۲-۲-۱۴) نحوه تشخیص درآمد مشمول مالیات

درآمد مشمول مالیات از دو روش قابل شناسایی است:

الف)رسیدگی به دفاتر:

مودیانی که به طور داوطلبانه به ادارات امور مالیاتی مراجعه و ضمن رعایت تکالیف قانونی خویش اظهارنامه مالیاتی خود را در مواعد تعیین شده ارائه می نمایند فرایند رسیدگی به پرونده مالیاتی آنان نیز از همین زمان آغاز می شود و واحدهای مالیاتی مکلف اند اظهارنامه های مودیان مالیات بر درآمد را حداکثر ظرف یک سال از تاریخ انقضای مهلت مقرر برای ارائه اظهارنامه رسیدگی نمایند. در صورتی که ظرف مدت مذکور برگ تشخیص درآمد صادر ننمایند و یا تا سه ماه پس از انقضای یک سال فوق الذکر برگ تشخیص درآمد مذکور را به مودی ابلاغ ننمایند اظهارنامه مودی قطعی تلقی می شود.

طبق تبصره ماده ۲۲۶ قانون مالیات های مستقیم به مودیان مالیاتی اجازه داده می شود در صورتی که به نحوی از انحا در اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان ارائه شده از نظر محاسبه اشتباهی شده باشد، یا ارائه مدارک لازم ظرف ‌یک‌ماه از تاریخ انقضای مهلت ارائه اظهارنامه نسبت به رفع اشتباه اقدام و اظهارنامه یا ترازنامه یا حساب سود و زیان اصلاحی را حسب مورد ارائه نماید.

پس از آنکه اظهارنامه توسط واحد مالیاتی دریافت گردید کارشناس ارشد مالیاتی(ممیز مالیاتی) به منظور رسیدگی به پرونده مودی و تعیین درآمد وی طی درخواست کتبی از مودی می‌خواهد که دفاتر و کلیه اسناد و مدارک خویش را در اختیار وی قرار دهد. کارشناس ارشد مالیاتی مکلف است ظرف یک هفته تا پانزده روز پس از ابلاغ درخواست فوق به محل کار مودی مراجعه و دفاتر و اسناد و مدارک را مورد رسیدگی قرار دهد.چنانچه دفاتر بر طبق موازین قانونی و آیین نامه مربوط به روش های نگهداری دفاتر و اسناد و مدارک تنظیم شده باشد درآمد مشمول مالیات مودی از طریق رسیدگی به دفتر تعیین و مبلغ مالیات مشخص و طی برگ تشخیص ابلاغ می شود.

ب)تشخیص علی الراس

در مواردی که مودیان اسناد و مدارک مربوط به فعالیت های خود را در اختیار سازمان مالیاتی قرار نمی دهند و یا آنکه حتی در پاره ای از مواقع فعالیت‌های اقتصادی خود را پنهان می‌کنند دستگاه مالیاتی از طرق مختلف به شناسایی آن ها پرداخته و پس از تعیین و تشخیص درآمد آنان ، نسبت به وصول آن اقدام می کند.

به موجب ماده ۱۵۷ قانون مالیات های مستقیم چنانچه مودیان از ارائه اظهارنامه مالیاتی در موعد مقرر خودداری نمایند، زمان رسیدگی پنج سال از تاریخ سررسید پرداخت مالیات می‌باشد و پس از گذشتن پنج سال مذکور مالیات متعلق قابل مطالبه نخواهد بود. مگر اینکه ظرف این مدت واحد مالیاتی درآمد مودی را تعیین نموده و برگ تشخیص مالیات را صادر و حداکثر ظرف سه ماه پس از انقضای پنج سال مذکور برگ تشخیص مالیات را به مودی ابلاغ نماید(شایانی، ۱۳۷۳).

ماده ۹۷ قانون مالیات های مستقیم مواردی که منجر به تشخیص علی الراس می‌گردد را به شرح ذیل بیان می‌کند.

۱- در صورتی که تا موعد مقرر ترازنامه و حساب سود و زیان و یا حساب درآمد و هزینه و حساب سود و زیان، حسب مورد، ارائه نشده باشد.

۲- در صورتی که مودی به درخواست کتبی اداره امورمالیاتی مربوط از ارائه دفاتر و یا مدارک حساب در محل کار خود خودداری نماید. در اجرای این بند هرگاه مودی از ارائه قسمتی از مدارک حساب خودداری نماید چنانجه مربوط به هزینه باشد از احتساب آن جز هزینه های قابل قبول خودداری می شود و در صورتی که مربوط به درآمد باشد، درآمد مشمول مالیات این قسمت از طریق علی الراس تعیین خواهد شد.

۳- در صورتی که دفاتر و اسناد و مدارک ابرازی برای محاسبه درآمد مشمول مالیات به نظر اداره امورمالیاتی غیرقابل رسیدگی تشخیص داده شود و یا به علت عدم رعایت موازین قانونی و آیین نامه مربوط مورد قبول واقع نشود در این صورت مراتب باید با ذکر دلایل کافی کتباً به مودی ابلاغ و پرونده برای رسیدگی به هیات سه نفره احاله گردد.

هنگامی که برای مأموران مالیاتی، مسجل و مشخص شود که پرونده مالیاتی مودی باید به روش علی الراس تشخیص داده شود، ضروریست پس از تحقیقات و بررسی های لازم و کسب اطلاعات مورد نیاز از مراجع مختلف اعم از دولتی یا غیردولتی، ابتدا قرینه و یا قرائن مذکور در قانون را که متناسب با وضعیت و موضوع فعالیت مودی باشد انتخاب و سپس با اعمال ضریب یا ضرایب مقرر از روی دفترچه ضرایب در قرینه یا قرائن انتخابی، درآمد مشمول مالیات مودی محاسبه و مالیات وی تعیین و ابلاغ گردد.

در خاتمه با مقایسه روش های مذکور درخواهیم یافت که مراجعه داوطلبانه مودیان و ارائه اظهارنامه و پرداخت به موقع مالیات برای آنان محاسن و امتیازات فراوانی را در پی خواهد داشت از جمله: تعیین درآمد مشمول مالیات و مبلغ مالیات از طریق رسیدگی به دفاتر و اسناد و مدارک ارائه شده و همچنین عدم تعلق جرائم.

۲-۲-۱۵) تعریف سیاست های متهورانه مالیاتی

سیاست های متهوارنه مالیاتی در گذار از اواخر سال ۱۹۹۰ تا اوایل سال ۲۰۰۰ در گزارشگری مالی شرکت ها به وجود آمد. تحلیل مقطعی نشان می‌دهد که سیاست های متهوارنه مالیاتی برای تحریف در گزارشگری مالی به وجود آمده که نتایج تحقیقات تجربی نیز این موضوع را ثابت می‌کند (لینوکس و همکاران^[۷۰]۲۰۱۲).

سیاست­های متهوارنه مالیاتی اغلب به عنوان مدیریت کاهشی درآمد مشمول مالیات از طریق فعالیت­ها و اقدامات برنامه ریزی مالیاتی یاد می شود که می ­تواند قانونی یا غیرقانونی باشد. چن و همکاران (۲۰۱۰) نشان دادند که در شرکت های سهامی سیاست های متهوارنه مالیاتی نه تنها شامل صرفه جویی مالیاتی می شود بلکه این امکان را به مدیران ارشد اجرایی می‌دهد که هر نوع هزینه ای را افشا نمایند.

سیاست­های متهورانه مالیاتی، فعالیت­هایی است که مدیریت با بهره گرفتن از اختیارات خود و اقلام تعهدی حسابداری اقدام به کاهش و دستکاری سود به منظور کاهش مالیات پرداختی می کند (لنیس و ریچاردسون، ۲۰۱۱) .

از آنجا­که اقلام تعهدی به دو دسته ، اختیاری ( غیرمنتظره) و غیراختیاری ) منتظره (، تفکیک می‌شوند. اقلام تعهدی اختیاری اقلامی هستند که مدیریت می‌تواند آن­
ها را کنترل کند. به عبارت دیگر، اقلام تعهدی اختیاری آن­هایی هستند که مدیریت بر آن­ها کنترل داشته و می‌تواند آن ها را به تأخیر بیندازد، حذف کند و یا ثبت و شناسایی آن­ها را تسریع کند. اقلام تعهدی غیراختیاری یا عادی اقلامی هستند که ‌بر اساس تغییرات در عملکرد بنیادی اقتصادی شرکت تخمین زده می‌شوند و مدیریت نمیتواند آن ها را کنترل کند. از آن جاکه اقلام تعهدی غیرمنتظره، در اختیار مدیریت و قابل اعمال نظر توسط مدیریت است، انتظار می رود مدیریت از طریق اعمال نظر بر اقلام تعهدی غیر منتظره موجب عدم تقارن زمانی در شناسایی زیان­ها نسبت به سودها یا به عبارتی رفتار محافظه کارانه در حسابداری شود(مهرانی و همکاران،۱۳۹۰).

فرانک و همکاران^[۷۱](۲۰۰۹)، رابطه مثبت میان سیاست های متهوارنه مالیات گزارشگری مالی و سیاست های متهوارنه مالیات را برآورد کردند که شامل مدیریت سود مشمول مالیات به صورت کاهشی و مدیریت سود دفتری به صورت افزایشی است.