بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

چگالی پوسته در زیر سطح دریا به صورت جانبی متغیر است و در زیر کوه ها کمتر از اقیانوس می شود.
عمق جبران در همه جا برابر است.
بر این مبنا فشار ایجاد شده در زیر یک ستون سنگی P_l در کوهستان برابر است با
(۱ – ۱)
که D_c عمق جبران برابر با ۱۱۳.۷ کیلومتر ، ρ_Sc چگالی ستون سنگی زیر بستر دریا برابر با ۲۶۷۰ کیلوگرم بر متر مکعب و g شتاب ثقل برابر با ۹.۸ متر بر مجذور ثانیه است.
فشار در زیر ستونی از ساحل دریا P_Sc مطابق رابطه (۱ – ۲) خواهد بود.
(۱ – ۲)
بنابر این برای تعادل ایزوستازی داریم:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۱ – ۳)
که h ارتفاع ستون سنگی از سطح دریا است . چگالی یک ستون سنگی در اقیانوس از ( ۱ -۴ ) بدست می آید:

که W_d عمق بستر دریا و ρ_w چگالی آب است.
سه دهه بعد اروپا نیز به مسئله اثر ایزوستازی در ایجاد خطا در تعیین مختصات در پیمایش های نقشه برداری برخورد کرد. آنها در فنلاند مدل آیری را برای حل این مشکل انتخاب کردند. هیزکانن^[۲۳] نقشه بردار فنلاندی همچون هیفورد مدل آیری را به صورت دقیق تر و عملی تغیر داد (Watts 2001).
هیزکانن این مدل را بر مبنای فرضیات زیر بنا نهاد:
جبران ایزوستای در تمام مناطق یکسان عمل می کند.
تمامی پوسته بر روی لایه سیما بر مبنای اصل ارشمیدوس شناور است.
اجرام جبران کننده دقیقاً در زیر کوه ها و اقیانوس ها قرار دارند.
چگالی پوسته در همه جا و در همه اعماق ρ_c است و چگالی لایه سیما در همه جا و در همه اعماق ρ_m است.
ضخامت پوسته در ارتفاع صفر از سطح دریا T_c است.
با فرض ثابت بودن فشار در انتهای یک ستون سنگی در کوهستان با زیر سطح دریا می توان رابطه (۱ – ۵) را نوشت :
(۱ – ۵)
و نیز برای ستون سنگی در زیر دریا مطابق (۱ – ۶) خواهد بود.
(۱ – ۶)
که بر اساس فرض تعادل ایزوستازی داریم
(۱ – ۷)
با پیشرفت تکنولوژی و تهیه مقاطع عرضی لرزه ای از ساختارهای پوسته و گوشته در دهه های ۴۰ و ۵۰ میلادی مشخص شد که ضخامت پوسته در قاره ها بسیار ضخیم تر از اقیانوس ها بوده و به این ترتیب مشخص شد که نظریه آیری بسیار به واقعیت نزدیک است. اما با اینکه مفهوم ایزوستازی به خوبی توسط محققین ژئودزی درک شده بود، همچنان در علوم زمین این مفهوم بسیار غریب و غیر ملموس می نمود. لازم به ذکر است که بر اساس مشاهدات و تجربیات نقشه برداران این میزان تصحیح ایزوستازی برای اطلاعات آنها کافی می نمود و آنها پدیده ایزوستازی را کاملاً محلی می دانستند.

