(محمداسماعیل و نوری، ۱۳۸۶، ص ۱۵).
۲-۲-۵-۴٫ نرمافزارهای کتابخانهای
با توجه به رشد روزافزون تولیدات علمی و منابع اطلاعاتی، برای رفع نیازهای کاربران در کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی نیاز به ابزارهایی است که با کاهش فرآیندهای دستی کتابخانه، انواع خدمات کتابخانهای را با سرعت و سهولت بیشتری به کاربران ارائه دهند. نرمافزارهای کتابخانهای در پاسخ به این ضرورت به وجود آمدهاند. در ایران اولین تلاشها در این راستا در سال ۱۳۶۷ انجام شد. دیانی و داورپناه (۱۳۸۱، ص ۷) اظهار میکنند که از سال ۱۳۶۷ که برای اولین بار نرمافزار تولید شدهی سازمان یونسکو به نام CDS-ISIS به عنوان نرمافزاری قابل استفاده برای مجموعه های انگلیسی زبان در کتابخانه بیمارستان امام رضا در اولین سمینار کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی در مشهد به نمایش گذارده شد، هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت، تحولات قابل توجهی در نرمافزارهای کتابخانهای به وقوع پیوسته و پیشرفتهایی در نرمافزارهای مختلف کتابخانهای رخ داده است. امروزه بهرهگیری از
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نرمافزارهای متعدد در جهت مکانیزهسازی از مهمترین فرآیندهای کاری کتابخانهها و مراکز اطلاعاتی است (پاکنژاد، ۱۳۸۷؛ نقل در حریری و فیروزی، ۱۳۹۰، ص ۶۷). کتابداران نیز مهارت و دانش
پیادهسازی و بهرهگیری از نرمافزارهای کتابخانهای را فرا گرفته و حتی در برخی از موارد کمکهای مشورتی سودمندی به طراحان نرمافزارها یعنی شرکتهای مربوط ارائه نمودهاند
(مجیری، رخش، نهروزیان، اردستانی، و موسوی، ۱۳۹۱، ص ۸۶۳). از جمله این نرمافزارها، میتوان از نرمافزارهای پارسآذرخش، کاوش، نوسا، گنجینه، نمایه و پیام مشرق نام برد. بیگی (۱۳۸۶، ص ۷۷) برخی از ویژگیهای نرمافزارهای کتابخانهای را به شرح ذیل نام میبرد:

1. 1. بازیابی اطلاعات (انواع جست و جوها با بهره گرفتن از عملگرهای ترکیبی و بولی)؛

1. 1. فهرستنویسی (فهرستنویسی با بهره گرفتن از قواعد آی. اس. بی. دی، چاپ انواع فهرستبرگهها، و چاپ برچسبهای مختلف نظیر برچسبهای عطف و امانت)؛

1. 1. امانت (پشتیبانی از سیستم امانت (امانت، رزرو، تمدید، و محاسبهی جریمهی دیرکرد)، و گزارشهای آماری با قابلیت چاپ و نظایر آن)؛ و

1. 1. خدمات مدیریتی (امکان چاپ و تولید گزارشهای دلخواه از بخشهای مختلف).

