آنچه باعث تعجب و حیرت اروپائیان می شود، اطلاعاتی است که از شکوه و عظمت ایران عصر صفوی در سفرنامه­های آن دوره بدست آورده­اند و گمان آنها این است که با گذشت زمان ایران تغییرات بیشتری کرده است ولی برعکس ،ایران عصر قاجار به سمت ویرانی و خرابی پیش رفته و وسایل حمل و نقل به شکل بسیار ابتدایی در راه های خاکی و پردست­انداز قرار دارند.وجود تأسیسات بین راه ها همچون کاروانسراها حکم ناجی برای سیاحان اروپایی دارد که روزها در راه های صعب­العبور ایران سفر کرده­ و ساعتی استراحت در این مکانها سبب فراموش کردن برخی مشکلات سفر می شود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به سبب موقعیت اصفهان درمرکز فلات ایران و ارتباط این شهر با سایر نقاط که می تواند بر اقتصاد ایران تاثیر بگذارد، شناخت وضعیت جاده های آن و بر طرف کردن نواقص آن که ازوظایف حکومتها است، حائز اهمیت است.
اهداف تحقیق
این پژوهش همانند دیگر پژوهشهای تاریخی و ایرانشناسی به روشن شدن هر چه بیشتر تاریخ فرهنگ و تمدن ایران کمک می نماید و پژوهشگران را می تواند در راه دست یابی به فهم تحولات و تطورات تاریخی این سرزمین آشنا نماید که هدف اصلی این پژوهش نیز همین است.شناخت موانع و مشکلات درزمینه راهسازی،شناخت عوامل ایجاد ناامنی ها که منجر به عقب ماندگی اقتصادی می شود ازاهداف مهم دیگر این پژوهش است.
روش تحقیق
با توجه به موضوع پژوهش که به بررسی راه های اصفهان در عصر قاجاریه می ­پردازد، روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی تحلیلی است و برای مشخص کردن وضعیت راه ها و تأثیری که بر اقتصاد شهرها داشته است از روش گردآوری مطالب کتابخانه­ای بهره گرفته­ام.
محدوده­ زمانی و مکانی تحقیق
این پژوهش از لحاظ محدوده­ زمانی، دوره­ قاجاریه را دربرمی­گیرد و از لحاظ محدوده­ مکانی، اصفهان و حومه آن که شهرها و روستاهای بر سر راه آن می­باشد را شامل می­ شود که در مجموع اوضاع راه های ارتباطی و مسائل مربوط به آن را مورد بررسی قرار داده است.
سازماندهی تحقیق
این پژوهش در ۵ فصل تنظیم شده است که در فصل اول کلیات پژوهش را شامل می­ شود که در دو بخش به موضوعاتی چون مفهوم راه و اهمیت راه از دیدگاه های گوناگون چون اقتصادی، فرهنگی و نظامی مورد بررسی قرار می­دهد.و مشخص می سازد که توسعه و تکامل راه ها سبب تعامل و همبستگی اجتماعی و بالا بردن سطح فرهنگ جامعه و در نهایت رشدو پیشرفت اقتصادی جامعه و افزایش رفاه اجتماعی میشود. بنابراین تکامل راه سبب افزایش ضریب امنیت جامعه ازگزند نیروی خارجی خواهد شد
در فصل دوم به بررسی راه ها در دوره قاجار درچند بخش می پردازد.موضوعاتی چون انواع راه ها که شامل کاروان رو و چاپار است را بررسی میکند و در ادامه به دشواری و سختی راه ازنگاه سفرنامه نویسان می پردازد. امنیت راه ها و راهکارهای مناسب جهت مقابله با ناامنی ها و شیوه راهسازی در دوره قاجار و موانع توسعه راه ها ازموضوعات دیگر این بخش است و در پایان این فصل به نقش کشورهای بیگانه چون روسیه و انگلستان در ایجاد راه های ایران می پردازد.
از فصل سوم به موضوع اصلی یعنی راه های اصفهان اشاره دارد که نکته­ی قابل ملاحظه در این بخش مربوط به پیشینه­ی راه های اصفهان و راه های خروجی و ورودی اصفهان می­ شود که از جهات مختلف مورد بررسی قرار داده و نگاه سیاحان اروپایی به اوضاع راه ها را یادآور شده است.
در فصل چهارم چگونگی رفت و آمد در راه های اصفهان و نوع وسایل نقلیه در راه ها را نشان می‌دهد و در نهایت فصل پنجم به معرفی مهمترین تاسیسات و تجهیزات دربین راه ها می پردازد. درواقع سختی و مشکلات سفر درراههای ایران با وجود تاسیسات رفاهی جبران می شود تا به مسافران راه ها سخت نگذرد. سیاحان وجود چنین تاسیسات را در راه های ایران بخصوص درمرکز فلات ایران که ازتنوع راه ها برخوردار بودامری لازم و ضروری می شمارند. درکنار راه ها مناره ها- آب انبارها- تلگراف خانه ها- قهوه خانه ها – پل ها-ودر نهایت مهمترین تاسیسات کاروانسراها مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت فهرست منابع واسناد و تصاویر که در پژوهش مورد استفاده قرار گرفته­اند.
نقد و بررسی منابع
به تعدادی از مهمترین منابعی که درخصوص اوضاع راه ها بخصوص راه های اصفهان در عصر قاجاریه پرداخته است، اشاره می­کنیم. این مجموعه شامل سفرنامه­هایی است که در عصر قاجاریه نگاشته شده بود.
چون موضوع سفرنامه­ها به بررسی همه­جانبه زندگی اقشار مختلف مردم پرداخته است از لحاظ بررسی راه ها حائز اهمیت است. بنابراین خود سفرنامه­نویسان به عنوان سفیر کشورهای اروپایی قدم بر راه های ایران گذاشته و آن را با اوضاع اروپا مقایسه کرده ­اند، به همین جهت می ­تواند راهگشا باشد.
سفرنامه کلودانه یا گلهای سرخ اصفهان یکی از منابع مورد استفاده در پژوهش است که به زبان ساده و روان توسط فضل­الله جلوه ترجمه گردیده، این نویسنده فرانسوی در نخستین سالهای قرن ۲۰ به ایران سفر کرده و از مسیر روسیه وارد ایران شده و پس از تهران- کاشان به سوی اصفهان آمده است. نویسنده بنا نبوده به بررسی اوضاع سیاسی بپردازد. به همین لحاظ تنها مناظر طبیعی و نحوه زندگی مردم و رفتار و روحیات آنها را مدنظر قرار داده و بی­پرده هرآنچه از مشکلات مربوط به غبار آلودگی شهرها- ناامنی و دشواری راه ها بوده به صراحت سخن گفته است.
در سفرنامه “به سوی اصفهان” اثر پیرلوتی هم به اوضاع راه های اصفهان پرداخته. این نویسنده فرانسوی همزمان با سلطنت مظفرالدین شاه به ایران آمده و سفر او از خلیج فارس تا دریای خزر ادامه داشته و در مجموع به وصف مناظر، صحاری، کوهها و دشتها و راه ها پرداخته، یک سوم سفر پیرلوتی مربوط به اصفهان می­باشد و دلیل نامیده شدن سفرنامه به نام اصفهان به خاطر دلبستگی و شیفتگی نویسنده به اصفهان است.
کتاب از بیانی ساده و شیوا برخوردار بوده و در اکثر مواقع اوضاع ایران را با فرانسه مقایسه کرده است.
در سفرنامه کنت گوبینو، گزارشات نویسنده بسیار متعصبانه است و در برخی مواقع نویسنده به فرهنگها و آداب و رسوم ایرانی توهین کرده، در استفاده از این اثر، بخش راه های شیراز به اصفهان مورد توجه بوده و این اثر توسط ذبیح­الله منصوری به زبانی ساده و روان ترجمه گشته است.
اوژن اوبن هم به عنوان یک سفرنامه­نویس به بررسی اوضاع راه های خوب ایران پرداخته. در سفر ۱۰ ماهه به ایران سعی دارد به غیر از پایتخت یک سیاحت ۷ هفته­ای در شهرهای مختلف از جمله اصفهان داشته باشد.
این اثر نیز مانند سایر آثار عصر قاجار به زبانی ساده ترجمه گشته و اطلاعات مفیدی را از اوضاع راه ها به دست می­دهد.
یکی دیگر از آثار مورد استفاده سفرنامه ویلسن است که این اثر توسط حسین نوری به زبانی ساده به فارسی ترجمه شده و اطلاعات جالبی در حوزه جغرافیایی و وضع راه ها به ما می­دهد. سفر نویسنده از سوی جنوب و از طریق بندرعباس – شیراز- اصفهان و تهران و نهایتاً از راه رشت- بندر انزلی ایران را ترک کرده است.
ورود و خروج سیاحان اروپایی از یک مسیر نبوده و دلالت دارد بر ناامنی و دشواری راه های ایران. چون یکبار مواجه با چنین معضلاتی می­گردند، نمی­خواهند دوباره مسیر را طی کنند. بنابراین از سوی دیگر ایران را ترک می­ کنند.
در سفرنامه دکتر ویلز که در ۳۴ فصل به موضوعات سیاسی- اجتماعی و اقتصادی پرداخته در واقع به شکل گزارش،ابعاد مختلف زندگی مردم در شهرهای ایران را مورد بررسی قرار داده و با آداب و رسوم مردم از نزدیک آشنا شده است. این اثر به قلمی سلیس و روان به همه ابعاد پرداخته است.
در انجام پژوهش فصل راه ها مدنظر بوده، همچنین فواصل راه ها در سفرنامه مورد توجه قرار گرفته است که در پژوهش بسیار کارآمد بوده است.
موانع و مشکلات پژوهش
هیچ پژوهشی نیست که دارای مشکلات خاص خود نباشد.کمبود زمان شاید از مهمترین موانع در انجام پژوهش بوده است.و مشکلات پژوهش به رغم بیشتر ازآنکه به موضوع برگردد به مشکلات شخصی و شغلی این نگارنده وابسته بوده است. چرا که در طول هفته هم بعنوان معلم تدریس می کردم و هم باید به امور پژوهشی می پرداختم.هرگونه ضعف در انجام این پژوهش به این موارد برمیگردد.
فصل اول
کلیات
الف: مفهوم راه
به مسیری که دو نقطه را به هم پیوند دهد و باعث ارتباط با آن گردد، راه، خط یا جاده گویند. همه ما اطلاع داریم که برای ارتباط یک نقطه که می ­تواند روستا یا شهر باشد با یک نقطه دیگر، وجود جاده­ها و راه ها یک نیاز اساسی است.
بنابراین هر جایی از زمین که مردم از آنجا رفت و آمد کنند، محل عبور، گذرگاه، یا راه گویند. (فرهنگ عمید،)
در ایران آنچه را که به عنوان راه می­نامند به معنای واقعی کلمه جاده نیست. فقط معبری است که وسایل نقلیه اعم از گاری یا درشکه در آن بالا و پایین می­پرد و مسافر به شدت تکان خورده و احساس ناراحتی می­ کند. (کلودانه، ۱۳۷۰: ۳۲۱)
همچنین در ایران با عبور و مرور زیاد خاک قسمتی از بیابان کمرنگ و فشرده شده و در نتیجه جاده­ای پدید آمده است. و این راهی است که مسافر را به سوی هدف و مقصد پیش می­برد و تا چشم کار می­ کند امتداد دارد. (لوتی، ۱۳۷۲: ۲۹)
پس به نظر می ­آید که این راه های تنگ و باریک که به هیچ روی نباید از آن خارج شد طی قرنها به وسیله­ کاروانهای شبانه ایجاد شده است.
بنابراین اولین افرادی که در مسیری حرکت کرده و با فشردن خاک­ها راهی را ایجاد و به دنبال آن کاروانهایی نیز بر روی آن قدم گذاشته­اند، جاده­ها پدید آمده است. در حرکت کاروانها اگر مسیری غیر از اینها انتخاب می­شد، احتمال گم شدن و از مقصد دور ماندن زیاد بود.
در واقع راه ها به شکل کاملاً طبیعی توسط گذشتگان، بدون اینکه کوچکترین اقدامی از لحاظ جاده­سازی در آنها به عمل آید، معمولاً به شکل مستقیم و نزدیکترین راه از یک منزل تا منزلگاه دیگر را شامل می­شد و اگر با کوه، باتلاق یا رودخانه یا هر مانع مشابه دیگر برخورد داشت، انحراف پیدا می­کرد و معمولاً چهارپایان بدون اینکه کسی آنها را تحریک کند سر به زیر در این مسیرها به راه خود ادامه می­دادند. (ویلز، ۱۳۸۴: ۵۴)
ب-کارکردهای اقتصادی،فرهنگی،نظامی راه ها
توسعه و تکامل راه های کشور، از لحاظ اجتماعی می­توانند بین اقشار مختلف جامعه یک نوع تعامل ایجاد ­کند همبستگی و تعامل اجتماعی در گرو پیوند و ارتباط آسان و سریع از طریق راه های کشور است. سهل­العبور بودن راه ها و کاهش فاصله­ها و سرعت در روند حمل و نقل می ­تواند سبب پیوند و همبستگی ملی در میان اقشار مختلف یک جامعه باشد.
در برخی دوره­ های تاریخی (هخامنشیان- صفویان) این موضوع در کشور پهناوری چون ایران با موفقیت همراه بود و نتایجی که به دنبال داشت توسعه مرزهای جغرافیایی و یا حداقل تثبیت سرحدات ایران بود.
بخصوص دوره صفویه راباید یکی ازدرخشانترین ادوار توسعه سیاحت در ایران به حساب آورد.توسعه سیاحت در آن دوره به چند عامل بستگی داشت که مهمترین آنها عبارتند از امنیت راه های ارتباطی خوب و تاسیسات اقامتی متعدد و مناسب که خود سبب رواج صنعت و تجارت در ایران شده بود. (دالساندری، ۱۳۴۹:۴۴۴).
بنابراین تکامل راه ها سبب بهتر اداره کردن کشور پهناوری چون ایران می­شد.
در عصر قاجار نه تنها از مرزهای جغرافیایی حفاظت نشد بلکه با اهمیت ندادن به راه های ارتباطی، تعاملات و ارتباطات اجتماعی هم دستخوش مسائل و مشکلاتی گشت که اگر برای رفع برخی نابسامانیها حرکتی در گوشه ­ای از کشور صورت می­گرفت این حرکت نمی­توانست سریع با گوشه­ی دیگر کشور پیوند بخورد و سریع از بین می­رفت. پس یکی از شرایط بسیار ضروری و بنیادی برای ایجاد همگرایی اجتماعی گسترش شبکه­ راه های سراسری با امنیت بالا و سهل­العبور بودن آن است.
بدون ایجاد تسهیلات جابجاگری ارزان و کوتاه کردن مسافت­ها میان مناطق گوناگون کشور همگرایی اجتماعی غیرممکن است. بنابراین گسترش اندازه­ واحدهای اجتماعی از شرایط تحقق توسعه اجتماعی است. و این موضوع سبب غنی کردن فرهنگ جامعه می­ شود و کشور را در مقابل تهاجمات خارجی بیمه می­سازد.
۱- اهمیت راه از لحاظ اقتصادی
هراقدامی که در زمینه­ راهسازی در خصوص کاهش مسافت­هاو هزینه­ های حمل و نقل صورت گیرد، به راه ها از دید اقتصادی توجه شده است زیرا سرعت در حمل و نقل کالا و به موقع رسیدن آن بین عرضه و تقاضا تعادل ایجاد می کند.
مهمترین و نخستین لازمه بارزگانی وجود راه های ارتباطی است. اگر راه های ارتباطی مناسب نباشد حمل و نقل صورت نمی­گیرد و تأثیر منفی بر اقتصاد جوامع خواهد داشت. شهرهایی که بر سر مسیرهای بازرگانی واقع می­شوند از آبادانی و شهرت زیاد برخوردار هستند. اصفهان در عصر قاجار به عنوان یک مرکز بزرگ خرید و فروش یا یک مرکز بزرگ تولید بود. بنابراین تردد کاروانهای تجاری و بازرگانی از سمت و سوی اصفهان امری ضروری بود و از طریق راه های شیراز، قزوین و کرمانشاه را به هم متصل می­کرد. (ملکم، ۱۸۱۵: ۱۱)