ایزوستازی ناحیه ای و خمش سنگ کره
با نزدیک شدن به قرن بیستم بسیاری از زمین شناسان با مدل های ارائه شده برای ایزوستازی مشکل داشتند. دلیل آن این بود که در این مدل ها به هیچ عنوان بحثی از اندازه جرم ها یا پدیده های زمین ساختی صورت نمی گرفت و هر ساختاری با هر اندازه ای به صورت محلی جبران ایزوستازی را باعث می شد. این در حالی بود که برخی از آنها همچون گیلبرت ^[۲۴] زمین شناس آمریکایی بر این باور بودن که استحکام پوسته و لایه زیرین آن می تواند تا حدی جبران ایزوستازی را مانع شود. به عبارت دیگر در مدل های که تا آن زمان ارائه شده بود اشاره ای به استحکام و مقاومت این لایه ها در برابر بارگذاری نشده بود. عملکرد این فاکتور در فرایند ایزوستازی به معنی ناحیه ای بودن این پدیده بود.
این باور توسط باررل^[۲۵] نقشه بردار آمریکایی به شدت مورد توجه واقع شد. وی با انتشارمقالاتی تحت عنوان “استحکام پوسته زمین^[۲۶]” به نقش استحکام لایه ها در فرایند ایزوستازی پرداخت. وی عقیده داشت در حالی که پدیده های بزرگی همچون اقیانوس ها و قاره ها در تعادل ایزوستازی هستند، ساختار های کوچکتر مانند تپه ها یا کوه های کوچک و رسوبات دلتایی در رودخانه ها، توسط سختی خمش پدیری^[۲۷]پوسته حمایت می شوند و رشته کوهها در جایی میان این دو عضو نهایی قرار دارند. به عبارت دیگر، بخشی از بار رشته کوه ها یا مجمع الجزایر توسط پوسته و با عبور کردن میزان بار آنها از حد تحمل پوسته، توسط ایزوستازی حفظ می شوند (Watts, 2001; Kirby and Swain, 2006; Tassara et al., 2007). باررل برای اولین بار به این نکته پی برد که آنومالی های گرانشی حاوی اطلاعاتی در زمینه ویژگی های پوسته و گوشته هستند. وی همچنین اشاره به لایه ای مستحکم به نام سنگ کره و لایه ای ضعیف در زیر آن به نام سست کره ^[۲۸]نمود، چون اعتقاد داشت که ضخامت قسمت مقاوم با ضخامت پوسته متفاوت است. واژه سنگ کره اولین بار توسط دانا^[۲۹] در سال ۱۸۹۶ استفاده شد اما واژه سست کره برای اولین بار توسط باررل قبل از شکل گیری نظریه تکتونیک صفحه ای استفاده شد که بعد ها به طور گسترده به کار گرفته شد (Watts 2001).
با پیشرفت علوم زمین و جمع آوری اطلاعات زمین شناختی و ژئوفیزیکی در نواحی مختلف شواهد مستحکمی برای عملکرد ناحیه ای ایزوستازی بدست آمد. ون مینز ^[۳۰]ژئوفیزک دان هلندی اولین شواهد مستحکم را در این مورد ارائه نمود. بعد ها بر اساس تصاویر لرزه ای از ساختار زمین و شواهد مغناطیس سنجی مشخص شد که سنگ کره در حضور بار دچار خمش می شود. این پدیده در پشته های میان اقیانوسی، توده های عظیم یخ و نهشته های رسوبی ضخیم به خوبی شناسایی شد (Watts 2001).
سنگ کره
سنگ کره بخشی از ساختار زمین است که در طول زمان زمین شناختی به صورت صلب و الاستیک رفتار می کند(Turcotte and Schubert, 1982). سنگ کره شامل پوسته و بخش بالایی گوشته^[۳۱] است. به صورت کلی پذیرفته شده است که سنگ کره به صورت صفحه های تکتونیکی بر روی سست کره شناور است. سست کره از نظر ویژگی های فیزیکی در مقایسه با سنگ کره شبیه به سیال ها عمل می کند. با توجه به ویژگی های فیزیکی دانشمندان ضخامت های مختلفی را برای آن تعریف کرده اند (Karate, 2008). این ویژگی ها شامل مشاهده رخدادهای لرزه ای، سرعت امواج لرزه ای و مشاهده خمش حاصل از بارگزاری از دیدگاه مکانیکی و از دید حرارتی نیز ضخامتی را برای سنگ کره در نظر گرفته اند (Karate, 2008).
اهمیت مطالعه این بخش از ساختار زمین به حرکت های آن باز می گردد که باعث ایجاد تنش های انحرافی در سطح بالایی آن و تغییر شکل سطح زمین می شود و این پدیده منجر به فعال شدن گسل ها و ایجاد خطرات زیست محیطی مانند وقوع زلزله می شود. این حرکت ها موجب تغییر در توپوگرافی و ایجاد آنومالی های ایزوستازی می شوند که با لرزه خیزی تطابق دارد(Zamani and Hashemi, 2000).
ضخامت الاستیک سنگ کره
ضخامت الاستیک سنگ کره اشاره به ضخامتی از قسمت فوقانی زمین دارد که بر اثر بارگذاری و اعمال استرس بر روی آن دچار خمش می شود(Watts, 2001). اگر طول موج بار اعمال شده کمتر از طول موج بحرانی (Forstyth, 1985) یا طبیعی (Zamani and Hashemi, 2000) سنگ کره باشد، استرس حاصل از این بار توسط مقاومت الاستیک صفحه تحمل می شود و ما تغییرشکل و درنتیجه آنومالی ایزوستازی نخواهیم داشت. با بیشتر شدن میزان طول موج بار از طول موج طبیعی صفحه، تغییرشکل رخ خواهد داد و توپوگرافی و تغییر در میدان گرانش که حاصل از تغییر چگالی در اعماق است رخ می دهد(Dorman and Lewis, 1970). عکس العمل صفحه به بار ناشی از توپوگرافی بوسیله سختی خمش پذیری مشخص می شودکه رابطه مستقیمی با ضخامت الاستیک دارد(Forstyth, 1985). این رابطه به صورت (۱ – ۸) بیان می شود:
(۱ – ۸)
که D سختی خمش پذیری، E مدول یانگ و ν ضریب پواسون است. ضخامت الاستیک موثر مشخص کننده ضخامت معادل یک صفحه الاستیک است که در برابر بار مشابه دچار خمش می شود. به عبارت دیگر مجموع مقاومت صفحه به صورت الاستیک و غیر الاستیک در این ویژگی معادل سازی می شود. این ضخامت به هیچ عنوان یک مرز فیزیکی خاص مانند عمق موهو یا ضحامت لرزه خیز را مشخص نمی کند. این ویژگی به پارامتر های زیادی همچون میزان و جهت گیری استرس، ترکیب سنگ کره، وضعیت حرارتی ، سن سنگ کره ، ابعاد و هندسه صفحه بستگی دارد. به ۲ صورت می توان این پارامتر را مشخص نمود:
زمانی که هندسه و نوع بارگذاری مشخص باشد. مثل کوههای کف دریا یا حوضه های رسوبی کوچک مثل دلتا های رودخانه ای
بار گذاری مشخص نبوده و با روش های طیفی این پارامتر با مدل سازی صفحه نازک الاستیک به روش معکوس سازی مشخص می شود.
تاریخچه مطالعات به روش طیفی
شروع محاسبه ضخامت الاستیک با بهره گرفتن از اطلاعات گرانش و توپوگرافی بر مبنای استفاده از آنالیز طیفی به ۱۹۷۰ میلادی باز می گردد که برای اولین بار از تابع خطی برای محاسبه تغیر چگالی حاصل از فرایند ایزوستازی در اعماق استفاده شد (Dorman and Lewis 1970). با بهره گرفتن از روش تابع تبدیل مدلی برای چگونگی عملکرد ایزوستازی در ایالات متحده ارائه شد (Lewis and Dorman, 1970). این روش بیان می کند که مولفه قائم میدان گرانشی حاصل از اجرامی که در زیر توپوگرافی منجر به جبران ایزوستازی می شوند، در رابطه با تابع عکس العمل ایزوستازی ^[۳۲]است. رابطه میان توپوگرافی بستر اقیانوس اطلس و گرانش را با بهره گرفتن از این تکنیک بررسی شد و بر اساس مدل صفحه الاستیک نازک، تابع عکس العمل ایزوستازی تئوری را برای اقیانوس ها محاسبه شد(McKenzie and Fairhead, 1977). از این تکنیک برای مکانیسم ایزوستازی برای قاره ها نیز استفاده شد ( Banks et al., 1977). ساختار چگالی در اقیانوس ها بسیار ساده تر از قاره ها است و می توان میزان این پارامتر را با بهره گرفتن از مدل سرد شدن صفحه محاسبه نمود. وضعیت موجود در قاره ها و ساختار آنها بسیار پیچیده تر از اقیانوس ها است و نمی توان مدل ساده ای برای آن ارائه نمود. فرآیندهای سطحی چون فرسایش به شدت بر روی آن تاثیر می گذارند. بر این اساس باید علاوه بر بار گذاری حاصل از توپوگرافی در سطح، به بارگذاری در زیر سطح نیز پرداخت و مدلی برای این نوع بارگذاری ارائه نمود. برای به واقعیت نزدیک کردن حل مسئله به صورت آن روش محاسبه ضخامت الاستیک توسط همدوسی پایه ریزی شد (Forstyth, 1985 ).
بر مبنای محاسبه ضخامت الاستیک با روش همدوسی بین توپوگرافی و آنومالی بوگر در کمربندهای کوهزایی نقاط مختلف دنیا این واقعیت که استحکام سنگ کره قاره ای با نوع اقیانوسی آن متفاوت است و ممکن است از آن ضعیف تر یا قوی تر باشد، مشخص شد (McNutt et al., 1988 )، بر پایه این مطالعات، مشخص شد که تغیرات ضخامت الاستیک با مرزهای ایالت های تکتونیکی تطابق دارد(Ebinger et al., 1989). با مطالعه ضخامت الاستیک از روش همدوسی نتیجه گیری و تحلیل جامعی از تغیرات ضخامت الاستیک در استرالیا ارائه شد (Zuber et al., 1989). بچتال و همکاران ضخامت الاستیک موثر را برای کل آمریکای شمالی محاسبه و تفاوت های آن را بررسی کردند که کمینه آن مربوط به ایالت Basin and Range و بیشینه آن مربوط به هسته های پرکامبرین بود (Bechtel et al., 1990). با بررسی صحت اندازه گیری ضخامت الاستیک توسط این روش،نشان داده شد که در بارهای سطحی که از نظر آماری دارای عدم تطابق با بارهای زیر سطحی هستند، این روش به خوبی جواب گو است(Macario et al., 1995). مدلی برای توزیع بار در قسمت بالایی پوسته ارائه شده است که دلیل این مطالعه، عدم قطعیت مدل در رابطه با تغییرات چگالی در پوسته بالایی بود (Banks et al., 2001). در تمامی مطالعات ذکر شده برای محاسبه همدوسی از تبدیل فوریه سریع استفاده شده است. در واقع تابع همدوسی بسیار وابسته به طول موج است و با توجه به طبیعت آنالیز های وابسته به تبدیل فوریه ابعاد پنجره در صحت مقدار بدست آمده نقشی حیاتی را ایفا می کرد، اگر ابعاد این پنجره طول موج بحرانی را پوشش ندهد میزان ضخامت الاستیک موثر بسیار کمتر از حد واقعی خود می شود و در مقابل اگر بسیار بزرگتر باشد منجر به کاهش این مقدار و پایین آمدن قدرت تفکیک مکانی نتایج می شود از این رو روشی بر مبنای موجک^[۳۳] ارائه دادند که با توجه به برتریهای بسیار تبدیل موجک، بر تبدیل فوریه این روش مورد توجه قرار گرفت (Stark et al., 2003).
فصل دوم: بررسی جایگاه تکتونیکی ایران
۲-۱-زمین ساخت ایران
ایران یکی از پهنه های بسیار فعال زمین ساختی درجهان بوده و زمین ساخت ایران به شدت تحت تاثیر همگرایی صفحه عربی با صفحه اوراسیا قرار داشته و این همگرایی از ائوسن آغاز شده است (Allen and Armestrang, 2008). مطابق شکل (۲ – ۱) ایران از نگاه زمین ساخت صفحه ای از حاشیه این دو صفحه و خرده قاره هایی در میان آنها تشکیل شده و فاقد هر گونه سپر قاره ای می باشد. این نوع معماری سنگ کره ای بسیار ضعیف را برای ایران شکل داده و این مسئله منجر به فعالیت لرزه خیزی بالای این پهنه شده است (Zamani and Atabai, 2009).
در دهه اخیر مطالعات بسیاری موجب شناخت بیشتر ما از این پهنه وسیع شده است. بجز در مکران که در حاشیه جنوب خاوری است و در حال حاضر پوسته اقیانوسی به زیر فلات ایران فرورانش دارد در بقیه قسمت ها تغییر شکل رخ داده از نوع کوتاه شدگی حاصل از برخورد قاره ای می باشد (Jackson et al, 1995). بعد از بسته شدن اقیانوس تتیس دیرینه در شمال و اقیانوس تتیس نوین در جنوب برخورد قاره ای مسئول ایجاد استرین قابل توجه ای در سنگ کره ایران در طی ۵ میلیون سال گذشته بوده است (Kaviani et al., 2009).
بیشتر تغییر شکل در کمربند های چین خورده- رورانده در شمال ایران شامل البرز و کوپه داغ و در جنوب در رشته کوه های زاگرس محدود شده است (Jackson et al., 1995; Vernant et al., 2004). نرخ همگرایی کنونی بین عربستان و اوراسیا ۳۱ میلیمتر در سال است (Jackson et al., 1995). کمربندهای کوهزایی جنوبی بیشتر از خود تغییر شکل غیر لرزه ای نشان می دهند در حالی که در شمال بیشتر تغییر شکل به صورت لرزه ای است. بیشترین تفاوت در زاگرس با کمتر از ۱۵% تغییر شکل لرزه ای با البرز و کوپه داغ با بیش از ۵۰ تا ۱۰۰% تغییر شکل لرزه ای دیده می شود (Masson et al., 2005). بر پایه مطالعات لرزه شناسی و ژئوفیزیکی سنگ کره ایران نازک و بر روی گوشته بالایی نسبتاً گرمی قرار دارد (Maggi and Priestly, 2005). مهمترین پهنه های زمین ساختی ایران شامل رشته کوه های البرز و کوپه داغ در شمال، کمربند چین خورده و تراستی زاگرس و زون فرورانش مکران در جنوب و حوضه ایران مرکزی و حوضه شرق ایران در مرکز می باشد که در ادامه به برخی از ویژگی های اساسی این پهنه ها خواهیم پرداخت.
شکل ۲ – ۱ نقشه محدوده مورد مطالعه به همراه گسل های اصلی و واحد های تکتونیکی ایران که بر روی مدل سایه ارتفاعی رسم شده است (Zamani et al., 2013).