۲-۲-۵-۵٫ وبسایتهای کتابخانهها
وب جهان گستر در دههی ۹۰ میلادی با این ایدهی ساده که تمام مردم در همه جای دنیا و با هر رایانه ای بتوانند به طور همزمان به یک فایل دسترسی داشته باشند، شکل گرفت. پیش از ایجاد وب، استفاده از اطلاعات ذخیره شده در هر رایانه، توسط دیگران به سادگی امکان پذیر نبود. اما با ایجاد اینترنت و وب و کاربرد زبان فرامتن، دنیایی به هم پیوند خورده شبیه به تار عنکبوت شکل گرفت که اطلاعات موجود در رایانههای گوناگون را از طریق میانجی یا زبان علامتگذاری خاصی، دسترسپذیر ساخت. وب رابط سادهای برای دستیابی به امکانات فراهم شده در اینترنت است و اطلاعات منتشر شده در محیط اینترنت معمولاً در قالب صفحات گوناگون وب، قابل دسترسی میباشد. وبسایت از چند صفحهی مرتبط به هم و متعلق به اشخاص یا سازمانها تشکیل شده است. هر وب سایت ممکن است از یک یا چند صفحه وب (تا صدها صفحه) تشکیل شده باشد (فرهادی، ۱۳۹۰، ص ۱۲۲).
در جهان امروز و در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات، باید بپذیریم که هر سازمان و مؤسسهای نیاز به وب سایت دارد. کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. اغلب کتابخانهها و مراکز اطلاع رسانی از اواسط دههی ۹۰ به ایجاد وبسایت و ارائه خدمات از این طریق پرداختهاند (راین^[۲۴]، ۲۰۰۳، ص ۲۰۷). وب سایت هر کتابخانه از یک سو پنجرهای به آن کتابخانه و از سوی دیگر، راهنمای کاربران در اینترنت میباشد. در واقع کتابخانهها علاوه بر ارتباط و بهرهگیری از امکانات اینترنت، میتوانند از این طریق به معرفی خود و ارائه خدمات بپردازند. سایت کتابخانه کارکردی ترکیبی دارد و به عنوان مهمّترین منبع پشتیبانی کنندهی آموزش مبتنی بر وب، نقش منبع
تأمینکنندهی اطلاعات، مشاور، مربی و واسطه برای به اشتراک گذاشتن اطلاعات را ایفا میکند (عصاره و پاپی، ۱۳۸۸، ص ۲۷۶). اغلب کتابخانهها بهوسیلهی برقراری فراپیوندها با سایر منابع اینترنتی خارج از سازمان خود (سایر کتابخانهها، موتورهای جستجو، راهنماها و پایگاه های اطلاعاتی) به توسعه و گسترش مجموعه و نیز ایجاد مجموعه های مجازی میپردازند. کتابخانههای عمومی نیز همانند دیگر کتابخانهها از این فناوری بهره گرفتهاند. همانطوری که همهی افراد جامعه، مراجعان بالقوه کتابخانههای عمومی محسوب میشوند، همهی کاربران محیط وب نیز استفادهکنندگان بالقوه
وبگاههای کتابخانههای عمومی بهحساب میآیند. از این رو وبگاهها برای کتابخانههای عمومی اهمیت فراوانی دارند (نباتعلی و جلالی دیزجی، ۱۳۹۰، ص ۱۹۹).
۲-۲-۵-۶٫ منابع الکترونیکی
پذیرش فناوری منجر به ازدیاد منابع اطلاعاتی الکترونیکی سودمند قابل استفادهای شده است (اوکیکی و آسیرو^[۲۵]، ۲۰۱۱). منابع الکترونیکی منابعی هستند که با فناوری رایانه در ارتباط هستند یا منابعی که به شیوه های الکترونیکی قابل دسترسی میباشند. چنین منابعی معمولاً به دو روش ناپیوسته و پیوسته قابل تهیه و دسترسی میباشند. وزیرپور کشمیری و نوریزاده قمصری
