا سازمان به شما وفادار باشد . تعهد قوی ، اعضای سازمان را پرشور و با تعصب می‏سازد .
ب) نتایج مثبت برای سازمان :
کارکنان متعهد سبب ایجاد ثبات و اطمینان در سازمان می‏شوند . برخی سازمان‏ها به تعهد قوی به‏مثابه پدیده‏ای مطلق و غیرقابل تردید می‏نگرند و معتقدند این امر برای تحقق اهداف سازمان نه تنها مطلوب بلکه ضروری است . کارکنان متعهد به واسطه وفاداری افراطی خود به سازمان ، تقاضای موءسسه را برای تولید و کار بیشتر با کمال میل می‏پذیرند . بنابراین سازمان از سطح بالای عملکرد کارکنان و همچنین اجرای کامل امور ، اطمینان حاصل می‏کند .
ج) نتایج منفی برای افراد :
سطح بالای تعهد در سازمان ممکن است فرصت‏های رشد و فعالیت افراد را محدود کند . همچنین قوه خلاقیت و نوآوری آن‏ها را خاموش می‏کند . اگر افراد ، تعهد قوی به هنجارهای سازمان داشته باشند در مقابل تغییرات مقاومت خواهند کرد . تعهد قوی ممکن است منجر به اختلال در روابط خانوادگی شود . برخی پژوهشگران نشان داده ‏اند که دانشمندان و آکادمیک‏هایی که به کار خود به شدت علاقه‏مند هستند تمایل اندکی به روابط خانوادگی دارند . بارتولم^(۱). و ایوانز^(۲). ادعا دارند مدیران هم در سازمان درگیری زیادی دارند و هم در خانواده‏شان اما خود مدیران گزارش می‏دهند دو برابر زمان و انرژی مصروفه به زندگی خانوادگی را به حرفه خود اختصاص می‏دهند ( راندل ، ۱۳۷۴ : ۳۹ ) . بنابراین زندگی خانوادگی مدیران متعهد به‏ندرت مزاحم زندگی شغلی‏شان می‏شود اما بالعکس زندگی حرفه‏ای در زندگی خانوادگی و اوقات فراغت مدیران اختلال ایجاد می‏کند.
تعهد قوی همچنین می‏تواند موجب ایجاد تنش در روابط متقابل بین افراد شود . کارکنان متعهد ممکن است احساس هویت خود را از دست بدهند ( بیگانگی از خود ) و همچنین توانایی ارتباط با دیگران را نیز نداشته باشند ( بیگانگی گروهی ) . انرژی و زمانی را که افراد متعهد به سازمان اختصاص می‏دهند می‏تواند محدودکننده روابط غیررسمی باشد . بنابراین با این‏که سطح بالای تعهد به افزایش بهره‏وری منجر می‏شود اما افراد متعهد از سوی همکاران با برچسب‏های مختلف ، نابهنجار نامیده می‏شوند و در برقراری الگوهای مشترک بین همکاران با مشکل مواجه خواهند شد .
در شرایط تعهد بالا، سازمان بر زندگی افراد چیره می‏شود و افراد قادر به تقسیم عادلانه انرژی خود بین سازمان و زندگی شخصی نیستند و معمولاً در این رقابت، زندگی سازمانی پیروز می‏شود و انرژی کمی برای زندگی شخصی تخصیص می‏یابد . بنابراین ممکن است هیچ تعادلی بین کار و زندگی به وجود نیاید .
د) نتایج منفی برای سازمان :