نتایج تحقیق نشان دهنده نتایج پایین عملکردی و برداشتی بخصوص در سه معیار نتایج کسب‏وکار (مالی و غیرمالی), نتایج جامعه و نتایج مشتریان می‏باشد که با توجه به نتایج ارزیابی حاصله و بررسی امتیاز گویه‏ها و تحقیقات میدانی محقق و کسب اطلاعات از مدیران حوزه‏های مختلف و همچنین دریافت اطلاعات از گروه‏های متمرکز پیشنهادهای ذیل در قالب مدل تعالی سازمانی (‏EFQM) و نتایج پژوهش ارائه می‏گردد:
برای کلیه حوزه‏های فعالیت در سازمان شاخص‏های مرتبط تعریف و این شاخص‏ها همواره براساس چرخه دمینگ و منطق رادار مورد ارزیابی قرار گیرد و پس از تحلیل نتایج اقدام اصلاحی متناسب به عمل آید.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

روند نتایج حوزه‏های مختلف در وضعیت مطلوبی نمی‏باشد بنابراین ضرورت دارد سازمان اقدامات اصلاحی و پروژه‏های بهبود مرتبط و مؤثری را جهت بهبود روند هر متغیر، بخصوص در حوزه کسب ‏و کار تعریف و اجرایی نماید.
کلیه فعالیت‏ها براساس منطق روشن و بصورت کمی و قابل، درک هدف‏گذاری شوند و میزان تحقق اهداف در بازه‏های زمانی مختلف مورد سنجش قرار گیرند.
شرکت برای درک علت‏های نتایج مثبت و منفی و روندهای صعودی و نزولی در حوزه‏های مختلف, موضوع را به گروه‏های مختلف کارشناسی ارائه و تیم‏های تخصصی برای حل مسائل مختلف تشکیل و گروه‏هایی که به نتایج مثبتی دست پیدا می‏کنند در منافع حاصله شریک نماید.
شرکت برای درک بهتر نتایج و استفاده مطلوب‏تر از آنها؛ نتایج را با بخش‏بندی مناسبی ارائه نماید.
سازمان مدیریت ارتباط با مشتری را به صورت اثربخش پیاده سازی نماید. و از اندیشه‏ها و خواسته‏های مشتریان به صورت مطلوب استفاده نماید.
ساختار سازمانی متناسب با حوزه بازرگانی و فروش ایجاد و این حوزه برای مشتریان به ویژه مشتریان کلیدی اطلاع رسانی شود.
برای مشتریان کلیدی و وفادار شرکت تمهیدات اثربخش و ویژه‏ای تعریف و اجرایی شود.
کارراهه شغلی و نظام آموزشی اثربخش در سازمان تعریف و اجرایی شود.
سیستم‏های اتوماسیون به صورت نظامند و یکپارچه شده و توانایی ارائه گزارش‏های مدیریتی را داشته باشند.
با مشارکت کارکنان در حل مسائل و مشکلات سازمان, علاوه بر استفاده از توانایی آنها احساس افتخار و اقناع در آنها تقویت شود.
حرکت به سمت ایجاد واحدهای بالا دستی و تولید مواد اولیه با توجه به اینکه قسمت عمده هزینه های شرکت را هزینه مواد اولیه وارداتی تشکیل می‏دهد.
ایجاد واحدهای تولیدی جدید با بهره گرفتن از محصولات تولیدی شرکت با توجه به ایجاد ارزش افزوده بالا در محصولات تولیدی پایین دستی.
ایجاد واحدهای جدید تولید رزین اپوکسی و پلی کربنات با ظرفیت تولید بالاتر چرا که حجم پایین ظرفیت تولید علتی اساسی در نرسیدن شرکت به نقطه سربسر است.
لحاظ کردن نیازهای مشتریان در فعالیت های جاری سازمان.
سرمایه‏گذاری سازمان بر روی دانش و ایجاد پایگاه مدیریت دانش با توجه به دانش و تکنولوژی مورد استفاده و نرخ بالای جابجایی در شرکت.
کارکنان براساس نگرشهای چندتخصصی سازماندهی و بکار گرفته شوند و تفکر نظام بهره‏ور فراگیر در سازمان ساری و جاری شود.
پیشنهادهایی برای پژوهش‌های آینده
با توجه به تجربه‏ی محقق پس از اجرای تحقیق و مسائل جدیدی که در طی این پژوهش برای محقق مطرح شده است توصیه می‏شود دیگر پژوهشگران در صورت امکان، موضوعات زیر را مورد تحقیق قرار دهند:
انجام تحقیق مشابه در سایر سازمان‏ها و شرکت‏هایپتروشیمی و مقایسه با نتایج این تحقیق؛
انجام تحقیقی در خصوص ارزیابی سازمان براساس مدل تعالی EFQM در حوزه توانمندساز؛
مطالعه تطبیقی ارزیابی عملکرد شرکت‏های پتروشیمی مجموعه صنایع پتروشیمی خلیج فارس؛
ارائه مدلی برای دریافت بهترین تجارب ارزیابی عملکرد شرکت‏های پتروشیمی با بهره گرفتن از ابزارهای نوین الکترونیکی.
ارزیابی نقاط قوت و نقاط ضعف ارزیابی عملکرد در سازمان‏های ایرانیبراساس مدل تعالی سازمانی EFQM.
پیوست‎ها
پیوست ۱: پرسشنامه
بسمه‏تعالی
در جهان امروز همگام با تحولات و تغییرات شگرفی که در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک رخ می‏دهد، تحولات عمیقی نیز در روش‎‏ها و سیستم‏های نوین مدیریت ایجاد شده و دیدگاه‏های کاملاً متفاوتی نسبت به گذشته بر مدیریت سازمان‏ها حاکم شده است.
گسترش فرهنگ تعالی سازمانی و علاقمندی مدیران و کارشناسان عرصه صنعت و خدمات به بهبود مستمر، منجر به افزایش تقاضا برای استقرار سیستم EFQM و پذیرش آن برای ارزیابی در شرکت‏ها و سازمان‏ها شده است. در این تحقیق با موضوع ارزیابی عملکرد شرکت پتروشیمی خوزستان براساس مدل تعالی EFQM، برآنیم تا عملکرد شرکت را براساس مدل تعالی EFQM و با رویکرد پرسشنامه مورد ارزیابی قرار دهیم.
لذا از شما همکاران اندیشمند تقاضا داریم ضمن مطالعه هر سؤال، گزینه‏ای که بیشترین تناسب را با شرکت محل فعالیت شما دارد را با علامت * مشخص فرمائید.
محقق اطمینان می‏دهد نتایج حاصل از تحقیق به صورت کلی و کاملاً محرمانه و بدون ذکر مشخصات شخص پاسخ‏دهنده منتشر گردد.
با تشکر و آرزوی توفیق
شاپور صالحی فرگنی
مشخصات پاسخ‏دهنده:
مدرک تحصیلی: دیپلم فوق‏دیپلم لیسانس فوق‏لیسانس و بالاتر
سمت: کارشناس سرپرست رئیس مدیر

۵
۴
۳
۲
۱

جدول ۲۸-۴: مقایسه همبستگی­های بین موقعیت یابی ادراکی و مزیت هزینه‏ای با موقعیت‏یابی استراتژیک….. ۱۳۷
جدول ۲۹-۴: مقایسه همبستگی­های بین موقعیت یابی ادراکی و مزیت منفعتی با موقعیت‏یابی استراتژیک…… ۱۳۸
جدول ۳۰-۴: مقایسه همبستگی­های بین موقعیت یابی ادراکی و استراتژی تمرکز با موقعیت‏یابی استراتژیک….. ۱۳۹
جدول ۳۱-۴: مقایسه همبستگی­های بین موقعیت یابی فیزیکی و مزیت هزینه‏ای با موقعیت‏یابی استراتژیک…. ۱۳۹
جدول ۳۲-۴: مقایسه همبستگی­های بین موقعیت یابی فیزیکی و مزیت منفعتی با موقعیت‏یابی استراتژیک….. ۱۴۰
جدول ۳۳-۴: مقایسه همبستگی­های بین موقعیت یابی فیزیکی و استراتژی تمرکز با موقعیت‏یابی استراتژیک… ۱۴۱
جدول ۱-۵: نتایج آزمون فرضیه های تحقیق ۱۴۵
جدول ۲-۵: توزیع اندازه های آماری متغیرهای مدل تحقیق ۱۵۱
فهرست نگاره ها
نگاره ۱-۱: زنجیره ی ارزش مایکل پورتر ۲۲
نگاره ۲-۱: مدل ادراکی جین کیم ۲۴
نگاره ۳-۱: مدل موقعیت یابی فیزیکی و ادراکی برای دستیابی به موقعیت یابی استراتژیک ۲۶
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نگاره ۱-۲: مراحل هفت گانه ی فرایند موقعیت‌یابی ۳۹
نگاره ۲-۲: مدل ادراکی موقعیت یابی استراتژیک ۶۴
نگاره ۳-۲: تصمیم های موقعیت یابی استراتژیک برای نواحی کلیدی کسب و کار ۶۷
نگاره ۴-۲: فضای رقابتی خانواده ی محصول در یک شرکت تولید کننده ی نمونه ۶۸
نگاره۵-۲: نقشه ی ارزش ۷۰
نگاره ۶-۲: نقشه ی تطبیقی ارزش ۷۱
نگاره ۷-۲ : زنجیره ی ارزش مایکل پورتر ۷۳
نگاره ۸-۲: نقشه ی ارزش برای منطق اقتصادی مزیت هزینه ای ۷۸
نگاره ۹-۲: نقشه ی ارزش برای منطق اقتصادی مزیت منفعتی ۷۹
نگاره ۱۰-۲: منطق استراتژیک کشش قیمتی تقاضا ۸۰
نگاره ۱۱-۲ : نقشه ی فرار رقابت و مزیت رقابتی ۸۵
نگاره ۱-۵: مدل فرایندی برای دستیابی به ابعاد موقعیت‌یابی ۱۵۷

فصل اول

کلیات تحقیق

۱-۱) مقدمه

پیچیدگی روزافزون فعالیت­ها و محیط کاملا متغیر و پرتلاطم جهان امروز، مدیران سازمانها را با دشواری­های متعددی مواجه ساخته که کوچکترین غفلت در این زمینه باعث کاهش سهم بازار هدف خواهد شد؛ لذا برای هر صنعتی عوامل محیطی وجود داردکه باعث رقابت در محیط نامطمئن خواهد شد. در جامعه­ کنونی، با توجه به وجود رقبای متعدد و تغییرات شتابان آن، دیگر برنامه­ ریزی به شکل سنتی قادر نخواهد بود که مسائل و مشکلات بازار هدف را حل کند. لذا برنامه­ ریزی استراتژیک، به منزله­ی یک ابزار مفید و مناسب برای رسیدن به اهداف سازمانی مطرح شده است.
هدف موقعیت‌یابی، ارائه گزاره‌های عمومی برای تبیین، پیش‌بینی و توصیه‌های سیاستی جهت موقعیت‌یابی استراتژیک بنگاه‌های اقتصادی است. دست‌یابی به قاعده‌مندی‌های معینی از روابط علت و معلولی در صحنه تصمیم‌گیری و رفتار اقتصادی، بنگاه‌ها را آماده حرکت در راه کسب موفقیت به منظور محقق شدن اهدافی معین در چارچوب قاعده‌مندی‌های علم اقتصاد کاربردی و جهت‌گیری‌های سیاستی برای حضور برتر اقتصادی در بازار هدف می‌کند.
در این فصل نخست مسأله تحقیق بیان می‏شود. پس از آن، اهمیت و ضرورت تحقیق شامل اهداف تحقیق و تأثیر آن و آنگاه اهداف ویژه و کاربردی تحقیق، سؤالات تحقیق و فرضیه ‏های تحقیق و تعریف عملیاتی متغیر‏های فرضیه تشریح می‏شوند. برای هدایت یک پارچه فرایند تحقیق و تبیین جایگاه متغیرهای فرضیه ‏های تحقیق، اقدام به مدل سازی می‏شود، لذا مدل و متغیرهای تحقیق بخش ویژه‏ای است که این فصل را در برگرفته است.

۲-۱) بیان موضوع و مسأله تحقیق

برنامه­ ریزی استراتژیک، به منزله­ی یک ابزار مفید و مناسب برای رسیدن به اهداف سازمانی مطرح شده است. تمایز موضوعی تعیین کننده در رسیدن به این اهداف، در طراحی استراتژی های تجاری، و همچنین عنصری تعیین کننده در بازاریابی می باشد. تمایز در استراتژی های تجاری شامل استراتژی پیشگامی هزینه ها، استراتژی تمایز، و استراتژی تمرکز می باشد. استراتژی در سطح بازار – محصول اجرا می شود، یعنی جایی که تمایز مبنای موقعیت یابی قرار می گیرد.
فرایند موقعیت یابی در سطح تعادل جزئی بازار عبارت است از جا انداختن یک محصول جدید در ذهن مشتریان یا دوباره جاانداختن و بهبود جایگاه یک محصول موجود در ذهن آنها (واکر و همکاران، ۱۳۸۳، ۳۲۳). در حالیکه در سطح تعادل عمومی بازار موقعیت یابی ارائه گزاره های عمومی برای تبیین، پیش بینی, وتوصیه های سیاستی جهت موقعیت یابی استراتژیک بنگاه های اقتصادی است (حمیدی زاده، ۱۳۸۹، ۲۷۱). این فرایند مستلزم انجام یک سری اقدامات در مورد محصولات موجود یا جدید در بازارهای داخلی و بین المللی است. استراتژی های ژنریک مایکل پورتر به نحوه ی موقعیت یابی بنگاه ها اشاره دارند. استراتژی ژنریک پورتر در واقع رهبری منفعت(تمایز)، رهبری هزینه، و تمرکز است. تفاوت این استراتژی ها بر اساس سهم بازار محصول بنگاه، قلمرو مشتری، درجه مزیت رقابتی بنگاه، قابلیت پایین بودن هزینه در صنعت، و بالاخره کالاها و خدمات جدید با منافع خاصی برای مصرف کنندگان سنجیده می شود (حمیدی زاده، ۱۳۸۹، ۲۷۹).
در وضعیت کنونی که جهان شاهد تحولات و تغییرات شگرفی در زمینه ­های مختلف و شیوه کسب و کار می­باشد و نیز افزایش تعداد شرکتهای داخلی و وارداتی، حضور در بازارهای ملی و بین ­المللی برای شرکتهای تولید درب کشور، نیاز به یک مدیریت علمی بر پایه تفکر استراتژیک دارد. به عبارت دیگر با افزایش رقابت تجاری بین شرکتهای تولید درب، استفاده از شیوه ­های معمول و سنتی نمی­تواند به بهینه شدن اهداف این شرکتها در کسب سهم معینی از بازار منجر گردد. تصمیم مربوط به موقعیت یابی یا تعیین جایگاه محصول، تصمیمی است استراتژیک، این تصمیمات مبتنی بر نحوه طراحی کالا یا خدمات و نیز تعیین سایر عناصر بازاریابی است (واکر و همکاران، ۱۳۸۳، ۳۱۶).
بطور خلاصه اهم مسایل تحقیق که در صدد حل آن در این تحقیق هستیم به شرح زیر است:
۱. وجود نداشتن یک چارچوب ارزیابی تعیین موقعیت­یابی استراتژیک شرکت نودر؛
۲. در اختیار نداشتن الگوی ارزیابی موقعیت یابی فیزیکی با توجه به ویژگی های فنی، ویژگی های فیزیکی، و معیارهای عینی؛
۳. در اختیار نداشتن الگوی ارزیابی موقعیت یابی ادراکی با توجه به خواسته و نیازهای مشتری، ویژگی های ادراکی، و معیارهای ذهنی؛
۴. نداشتن الگوی ارزیابی از شایستگی­های ممتاز (مزیت­های رقابتی).

۳-۱) اهمیت و ضرورت تحقیق

در واقع، هدف از موقعیت یابی موثر، خلق تفاوت های فیزیکی و ادراکی با بهره گیری از تمام عناصر بازاریابی – قیمت، محصول، پیشبرد و تصمیم های توزیع – است. موقعیت یابی فیزیکی یک راه ارزیابی موقعیت فعلی یک محصول در مقایسه با وضعیت محصولات رقبا، و مقایسه آنها بر اساس یک سری مشخصات فیزیکی عینی است. سود آوری بنگاه ها به دو عامل بستگی دارد: شرایط اقتصادی بازار و موفقیت بنگاه در خلق ارزش بیش از رقبا. مقدار ارزشی که بنگاه در مقایسه با رقبای خود خلق می کند به موقعیت هزینه ای و منفعتی اش نسبت به رقبا بستگی دارد. کسب و کارهای موفق در ایجاد ارزش بیشتر نسبت به رقبا، به موقعیتی مزیت دار نسبت به رقبا در بازار وابسته است ( حمیدی زاده، ۱۳۸۹، ۲۷۲).
در واقع تجزیه و تحلیل موقعیت فیزیکی می تواند اطلاعات مفیدی را به ویژه در مراحل اولیه شناسایی و طراحی محصولات جدید در اختیار یک مدیر بازاریابی قرار دهد. موقعیت یابی ادراکی با هدف کشف فرصت هایی برای محصولات جدید یا با هدف ارزیابی و تعدیل موقعیت محصولات فعلی انجام می گیرد. بسیاری از مصرف کنندگان نمی خواهند وقت خود را صرف توجه به بررسی ویژگی های فیزیکی یک محصول کنند زیرا آنها این خصوصیات را نمی خرند بلکه منافع حاصل از آنها را خریداری می کنند.
مکمل ها و جانشین های استراتژیک مفاهیمی هستند که چگونگی عکس العمل رقبا را هنگامی نشان می دهند که یکی از آنها متغیر تاکتیکی اش را نظیر قیمت یا مقدار تغییر می دهد. به طور کلی، قیمت ها، مکمل های استراتژیک قلمداد می شوند در حالیکه تصمیمات مربوط به مقدار و ظرفیت، جانشین های استراتژیک قلمداد می شوند. این مفاهیم بیان می دارند چگونه یک بنگاه از رقبایش انتظار دارد تا به مانورهای تاکتیکی اش عکس العمل نشان دهد. اگر اعمال بنگاه مکمل های استراتژیک تلقی شوند، رفتاری تهاجمی از سوی بنگاه موجب می شود که رقبایش نیز رفتار تهاجمی تری اتخاذ کنند. هنگامی که اعمال بنگاه جانشین های استراتژیک تلقی شوند، رفتاری تهاجمی از سوی بنگاه منجر به رفتار ملایم تری از سوی رقبا می شود مطمئنا بهترین ابزاری که می ­تواند توانمندی شرکتها را در صحنه رقابت افزایش دهد، برنامه­ ریزی، مدیریت و موقعیت یابی استراتژیک می­باشد. اما مسأله­ای که در اینجا باید بدان پرداخت این است که با توجه به اینکه هر صنعتی دارای مختصات ویژه­ای می­باشد، مطمئنا باید از مدلهای بومی شده­ای استفاده نمود که به بهترین وجه ممکن عوامل کلیدی موفقیت صنعت مورد نظر را در راستای دستیابی به مزیت رقابتی در نظر بگیرند.
علی رغم این که مدلهای رایج برنامه­ ریزی استراتژیک بارها در امر تدوین استراتژی شرکتهای تولید درب مورد استفاده قرار گرفته­اند، لذا در اینجا در تلاش هستیم از طریق بررسی مدلهای مشهور موقعیت یابی استراتژیک و زمینه های دستیابی به مزیت رقابتی پرکاربرد دنیا از یک سو و الزامات صنعت تولید درب و عوامل کلیدی موفقیت این صنعت از سوی دیگر، مدل بهینه­ای را استخراج نماییم که شرکت نودر را در امر دستیابی به برتری رقابتی در تمامی صحنه یاری رساند، امید است بتوانیم از این طریق گامی هر چند کوچک در پیشبرد اقتصاد کشور داشته باشیم. لذا استفاده از شیوه ­های نوین مدیریتی که بتواند وضعیت موجود را بهتر بررسی نماید ضرورت پیدا می­ کند. این در حالی است که شرکتهای تولید درب کشور اگر نتوانند تواناییها و توانمندی های داخلی و برنامه ریزی شده خود را شناسایی کنند، همواره در معرض خطر از دست دادن سهم بازار داخل و خارج خود خواهند بود. بنابراین، ایجاد و حفظ مزیت رقابتی در نقش عنصر کلیدی، جهت موفقیت در عرصه ­های ملی و بین ­المللی ضروری است.
همانطور که قبلا اشاره شد، بنگاه های اقتصادی می توانند با بهره گیری رهیافت های موقعیت یابی و در راستای تفکر سیستمی اقتصاد، با حذف شکاف میان اندیشه ها و اقدامات، شناخت، تصمیم ها و رفتارها، و با تهیه ی نقشه های عملیاتی، موقعیت پیشی جو نسبت به رقبا برای خود ترسیم کنند. بنگاه با کسب نرخ های بالاتر سود آوری نسبت به بنگاه های رقیب می توانند به مزیت رقابتی دست یابند . سود آوری بنگاه بر پایه شرایطی منفعتی و مقدار ارزشی بوجود می آید که می توانند در مقایسه با رقبا به دست آورند و آن را خلق کنند. همچنین برای شرکت نودر یک استراتژی کسب و کار ایجاد خواهد شد تا به آنها کمک کند که یک چارچوب مناسب برای فعالیت های تجاری شان شان داشته باشند و علاوه بر این موقعیت های خوب و تامین نشده ای را شناسایی کرد که با تولید محصولات جدید دیگری می توان آن موقعیت را پر نمود. مدیران حوزه بازاریابی فعال در سایر صنایع و حتی شرکت های تولیدی می توانند از نتایج این پژوهش بهره ببرند. نتایج حاصل از تحقیق حاضر همچنین برای محققان و دانشجویان رشته های اقتصاد و بازاریابی نیز قابل استفاده می باشد.

۴-۱) اهداف تحقیق

۱-۴-۱) هدف کلی تحقیق

ارائه چارچوبی استراتژیک برای تعیین موقعیت­ یابی استراتژیک شرکت نودر در راستای دستیابی به مزیت رقابتی.

۲-۴-۱) اهداف فرعی

1. 1. شناسایی و ارزیابی عوامل موثر در موقعیت یابی فیزیکی با توجه به ویژگی های فنی، ویژگی های فیزیکی، و معیارهای عینی؛

1. 1. شناسایی و ارزیابی عوامل موثر در موقعیت یابی ادراکی با توجه به خواسته و نیازهای مشتری، ویژگی های ادراکی، و معیارهای ذهنی؛

1. 1. حداقل کردن نقاط ضعف و تبدیل آنها به نقاط قوت؛

1. 1. ارائه ی الگوی موقعیت یابی برای تبیین قوت ها و شایستگی­های ممتاز (مزیت­های رقابتی).

۵-۱) سابقه مطالعات و تحقیقات پیشین

واکر و همکاران (۲۰۰۱) در تعیین استراتژی بازاریابی با رویکرد تصمیم محور عنوان می کنند که موقعیت یابی بیشتر با تمایز مرتبط می باشد. آنها عنوان می کنند که موقعیت یابی به دو چیز اطلاق می گردد: ۱- جایگاهی که یک محصول با یک نام تجاری در ذهن مشتریان دارد با توجه به نیازهای آنها و محصولات یا نام های تجاری رقبا و ۲- نحوه ی تصمیم گیری مدیران شرکت در خلق چنین جایگاهی. بنابراین ایده موقعیت یابی شامل ملاحظات رقابتی و توجه به نیازهای مشتری می شود. آنها به این پرسش کلیدی پرداخته اند که یک شرکت یا یک واحد فعالیت چگونه کالاها و خدمات خود را در بازار موقعیت یابی کند که مشتریان بازار هدف آن را محصولی بدانند که منافع مورد نظرشان را تامین می کند و به این ترتیب آن محصول نسبت به محصولات فعلی یا محصولات آتی برتری یابد؟ واکر اعتقاد دارد که تصمیم مربوط به موقعیت یابی یا تعیین جایگاه محصول، تصمیمی است استراتژیک و دلالت هایی دارد که شرکت به اتکای آنها می داند که چطور باید کالاها یا خدمات خود را طراحی کند و با توجه به آنها می تواند دیگر عناصر استراتژی بازاریابی را تعیین کند.

(محمداسماعیل و نوری، ۱۳۸۶، ص ۱۵).
۲-۲-۵-۴٫ نرمافزارهای کتابخانهای
با توجه به رشد روزافزون تولیدات علمی و منابع اطلاعاتی، برای رفع نیازهای کاربران در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی نیاز به ابزارهایی است که با کاهش فرآیندهای دستی کتابخانه، انواع خدمات کتابخانهای را با سرعت و سهولت بیشتری به کاربران ارائه دهند. نرمافزارهای کتابخانهای در پاسخ به این ضرورت به وجود آمدهاند. در ایران اولین تلاشها در این راستا در سال ۱۳۶۷ انجام شد. دیانی و داورپناه (۱۳۸۱، ص ۷) اظهار میکنند که از سال ۱۳۶۷ که برای اولین بار نرمافزار تولید شدهی سازمان یونسکو به نام CDS-ISIS به عنوان نرمافزاری قابل استفاده برای مجموعه های انگلیسی زبان در کتابخانه بیمارستان امام رضا در اولین سمینار کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی در مشهد به نمایش گذارده شد، هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت، تحولات قابل توجهی در نرمافزارهای کتابخانهای به وقوع پیوسته و پیشرفتهایی در نرمافزارهای مختلف کتابخانهای رخ داده است. امروزه بهرهگیری از
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نرمافزارهای متعدد در جهت مکانیزهسازی از مهمترین فرآیندهای کاری کتابخانهها و مراکز اطلاعاتی است (پاکنژاد، ۱۳۸۷؛ نقل در حریری و فیروزی، ۱۳۹۰، ص ۶۷). کتابداران نیز مهارت و دانش
پیادهسازی و بهرهگیری از نرمافزارهای کتابخانهای را فرا گرفته و حتی در برخی از موارد کمکهای مشورتی سودمندی به طراحان نرمافزارها یعنی شرکتهای مربوط ارائه نمودهاند
(مجیری، رخش، نهروزیان، اردستانی، و موسوی، ۱۳۹۱، ص ۸۶۳). از جمله این نرمافزارها، میتوان از نرمافزارهای پارسآذرخش، کاوش، نوسا، گنجینه، نمایه و پیام مشرق نام برد. بیگی (۱۳۸۶، ص ۷۷) برخی از ویژگیهای نرمافزارهای کتابخانهای را به شرح ذیل نام میبرد:

1. 1. بازیابی اطلاعات (انواع جست و جوها با بهره گرفتن از عملگرهای ترکیبی و بولی)؛

1. 1. فهرستنویسی (فهرستنویسی با بهره گرفتن از قواعد آی. اس. بی. دی، چاپ انواع فهرستبرگهها، و چاپ برچسبهای مختلف نظیر برچسبهای عطف و امانت)؛

1. 1. امانت (پشتیبانی از سیستم امانت (امانت، رزرو، تمدید، و محاسبهی جریمهی دیرکرد)، و گزارشهای آماری با قابلیت چاپ و نظایر آن)؛ و

1. 1. خدمات مدیریتی (امکان چاپ و تولید گزارشهای دلخواه از بخشهای مختلف).

۲-۲-۵-۵٫ وبسایتهای کتابخانهها
وب جهان گستر در دههی ۹۰ میلادی با این ایدهی ساده که تمام مردم در همه جای دنیا و با هر رایانه ای بتوانند به طور همزمان به یک فایل دسترسی داشته باشند، شکل گرفت. پیش از ایجاد وب، استفاده از اطلاعات ذخیره شده در هر رایانه، توسط دیگران به سادگی امکان پذیر نبود. اما با ایجاد اینترنت و وب و کاربرد زبان فرامتن، دنیایی به هم پیوند خورده شبیه به تار عنکبوت شکل گرفت که اطلاعات موجود در رایانههای گوناگون را از طریق میانجی یا زبان علامتگذاری خاصی، دسترسپذیر ساخت. وب رابط سادهای برای دستیابی به امکانات فراهم شده در اینترنت است و اطلاعات منتشر شده در محیط اینترنت معمولاً در قالب صفحات گوناگون وب، قابل دسترسی میباشد. وبسایت از چند صفحهی مرتبط به هم و متعلق به اشخاص یا سازمانها تشکیل شده است. هر وب سایت ممکن است از یک یا چند صفحه وب (تا صدها صفحه) تشکیل شده باشد (فرهادی، ۱۳۹۰، ص ۱۲۲).
در جهان امروز و در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، باید بپذیریم که هر سازمان و مؤسسهای نیاز به وب سایت دارد. کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اغلب کتابخانهها و مراکز اطلاع رسانی از اواسط دههی ۹۰ به ایجاد وبسایت و ارائه خدمات از این طریق پرداختهاند (راین^[۲۴]، ۲۰۰۳، ص ۲۰۷). وب سایت هر کتابخانه از یک سو پنجرهای به آن کتابخانه و از سوی دیگر، راهنمای کاربران در اینترنت میباشد. در واقع کتابخانهها علاوه بر ارتباط و بهرهگیری از امکانات اینترنت، میتوانند از این طریق به معرفی خود و ارائه خدمات بپردازند. سایت کتابخانه کارکردی ترکیبی دارد و به عنوان مهمّترین منبع پشتیبانی کنندهی آموزش مبتنی بر وب، نقش منبع
تأمینکنندهی اطلاعات، مشاور، مربی و واسطه برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات را ایفا میکند (عصاره و پاپی، ۱۳۸۸، ص ۲۷۶). اغلب کتابخانهها بهوسیلهی برقراری فراپیوندها با سایر منابع اینترنتی خارج از سازمان خود (سایر کتابخانهها، موتورهای جستجو، راهنماها و پایگاه های اطلاعاتی) به توسعه و گسترش مجموعه و نیز ایجاد مجموعه های مجازی میپردازند. کتابخانههای عمومی نیز همانند دیگر کتابخانهها از این فناوری بهره گرفتهاند. همانطوری که همهی افراد جامعه، مراجعان بالقوه کتابخانههای عمومی محسوب میشوند، همهی کاربران محیط وب نیز استفادهکنندگان بالقوه
وبگاههای کتابخانههای عمومی بهحساب میآیند. از این رو وبگاهها برای کتابخانههای عمومی اهمیت فراوانی دارند (نباتعلی و جلالی دیزجی، ۱۳۹۰، ص ۱۹۹).
۲-۲-۵-۶٫ منابع الکترونیکی
پذیرش فناوری منجر به ازدیاد منابع اطلاعاتی الکترونیکی سودمند قابل استفادهای شده است (اوکیکی و آسیرو^[۲۵]، ۲۰۱۱). منابع الکترونیکی منابعی هستند که با فناوری رایانه در ارتباط هستند یا منابعی که به شیوه های الکترونیکی قابل دسترسی میباشند. چنین منابعی معمولاً به دو روش ناپیوسته و پیوسته قابل تهیه و دسترسی میباشند. وزیرپور کشمیری و نوریزاده قمصری
(۱۳۸۹، ص ۹۴) بیان میکنند که منابع الکترونیکی از جمله منابعی هستند که وجود آنها مزایای زیادی برای کتابخانه و نیز استفادهکنندگان از کتابخانه دارد. امروزه منابع الکترونیکی جزء
جدایی ناپذیر کتابخانهها به شمار میآیند. منابع الکترونیکی غالباً دارای اطلاعات مهم و مفیدی برای مراجعان کتابخانه هستند، که ممکن است در هیچ شکل دیگری قابل دسترسی نباشد. با توجه به قابلیت‌های زیادی که منابع الکترونیکی دارند، امروزه فراهمآوری این منابع به یک نیاز و ضرورت تبدیل شده است (محمداسماعیل و رحیمینژاد، ۱۳۸۷، ص ۲۰).
۲-۲-۶٫ کتابخانه عمومی
۲-۲-۶-۱٫ تعریف
تعریف ایفلا^[۲۶] (۲۰۰۱) از کتابخانهی عمومی بدین گونه است که:
کتابخانهی عمومی سازمانی است که توسط جامعه و یا دولتهای ملی، محلی یا منطقهای و یا از طریق اشکال دیگر سازمانهای اجتماعی، تأسیس، حمایت و بنیان نهاده میشود. کتابخانهی عمومی، دسترسی به اطلاعات، دانش و آثار خلاق را از طریق یک سلسله منابع و خدمات فرآهم میآورد که به شکلی یکسان برای کلیهی اقشار جامعه بدون در نظر گرفتن نژاد، ملیت، سن، جنسیت، مذهب، زبان، معلولیت، وضعیت شغلی و اقتصادی و مهارتهای تحصیلی در دسترس آنان قرار میگیرد.
۲-۲-۶-۲٫ تاریخچه شکلگیری کتابخانههای عمومی
سابقهی دسترسی همگانی و عمومی به کتابخانهها به قبل از قرن نوزدهم میلادی میرسد. در مشرق زمین و تمدن اسلامی با شکلگیری کتابخانههایی که وقف عام بودند به نوعی، دسترسی عمومی به کتابخانهها ممکن شد. ولی کتابخانهی عمومی به مفهوم واقعی آن از قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شکل گرفت و به رشد همه جانبهی خود ادامه داد. اولین کتابخانهی عمومی در ایران در سال ۱۳۴۰ و در پارک شهر تهران افتتاح شد. در دههی چهل به تدریج تعداد کتابخانههای عمومی، به ویژه در پارکهای تهران و شهرهای بزرگ ایران افزایش یافت. این کتابخانهها یا تحت نظارت شهرداریها بودند یا زیر نظر وزارت فرهنگ و هنر اداره میشدند. اما در حال حاضر کتابخانههای عمومی ایران تحت نظارت هیأت امنای کتابخانههای عمومی کشور که وابسته به وزارت ارشاد است اداره میشوند (مزینانی، ۱۳۸۶، ص ۱۹۴).
۲-۲-۶-۳٫ اهداف
هدف اولیهی کتابخانهی عمومی فراهمآوری منابع و خدمات در تنوعی از رسانه ها، جهت برآوردن نیازهای اشخاص و گروه ها برای آموزش، کسب اطلاعات و پیشرفت افراد است. کتابخانههای عمومی با برقراری دسترسی افراد به طیف وسیع و متنوعی از دانش، ایدهها و نظرات نقش مهمی در توسعه و حفظ جامعهی دموکراتیک بر عهده دارد (ایفلا، ۲۰۰۱).
مکتبیفرد (۱۳۸۵، ص ۲۷۲) اهداف کتابخانهی عمومی را اینگونه برمیشمرد:

1. 1. ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه؛

1. 1. ایجاد امکان دسترسی به اطلاعات برای همهی اقشار جامعه؛

1. 1. حمایت از سوادآموزی بزرگسالان؛

1. 1. حمایت از آموزشیهای رسمی و غیررسمی در جامعه؛

1. 1. ایجاد عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان؛

1. 1. غنی سازی اوقات فراغت؛ و

1. 1. کمک به رواج فناوریهای جدید اطلاعاتی.

همانگونه که ذکر شد کمک به رواج فناوریهای نوین اطلاعاتی یکی از اهداف کتابخانههای عمومی است. واضح است که اطلاعات نقش بهسزایی در ایجاد توسعهی فردی و اجتماعی دارد و فناوریهای جدید اطلاعاتی، سرعت قابل توجهی به افراد برای دستیابی و استفاده از اطلاعات میدهد. اما برخلاف این رشد سریع هنوز هم عدهی کثیری در سرتاسر جهان امکان استفاده از چنین
نوآوریهایی را ندارند و شکاف میان محرومان و بهرهمندان اطلاعاتی روز به روز عمیقتر میشود. کتابخانهی عمومی در این میان نقش پلی را دارد که بر روی این شکاف زدهاند، بدین معنی که در کنار ارائه اطلاعات به شکل سنتی، فناوری جدید اطلاعات را برای عموم دسترسپذیرتر میسازد. کتابخانهی عمومی باید امکان دستیابی به شبکهی جهانی اینترنت و وب را برای همهی اقشار جامعه بدون در نظر گرفتن هرگونه منفعت اقتصادی فراهم آورد. هم اکنون در شماری از کشورهای دنیا داشتن امکانات فناورانه در کتابخانههای عمومی از جمله نکاتی است که در قوانین و مقررات مدون آن کشورها لحاظ میشود.
۲-۲-۷٫ ضرورت استفاده از فناوریهای نوین اطلاعاتی در کتابخانههای عمومی
امروزه یکی از مباحث دنیای کتابخانهها و اطلاعات، مسئلهی تجهیز کتابخانههای عمومی به ابزارها و فناوریهای جدید اطلاعاتی است، به نحوی که همگان امکان استفاده از این فناوری را داشته باشند. به منظور ایجاد مؤثرترین راه های استفاده از منابع کتابخانه و اطلاعات قابل دسترس و بهرهگیری کامل از امتیازات و فرصتهای ارائه شده بهواسطهی رشد منابع اطلاعاتی الکترونیکی، شماری از کشورها در حال گسترش سیاستهای ملی اطلاعات هستند. کتابخانههای عمومی باید در اجرای چنین سیاستهایی به عنوان عاملی مهم عمل کنند (همان، ۱۳۸۵، ص ۲۸۳).
شبکه های اطلاعرسانی ملی و بین المللی به ویژه اینترنت تأثیرات انکارناپذیری بر فرآیندها و خدمات
کتابخانههای عمومی داشته و خواهند داشت. کتابخانه عمومی با فرآهمآوری منابع اطلاعرسانی و فناوریهای اطلاعاتی و آموزش استفاده از این فناوریها در تحولات اجتماعی جامعه و آموزش افراد جامعه نقش دارد. کتابخانهی عمومی یک قدرت اجتماعی در خدمت عموم مردم یک جامعه است و باید چتر حمایتی خود را برای اقشار مختلف جامعه باز کند (عباداللهی، ۱۳۸۲، ص ۱۶). در این روزگار مدرن هر کتابخانهی عمومی که بخواهد نقش خود را به خوبی ایفا کند و نیازهای کاربران خود را برآورده سازد ضروری است تا استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را بپذیرد
(انمیوت ایویهو^[۲۷]، ۲۰۱۲). استفاده از رایانه و نرمافزارهای کتابخانهای، تکیهی زیاد بر شبکه های رایانه ای، سرعت رشد اینترنت، و انفجار در کمیت و کیفیت اطلاعات و منابع اطلاعاتی از عواملی هستند که کتابخانهها، از جمله کتابخانههای عمومی را مجبور به پذیرفتن و استفاده از ابزارها و روش های جدید در هر یک از کارکردهای کتابخانه (سفارش و فراهمآوری، سازماندهی، ذخیره و بازیابی و اشاعهی اطلاعات) کردهاند (محمد حنیفا^[۲۸]، ۲۰۰۷؛ نقل در موسوی و محمداسماعیل، ۱۳۸۹، ص ۷۳). اهمیت این ابزارها و روش های جدید در راستای افزایش سرعت، دقت، و کیفیت خدمات مختلف کتابخانههای عمومی و همچنین بهینه سازی کارکردهای کتابخانه و در نتیجه بالا بردن بهره وری آنها مشخص شده است. فناوری اطلاعات راهحلهای بهتری را برای رسیدن به سطح بالاتری از کارآیی، سودمندی و خدمات برتر در کتابخانهها ارائه میکند (کالین^[۲۹]، ۲۰۰۵، ص ۱۸۹). کتابخانهها ابتدا فناوری اطلاعات را برای تسریع کارهای روزمره و کاهش هزینه عملیات خود به کار گرفتند. در این مرحله شماری از فعالیتهای تکراری در زمینهی فراهمآوری، سازماندهی و امانت منابع به فناوری اطلاعات سپرده شدند. با کاهش هزینه های فناوری اطلاعات و توسعهی ظرفیتهای آن، زمینه برای تغییر در بسیاری از کتابخانهها فراهم شد (میرحسینی و صفری، ۱۳۹۱، ص ۹۸). استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی باعث افزایش بهره وری در عملکرد، حذف کارهای تکراری، و بهبود کیفیت و میزان خدمات میشود، و دسترسی بیشتر و آسان به همهی انواع منابع اطلاعاتی را تسهیل میکند؛ علاوه بر این انگیزههای کارکنان را افزایش میدهد، همکاری و
به اشتراکگذاری منابع را آسان میسازد، در زمان و فضا نیز صرفهجویی میکند و در نهایت باعث پیشرفت کتابخانه میشود.
۲-۲-۸٫ مزایای به کارگیری فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی
سیرز و کراندال^[۳۰] (۱۳۹۰، ص ۷۴) اظهار میکنند که اتحادیهی بین المللی انجمنها و مؤسسّات کتابداری (ایفلا)، بنیاد بیل و ملیندا گیتس^[۳۱] (طرح کتابخانههای جهانی) و گروه فناوری و تحول اجتماعی^[۳۲] دانشکده اطلاعات در واشنگتن^[۳۳] همگی بر این باورند که حوزه های کتابداری و فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در راستای توسعه به مرحلهای از اتکا رسیدهاند که هر یک میتواند ارزش قابل ملاحظهای برای دیگری داشته باشد. در عصر امروزی اطلاعات، کتابخانههای عمومی در راستای تحقق نیازهای اطلاعاتی مراجعهکنندگان خود در تکاپو هستند و به طور روزافزونی به فناوریهای نوین الکترونیکی اعم از دستگاه های رایانه ای، گوشیهای موبایل و اینترنت اتکا دارند. یک کتابخانهی عمومی مبتنی بر فناوری اطلاعات، زمینهی مساعدی را برای ارائه کارآتر خدمات اطلاعرسانی پیشرفته فراهم میآورد. آزادی احمدآبادی (۱۳۹۰) برخی از مزایای کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی را به شرح زیر میداند: