نمودار ۴-۵ میزان طول عمر زنبورهای ماده ی تیمار شده با دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره ۶۶
نمودار ۴-۶ درصد شته های پارازیته شده توسط زنبورهای ماده تیمار شده با دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره ۶۷
نمودار ۴-۷ تعداد زنبورهای خارج شده از شته های پارازیته شده توسط زنبورهای ماده تیمار شده با دز زیرکشنده عصاره های روناس و کلپوره ۶۸
نمودار ۴-۸ نرخ جنسی (درصد افراد ماده) در نسل جدید زنبورهای تیمار شده با عصارههای روناس و کلپوره ۶۹
فصل اول
مقدمه
شته مومی کلم (Brevicoryne brassicae) که به شته کلزا نیز معروف است، یکی از مهمترین آفات گیاهان خانواده چلیپاییان بوده و باعث ایجاد خسارت مستقیم از طریق تغذیه از شیره گیاهی ، وخسارت غیر مستقیم به وسیله انتقال ویروسهای بیماری زای گیاهی مختلف می گردد (Dubey et al., 1981 و Costello and Altieri, 1995 و Blackman and Eastop, 2000 و Schielphake et al., 2000). این شته در بسیاری از نقاط جهان روی محصولات مختلف بویژه کلم خسارت وارد می کند. در ایران نیز در اغلب نواحی به ویژه در مناطق شمالی ومرکزی کشور فعالیت دارد. این آفت در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۷ گزارش شده و در تمام نواحی کشور بر روی انو اع کلم، شلغم، تربچه و چلیپاییان وحشی انتشار دارد (افشار، ۱۳۱۷). این آفت، هر چند روی کلزا به شدت خسارت زا است ولی کلم معمولی، گل کلم و کلم بروکسل را به سایر ارقام کلم ترجیح می دهد (خانجانی، ۱۳۸۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

با تو جه به اینکه محصولاتی نظیر کلم به طور مستقیم مورد استفاده انسان قرار می گیرند، باید به باقیمانده سموم موجود بر روی آنها، توجه خاصی مبذول گردد . با توجه به این مطلب و نیز افزایش روز افزون هزینه های سم پاشی و مخرب بودن آنها از نظر محیط زیست، می توان از روش کنترل بیولوژیک به عنوان یکی از روش های جایگزین مناسب استفاده
نمود (Flickinger et al., 1991).
پارازیتوئید مهم شته­های گیاهان خانواده چلیپاییان، زنبور Diarretiella rapae (Mcintosh) از خانواده Aphidiidae می باشد. شته مومی کلم میزبان مطلوب این پارازیتوئید می باشد (Hafez, 1961). این زنبور زمانیکه شته مومی کلم در دسترس نباشد می تواند دیگر کونه های شته ها را نیز پارازیته کند (Nemec and Stary, 1984).
طیف وسیعی از آفت کش ها برای بسیاری از دشمنان طبیعی مضر می باشند (Croft, 1990). همواره مزارع کلم نیاز به حمایت از دشمنان طبیعی در احساس شده است زیرا این موجودات مفید در کنترل بسیاری دیگر از گونه های آفات نیز نقش دارند (Croft, 1990). به دلیل باقی ماندن بقایای سموم روی محصولات و خطراتی که برای سلامتی مصرف کنندگان در اثر استفاده از حشره کشها ایجاد می شود، جایگزینی این روش مبارزه با روش های مبارزه سالم­تر امری اجتناب ناپذیر است . گیاهان منبع غنی ترکیباتی هستند که دارای خواص حشره کشی اند (Arnason et al., 1989). شواهدی وجود دارند که نشان می دهد متابولیت های ثانویه گیاهی به جهت حمایت گیاه در مقابل حشرات و پاتوژنهای میکروبی در روند تکامل گیاه شکل گرفته اند (Benner, 1993).
اسانس ­های گیاهی حامل طیف وسیعی از متابولیت­های ثانویه فرار هستند که در روابط متقابل گیاه و حشره نقش مهمی دارند. تحقیقات نشان می­دهد که قسمت عمده اسانس گیاهان را ترپنوئید­ها^[۱] به­خصوص مونوترپنوئید­ها^[۲] و سسکویترپنوئید­ها^[۳] تشکیل می­ دهند که اثرات حشره­کشی و دور­کنندگی قابل توجهی دارند (شاکرمی و همکاران، ۱۳۸۳).
با توجه به ناگزیر بودن بشر در استفاده ازمواد شیمیایی آفت کش، حشره کشهای گیاهی به جهت داشتن خصوصیاتی نظیر کمترین تأثیر روی دشمنان طبیعی، عدم ایجاد گیاه سوزی، حداقل سمیت روی مهره داران و تجزیه سریع در محیط که مهمترین مزایای این نوع حشره کش هاست می توانند تا حدی جایگزین حشره کشهای مصنوعی گردند (Isman, 1996). تدوین یک برنامه مدیریتی مناسب و بر اساس روش های کنترل تلفیقی وابسته به مطالعاتمنطقه ای از بیواکولوژی آفات و دشمنان طبیعی آن ها می باشد (Morgan et al., 2001).
خیلی از دشمنان طبیعی حشرات گیاه خوار را زنبورها تشکیل می دهند که اکثراً در مرحله لاروی پارازیت بوده و باعث مرگ میزبان خود می شوند. از این طریق اینها می توانند باعث کاهش خسارت و در برخی مواقع باعث جلوگیری از طغیان یک آفت بخصوص شوند
(Van Drische and Bellows, 1996). در بین عوامل مرگ و میر پارازیتوئید ها باعث ایجاد بیشترین مرگ و میر در حشرات هستند (Hawkins et al., 1997). پارازیتوئیدها چه بطور مستقیم (Jepson, 1989) و چه در هنگام برخورد با باقیمانده سموم، در زمان جستجو برای یافتن میزبان ممکن است در معرض آنها قرار بگیرند (Jepson, 1989., Longley and Jepson, 1996). پارازیتوئید ها قسمت عمده زندگی خود را صرف جستجو برای یافتن میزبان می کنند و به سمت بوی میزبان و بوی گیاه کشیده می شوند (Vinson, 1998). با توجه به اینکه در این میان حس بویایی نقش مهمی ایفا می کند، این حس می تواند تحت تاثیر سموم قرار گرفته و در آن تداخل ایجاد گردد که بسته به مکانیزم عمل سم و میزان در معرض قرارگیری است (Salgado, 1997).
اهداف:
تعیین مقدار دزهای کشنده و زیر کشنده عصاره های روناس و کلپوره
تعیین اثر این عصاره های گیاهی بر روی شته مومی کلم و زنبور Diaeretiella rapae
بررسی اثرات جانبی این عصاره ها در رفتار میزبان یابی و بیولوژی زنبور D. rapae
بررسی امکان تلفیق کنترل بیولوژیک شته مومی کلم توسط زنبور D. rapae با عصاره های ذکر شده
فصل دوم
مروری بر تحقیقات پیشین
۲-۱- شته مومی کلم
۲-۱-۱- معرفی شته مومی کلم
شته مومی کلم یکی از آفات مهم گیاهان خانواده چلیپاییان بوده و باعث ایجاد خسارت مستقیم از طریق تغذیه از شیره گیاهی و خسارات غیر مستقیم از طریق انتقال ویروسهای گیاهی مختلف می گردد (Blackman & Eastop. 2000و Costello & Altieri. 1995و Bhardhwaj & Prakash,. 1981و Ellis et al., 1998و Schliephake et al., 2000).
شته مومی کلم یکی از آفات مهم گیاه کلزا در اکثر مناطق ایران و بسیاری از نقاط دیگر جهان است(بهداد، ١٣٧٧ و خانجانی، ۱۳۸۳).
این آفت علاوه بر مکیدن شیره گیاهی و ایجاد ضعف در گیاه و کاهش کیفیت و کمیت دانه کلزا، با ترشح عسلک باعث رشد قارچ سیاه مولد فوماژین روی برگ ها شده و سطح فتوسنتز را کاهش می دهد. از سوی دیگر ناقل ۲۳ بیماری ویروسی در گیاهان خانواده چلیپاییان می باشد (بهداد، ١٣٧٧و Pinnegar, 1998 Tatchell, 2000و Hughes, 1963).
شته مومی کلم در سراسر ایران پراکنده بوده و در برخی مناطق حالت طغیانی دارد و در صورت عدم مدیریت دقیق، خسارت آن به سرعت انتشار میابد. مطالعات نشان داده است که عوامل مختلفی چون گونه میزبان گیاهی، کیفیت گیاه میزبان مانند مقدار کربن، نیتروژن و متابولیت های دفاعی و نیز خصوصیات فیزیکی گیاه مانند صافی، سفتی برگ، وجود کرک ها یا شکل و رنگ، میتوانند بر عملکرد حشرات گیاهخوار از جمله شته مومی کلم تاثیر گذارند (Awmack et al., 2002).
انبوهی این شته در بوته ها به حدی می رسد که مبارزه علیه آن اجتناب ناپذیر است و کشاورزان مجبور به استفاده از حشره کش ها میشوند (سپهر و شهیدی، ۱۳۸۱).
شته مومی کلم در طی ۷۰ سال اخیر اثرات مخربی روی کلزا و سایر گیاهان تیره کلمیان (Brassicaceae) داشته، و به عنوان آفت کلیدی این گیاهان مطرح شده است (Ellis and Singh, 1993 و Singh and Ellis, 1993 و Ellis and Farrel, 1995 و Aslam et al., 2005).
در گیاهان آلوده، رشد کند می شود و عملکرد محصول بین ۹ تا ۷۷ درصد و میزان روغن محصول در حدود ۱۱ درصد کاهش می یابد (Kelm and Gadomski, 1995).
یو و لیو^[۴] (۲۰۰۰) برای غلبه بر مشکل شته مومی کلم روش های کنترل بیولوژیک و نیز استفاده از واریته های مقاوم را پیشنهاد می کردند.
تعداد نسل شته مومی کلم به شرایط آب وهو ایی منطقه بستگی دارد و ممکن است ۲۰- ۱۵ نسل در سال و گاهی بیشتر، تولید نماید. دوره تکامل این شته در زمستان ۳۰- ۱۹ روز و در تابستان ۲۸- ۸ روز است (Rivany, 1962).
طی بررسی های به عمل آمده در منطقه تربت حیدریه در سال ۷۲-۱۳۷۱ در مجموع ۷۲ گونه شته از روی نباتات زراعی ، درختان، درختچه ها، علف های هرز و گیاهان دیگر جمع آوری شده است که در بین آنها شته مومی کلم به عنوان یک شته مهم و با جمعیت بالا روی انواع صیفی نام برده شده است (شادمهری و رضوانی، ۱۳۷۴).
۲-۱-۲- پراکندگی
شته مومی کلم بومی اروپا بوده و در بسیاری از مناطق جهان یافت می شود. در نواحی گرمسیری اغلب محدود به قسمتهای مرتفع تر می شود. شته مومی کلم برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ در Oaho گزارش شده است(Hill, 1983 و Metcalf and Flint, 1963 و Zimmerman, 1948). این شته در ایران اولین بار توسط افشار در سال ۱۳۱۷ شرح داده شده است (بهداد، ١٣٧٧).
این حشره یک حشره پالئارکتیک^[۵] بوده و در اروپا، مدیترانه، آسیا، استرالیا، آفریقا، آمریکای شمالی و جنوبی و همچنین در منطقه خاور نزدیک وجود دارد (شکل ۲-۱). در ایران شته مومی کلم در اغلب نواحی بالاخص در منطقه شمالی و مرکزی خسارت وارد می نماید (بهداد، ١٣٧٧).
شکل ۲-۱ پراکنش شته مومی کلم در جهان (Amin and ElDefray, 1981)
۲-۱-۳- مرفولوژی
تخم ها سیاه و بیضوی، شته های ماده بی بال به رنگ سبز روشن تا تیره که سر نسبت به بدن تیره تر است و این تیرگی به صورت نواری تا انتهای شکم ادامه دارد. بدن از ماده مومی آردمانندی پوشیده شده است. ماده های بالدار کاملاً سبزرنگ و پوشیده از ماده مومی می باشند. سروسینه آنها خاکستری تیره است که تا روی شکم امتداد دارد. شاخک شش مفصلی و کورنیکول^[۶] ها قهوه ای هستند (شکل ۲-۲). طول بدن حشره بالغ بی بال ۳/۲میلی متر، طول شاخک ۶/۱ میلی متر، طول کورنیکول ۱۶/۰ میلی متر و طول دم ۲/۰ میلی متر است (بهداد، ١٣٧٧).

شکل ۲-۲ شکل عمومی از شته مومی کلم Brevicoryne brassicae (Amin and ElDefray, 1981)
۲-۱-۴- بیولوژی
در پاییز شته های بالدار روی خاک اطراف طوقه بوته های چلیپائیان جمع شده و افراد نر وماده را تشکیل می دهند و شته های ماده به طریق بکر زایی شته های ماده دیگری را به وجود می آورند که با نرهای موجود جفتگیری می نمایند وشته های ماده پس از جفتگیری قادرند ۴-۳ تخم زیربرگها و دمبرگها و یا در جوانه انتهایی بگذارند که تخم ها درحالت دیاپوز شرایط نامساعد زمستان را می گذرانند و در بهار تفریخ می شوند و شته های موسس را به وجود می آورند که آنها به طریق پارتنوژنز^[۷] (زنده زایی) تولیدمثل کرده و در مدت کوتاهی جمعیت زیادی را تشکیل می دهند (شکل ۲-۳).
شته های ماده در دوره زندگی کوتاه خود (زمستان ۳۰-۱۹روز و بهار-تابستان
۲۵-۸ روز) تعداد ۱۰۰-۸۰ عدد پوره می زایند و پوره ها نیز پس از گذشت چند روز و تغذیه کافی شروع به زاد و ولد می نمایند. بدین ترتیب درسال ۲۰-۱۵ نسل دارند درنتیجه جمعیت آنها در مدت کوتاهی به شدت افزایش پیدا می کند.
شته مومی کلم یا کلزا به دلیل پوشش مومی مقاوم، شرایط نامناسب طبیعی ۳۵+ الی ۱۴- درجه سانتی گراد را تحمل می کنند و دربرابر سموم شیمیایی تماسی و بعضی از دشمنان طبیعی مقاوم اسن و آستانه فعالیت آن بطور میانگین ۵+ درجه سانتی گراد می باشد.
بنابراین حتی در زمستان نیز جمعیت شته مومی در زراعت کلزا به نحو باورنکردنی افزایش می یابد (شهیدی و همکاران، ۱۳۸۱).
شکل ۲-۳ سیکل زندگی شته مومی کلم B. brassicae (Flint, 1985)

۲-۲- زنبور پارازیتویید Diaeretialla rapae
۲-۲-۱- معرفی زنبور Diaeretialla rapae

۲-۶- اثرات زیرکشندگی آفت کش ها
پلوکا و همکاران^[۲۸] دریافتند (۱۹۷۵) که زنبور Trichograma evanescens تیمار شده با متاسیستوکس^[۲۹]، یک کاهش موقت در تخمریزی را نشان می دهد. کرنز و استوارت^[۳۰] (۲۰۰۰ ) بیان می کنند که مقدار r_m برای شته Aphis gossypii که در معرض غلظت زیرکشنده آفت کش­های بی­فنترین^[۳۱]، کاربوفوران^[۳۲] یا آسفیت قرار گرفته تغییر نمی یابد که نشان دهنده عدم تاثیر این آفت کش ها روی تولیدمثل شته پنبه است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

کرنز و استوارت (۲۰۰۳) بیان می کنند که پیری­پروکسیفن^[۳۳] نه تنها اثر معنی داری روی پتانسیل تولیدمثلی شته Aphis gossypii دارد بلکه همچنین بطور معنی داری روی طول عمر این شته اثر می گذارد. شته های پرورش یافته روی گیاهان تیمار شده با دزهای بالای آفت کش بطور معنی داری دوره زندگی کوتاه­تری نسبت به شته های تیمار نشده دارند. شته های تیمار نشده بطور میانگین ۳۸ روز زندگی کردند، در حالیکه شته های تیمار شده با ۵/. پی­پی­ام پیری­پروکسیفین کمتر از ۲۰ روز زندگی کردند. ناصار و همکاران^[۳۴] (۱۹۷۳) گزارش کردند که ظرفیت های تولید­ مثلی شته سبز بال دار Schizaphis graminum بطور محسوسی با شبه هورمون­های جوانی تحت تاثیر قرار می­گیرد. نتایج آزمایش لشکری و همکاران (۲۰۰۷) نشان میدهد که هر دو سم ایمیداکلوپراید و پی متروزین^[۳۵] پارامتر­های رشد جمعیت شتهBrevicoryne brassicae ، از جمله r_m, R, T, λ را کاهش می دهند.
ونگ و همکاران^[۳۶] (۲۰۰۸) در آزمایشی اثر دز زیرکشنده چند حشره کش از جمله ایمیداکلوپراید و پریمیکارب^[۳۷] را روی پارامتر های جدول زندگی شته سبز هلو Myzus persicae از جمله r_m, R, T λ, را بررسی نمودند و نشان دادند تیمار های سم هر یک از پارامتر ها را به طور معنی­داری نسبت به شاهد کاهش می دهند. ابراهیم و یه^[۳۸] (۲۰۰۰) بیان می­ کنند زمانی که کنه شکارگر Neoseiulus logispinosus در معرض اثر زیرکشندگی آبامکتین^[۳۹] قرار گیرد، باعث کاهش در زنده ماندن و بقاء ماده ها می گردد. همچنین زمان پیش از تخمگذاری به مدت یک روز افزایش می­یابد، در حالیکه زمان تخمگذاری به مدت پنج روز کوتاه می شود و زادو ولد ماده­ها به نصف تقلیل می­یابد. لووری و سآرس^[۴۰] (۱۹۸۹) بیان می­ کنند باقیمانده سم آزینفوس­متیل^[۴۱] باعث کاهش زادو ولد شته سبز هلو Myzus persicae می­ شود.
مورس و زارع^[۴۲] (۱۹۹۱) دریافتند که تریپس Scirtothrips citri زمانی که روی برگ های حاوی باقیمانده دیکوفول^[۴۳] و مالاتیون^[۴۴] بود تعداد تخم های بیشتری را تولید نمود. دیتریچ و همکاران^[۴۵] (۱۹۷۴) معتقدند کنه دو نقطه­ای Tetranychus urticae زمانی که در معرض
حشره­کش­های کارباریل^[۴۶] یا د.د.ت قرار گیرد تعداد تخم کمتری تولید می کند.
منصور و همکاران (۱۹۸۷) در تحقیقی که درباره اثرات مستقیم و غیرمستقیم Azadirachtin بر روی کنه­ها انجام دادند به این نتیجه رسیدند که غلظت کم آن برای پرداتورها خطرناک نیست اما در عین حال باروری کنه‌های مضر را کاهش می دهد.
حیدری (۱۳۸۳) بیان می کند که دوز زیرکشنده حشره­کش فنپروپاترین^[۴۷] بطور معنی داری طول عمر حشرات کامل Trialeurodes vaporariaorum (سه تا پنج روز ) را نسبت به شاهد (هفت تا نه روز) کاهش می دهد. در حالیکه حشره‌کش های بوپروفزین^[۴۸] (یک تا هشت روز) و پیری پروکسی فن (چهار تا نه روز ) اختلاف معنی­داری با شاهد نداشتند.
کرافت ثابت می کند که اگر Bemisia tabaciدر معرض غلظت­های زیرکشنده بعضی از حشره‌کشها قرار گیرد میزان باروری آن افزایش و طول دوره یک نسل کوتاه می‌گردد.
جونز و همکاران^[۴۹] (۱۹۹۸) بیان میکنند طول عمر زنبورهای Eretmocerus tejanus بعد از کاربرد حشره‌کش­های بوپروفزین (۳۲/۳ روز ) و آزنیفوس متیل (۹/۳ روز) کوتاهتر از زنبور- هایی میباشد که روی آنها آبپاشی (۲/۴ روز ) شده بود. همچنین زنبورهای بالغی که در مرحله شفیرگی با بوپروفزین سمپاشی شده بودند چرخه زندگی کوتاهتری نسبت به زنبورهای بالغی داشتند که با آب، اندوسولفان^[۵۰] و تیودیکارب^[۵۱] سمپاشی شده بودند. کرافت^[۵۲] (۱۹۹۰) کاهش طول عمر را از اثرات زیرکشندگی محسوب می­نماید اما بیان میکند معیار مشخصی برای جدا کردن مرگ ومیر حاد از مرگ ومیر مزمن وجود ندارد. پارکر و همکاران^[۵۳] (۱۹۷۶) با ارزیابی کمی کاهش تخمریزی اثر کاهش طول عمر را روی افزایش جمعیت نشان داده اند. کوت و پلوکلا^[۵۴] (۱۹۷۰) و سینگ و همکاران^[۵۵] (۱۹۷۹) کاهش طول عمر را به عنوان یک اثر زیر- کشندگی بیان می­ کنند. قهاری و همکاران (۱۳۸۱) به دنبال تحقیقی که انجام دادند بیان می­ کنند تاثیر باقیمانده غلظت­های مختلف حشرهکش آبامکتین روی درصد زنده مانی و طول عمر و کارآیی (باروری) حشرات کامل زنبور Eretmocerus mundus نشان می­دهد که رهاسازی حشرات کامل پارازیتوئیدها روی برگ­های حاوی پوره­های آغشته به غلظت­های مختلف این حشره‌کش هیچگونه تاثیری روی درصد زنده­مانی و طول عمر و کارایی حشرات کامل زنبورنداشته است. البته لازم به ذکر می­باشد که بقایای حشره­کشها معمولاً به صورت اثرات منفی روی درصد زنده­مانی و یا رفتار نمود پیدا می‌کند. به عقیده کرافت (۱۹۹۰) تغییر در طول عمر با اثر گذاشتن بر میزان تخمریزی میتواند دینا میسم میزبان و دشمن طبیعی را تحت تاثیر قراردهد. حشرات عقیم از نظر نرخ ذاتی افزایش جمعیت معادل حشرات مرده به حساب می­آیند هرچند با اشغال ظرفیت تولید مثلی می توانند بر دینامیسم جمعیت­ها اثر بگذارند.
مطالعات هسیچ و آلن^[۵۶] (۱۹۸۶) در مورد اثرات حشره­کشهای مختلف روی یک زنبور پارازیتوئید شته با نام Diaeretiella rapae نشان دادند حشره کش های اسفیت، پرمترین^[۵۷] و متومیل^[۵۸] در طول عمر و باروری زنبور پارازیت تاثیر ندارند. نرخ رشد (مدت زمان لازم برای تولید یک نسل یا زمان لازم برای ظهور اولین نتایج) یک پارامتر بسیار مهم جدول زیستی است که ممکن است بر نرخ ذاتی افزایش جمعیت اثر بیشتری در مقایسه با باروری کل داشته باشد (Mackauer, 1986) لورنس و همکاران^[۵۹] (۱۹۷۹) نرخ رشد آهسته تری برای لاورهای سن سوم و شفیره Chrysoperla carnea که به روش قرار دادن حشر­ه کش در سطح بدنشان با آزینفوس متیل، اتیون^[۶۰]، کاربوفنوتیون^[۶۱] و کارباریل تیمار شدند، گزارش نمودند. چن و همکاران^[۶۲] (۱۹۹۹) بیان می ­کنند که در کمترین غلظت آزمایش شده پیروزول هیچ اثری روی رشد شته A. Gossypii نداشت ولی رشد شته Aphis pisum ۱۶ درصد کاهش داد ولی در غلظت­های بالاتر رشد به طور چشمگیری هم برای شته A. Gossypii و هم شته A. pisum کاهش پیدا میکند. پارکر و همکاران (۱۹۷۶) گزارش کردند که دزهای زیرکشندگی مالاتیون دوره پیش از تخمریزی Menochilus sexmaculatus را بسته به مقدار دز، کاهش یا افزایش داد. دز برابر یک دهم موجب طولانی­تر شدن دوره قبل از تخمریزی را به میزان ۱۴ % کوتاهتر کرد، در حالیکه LD₅₀ دوره قبل از تخمریزی به میزان ۳۴ % گردید. به عقیده کرافت (۱۹۹۰) نرخ رشد معیاری حیاتی در جدول زندگی است که بر نرخ ذاتی افزایش جمعیت تاثیر میگذارد. هرچند نرخ رشد سریعتر، اغلب به نرخ افزایش ذاتی بزرگتر منجر شده و از آن به عنوان یک شاخص سازگاری استفاده میشود، ولی باید به این نکته توجه کرد که در دشمنان طبیعی و بخصوص در پارازیتوئید­ها، این افزایش میتواند موجب برهم خوردن هماهنگی فنولوژیک میزبان و دشمنان طبیعی شده و از این بابت تاثیر منفی داشته باشد.
چن و همکاران (۱۹۹۹) بیان میکند استفاده از μg/ml 40 پیروزول در شته A.pisum مانع از تغذیه شده و همچنین در غلظت μg/ml 200 اثر تحریک غذایی خفیفی روی A. gossypii که از پنبه تغذیه می­نماید، دارد.
سایمینگتون^[۶۳] (۲۰۰۳) در بررسی اثر حشره­کش اندوسولفان روی Orgilus lepidus بیان میکند که از غلظت مزرعه ای این آفتکش تمام لاروها را قبل از به پیله رفتن اندوسولفان به میزان ۵۰% بیرون آمدن از پیله را کاهش می دهد. در عین حال شروع به پیله رفتن را تقریباً یک روز به تاخیر می­ اندازد. همچنین بیان می کند حشره بالغ و لارو سن اول و چهارم بید سیب زمینی Phthorimea operculella ممکن است به علت قرار گرفتن در معرض بقایای سم قبل از شفیرگی از لانه خارج شود. کرافت (۱۹۹۰) اظهار می­دارد اثرات زیرکشندگی روی رفتار دشمن طبیعی شامل تاثیر روی حرکت عمومی، رفتار جستجوگری دشمن طبیعی دارد. صابر (۱۳۸۰) به نقل از چیورتون^[۶۴] (۱۹۸۴) بیان می کند که کرت­های تیمار شده با حشره‌کش­های فنیتروتیون^[۶۵] و فن­والریت^[۶۶] در مقایسه با شاهد تعداد بیشتری از حشرات Pterostichus melanaris در طول چندین هفته شکار می کند. همچنین ماده هایی که معده آنها پر از غذای جامد در تیمارها نسبت به شاهد بطور معنی داری کمتر بود وی نتیجه گرفت دلیل اصلی برای شکار بیشتر کارابیدها در تله‌های گودالی بعد از استفاده از آفت­کشها، زیادتر شدن میزان جستجو به دلیل گرسنگی میباشد.
هاینس^[۶۷] (۱۹۹۸) بیان می کند که در برخی از حشره­کشها غلظت­های زیرکشندگی ممکن است مصرف غذا توسط حشره را افزایش دهد. اوبرین و همکاران^[۶۸] (۱۹۸۵) نشان دادند، زنبورهای پارازیتوئید Bracon mellitor که تحت تاثیر کلردایمفورم قرار گرفته بودند به مقدار زیادی از آب عسل تغذیه می کنند. جونز و همکاران (۱۹۹۸) در بررسی اثرات کشندگی و زیرکشندگی تعدادی از حشره کش­های روی زنبور پارازیتوئید Eretmocerus mundus , E. tejanus نشان دادند که با قرار دادن مراحل مختلف رشدی زنبور در حالی که در بدن میزبانargentifolii Bemisia در حال رشد بود، طول عمر حشرات کامل ظاهر شده در تیمارها و شاهد به طور معنی داری تفاوت دارد. تیو و ویگ (۱۹۹۱) در آزمایشات خود نشان دادند که حشره­کش های پریمیکارب، پرمترین و مالایتون باعث اثر دورکنندگی روی زنبور پارازیت rapae Diaeretieilla میشوند. بورگمیستر و همکاران (۱۹۹۳) در مطالعات خود نشان می دهند که یک رفتار پارازیتوئید شته با نام Aphidius rhopalosiphi تحت تاثیر باقی مانده حشره کش فن والریت روی بوته های آلوده، زمانی که بوته های آلوده به حشره­کش فن والریت (پیرتروئید) درکنار بوته های عاری از حشره­کش قرار گیرد تعداد برخورد زنبور با گیاه سمپاشی شده نسبت به شاهد کاهش می یابد.
ناصار و همکاران (۱۹۷۳) گزارش میکنند که شته Schizaphis graminum که با شبه هورمونهای جوانی در دزهای ppm 1000 تیمار شده ­اند بطور نامطلوبی ظرفیت تولید مثلی را تحت تأثیر قرار میدهد.
توماس و پی منتل^[۶۹] (۱۹۸۵) در مطالعه پارامترهای جدول زندگی و زادآوری نشان میدهند که تحت شرایط خاص، در هر لحظه مشخص جمعیت آزمایشی Myzus persicae در نرخی حدود ۳۵ % افزایش می­یابد و با میانگین طول یک نسل در حدود ۱۱ روز در یک محیط نامحدود، این نرخ رشد جمعیتی برابر با ۱۱۵۲ ماده پس از هر نسل تولید میکند. لاوری و سیرز (۱۹۸۹) مینویسند شته‌های سبز هلو Myzus persicae که با حشره‌کش آزینفوس متیل در مزرعه سیب زمینی تحت تأثیر قرار گرفته بودند ۲۰ تا ۳۰ % نتاج بیشتری از شته‌هایی که در معرض این حشره­کش قرار نگرفته بودند تولید کرده بودند. نتایج آنها نشان میدهد که آزینفوس متیل مستقیماً بعنوان محرک تولیدمثل این شته عمل میکند ولی افزایش در تولید مثل ممکن است در اثر سایر عوامل نیز باشد. حیدری در سال ۱۳۸۲ به نقل از کرافت (۱۹۹۰) مینویسد اگر B.tabaci در معرض غلظت­های زیرکشندگی سموم قرار گیرد میزان باروری آن افزایش و طول دوره نسل آنها کوتاه میگردد و این میتواند بهترین دلیل برای طغیان مجدد این حشره بعد از سمپاشی باشد. لاوری و سیرز (۱۹۸۹) در ادامه مقاله خود مینویسند افزایش تولید مثل شته سبز هلو که در معرض آزینفوس متیل قرار گرفته اند نه ناشی از تغییرات در گیاه سیب زمینی بوده و نه ناشی از انتخاب استرین^[۷۰] مقاوم شته سبز هلو که دارای میزان بالاتری از تولیدمثل می­باشد ظاهراً حشره­کش آزینفوس متیل تولیدمثل شته سبز هلو را با مکانیزم ناشناخته­ای تحریک کرده­است. لاوری و سیرز (۱۹۸۹) شته سبز هلوی پرورش یافته در روی برگهای سیب زمینی که با محلول ۵۵۰ ppm آزینفوس متیل تحت تیمار قرار گرفته بودند ۱۰ درصد نوزاد بیشتری تولید نمود.
سان (۱۹۴۵) بیان میکند شته Aphis rumicis که بر روی برگهای بریده شده گیاه لادن که تحت تیمار روتنون^[۷۱] و پودر تالک^[۷۲] بودند نسبت به شته­هایی که فقط تحت تیمار تالک بودند به میزان حداکثر ۴۰ درصد تولید پوره بیشتری داشتند. جیمز و پرایس در سال ۲۰۰۰ بیان می­ کنند سمپاشی با ایمیداکلوپراید، باروری کنه دو نقطه­ای را افزایش میدهد. کنه‌ هایی که تحت تأثیر ایمیداکلوپراید قرار گرفته­اند، ۷۰ % تخم بیشتری در طول زندگیشان میگذارند و زادآوری را تا ۵۰ % افزایش میدهند.
به عقیده چاپمن و آلن^[۷۳] (۱۹۴۸) دلیل دیگر برای طغیان جمعیت شته­ها اینست که حشره‌کش­ها ممکن است تعادل غذایی را در گیاه تیمار شده بر هم بزنند که سبب افزایش رشد و تولیدمثل شته‌ها شوند. رادکلیف^[۷۴] (۱۹۹۳) بیان میکند بیشترین مورد برای طغیان شته‌ها که پس از استفاده از حشره کشها اتفاق می­افتد، حذف دشمنان طبیعی توسط حشره‌کش­ها می­باشد که رشد غیر قابل کنترل جمعیت شته­های مقاوم را باعث میشود. سایمینگتون (۲۰۰۳) مینویسد غلظت زراعی سم اندوسولفان تمام لاروهای بید سیب‌زمینی operculella Phthorimaea را قبل از به پیله رفتن و بعد از ۲۴ ساعت در معرض قرار گرفتن می­کشد اما غلظت ۴% زراعی سم اندوسولفان به میزان ۵۰ % از پیله بیرون آمدن Orgilus lepidus را کاهش میدهد. این سم همچنین شروع به پیله رفتن را تقریباً یک روز به تأخیر می­ اندازد.
همچنین استفاده از غلظت ۴% توصیه شده آفتکش تیودیکارب^[۷۵] خروج از پیله را در O.lepidus را تقریباً به مدت ۳۶ ساعت جلو می­ اندازد. در ضمن بیان میکنند آفت‌کشهای پریمیکارب و ایمیداکلوپراید اثر معنی داری بر پیله رفتن و از پیله بیرون آمدن نداشتند. کرنز و گایرول^[۷۶] (۱۹۹۳) معتقدند استفاده از مقادیر زیرکشنده آفتکش سولپروفوس^[۷۷] تحرک و پویایی پویایی شته‌ها را تحریک میکند.
مورس و زارع (۱۹۹۳) گزارش میکنند، Scirtothrips citri زمانی که روی برگهایی که شامل دوزهای زیرکشنده مالاتیون و دیکوفول قرار میگیرد تخم بیشتری را تولید میکند.
دیتریچ و همکاران (۱۹۷۴) گزارش میکند کنه Tetranychus urticae هنگامی که در معرض کاربایل یا ددت قرار گیرد تعداد تخم کمتری را تولید میکند.
بمفو و استارک (۲۰۰۲) بیان میکنند در معرض بودن زنبور Diaeretiella rapae پارازیتوئید Brevicoryne brassica با سیلگارد ^[۷۸]۲۳۰۹ و پی­متروزین منجر به کاهش نرخ (Ro) خالص تولید مثل ،(rm) نرخ ذاتی افزایش جمعیت و جایگزینی خالص میشود.
فصل سوم
مواد و روش ها
۳-۱-کلنی‌شته
شته­ها‌ی B. brassicae از مزارع کلزای شهرستان اقلید جمع‌ آوری شده و پس از شناسائی و خالص‌سازی به گلخانه‌ی حشره‌شناسی دانشکده‌ی کشاورزی شیراز جهت تکثیر و ایجاد کلنی منتقل شدند (شکل ۳-۱). شته‌های موجود در مزرعه همراه با برگهایی که بر روی آن فعالیت ‌داشتند بریده شده و روی بوته‌های کلزای موجود در آزمایشگاه قرار داده شدند. گیاهان کلزا که برای پرورش شته ها در نظر گرفته شده بودند در گلدان‌های پلاستیکی به قطر و ارتفاع هفت و ده سانتیمتر کاشته شده و هر روز آبیاری می‌شدند. این گیاهان زمانی که به مرحله‌ی چهاربرگی ‌رسیدند برای پرورش شته و تشکیل کلنی مورد استفاده قرار ‌گرفتند (شکل ۳-۲). گلدان‌های حاوی شته درون قفسه‌های از تور ساخته شده قرار داده شدند و در شرایط گلخانه‌ای با دمای ۲۵± درجه‌ی سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۵±۶۰ درصد و دوره نوری طبیعی نگه‌داری شدند. به طور منظم گلدان‌هائی که پژمرده می‌شدند با گلدان‌های تازه تعویض شدند.
شکل ۳-۱ یکی از مزارع کلزای آلوده به شته مومی کلم در شهرستان اقلید
شکل ۳-۲ گیاهان کلزا در مرحله چهار برگی و آماده برای ایجاد کلنی
۳-۱-۱- هم‌سن‌سازی شته‌ها
برای هم‌سن‌کردن شته‌ها ، تعدادی از حشرات کامل دخترزای بی‌بال روی گیاهان سالم انتقال یافته و به آن‌ها اجازه داده شد تا به مدت ۲۴ ساعت پوره‌زائی داشته باشند. پس از ۲۴ ساعت حشرات کامل حذف گردیدند و به پوره‌ها امکان داده شد تا رشد و نمو خود را طی کرده و به سن بلوغ برسند (Elbert and Cartwright, 1977).
۳-۲- کلنی دشمن طبیعی
شته‌های مومیائی شده از مزارع کلزای شهرستان اقلید به منظور پرورش زنبور پارازیتویید D.rapae به دقت با قلم‌مو جمع‌ آوری شده و به داخل اتاقک رشد منتقل گردیدند. شته‌های مومیائی‌شده در اتاقک رشد درون‌پتری ‌هایی به قطر هشت سانتی‌متر و عمق یک سانتی‌متر نگه‌داری شدند. به منظور ایجاد تهویه‌ی کافی درب پتری‌‌ها دارای سوراخی به قطر ۵/۲ سانتی‌متر بود که توسط توری ارگانزا پوشیده شده بود ( تا در صورت خروج زنبورهای بالغ از شته‌ها از فرار آن‌ها جلوگیری به عمل آید). این شته‌های مومیائی شده تا زمان تفریخ و خروج زنبور در اتاقک رشد با دمای ۱±۲۵ درجه‌ی سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۵±۷۰ درصد و دوره‌ی نوری ۱۶ ساعت روشنایی و ۸ ساعت تاریکی نگهداری ‌شدند. زنبورهای خارج شده از این شته‌های مومیائی پس از شناسائی جهت ایجاد نسل آزمایشگاهی وارد گلخانه شده و درون قفس‌های ویژه‌ی پرورش زنبور پارازتیوئید قرار گرفتند. این قفس‌ها دارای طول و عرض و ارتفاع به ترتیب ۹۰× ۴۵×‌۴۵ سانتیمتربودند. قفس ها طوری طراحی شده بودند تا در زمان آب دادن به گلدان‌ها و تغذیه‌ی زنبورها از فرار آن‌ها جلوگیری به عمل آید (شکل ۳-۳). یکی از اضلاع قفس‌ها از تلق شفاف‌ساخته شده بود تا بتوان براحتی بر روند رشد و تکثیر زنبورها نظارت کرد اضلاع دیگر نیز توسط توری با مش ظریف پوشیده شده بودند تا در ضمن جلوگیری از فرار زنبورها تهویه‌ی لازم فراهم شود (شکل ۳-۴). زنبورها بصورت روزانه بوسیله‌ی آب عسل ۵۰­درصد تغذیه شدندو در حین پرورش زنبورها سعی شد حتی‌الامکان از وورد هیپرپارازیتوئیدها و شکارگر‌ها به داخل کلنی جلوگیری شود.
شکل ۳-۳ درب ویژه قفس استفاده شده برای پرورش زنبور Diaeretiella rapae
شکل ۳-۴ ضلع شفاف قفس استفاده شده برای پرورش زنبور Diaeretiella rapae
۳-۲-۱- هم‌سن‌سازی زنبورها
به منظور بدست‌آوردن زنبورهای هم‌سن با توجه به تعداد زنبور مورد نیاز جهت انجام هر یک از آزمایش‌های زیست‌سنجی تعدادی شته‌های پارازیته‌شده توسط قلم مو از داخل قفس‌ها برداشته شده و به اتاقک رشد منتقل شدند. این شته‌های مومیائی به مدت ۲۴ ساعت در داخل اتاقک رشد با درجه‌حرارت ۱±۲۵ درجه‌ی سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۵±۷۰ درصد و دوره‌ی نوری ۱۶ ساعت روشنائی و ۸ ساعت تاریکی قرار گفتند. پس از گذشت ۲۴ ساعت زنبورهای تفریخ شده بعنوان زنبورهای همسن توسط آسپیراتور^[۷۹] از داخل پتری برداشته شده و بطور جداگانه تا انجام آزمایش‌های زیست‌سنجی نگهداری شدند.
۳-۳- تهیه‌ی عصاره‌های گیاهی
نمونه های گیاهی در این پژوهش با توجه به بررسی منابع مختلف مبنی بر داشتن اثر حشره کشی جمع آوری گردیدند. نمونه ها بصورت خشک تهیه شده و جهت عصاره گیری از گیاهان ابتدا ۲۰ گرم از هر نمونه گیاه خشک شده با آسیاب برقی پودر و در یخچال با دمای ۴ درجه سانتی گراد نگهداری شد (شکل ۳-۵).
چون ماده موثر موجود در گیاه ممکن است قطبی، غیر قطبی و یا حد واسط باشد جهت انجام این آزمایش از ۳ حلال متانول(قطبی)، هگزان(غیرقطبی) و استون(حدواسط) استفاده گردید.
برای عصاره گیری ۲۰ گرم از گیاه پودر شده درون ظرف شیشه ای درب دار قرار گرفته و ۱۰۰ میلی لیتر حلال روی آن ریخته شد و دور آن با فویل پوشانده شد تا از تابش نور به آن جلوگیری شود. سپس داخل ظرف یک مگنت انداخته شد و به مدت یک ساعت روی همزن^[۸۰] با سرعت ۵۰۰ دور در دقیقه قرار داده شد (شکل ۳-۶).
این مخلوط عصاره و تفاله به مدت ۲۴ ساعت در یخچال با دمای ۴ درجه سانتیگراد نگهداری و پس از خارج کردن از یخچال یک کاغذ صافی را در قیف شیشه ای گذاشته و قیف را در ارلن ۵۰۰ میلی لیتری قرار داده و عصاره را داخل قیف روی کاغذ صافی ریخته تا عصاره از تفاله جدا شود.
پس از استحصال عصاره رویی مجدداً ۲۰ میلی لیتر حلال را روی تفاله ریخته و بمدت یک ساعت روی همزن با سرعت قبلی گذاشته شد و مانند مرحله قبل عصاره آن استخراج شد. عصاره استخراج شده توسط دستگاه تقطیر در خلا در دمای ۴۰ درجه سانتیگراد و سرعت ۱۰۰ دور در دقیقه تغلیظ گشت بطوریکه در پایان حجم نهایی عصاره تغلیظ شده به ۳۰ میلی لیتر رسید (شکل ۳-۷).
عصاره های تهیه شده در شیشه های درب دار تیره رنگ داخل یخچال نگهداری و روی آنها برچسب زده شد و تاریخ عصاره گیری ثبت گردید.
شکل ۳-۵ آسیاب برقی استفاده شده برای پودر کردن گیاهان روناس و کلپوره
شکل ۳-۶ مگنستایر مورد استفاده جهت عصاره گیری
شکل ۳-۷ دستگاه روتاری مورد استفاده برای عصاره گیری
۳-۴- آزمایش‌های زیست‌سنجی
۳-۴-۱- تعیین حلال‌مناسب
آزمایش های مقدماتی به منظور بررسی پتانسیل حشره کشی عصاره هر یک از گیاهان بصورت آزمایش فاکتوریل (فاکتور اول گونه های گیاهی فاکتور دوم نوع حلال) در قالب طرح کاملاً تصادفی با ۳ تکرار روی شته B. brassicae و زنبور D. rapae انجام شد.
هر واحد آزمایشی شامل یک پتری دیش با قطر هشت سانتی متر و عمق یک سانتیمتر بود که کف آن کاغذ صافی قرار گرفته بود. برای انجام آزمایش محلولی با غلظت ۳۰۰ میکرولیتر بر میلی لیتر از عصاره های روناس و کلپوره استحصال شد و توسط برج سم پاش روی کاغذ صافی اسپری شد. در تیمار شاهد هم بسته به نوع حلال، از حلال مورد نظر استفاده گردید و روی کاغذ صافی اسپری شد. پتری ها به مدت دو ساعت در دمای اتاق نگهداری شدند تا حلال بخار شود. پس از آن درب پتری ها بسته شده و درون هر پتری ۲۰ عدد زنبور هم سن ماده قرار داده شد. پتری ها در انکوباتور در دمای ۲۵ درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی ۷۰ درصد قرار داده شدند و تعداد حشرات تلف شده پس از ۳۶ ساعت شمارش گردیدند.در طول این مدت آب و عسل در اختیار زنبورها قرار گرفت. لازم به ذکر است برای انجام این آزمایش برای شته B. brassicae بجای کاغذ صافی از اسپری کردن عصاره روی گیاه استفاده گردید و پس از بخار شدن حلال شته های هم سن بوسیله قلم موی ریز با دقت بر روی گیاهان منتقل شدند.
۳-۴-۲- تعیین غلظت مناسب
در این مرحله‌ دزهای مختلفی از هر عصاره به صورت جداگانه روی حشرات با ۳ تکرار مورد بررسی قرار گرفتند برای انجام آزمایش‌های این قسمت از پتری ‌هایی با قطر هشت سانتی‌متر و عمق یک سانتیمتر که کف‌آن‌ها با کاغذ صافی پوشانده شده بود استفاده گردید ، به منظور انجام آزمایش‌های زیست‌سنجی برای شته از روش کاربرد غیر مستقیم استفاده گردید. به منظور استفاده از این روش از یک دستگاه برج سم‌پاش دستی که تولید یک باقیمانده‌ی ۱۰±۱۶۹ می‌کرد استفاده گردید (شکل ۳-۹). این دستگاه بدین جهت انتخاب شد که برای تولید یک اسپری کالیبره شده طراحی شده است. و در واقع شرایطی بسیار نزدیک به شرایط مزرعه‌ای را نیز فراهم می‌سازد. شته‌ها در معرض باقی‌مانده‌ی عصاره‌ها بر روی برگ‌های کلزا قرار گرفتند. عصاره‌ها همانطور که ذکر شد توسط برج سم‌پاش روی برگ‌های گیاهان کلزا که جدا شده بودند در مرحله‌ی دو برگی پاشیده شد و اسپری حلال بعنوان شاهد استفاده گردید. پس از وارد کردن شته‌ها روی گیاهان کلزا ریشه این گیاهان توسط پنبه‌ی خیس‌پوشانده شد تا در طی انجام آزمایشات این مرحله شادابی گیاه حفظ شود. در این آزمایش‌ها داخل هر پتری‌دیش ۱۰ شته روی برگ‌های رهاسازی گردید و برای هر غلظت چهار تکرار استفاده شد. پس از گذشت ۲۴ ساعت حشرات تلف شده شمارش گردیدند. مرگ و میر بصورت درصد حشرات مرده نسبت به تعداد اولیه در هر تکرار محسابه گردید و برای اصلاح درصد مرگ و میر از فرمول ابوت (۱۹۲۵) به شرح زیر استفاده شد.
T=درصد مرگ و میر در تیمار

چنین گفت کای سیّد رهنمای
به ایوان مسجد برآی ای رسول
ببینی به میدان مردان کین
یکی پربزد در زمان جبرئیل
نهاد گمان از یقین برگرفت
همه دیدنیها سراسر بدید
که گم کرد در گرد خورشید راه
زمین خاک با خون برآغشته دید
( ابن حسام، ۱۳۸۲: ۱۴۶ )

۴-۲-۱-۱- رابطه پیامبر و امیرالمؤمنین در منظومه علی نامه تردیدی نیست که رابطه حضرت پیامبر (ص) با امیرالمؤمنین (ع) رابطه ای بسیار نزدیک و صمیمانه بوده است، به گونه ای که احدی از اصحاب پیامبر (ص) در هیچ زمینه ای قابل رقابت و برابری و مقایسه با او نیست. به همین لحاظ پیامبر(ص) در زمینه ها و مناسبت های مختلف، راجع به برادر خویش یعنی حضرت امیرالمؤمنین (ع) و پرهیز از مخالفت با او سفارش نموده است. همچنین برای حضرت امیرالمؤمنین (ع) گاهی در هنگام نازل شدن وحی می فرمود: «یا علی ادعا می کنیم خداوند این آیه را چشم و گوش تو قرار دهد.» (حاکم نیشابوری، بی تا :، ج ۳۵،۹۸)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در بحارالانوار روایت ذیل آمده است: «سرور عرب،علی را برایم فراخوانید،عایشه گفت: مگر شما سرور عرب نیستید؟ فرمود من سرور فرزندان آدمم و علی سرور عرب است.» ( مجلسی،۱۳۶۲:ج۵۵، ۹۷) ابیات زیر شاهد مثالی است از نگاه سراینده به این روایات.

شنیده بدم از پیامبر درست
سپردست ما را بتو مصطفی
ترا مصطفی میر وسالار کرد
تودریاب و آباذ کن شرع را

که حبل المتین پاک دین حیدرست
ترا کرد بر شرع قضاء القضاء
چنین کا ر بر امر جبار کرد
تواصلی به پروز کنون فرع را
( دیوان،۱۳۸۸:۷پ ـ۸ر )

حضرت علی (ع) می فرماید: «أنا مِن الرَسولِ الله ِ کالعُضدِ و کالعَضُدِ من المنکبِ وکالذَراع من العضه» نسبت من با رسول خدا مانند بازو نسبت به شانه و دست به بازوان است. ( ابن ابی الحدید،۱۴۰۴:ج ۷،۳۱۵ ) و نیز«لَقَد کُنتُ اتّبعُهُ الفصیلِ أثَرَ أمَه»: «من مانند بچه شتری که دنبال مادرش می دود، مطیع رسول خدا بودم.» (ابن ابی الحدید،۱۴۰۴: ج ۷،۳۱۶ )
در توصیفی که سراینده از شایستگی حضرت علی برای رسیدن به مسند خلافت و جانشینی پیامبر(ص) دارد، چنین می گوید:

همی گفت هر کس سخن بر هوا
چنین آمد از قوم یکسر جواب
ولیکن چنین کس بعالم درون
امام أنام است و جفت بتول
بعلم وفا آدم دیگرست
خدای جهاندار او را ولی

ز بهر امامت برو و ریا
که اینست بی شک طریق صواب
بجز مرتضا نیست ایذر کنون
مر او را وصی کرده بر دین رسول
به گوهر ابا مصطفی هم سرست
اسد خواند مادرش و احمد علی
( دیوان،۱۳۸۸:۵پ، ۶ر)

بمالید چاچی کمان را به چنگ
بزد نعره ای حیدر تیز هوش
برانگیخت دلدل سپهدار دین
به خون تیغ و بازو برون کرده بود
علی گفت مرگ تو نام من است
منم شاه مردان و شیر خدای

سواران بر اسبان کشیدند تنگ
سر وسینه و سفت مرد دلیر
برآن لاله سنبل به بار آمده
نگهدار لختی براین بوم پی

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

گشاد سواران نمایم به تو
بنالید چرخ از گشاد خدنگ
به چرخ بلند اندر افتاد جوش
ز نعلش بجنبید ساحل زمین
زمین چو دریای خون کرده بود
بدین تیغ کاندر نیام من است
به مردی عدو بند و کشور گشای
( ابن حسام، ۱۳۸۲: ۲۵۸ )

«علی (ع ) مظهر رب النوع انواع گوناگون عظمت ها، قداست ها و احساس های مطلق است، ازآن گونه مطلق هایی که بشر همواره دغدغه دیدن و پرستیدنش را داشته، و هرگز نبوده و معتقد شده بود که ممکن نیست در کالبد یک انسان تحقق پیدا کند و ناچار می ساخته است.» ( شریعتی، بی تا: ۵۳ ) علی(ع) که مظهر خیر و فداکاری ودلاوری و سرشار از زیبایی های معنوی است، علیه دنیایی که در آن قوای شر زندگی می کنند، قیام کرده و مردم را از گمراهی و تاریکی و وسوسه های نیرو های اهریمنی به سعادت و بهشت جاویدان هدایت می کند. او خیر کاملی است که علیه شر «دیوان واژدهان» قیام می کند. آنچه از متن روایات و داستان ها پیداست جدال میان دو قوای خیروشر است و بیانگر این است که علی (ع) انسان آرمانی و حماسه ای است که در غالب پهلوانی در صحنه وسیع نبرد نیکی و بدی نمودار می شود. وهنرمند او را با بیانی زیبا به تصویر می کشد.

گرفتند دیوان به گرد اندرش
یکی دیو بر پشت پیلی بلند
یکی همچو شیر و یکی چون پلنگ
روان را به فرمان یزدان سپرد
به هر سو که بازو برافراشتی
بیفکند چندان ز دیوان گروه
زبس تیره جیحون که از خون رسید

گشادند چنگال بر پیکرش
یکی مار در دست او چون کمند
یکی همچو پیل و دگر چون نهنگ
دو دسته به گرز گران دست برد
ز کشته زمین را بینباشتی
که از کشته هر سو تلی شد چو کوه
از آن کشتگان خون به جیحون رسید
( ابن حسام ، ۱۳۸۸: ۱۱۴ )

«دلدل، مرکب حضر ت علی (ع) است که «بنا بر روایات شیعی حضرت رسول اورا با چند اسب دیگر و الاغ مخصوص خود به امیرالمؤمنین علی (ع) بخشید که در جنگ ها بر آن سوار شوند. دلدل در ادب فارسی به نام اسبی پر آوازه و خوشنام و مظهری از نیکی ها معرفی شده است» ( یاحقی، ۱۳۷۵: ۱۹۵ )
وعلی (ع) انسانی مبارز، فداکار، تسلیم ناپذیر و سمبلی از خیر و صلاح و تمامی خوبی هاست و در مقابل موجوداتی که به عنوان مظهر فساد و ویرانی ها ست، قرار می گیرد. این روایات و داستان ها به سبب دارا بودن نمادهای تصویری و جنبه های تشبیهی و خارق العاده موجب شد که نگار گران اساطیری و همچنین تزیینی عناصر داستان برای نشان دادن مظاهر خیر و شر بهره ببرند.
نگار گران کهن از این نمادها به خوبی استفاده کرده و به تصاویر خود غنای خاصی بخشیدند. بازتاب تصویری این ارتباط رابه گونه ای می توان در چند نگاره که منسوب به فرهاد است و برگی از خاوران‌نامۀ ابن حسام می باشد، مشاهده کرد. حضرت علی (ع) و نبرد او با اژدها، موضوعی است که نگار گر با ذوق به آن پرداخته است. صحنه ای که در آن نبردی صورت گرفته و علی (ع) که پهلوان حماسی این نگاره می باشد، سوار بر دلدل صورتی رنگ در مرکز صحنه نشان داده شده، حضرت عمامه سفید بر سر دارد و سرایشان از حدود شانه ها در هاله ایی طلایی به صورت شعله های بلند پوشیده شده و حالت روحانی و الهی به او داده است. «اژدها نیز، هیولای افسانه ای است به شکل خزنده ای با بال‌های فراخ و چنگال ها و دندان های رعب انگیز و در بیشتر مواقع شعله های آتش از دهان آن بیرون جهد و برخی نیز از دهان او به عنوان دروازه جهنم یاد می کنند،تا به این وسیله ژرفای پلیدی و نا هنجاری را منعکس سازند.
نقش اژدها به عنوان نیروی اهریمنی است در کلیه روایات، اهرمن به تباه ساختن جهان خیر می‌کوشد و در ادب فارسی به عنوان مظهر شرارت و زشتی، در برابر ایزدان و گاهی با الهام از اندیشه‌های سامی به جای ابلیس و در برابر فرشتگان معر فی شده است.» ( یاحقی، ۱۳۷۵: ۲۰۱ )
به همین جهت علی (ع) که صفات خیر ونیکی را به همراه دارد، اژدها را مانعی در برابر اندیشه های ایزدی می داند و بر آن فائق می آید و جدال او با این موجود اهریمنی به دلیل نیک خواهی برای بندگان است تا در آسودگی خاطر زندگی کنند. حضرت علی (ع)، دلدل و ذوالفقار نشانه هایی از مظاهر خیر هستند. ذوالفقار، تنها شمشیری است که در سر دارد و دارای نیروی معجزه آسایی است و متعلّق به حضرت امیر می باشد. ودر روایتی است که «جبرئیل آن را از بهشت برای حضرت علی (ع) می آورد. و در «جایی دیگر، باز تیغ و غلاف آن در ارتباط با گوشه ای از داستان آدم توصیف شده است. آهن تیغ ممدوح همسال آدم است، غلافش حلّه ای است که آدم در بهشت به تن داشت و نقطه مروارید در این غلاف شیر خداست که بر حلۀ آدم ریخته است.» ( پور نامداریان، ۱۳۶۹: ۱۷ )

که یا پیر ما را توبنمای روی
دگر باره زد بانک حیدر صواب
بنیزه کنم با تو زان پس عتاب
کتا از چه ما دیر داذی جواب
نپروردم از دین توخویشتن
یکی با جهاندار بوذم براز
ز تو عبرتی دیدم ای تنگ بخت
کزین دیرمن هر سو آتش بجست
همی کرد آتش سوی من رها
هم اکنون تو رویت بحیدر نمای
ترا ونبی را به فرمان شدم
(ربیع، ۱۳۸۸: ۱۵۸پ – ۱۵۹ر)

و نیز داستان تشنه شدن لشگریان حضرت علی (ع) و داستان چاه آبی که از زیر سنگ بیرون آمد و نوشته هایی که به عبری و خطّ سیاه بر آن سنگ نوشته بودند و در آن نوشته ها نام «ایلیا» به عنوان نام دیگر علی (ع) دیده می شود و نام دوازده وصی، که به طور آشکاری نشان دهندۀ آن است که سراینده این منظومه شیعۀ اثنا عشری است. ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه ( ۱۴۰۴:ج۷، ۲۲۸ ) با شرح بیشتری آن را از نصر بن مزاحم روایت کرده است. چون أمیرالمؤمنین (ع) به جانب صفیّن حرکت کرد یاران وهمراهان آن حضرت گرفتار تشنگی سختی شدند و هر چه آب همراه داشتند، تمام شد، پس به دنبال آب به سمت چپ و راست بیابان رفتند و اثری از آن ندیدند، أمیرالمؤمنین (ع) آنان را ازراه و جاده به سویی برد و کمی راه رفتند، پس دیری در میان بیابان پدیدار شد، علی (ع) آنان را به جانب آن دیر برد تا به پای آن رسید. پس دستور داد کسی آن دیر نشین را آواز دهد که سر از دیر بیرون آورد، او را آواز دادند و سر بیرون کرد و از کرامات امام برآن راهب آشکار شد و حضرت سبب مسلمان شدن آن راهب شد. أمیرالمؤمنین (ع) به او فرمود: آیا نزدیک جایگاه تو آبی هست که این گروه سیراب شوند؟ گفت:چه دور است ، میان من و میان آب ! بیش از دو فرسنگ فاصله است، در این نزدیکی هیچ آب پیدا نمی شود و من خودم در این جا ماهی یک بار برایم آب می آوردند واگر در آن صرفه جویی نکنم از تشنگی هلاک خواهم شد، أمیرالمؤمنین (ع) به لشگریان فرمود: آیا شنیدید دیر نشین چه گفت؟ گفتند: آری، آیا دستور فرمایی بدانجا که اشاره کرد برویم تا نیرو و تاب و توان ازما نرفته شاید به آب برسیم.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

امیرالمؤمنین (ع) به لشگریان فرمود: نیازی بدان نیست و سپس گردن استر سواریش را به سوی قبله کرده و به جای نزدیکی از آن دیر اشاره فرمود و بدیشان گفت: آنجای زمین را کنید، پس گروهی از ایشان رفتند و به وسیلۀ بیل آنجا را کندند، سنگ بزرگ و برّاقی آشکار شد، عرض کردند: ای امیرمؤمنان دراینجا سنگ بزرگی است که بیل ها در آن کارگر نیست. حضرت فرمود: این سنگ روی آب است و اگر از جای خود حرکت کند به آب خواهید رسید، پس همگی برای کندن آن کوشش کردند و هر چه خواستند آن را جنبش دهند، نتوانستند و کار برایشان دشوار شد، همین که آن جناب دید همگی گرد هم فراهم شده و برای کندن سنگ تلاش می کنند و کاری از پیش نمی برند، پای مبارک از رکاب بیرون آورده و به زمین آمد و آستین بالا زد و انگشت زیر آن سنگ انداخته، آن را حرکتی داد و به آسانی از جای برکنده و چند ذرع به دور پرتاب کرد و چون سنگ از جای کنده شد، روشنی آب پدیدار گشت. لشگریان بر سر آن ریختند و همگی از آب آشامیدند، آن آب گوارا ترین و سرد ترین و زلال ترین آبی بود که در این سفر خوردند، پس به ایشان فرمود: برای راه خود تهیۀ آب نمایید و از این آب بردارید و خود را سیراب نمایید، این کار را نیز انجام دادند، پس آن حضرت آمده، آن سنگ را به دست مبارک برداشت و در همانجا که بود بنهاد و دستورداد خاک بر آن بریزند و نشان آن را با خاک بپوشانند. سراینده این معجزه را بدین گونه توصیف کرده است.

بیاران علی گفت این جایگاه
بکندند آن جای را بی درنگ
یکی سنگ دیذ او چو سنگ رخام
بخطّ سیاه و به عبری زبان
چو نام ده و دو گزیده نبی
ده ودو وصی را همیدون تمام
بگفت این و گفتش بنام خدای
چو حیدر بیفکند سنگش بتاب
سپه آب خوردند و برداشتند

فرو کند باید بهر حال چاه
بمقدار ده گز دگر بود سنگ
نبشته بذو بر فراوان کلام
بماندند عاجز بزرگان در آن
نبشته بدو دیذ نام وصی
نبشته بدو دیذ نام امام
و برکند آن سنگ محکم ز جای
برون جست چون بحر ازین سنگ آّب
سر چاه را نهن بگذاشتند
( ربیع، ۱۳۸۸: ۱۶۰ ر )

و نیز داستان دو مردی که به داوری نزد امام آمدند و هر یک مدّعی بود که «او خواجه و طرف مقابل بندۀ اوست» که با داوری شگفت انگیز حضرت علی برای همگان حقیقت آشکار شد.

برمر تضی بردشان زان سپس
همی گفت کین مرا بنده است
دگر گفت من خواجه ام بنده اوست