(۱۳۸۹، ص ۹۴) بیان میکنند که منابع الکترونیکی از جمله منابعی هستند که وجود آنها مزایای زیادی برای کتابخانه و نیز استفادهکنندگان از کتابخانه دارد. امروزه منابع الکترونیکی جزء
جدایی ناپذیر کتابخانهها به شمار میآیند. منابع الکترونیکی غالباً دارای اطلاعات مهم و مفیدی برای مراجعان کتابخانه هستند، که ممکن است در هیچ شکل دیگری قابل دسترسی نباشد. با توجه به قابلیت‌های زیادی که منابع الکترونیکی دارند، امروزه فراهمآوری این منابع به یک نیاز و ضرورت تبدیل شده است (محمداسماعیل و رحیمینژاد، ۱۳۸۷، ص ۲۰).
۲-۲-۶٫ کتابخانه عمومی
۲-۲-۶-۱٫ تعریف
تعریف ایفلا^[۲۶] (۲۰۰۱) از کتابخانهی عمومی بدین گونه است که:
کتابخانهی عمومی سازمانی است که توسط جامعه و یا دولتهای ملی، محلی یا منطقهای و یا از طریق اشکال دیگر سازمانهای اجتماعی، تأسیس، حمایت و بنیان نهاده میشود. کتابخانهی عمومی، دسترسی به اطلاعات، دانش و آثار خلاق را از طریق یک سلسله منابع و خدمات فرآهم میآورد که به شکلی یکسان برای کلیهی اقشار جامعه بدون در نظر گرفتن نژاد، ملیت، سن، جنسیت، مذهب، زبان، معلولیت، وضعیت شغلی و اقتصادی و مهارتهای تحصیلی در دسترس آنان قرار میگیرد.
۲-۲-۶-۲٫ تاریخچه شکلگیری کتابخانههای عمومی
سابقهی دسترسی همگانی و عمومی به کتابخانهها به قبل از قرن نوزدهم میلادی میرسد. در مشرق زمین و تمدن اسلامی با شکلگیری کتابخانههایی که وقف عام بودند به نوعی، دسترسی عمومی به کتابخانهها ممکن شد. ولی کتابخانهی عمومی به مفهوم واقعی آن از قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شکل گرفت و به رشد همه جانبهی خود ادامه داد. اولین کتابخانهی عمومی در ایران در سال ۱۳۴۰ و در پارک شهر تهران افتتاح شد. در دههی چهل به تدریج تعداد کتابخانههای عمومی، به ویژه در پارکهای تهران و شهرهای بزرگ ایران افزایش یافت. این کتابخانهها یا تحت نظارت شهرداریها بودند یا زیر نظر وزارت فرهنگ و هنر اداره میشدند. اما در حال حاضر کتابخانههای عمومی ایران تحت نظارت هیأت امنای کتابخانههای عمومی کشور که وابسته به وزارت ارشاد است اداره میشوند (مزینانی، ۱۳۸۶، ص ۱۹۴).
۲-۲-۶-۳٫ اهداف
هدف اولیهی کتابخانهی عمومی فراهمآوری منابع و خدمات در تنوعی از رسانه ها، جهت برآوردن نیازهای اشخاص و گروه ها برای آموزش، کسب اطلاعات و پیشرفت افراد است. کتابخانههای عمومی با برقراری دسترسی افراد به طیف وسیع و متنوعی از دانش، ایدهها و نظرات نقش مهمی در توسعه و حفظ جامعهی دموکراتیک بر عهده دارد (ایفلا، ۲۰۰۱).
مکتبیفرد (۱۳۸۵، ص ۲۷۲) اهداف کتابخانهی عمومی را اینگونه برمیشمرد:

1. 1. ارتقای سطح دانش و فرهنگ جامعه؛

1. 1. ایجاد امکان دسترسی به اطلاعات برای همهی اقشار جامعه؛

1. 1. حمایت از سوادآموزی بزرگسالان؛

1. 1. حمایت از آموزشیهای رسمی و غیررسمی در جامعه؛

1. 1. ایجاد عادت مطالعه در کودکان و نوجوانان؛

1. 1. غنی سازی اوقات فراغت؛ و

1. 1. کمک به رواج فناوریهای جدید اطلاعاتی.

همانگونه که ذکر شد کمک به رواج فناوریهای نوین اطلاعاتی یکی از اهداف کتابخانههای عمومی است. واضح است که اطلاعات نقش بهسزایی در ایجاد توسعهی فردی و اجتماعی دارد و فناوریهای جدید اطلاعاتی، سرعت قابل توجهی به افراد برای دستیابی و استفاده از اطلاعات میدهد. اما برخلاف این رشد سریع هنوز هم عدهی کثیری در سرتاسر جهان امکان استفاده از چنین
نوآوریهایی را ندارند و شکاف میان محرومان و بهرهمندان اطلاعاتی روز به روز عمیقتر میشود. کتابخانهی عمومی در این میان نقش پلی را دارد که بر روی این شکاف زدهاند، بدین معنی که در کنار ارائه اطلاعات به شکل سنتی، فناوری جدید اطلاعات را برای عموم دسترسپذیرتر میسازد. کتابخانهی عمومی باید امکان دستیابی به شبکهی جهانی اینترنت و وب را برای همهی اقشار جامعه بدون در نظر گرفتن هرگونه منفعت اقتصادی فراهم آورد. هم اکنون در شماری از کشورهای دنیا داشتن امکانات فناورانه در کتابخانههای عمومی از جمله نکاتی است که در قوانین و مقررات مدون آن کشورها لحاظ میشود.
۲-۲-۷٫ ضرورت استفاده از فناوریهای نوین اطلاعاتی در کتابخانههای عمومی
امروزه یکی از مباحث دنیای کتابخانهها و اطلاعات، مسئلهی تجهیز کتابخانههای عمومی به ابزارها و فناوریهای جدید اطلاعاتی است، به نحوی که همگان امکان استفاده از این فناوری را داشته باشند. به منظور ایجاد مؤثرترین راه های استفاده از منابع کتابخانه و اطلاعات قابل دسترس و بهرهگیری کامل از امتیازات و فرصتهای ارائه شده بهواسطهی رشد منابع اطلاعاتی الکترونیکی، شماری از کشورها در حال گسترش سیاستهای ملی اطلاعات هستند. کتابخانههای عمومی باید در اجرای چنین سیاستهایی به عنوان عاملی مهم عمل کنند (همان، ۱۳۸۵، ص ۲۸۳).
شبکه های اطلاعرسانی ملی و بین المللی به ویژه اینترنت تأثیرات انکارناپذیری بر فرآیندها و خدمات
کتابخانههای عمومی داشته و خواهند داشت. کتابخانه عمومی با فرآهمآوری منابع اطلاعرسانی و فناوریهای اطلاعاتی و آموزش استفاده از این فناوریها در تحولات اجتماعی جامعه و آموزش افراد جامعه نقش دارد. کتابخانهی عمومی یک قدرت اجتماعی در خدمت عموم مردم یک جامعه است و باید چتر حمایتی خود را برای اقشار مختلف جامعه باز کند (عباداللهی، ۱۳۸۲، ص ۱۶). در این روزگار مدرن هر کتابخانهی عمومی که بخواهد نقش خود را به خوبی ایفا کند و نیازهای کاربران خود را برآورده سازد ضروری است تا استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات را بپذیرد
(انمیوت ایویهو^[۲۷]، ۲۰۱۲). استفاده از رایانه و نرمافزارهای کتابخانهای، تکیهی زیاد بر شبکه های رایانه ای، سرعت رشد اینترنت، و انفجار در کمیت و کیفیت اطلاعات و منابع اطلاعاتی از عواملی هستند که کتابخانهها، از جمله کتابخانههای عمومی را مجبور به پذیرفتن و استفاده از ابزارها و روش های جدید در هر یک از کارکردهای کتابخانه (سفارش و فراهمآوری، سازماندهی، ذخیره و بازیابی و اشاعهی اطلاعات) کردهاند (محمد حنیفا^[۲۸]، ۲۰۰۷؛ نقل در موسوی و محمداسماعیل، ۱۳۸۹، ص ۷۳). اهمیت این ابزارها و روش های جدید در راستای افزایش سرعت، دقت، و کیفیت خدمات مختلف کتابخانههای عمومی و همچنین بهینه سازی کارکردهای کتابخانه و در نتیجه بالا بردن بهره وری آنها مشخص شده است. فناوری اطلاعات راهحلهای بهتری را برای رسیدن به سطح بالاتری از کارآیی، سودمندی و خدمات برتر در کتابخانهها ارائه میکند (کالین^[۲۹]، ۲۰۰۵، ص ۱۸۹). کتابخانهها ابتدا فناوری اطلاعات را برای تسریع کارهای روزمره و کاهش هزینه عملیات خود به کار گرفتند. در این مرحله شماری از فعالیتهای تکراری در زمینهی فراهمآوری، سازماندهی و امانت منابع به فناوری اطلاعات سپرده شدند. با کاهش هزینه های فناوری اطلاعات و توسعهی ظرفیتهای آن، زمینه برای تغییر در بسیاری از کتابخانهها فراهم شد (میرحسینی و صفری، ۱۳۹۱، ص ۹۸). استفاده مؤثر از فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی باعث افزایش بهره وری در عملکرد، حذف کارهای تکراری، و بهبود کیفیت و میزان خدمات میشود، و دسترسی بیشتر و آسان به همهی انواع منابع اطلاعاتی را تسهیل میکند؛ علاوه بر این انگیزههای کارکنان را افزایش میدهد، همکاری و
به اشتراکگذاری منابع را آسان میسازد، در زمان و فضا نیز صرفهجویی میکند و در نهایت باعث پیشرفت کتابخانه میشود.
۲-۲-۸٫ مزایای به کارگیری فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی
سیرز و کراندال^[۳۰] (۱۳۹۰، ص ۷۴) اظهار میکنند که اتحادیهی بین المللی انجمنها و مؤسسّات کتابداری (ایفلا)، بنیاد بیل و ملیندا گیتس^[۳۱] (طرح کتابخانههای جهانی) و گروه فناوری و تحول اجتماعی^[۳۲] دانشکده اطلاعات در واشنگتن^[۳۳] همگی بر این باورند که حوزه های کتابداری و فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در راستای توسعه به مرحلهای از اتکا رسیدهاند که هر یک میتواند ارزش قابل ملاحظهای برای دیگری داشته باشد. در عصر امروزی اطلاعات، کتابخانههای عمومی در راستای تحقق نیازهای اطلاعاتی مراجعهکنندگان خود در تکاپو هستند و به طور روزافزونی به فناوریهای نوین الکترونیکی اعم از دستگاه های رایانه ای، گوشیهای موبایل و اینترنت اتکا دارند. یک کتابخانهی عمومی مبتنی بر فناوری اطلاعات، زمینهی مساعدی را برای ارائه کارآتر خدمات اطلاعرسانی پیشرفته فراهم میآورد. آزادی احمدآبادی (۱۳۹۰) برخی از مزایای کاربرد فناوری اطلاعات در کتابخانههای عمومی را به شرح زیر میداند: