الف: فعالیت­های فرهنگی شامل روزنامه، کتاب، کتابخانه، موسیقی، بایگانی، رادیو، تلویزیون، سینما، هنرهای نمایشی، تعطیلات عمومی، تجارت کالای فرهنگی، ارتباط و فناوری جدید.
ب: فعالیت­های فرهنگی شامل روزنامه، کتاب، سینما، مبادلات فرهنگی، حقوق بشر، ترجمه و انتشارات کتاب خارجی، محیط­زیست.
با مطالعه در حوزه اندیشه توسعه، شاخص ­ها و متغیرهایی دیده می­ شود که در دو گروه جای داده­اند. گروهی از این متغیرها را موافق و تقویت کننده توسعه و گروهی مخالف جریان و تضعیف کننده توسعه مورد ارزیابی و تحلیل عملی قرار داده­اند، این متغیرهای مخالف و موافق توسعه در سه حوزه کلی به صورت زیر ارائه شده است: ۱٫ پویای فکری و عقلی در مقابل آن جمودی فکری و عقلی ۲٫ عادات، رسوم و سنن آگاهی بخشی و در مقابل عادات، رسوم و سنت­های بسته ۳٫ پویایی مذهب و باورهای دینی در مقابل ایستایی مذهب و باورهای دینی. بر این اساس، در شکل ۲-۱ برخی از مهمترین عوامل و عناصر و متغیرهای فرهنگی دخیل در توسعه در سه حوزه ذکر شده بالا آورده شده است.
شکل۲-۱- متغیرهای فرهنگی پیش برنده توسعه فرهنگی
متغیرهای فرهنگی پیش­برنده
پویایی فکری
عادات و رسوم آگاهی بخش
پویایی مذهب و باورهای دینی
عقل­گرایی، رونق تفکر باز، آینده­نگری، پویای افکار، استقلال فکری، انسان­گرایی و آرمان­خواهی، ارتقای سطح آگاهی
تعصب تؤام باخرد،
دلبستگی با دانش،
ها دادن به اوقات فراغت، تلاش فردی و خانوادگی، مسئولیت­ پذیری،
جهان­بینی باز و واقع گرا، پویای مذهب، مذهب در کنار علم و دانش، مذهب تحکیم بخش کار و تلاش، حقیقت جویی، تکریم
منبع: ستاری­فر، ۱۳۸۸
۲-۱-۴-۲- توسعه اجتماعی
توسعه یکی از مفاهیم پیچیده است که غایت کلیه برنامه­ ها، تلاش­ها و اقدامات جوامع بشری می‌باشد. وجود ابعاد مختلف توسعه دلالت بر پیچیدگی آن دارد. توسعه، فرآیندی چندبعدی و برنامه‌ریزی شده به منظور فرآهم ساختن فضای برای انسان­ها به منظور داشتن زندگی­ سالم، خلاق و مؤثر است. یکی از ابعاد مهم توسعه، توسعه اجتماعی است. توسعه اجتماعی در واقع عبارت است از بهبود کمّی و کیفی شاخص­ های اجتماعی به منظور دستیابی به توسعه کلان است. یکی از رویکردها به منظور ارتقاء شاخص­ های توسعه اجتماعی به منظور تأثیرگذاری بر سایر ابعاد توسعه، توجه به توسعه اجتماعی است. دانشمندان معتقدند که هنجارهای اجتماعی، فرهنگ و سرمایه اجتماعی عناصر مرکزی توسعه هستند (مارچ^[۲۶]، ۲۰۰۰). به عبارت دیگر، توسعه اجتماعی یکی از ابعاد اصلی فرایند توسعه و بیان­گر کیفیت نظام اجتماعی در راستای دست­یابی به عدالت اجتماعی، ایجاد یکپارچگی و انسجام اجتماعی، افزایش کیفیت زندگی و ارتقاء کیفیت انسان­ها می­باشد (کلانتری، ۱۳۷۷). به بیان دیگر، توسعه اجتماعی مفهومی است که، با چگونگی و شیوه زندگی افراد جامعه پیوند تنگاتنگی دارد و ناظر بر بالا بردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه در زمینه فقرزدایی، تغذیه، بهداشت، مسکن، اشتغال، آموزش و چگونگی گذراندن اوقات فراغت می­باشد (شاطری و همکاران به نقل از ازکیا، ۱۳۹۱). توسعه اجتماعی با مؤلفه ­هایی همچون بهبود در کیفیت زندگی، تحقق برابری و عدالت اجتماعی، یکپارچه­گی اجتماعی، تحقق شایسته سالاری، مشارکت اجتماعی در قالب انجمن­ها و نهادهای مدنی، تقویت­قابلیت­ها و ظرفیت نظام اجتماعی پاسخ­گویی حفظ انسجام و ارتقای توانمند­ی انسان ارتباط دارد. توسعه اجتماعی در دوره جدید مباحث مربوط به جامعه مدنی دموکراسی اجتماعی، عدالت اجتماعی، رفاه اجتماعی و سرمایه اجتماعی را تشکیل می­ دهند (ثلاثی، ۱۳۷۷).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۱-۴-۳- توسعه اقتصادی
درباره تعریف توسعه اقتصادی، وحدت نظر کامل بین صاحب­نظران اقتصاد وجود ندارد. اشکال در تعریف از این مسئله ناشی می­ شود که عوامل متعددی مانند سرمایه ­گذاری، نیروی انسانی، فناوری، منابع طبیعی، فرهنگ و مؤسسات اجتماعی در توسعه اقتصادی مؤثر است و صاحب­نظران مختلف سعی می­ کنند بر حسب اهمیتی که برای هر یک از این عوامل قائل می­شوند، توسعه اقتصادی را تعریف نمایند. در ذیل به مواردی چند اشاره می­ شود.
در واقع توسعه اقتصادی، رشد همراه با افزایش ظرفیت­های تولیدی اعم از ظرفیت­های فیزیکی، انسانی و اجتماعی می­باشد. در توسعه اقتصادی، رشد کمّی تولید حاصل خواهد شد، اما در کنار آن، نهادهای اجتماعی نیز متحول می­شوند، نگرش­ها تغییر می­ کنند، توان بهره ­برداری از منابع موجود به صورت مستمر و پویا افزایش می­­یابد و هر روز نوآوری جدیدی بروز خواهد کرد. توسعه امری فراگیر در جامعه است و نمی­تواند تنها در یک بخش از آن اتفاق بیفتد. توسعه اقتصادی، حد و مرز و سقف مشخصی ندارد، بلکه به دلیل وابستگی آن به انسان، پدیده­ای کیفی است (برخلاف رشد اقتصادی که کاملاً کمّی است) و هیچ محدودیتی ندارد (سلیمی­فر، ۱۳۸۱). در تعریف دیگری، توسعه اقتصادی عبارت از رشد اقتصادی، همراه با تغییرات بنیادین در اقتصاد و افزایش ظرفیت‌های تولیدی اعم از ظرفیت‌های فیزیکی، انسانی و اجتماعی تعریف شده است. در توسعه اقتصادی، رشد کمی تولید حاصل خواهد شد، اما در کنار آن، نهادهای اجتماعی نیز متحول می­شوند.
توسعه اقتصادی با تغییرات بنیادین در اقتصاد کشور همراه است. تعدادی از این تغییرات عبارت‌اند از (گیلیس^[۲۷] و همکاران، ۱۳۷۹):
افزایش سهم صنعت و کاهش سهم کشاورزی در تولید ملی؛
افزایش شمار شهرنشینان و کاهش جمعیت روستایی؛
افزایش ثروت و رفاه مردم جامعه؛
افزایش اشتغال.
از جمله شاخص‌های توسعه اقتصادی یا سطح توسعه‌یافتگی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
شاخص درآمد سرانه
از تقسیم درآمد ملی یک کشور (تولید ناخالص داخلی) به جمعیت آن، درآمد سرانه به‌دست می‌آید. این شاخص ساده و قابل ‌ارزیابی در کشورهای مختلف، معمولاً با سطح درآمد سرانه کشورهای پیشرفته مقایسه می‌شود (میرزا امینی، ۱۳۸۷).
شاخص برابری قدرت خرید
شاخص درآمد سرانه از قیمت‌های محلی کشورها محاسبه می‌گردد و سطح قیمت محصولات و خدمات در کشورهای مختلف جهان یکسان نیست. یکی از روش‌های متداول برای مقایسه ساختار اقتصادی کشورهای مختلف، استفاده از شاخص برابری قدرت خرید است. در این روش، مجموعه‌ای از قیمت‌های حاکم در یک کشور در نظر گرفته می‌شود و از آن برای ارزیابی قیمت تمام کالاهای تولید شده در سایر کشورها استفاده می‌شود (میرزا امینی، ۱۳۸۷).
شاخص درآمد پایدار
در این روش، هزینه‌های زیست‌محیطی که در جریان تولید و رشد اقتصادی ایجاد می‌گردد، نیز در حساب‌های ملی منظور گردیده (چه به عنوان خسارت و چه به عنوان بهبود منابع و محیط زیست) و سپس میزان رشد و توسعه بدست می‌آید.
درآمدسرانه
سواد
تحول کیفی تولید
تولید
افزایش مقیاس تولید
اقتصادی
اشتغال
توسعه روستایی
سرمایه
ارتقائ بهره­وری
اجتماعی
بهداشت
افزایش کار
مسکن
بهبود رفاه اجتماعی
تشکیل نهاد اجتماعی
مشارکت
شکل ۲- ۲- شاخص اقتصادی و اجتماعی توسعه و نحوه ارتباط آنها باهم منبع: شاطری و همکاران، ۱۳۹۱
۲-۱-۴-۴- توسعه سیاسی

از رسول گرامی اسلام صلی­الله­علیه­وآله­وسلم در این مورد نقل شده است:
برای هر شی یک ستون است و ستون شخص مؤمن عقل او است پس به قدر عقل از انسان عبادت پروردگار انجام می شود.^[۲۷۶]

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

عامل اطاعت پروردگار

پیامبر اسلام صلّی­الله­علیه­وآله­وسلم در تعریف عاقل می فرماید:
همانا عاقل کسی است که از خدای متعال اطاعت کند اگرچه ظاهرا زشت به نظر برسد و نزد مردم مقام اوکوچک باشد.^[۲۷۷]
در جای دیگر آن حضرت درباره اجزای عقل فرمود:
خدای متعال عقل را بر سه جز تقسیم کرده است پس در هر شخص هر سه جز باشد عقل او کامل است و اگر شخصی هیچ کدام از این ها را دارا نباشد گویا اصلا عقل ندارد.جزو اول عقل معرفت پروردگار است و دوم اطاعت برای او و سوم صبر نیکو بر امر خدا.^[۲۷۸]
در این روایت عقل را در سه چیز منحصر دانسته است که یک جز آن که معرفت پروردگار باشد به جنبه نظری عقل تعلق دارد و دو جز دیگر یعنی اطاعت و صبر بر امر خدا در حوزه عملی عقل است.
در جای دیگر آن حضرت می فرماید:
همانا عاقل ­ترین مردم بنده­ای است که پروردگار خود را بشناسد سپس از او اطاعت کند و دشمن خود را شناسایی کند و او را نافرمانی کند.^[۲۷۹]
حضرت علی­علیه­السّلام می فرماید:
عاقل ترین مردم آن کس است که در اطاعت پروردگار از همه جلوتر باشد.^[۲۸۰]

عامل خوف از خدا

یکی از مهمترین عواملی که انسان را از گناه و بی بند و باری باز می دارد، خوف از خدا است یعنی انسان از عذاب بی پایان الهی خوف داشته باشد. از نظر معصوم کسی از خدا پروا می کند که از عقل خود بهره برده باشد:
عقل مندترین انسان کسی است که نیکو کار و خداترس باشد.^[۲۸۱]
همانا خدا اندیش کسی است که در دل از او ترس داشته باشد و برای او عمل کند تا اینکه به نفس خود تمرین دهد به این کار.^[۲۸۲]

عامل شکر در برابر نعمت خدا و صبر در برابر معصیت

وظیفه مهم دیگری که انسان در برابر خدا دارد و در حقیقت برای وجوب اطاعت الهی یک دلیل عقلی مهم همین است که خدا منعم انسانها و سایر مخلوقات است و شکر منعم به دلیل عقل بر انسان واجب است افزون بر آن خدای متعال به این امر مهم یاد آور شده می فرماید “لان شکرتم لازیدنکم و لان کفرتم ان عذابی لشدید” در نگاه معصوم هم عاقل کسی است که فروانی روزی حلال او را از شکر خدا غافل نمی کند و روزی اگر از حلال دستش کوتاه شد بخاطر صبر، از ارتکاب حرام می گریزد.
ای هاشم! عاقل کسی است که حلال خدا او را از شکر غافل نمی کند و میل به حرام، بر صبر او غلبه نمی کند.^[۲۸۳]

عامل ذکر پروردگار

ذکر پروردگار یکی از چیزهایی ست که به انسان آرامش می دهد”الا بذکرالله تطمئن القلوب” و این کار فقط از ذکر لسانی تنها ساخته نیست بلکه مراد از ذکر خدا، حاظر و ناظر دانستن خدای متعال است که انسان را برای کارهای خوب مهیا می سازد و از کازهای بد باز می دارد و چنین ذکری با موافقت عقل در انسان بوجود می آید:
هر کس در حقیقت معنا یاد کننده خدای متعال باشد، مطیع خدا است و هر کس از ذکر خدا غافل باشد، او عاصی و معصیت کار است و اطاعت علامت هدایت و رستگاری است و معصیت علامت گمراهی و ضلالت است و در واقع ریشه هدایت و ضلالت در ذاکر بودن و غافل بودن انسان است پس قلب خود را قبله زبانت قرار بده و زبان را فقط با اشاره قلب و موافقت عقل به حرکت درآور.^[۲۸۴]

بخش چهارم: آثار عقل عملی در انسان نسبت به آخرت

حضرات معصومین علیهم­السلام در سخنان خویش وظایف انسان­ها را نسبت به دنیا و آخرت بیان نموده ­اند و رفتار درست نسبت به دنیا و آخرت را به انسان ­ها آموختند. در این بخش بررسی می شود که در فرامین معصومین­علیهم­السلام برای عقل عملی چه آثار و فوایدی در این زمینه بیان شده است.

عقل عملی وسیله آبادانی آخرت مؤمن

پیامر ­اکرم صلی­الله­علیه­وآله­وسلم می فرماید:
برای هر ویرانی آبادانی و عمرانی است و آبادانی آخرت عقل است و برای هر سفری سایبانی لازم است تا مسافرین به آن پناه ببرند؛ سایبان مسافرت دائمی مسلمانان عقل اوست.^[۲۸۵]
در آن روایت طولانی که امام موسی کاظم علیه السّلام برای هشام، عقل و ویژگی­های آن را بیان کرده است، آبادانی دنیا را منوط به عقل می داند که یک جنبه آن عقل عملی است.
ای هشام! هر کس سه چیز را بر سه چیز مسلط سازد گویا ازبین بردن عقل آماده شده است، هر کس نور تعقل و تفکر را با خواهشات طولانی خاموش کند و حکمت­ها را با سخنان بی­جا محو کند و نور عبرت را با شهوات نفسانی تاریک کند، به هوای نفسانی برای نابودسازدی عقل کمک کرده است. و هر کس عقل خود را ازبین ببرد، دنیا و آخرت را نابود ساخته است.^[۲۸۶]

محاسبه نفس

یکی از عواملی که باعث می شود که انسان خود را برای رفتن به سرای آخرت آماده کند، محاسبه نفس است و این امر مهم به اقتضای عقل در انسان به وجود می آید:
انسان عاقل کسی است که نفس خود را
باز خواست کند درباره چیزی که براو واجب است نه در چیزهایی که برای او واجب است.^[۲۸۷]
در واقع این روایت به این مطلب اشاره دارد که انسان عاقل نگران وظایف خویش است نه منافع و سود.

بزرگترین اعمال در آخرت

از نگاه پیامبر اکرم صلی­الله­علیه­وآله­وسلم بزرگترین عمل دنیا و آخرت از انسان عاقل امکان پذیر است.
‏ بافضیلت و بزرگترین اعمال در دنیا و آخرت عقل است یعنی بهترین عمل دنیا و آخرت از کسی ممکن است که بهره خوبی از عقل داشته باشد.^[۲۸۸]

سبب عمل برای نجات و رستگاری

یکی از آثار عقل عملی این است که در انسان برای عمل انگیزه ایجاد می کند تا از عذاب هولناک آخرت نجات پیدا کند. لذا است که حضرت امیرمؤمنان علیه السّلام در سخنی زیبا می فرماید:
میوه عقل این است که انسان برای نجات عمل می کند.^[۲۸۹]
در این روایت نیز این مطلب را بیان نموده می فرماید:
خداوند عقل را در مردى ودیعه ننهاده (نبخشیده) مگر آنکه او را با آن یکى از روزها (با چاره‏سازى آن از فتنه و تباهى دنیا یا بوسیله طاعت و بندگى از گرفتارى آخرت) رهائى دهد.^[۲۹۰]

­عامل رسیدن به بهشت

وقتی عقل عملی سبب بشود که انسان برای نجات خویش در این سرای فانی کاروکوشش کند و بهترین عمل نزد پروردگار را انجام دهد، خدا هم برای او جنت را مقدر می کند لذا در روایات آمده که عقل بهترین وسیله برای دسترسی به بهشت است.
پیامبر اکرم صلی­الله­علیه­وآله­وسلم به حضرت علی علیه السّلام می فرماید:
ای علی! بهترین عقل این است که انسان بوسیله آن به بهشت برسد و رضایت پروردگار را طلب نماید.^[۲۹۱]
و در جای دیگر فرمود:

جدول ۴-۷- ویژگی­های فردی روستاهای توسعه ­یافته……………………………………………………………………………………………………….۷۵
جدول ۴-۸ – تحلیل عاملی عوامل توسعه ­نیافتگی روستاهای شهرستان بویراحمد……………………………………………………………۷۶
جدول۴-۹ – تعداد عامل­های استخراج شده و سهم هر یک از آن­ها…………………………………………………………………………………۷۸
جدول ۴-۱۰- مقایسه مؤلفه­ های اجتماعی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته……………………………………………………….۷۸
جدول ۴-۱۱- مقایسه مؤلفه­ های مالی و اعتباری در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته……………………………………………..۷۹
جدول ۴- ۱۲- مقایسه مؤلفه­ های فردی (شخصیتی) در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته……………………………………….۸۰
جدول ۴- ۱۳- مقایسه مؤلفه­ های مشارکتی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته……………………………………………………..۸۰
جدول ۴-۱۴­- مقایسه مؤلفه­ های زیربنایی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته………………………………………………………..۸۱
جدول ۴-۱۵- مقایسه مؤلفه­ های نگرشی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته………………………………………………………….۸۱
جدول ۴-۱۶- مقایسه مؤلفه­ های صداقت در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته………………………………………………………….۸۲
جدول ۴-۱۷- مقایسه مؤلفه­ های رضایتی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته…………………………………………………………۸۲
جدول ۴-۱۸- مقایسه مؤلفه­ های نهادی و مدیریتی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته…………………………………………۸۲
جدول ۴-۱۹- مقایسه مؤلفه­ های اقتصادی در روستاهای توسعه ­یافته و توسعه­ نیافته……………………………………………………….۸۳
جدول ۴-۲۰- مقایسه میانگین­ها عوامل کلی توسعه نیافتگی در روستاهای توسعه یافته و توسعه­ نیافته………………………..۸۳
جدول ۴-۲۱- معنی­داری تابع تشخیص…………………………………………………………………………………………………………………………….۸۵
جدول ۴-۲۲- نتایج حاصل از تحلیل ممیزی……………………………………………………………………………………………………………………..۸۶
جدول۴-۲۳- مفهوم­سازی داده ­های حاصل از تئوری بنیادی…………………………………………………………………………………………….۸۵
جدول۴-۲۴- ساخت طبقات گسترده………………………………………………………………………………………………………………………………..۸۸
فهرست شکل­ها و نمودارها
عنوان صفحه
شکل ۲-۱- متغیرهای فرهنگی پیش برنده توسعه فرهنگی………………………………………………………………………………………………۱۴
شکل ۲- ۲- شاخص اقتصادی و اجتماعی توسعه و نحوه ارتباط آنها باهم………………………………………………………………………۱۶
شکل ۲-۳- جنبه­ های توسعه پایدار از دید…………………………………………………………………………………………………………………………۱۹
شکل ۲-۴- تله محرومیت…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۲۹
شکل ۲-۵- سلسله مراتب هرم توسعه………………………………………………………………………………………………………………………………..۳۶
شکل ۲-۶- حوزهای نظریه نوسازی……………………………………………………………………………………………………………………………………۳۷
شکل ۳-۱- موقعیت جغرافیایی استان کهکیلویه و بویراحمد…………………………………………………………………………………………….۵۱
شکل ۳-۲- موقعیت شهرستان بویراحمد در استان کهکیلویه و بویراحمد………………………………………………………………………..۵۲
شکل ۳-۳- موقعیت منطقه­ مارگون در استان کهکیلویه و بویراحمد …………………………………………………………………………..۵۳
شکل ۳-۴- مدل مفهومی- نشانه………………………………………………………………………………………………………………………………………۶۲
شکل ۳-۵- مدل پارادایمی در نظریه بنیادی……………………………………………………………………………………………………………………..۶۳
شکل ۴-۱ مدل پارادایمی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………………………۸۹
شکل۴-۲-مدل نهایی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….۹۱
فصل اول
مقدمه
۱-۱- اهمیت موضوع
توسعه، که به تعبیری می­توان به گرایش بشر به تغییر و دستیابی به سطوح بالاتر و کیفیت بهتر زندگی اتلاق کرد، قدمتی به عمر بشر دارد. از میان زمینه ­های متعدد توسعه، توسعه­­ی روستایی یکی از عمده مباحث در این میان بوده و در بسیاری از کشورهای جهان به­ ویژه در کشورهای در حال توسعه که بخش زیادی از جمعیت آنها در روستاها زندگی می­ کنند، مورد تأکید است (قلی­پور، ۱۳۸۵). با وجود این، توسعه ­روستایی در چند دهه اخیر همواره یکی از دغدغه­ های اصلی توسعه در ایران و اکثر کشورهای در حال توسعه بوده و در بسیاری از کشورها، توسعه ­روستایی راهبردی با اهمیت برای تأمین نیازهای اساسی از جمله غذا است؛ با این وجود هنوز سهم جوامع روستایی جهان سوم از توسعه و پیشرفت بسیار اندک است (یدقار، ۱۳۸۳).

در این راستا، رشد و توسعه از سوی اقتصاددانان، جامعه­شناسان و محققان برخی از علوم به عنوان یک مقوله اجتماعی- اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. از جمله دشواری در بررسی توسعه اقتصادی و دگرگونی اجتماعی، مشخص کردن مفهوم توسعه و رشد بود. توسعه همان رشد اقتصادی نیست، توسعه جریانی چند بُعدی است که خود تجدید سازمان و سمت­گیری متفاوت کل نظام اقتصادی و اجتماعی را بر عهده دارد. به عبارت ساده می­توان گفت با توجه به این­که هدف اصلی توسعه حذف نابرابری­هاست، بهترین مفهوم توسعه، رشد همراه با عدالت اجتماعی است (قرخلو و حبیبی به نقل از هادر^[۱]، ۱۳۷۵). بنا به تعریف بانک جهانی^[۲]، توسعه ­روستایی راهبردی است که برای بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم فقیر روستایی طراحی شده است. از این­رو، باید به نحو مناسبی برای افزایش تولید و بالا بردن بهره­وری تلاش شود (مختاری­حصاری و زارعی‌دستگردی، ۱۳۸۶). توسعه و توسعه‌روستایی به معنا و مفهومی که امروزه از آن استفاده می­ شود، مفهومی با سابقه است، هر چند که از لحاظ محتوا و کارکرد، به طور مداوم تغییر کرده است (فاضل­نیا و همکاران به نقل از یوان^[۳]، ۱۳۸۹). فرایند بهبود زندگی انسان به وسیله دانش­های گوناگون هم­­چون روانشناسی، بهداشت، اقتصاد محیط ­زیست و جامعه ­شناسی مورد توجه و
بررسی بوده است. در ادبیات اقتصادی، بهبود در کیفیت زندگی به عنوان توسعه تلقی می­ شود (کاستانزا^[۴] و همکاران، ۲۰۰۷). توسعه اجتماعی و به اصطلاح متداول­تر، عمران جامعه روستایی بر ایجاد تحول و توسعه در تمام سطوح و اقشار اجتماعی و بر عموم زمینه ­های عملیاتی مرتبط تأکید دارد و تغییر و تکامل در نظام­های اجتماعی و سازماندهی امور جامعه را ضروری می­داند. این توسعه به منظور اصلاح و پیشرفت همه­جانبه و یکپارچه منطقه، نیازمندی­ها و تأمین اهداف و آرمان‌های آنی و آتی مردم جهت‌گیری و پی‌ریزی می­ شود (شهبازی، ۱۳۸۸). بنابراین، رشد و توسعه بسیاری از کشورها در گرو ساماندهی عرصه ­های مناطق روستایی است (سعیدی، ۱۳۸۷). همچنین، امروزه از جغرافیای روستایی به عنوان اهرمی در برنامه‌ریزی‌های ملی، منطقه­ای و محلی به منظور توسعه روستایی و در نهایت توسعه کشور استفاده می‌شود (مهدوی، ۱۳۷۷). توجه به رهیافت­ها و تعادل منطقه­ای، کاهش ناهمگونی و نابرابری منطقه­ای و بخشی سیاست­گذاری و برنامه­ ریزی منطقه­ای برای توزیع هدف­ها که بر حسب ویژگی­های ساختاری امکانات و محدودیت­های هر منطقه تغییر می­ کند، مستلزم مطالعه و شناخت خصوصیات هر منطقه با توجه به جایگاه آن در کل نظام منطقه­ای می‌باشد (روزبهان، ۱۳۹۰).
قرن بیست یکم در شرایطی آغاز شد که رشد فزاینده جمعیت و تأمین غذا یکی از دل مشغولی­های جهان به شمار می­رفت. بر اساس برآورد انجام شده تا سال ۲۰۲۵ جهان باید جمعیت ۳/۸ ملیارد نفری را تغذیه کند. اگر­چه در حال حاضر غذای کافی برای تغذیه تمام افراد تولید می­گردد، اما حدود ۸۰۰ میلیون نفر به غذای کافی دسترسی ندارند. در چنین شرایطی توسعه­­ی روستایی و کشاورزی با مسائل و مشکلات و چالش­های متعددی مواجه گردیده که باید برای آنها پاسخ مناسب جستجو شود. همچنین، آمار سرشماری سال ۱۳۹۰ نشان می­دهد، جمعیت کشور به ۷۵ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۶۶۹ نفر رسیده که این تعداد جمعیت در ۲۱ میلیون و ۱۸۵ هزار خانوار قرار دارند و نسبت زندگی شهری به روستایی هم به این ترتیب است که ۷۱ درصد جمعیت کشور شهری و ۲۹ درصد در روستاها زندگی می­ کنند، که این نشان‌گر افزایش جمعیت شهری در کشور است. در این میان، استان کهگیلویه و بویراحمد نیز دارای جمعیت ۶۵۸۶۲۹ نفر می­باشد که ۳۱۰۵۱۸ نفر در روستاهای استان زندگی می­ کنند و ۱۲۱۲۳۶ نفر از این جمعیت روستایی در روستاهای شهرستان بویراحمد سکونت دارند (مرکز آمار ایران، ۱۳۹۱).
از طرف دیگر روستاها مرکز تولیدات کشاورزی، دامی، صنایع دستی و کانون تأمین مایحتاج خوراکی جمعیت ۷۵ میلیون نفری کشور به شمار می­آیند. به اعتباری می­توان آنها را کانون تولید ثروت و ارزش افزوده در کشور برشمرد، زیرا به رغم سرمایه ­گذاری اندک در مقایسه با شهرها، حدود یک سوم تولید ناخالص ملی کشور از آنها به دست می ­آید (سرتیپی­پور، ۱۳۸۵).
شایان ذکر است که اقتصاد کشورهای جهان سوم از جمله کشور ما اغلب بر تولیدات کشاورزی متکی است و فعالیت­های کشاورزی هم در روستا انجام می­ شود. لذا، از یک طرف به خاطر بهبود روش­های سنتی تولید کشاورزی و بهره ­برداری بهینه از زمین و منابع تولید و توزیع محصولات کشاورزی و متعاقب آن کم­کردن گرسنگی و محو فقر و از طرف دیگر، به منظور نوسازی اجتماعی و فرهنگی روستاها که خود منبعث از توجه به مسائل انسانی و ضرورت­­های سیاسی است، موضوع توسعه روستایی و اهمیت آن آشکار می­ شود. به همین دلیل است که گفته می­ شود مشکلات آینده جهان سوم اعم از بیکاری، فقر، کمبود درآمد، گرسنگی، کمبود تولید و غیره باید در روستاها حل و فصل شود. بنابراین، توسعه­روستایی به خاطر حل مشکلات مزبور و مخصوصاً برآوردن نیازهای اساسی مردم روستایی از اهمیت و اولویت خاصی برخوردار است (آسایش، ۱۳۸۸). همان­طور که در بالا گفته شد، نه تنها از نظر وزن جمعیتی، بلکه از نظر اقتصادی نیز جامعه روستایی حائز اهمیت است. روستاها به عنوان تولید کننده مواد غذایی هستند و همچنین روستاها از طریق تولید محصولات کشاورزی بخش قابل ملاحظه­ای از مواد اولیه صنعت را تأمین می­ کنند و بخش روستایی سهم قابل توجهی در اشتغال، تولید ناخالص ملی و اقتصاد کشورهای در حال توسعه دارد و اکثریت مردم فقیر در روستاها زندگی می­ کنند (جمعه­پور، ۱۳۸۹). اهمیت روستاها به عنوان واحدهای تولیدی کوچک از این نظر قابل توجه است که خالی از سکنه شدن هر یک از این روستاها به معنی تعطیلی یک واحد تولیدی و تبدیل جمعیت تولید­کننده دارای شغل و مسکن به جمعیت مصرف ­کننده و فاقد شغل و سرپناه است (جمعه‌‌‌پور، ۱۳۸۹). تعداد جمعیت نه تنها بیان­گر کمیت یا وزن جمعیتی یک سکونتگاه سرزمین است، بلکه بازتاب عمل بسیاری از ویژگی‌های طبیعی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است (جمعه­پور به نقل از مسیرا، ۱۳۸۹). این در حالی است که، تجربه چند دهه اخیر در زمینه توسعه و وضیعت جامعه روستایی نشان می­دهد که این بخش از جامعه از جایگاه مناسبی برخوردار نبوده است. نگاه نابرابر به جامعه شهری و روستایی پیامدهای نامناسبی همچون دوگانگی در سطح جامعه شهری و روستایی و سطوح منطقه­ای، تشدید فقر در جامعه روستایی، موج مهاجرت به شهرها و تخلیه روستاها، بدون استفاده ماندن بسیاری از منابع تولید کشاورزی، کاهش میزان تولید و افزایش وابستگی کشور به مواد غذایی وارداتی و بروز مشکلات شهری در مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها، مشکلات جمعیتی دیگری را برای هر دو جامعه شهری و روستایی به همراه دارد (جمعه­پور، ۱۳۸۶). لزوم ساماندهی و توزیع بهینه جمعیت در سطح کشور در راستای بهره ­برداری مناسب از منابع و امکانات کشور از دیگر نکاتی است که اهمیت توسعه­روستایی را روشن می‌سازد. در وضع موجود، استقرار جمعیت کشور به شکل موزونی نیست. با بیان عدم توانایی مناطق شهری در جذب جمعیتی که به شهرها مهاجرت می­ کنند، مناطق روستایی یکی از گزینه ­هایی است که در صورت تجهیز می­توانند بخشی از جمعیت مازاد را در خود جای دهند و ضمن کاستن از مشکلات شهری، بستر مناسب­تری را برای توزیع جمعیت فراهم آورند (رضوانی، ۱۳۹۰). جایگاه روستا در فرآیندهای توسعه­ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و در مقیاس­های محلی، منطقه­ای، ملی، بین ­المللی و پیامدهای توسعه ­نیافتگی مناطق روستایی چون فقر گسترده، نابرابری­ فزاینده، رشد سریع جمعیت، بیکاری، مهاجرت، حاشیه­نشینی شهری و غیره موجب توجه به توسعه‌روستایی و تقدم آن بر جامعه شهری گردیده است. از طرفی، محور بودن انسان در فرایند توسعه، ضرورت توجه به مناطق روستایی که برخوردار از نیروی عظیم انسانی هستند، انسانی که هم به عنوان هدف توسعه و هم مهمترین ابزار توسعه محسوب می­ شود را اهمیت می­بخشد. در مناطق روستایی این نیروی انسانی به صورت سازمان­نیافته و غیرمتمرکز وجود دارد، فرایند و وضیعتی که شکسته شدن اراده و روحیه انسانی را به دنبال دارد. اگر بهره ­برداری از نیروی کار مازاد در جوامع روستایی را به عنوان عنصری مؤثر در فرایند توسعه ملی لحاظ گردد، نقش توسعه­روستایی در فرایند توسعه باید جایگاه و اهمیت خود را پیدا کند (ازکیا، ۱۳۸۴).
فزون بر این، حراست از هویت و توسعه فرهنگی ضرورت توجه به نقش و جایگاه روستاها در فرآیندهای توسعه فرهنگی در مقیاس محلی، منطقه­ای، ملی و بین ­المللی را دو چندان می­ کند و از طرف دیگر پیامدهای توسعه ­نیافتگی مناطق روستایی از لحاظ فرهنگی ضرورت توجه به توسعه فرهنگی مناطق روستایی و حتی تقدم آن بر توسعه فرهنگی شهری را موجب شده است. توسعه نواحی روستایی از منظر حفظ میراث فرهنگی نیز حائز اهمیت است. بسیاری از آثار و بناهای باستانی و تاریخی کشور در نواحی روستایی قرار دارند. فزون بر این، روستاییان مهمترین حافظان آداب، فرهنگ و سنن بومی کشورند. در این فرهنگ، دانش بومی نیز نهفته است که با بهره­ گیری مناسب از آن و تلفیق آن با دانش جدید می‌توان زمینه بهره ­برداری معقول و منطقی از منابع را فراهم آورد (رضوانی، ۱۳۹۰).
شواهد فراوانی از نقش گسترده روستاییان در زندگی اجتماعی و سیاسی وجود دارد. از نظر تاریخی دهقانان خود یکی از نیروهای عمده ضد فئودالی در انقلاب فرانسه بودند و در فروپاشی نظام فئودالی نقشی مؤثر ایفا کردند. نقش دهقانان در جنبش­های فاشیستی و ضد مدرنیستی قرن بیستم نیز چشم­گیر بوده است. در ایران، شورش­های جسته گریخته دهقانی در سال­های انقلاب مشروطه از جمله در سال ۱۲۸۷ در منطقه رشت رخ داد، همچنین شورش­های مشابهی در قوچان، آذربایجان، بم و جیرفت به وقوع پیوست. جنبش جنگل نیز از یک دیدگاه شورش دهقانی بود. همچنین پس از شهریور ۱۳۲۰ مسئله اراضی- دهقانی دوباره توجه احزاب و سیاست­مداران را به خود جلب نمود و نیروهای دهقانی در حکومت­های خود مختار نقش داشتند که پس از جنگ جهانی دوم در سال­های ۱۳۲۴ در آذربایجان و کردستان تشکیل شد. در تحولات انقلاب سال ۱۳۵۷، نخست در چند مورد حمایت برخی از اقشار روستایی از رژیم شاه ظاهر شد، اما با گسترش جنبش انقلابی از میان رفت (وثوقی و هاشمی، ۱۳۸۴).
لزوم حفظ محیط ­زیست و بهره ­برداری بهینه از منابع طبیعی از ضرورت­های توسعه ­روستایی است. روستاییان به دلیل شیوه زندگی و نوع معیشت خود بهره­برداران اصلی و مستقیم منابع طبیعی محسوب می­شوند و حدود ۹۰ درصد از عرصه ­های طبیعی کشور را در اختیار دارند و از آنها بهره ­برداری می­ کنند (مهدوی، ۱۳۷۷). با توجه به اهمیت و ضرورت محیط ­زیست و حفاظت از منابع طبیعی برای بقاء و تداوم و پایداری زندگی انسان، ارتقاء شرایط زندگی و معیشت در نواحی روستایی و تأمین نیازهای اولیه و اساسی روستاییان از طریق برنامه­ ریزی توسعه ­روستایی، زمینه حفاظت از محیط ­زیست کشور را فراهم خواهد ساخت (رضوانی، ۱۳۹۰).
آسیب­پذیری شدید روستاها در برابر سوانح و مخاطرات طبیعی از دیگر مسائل روستاهای کشور است. کشور ایران جزء ده کشور اول حادثه­خیز جهان است و هر ساله حوادث طبیعی مانند زلزله، سیل، رانش زمین و مانند آن خسارت مالی و جانی بسیاری را بر روستاها و اقتصاد کشور تحمیل می­ کند (رضوانی، ۱۳۹۰).
توسعه­روستایی جزئی از برنامه توسعه­ای هرکشور محسوب می­ شود که موجب دگرگون­سازی ساخت اجتماعی، اقتصادی بوده و عاملی در بهبود شرایط زندگی افراد کم درآمد ساکن روستا و خودکفایی آنان در روند توسعه کلان کشور می­باشد (امینی، ۱۳۸۸). به عبارت دیگر، روستا و جامعه روستایی بخش مهمی از جوامع در حال توسعه را تشکیل می­ دهند. تجربه توسعه به­ ویژه در این گروه از جوامع نشان می­دهد که توسعه­روستایی نقش مهمی در رسیدن به اهداف توسعه در سطح ملی دارد، به­گونه ­ای که بسیاری از صاحب­نظران، توسعه ­روستایی را موتورمحرکه توسعه کشورهای جهان سوم به­ ویژه در مراحل توسعه بر شمرده­اند و دست­یابی به ­آن را ضروری و اجتناب­ناپذیر می­دانند (جمعه­پور، ۱۳۸۶).
تولن^[۵]، معتقد است که جهان سوم از طریق برنامه­ ریزی روستایی و توسعه­ روستاها است که به توسعه دست می­یابد، نه از طریق بهره­ گیری از گسترش خیالی منافع توسعه شهرها در روستاها (ازکیا، ۱۳۸۴). ضرورت توجه به توسعه­روستایی ناشی از ضرورت­های توسعه کشاورزی، توزیع بهینه جمعیت، استفاده از ظرفیت­های تولیدی، بازسازی ظرفیت­های تولیدی، بازسازی اقتصادی کشور، عدالت اجتماعی، رفع فقر و محدودیت­های اجتماعی می­باشد و همچنین عده­ی زیادی از صاحب­نظران، توسعه­کشاورزی و روستایی را امر ناگزیر توسعه ملی کشورهای جهان سوم می­دانند، و معتقدند که بدون توسعه کشاورزی و روستایی، رشد صنعتی و ملی یا موفق نخواهد بود و یا اگر موفق باشد عدم تعادلی شدید در اقتصاد ایجاد خواهد کرد که موجب نابرابری، بیکاری و فقر گسترده می­ شود (آسایش، ۱۳۸۸). به این ترتیب از نظر تودارو توسعه ملی منوط به توسعه­روستایی و توسعه ­روستایی منوط به پیشرفت کشاورزی و توسعه هماهنگ روستایی و شهری است.
در فرایند برنامه­ ریزی و توسعه­روستایی از لحاظ وضع موجود و سطح توسعه ­یافتگی بررسی تفاوت‌های محلی و ناحیه­ای در زمینه توسعه، تبیین عوامل مؤثر در توسعه و نهایتاً تلاش برای حل مسائل و مشکلات و تأمین نیازها در راستای تعدیل نابرابری­ها از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. در این راستا، شاخص­ هایی مانند راه، بهداشت و آموزش از جمله شاخص­ هایی هستند که می­توانند وضع برخورداری یا محرومیت و فقر مناطق روستایی را نشان دهند (شعبان و بهل^[۶]،۲۰۰۰). شایان ذکر است که تدوین اصول نظامند توسعه روستایی قبل از هر چیز مستلزم شناخت توانایی­ها، ظرفیت­ها و استعدادهای انسانی و طبیعی هر واحد مناطق روستایی و از طرف دیگر آگاهی از محدودیت­ها، تنگناها و نارسایی­های آن است. لذا، تنها در سایه این آگاهی­هاست که می­توان اولویت­های برنامه­ ریزی را در توسعه مناطق روستایی معین نمود و بر اساس آنها فرایند توسعه را در این مناطق پی­گیری کرد (خداپناه و بیگ­محمدی، ۱۳۸۸).
به طور کلی اهمیت و ضرورت توجه به توسعه روستایی از جهات زیر قابل بررسی است (مؤسسه توسعه روستایی ایران، ۱۳۸۱):

چنانکه در مباحث نظری لاکلا و موفه بیان گردید، گفتمان‌ها برای دستیابی به هژمونی و حفظ آن به یک سری عملیات متوسل می‌شوند که به طور کلی مجموعه‌ی این عملیات بستر و شرایطی را فراهم می‌سازند که تداوم هژمونی و یا سرنگونی گفتمان هژمون را رقم می‌زند. بنابراین فضای سیاسی- اجتماعی ایران در دهه‌ های ۲۰ و۳۰ را باید در یک چارچوب گفتمانی با در نظر گرفتن اصول و روش‌های آن مورد توصیف و تحلیل قرار داد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

پس از سقوط حکومت استبدادی رضاشاه جامعه ایران شاهد فضایی از رقابت و منازعه بین گفتمان‌های مختلف در دهه‌ های ۲۰ و۳۰ بود. این امر به لحاظ اجتماعی از یک جهت متأثر از سیاست‌های ضدمذهبی و حاکمیت گفتمان استبدادی پهلوی اول بود. زیرا گفتمان رژیم پهلوی با بهره گرفتن از ارتش و نیروهای نظامی و اتکا بر زور همچنان بر سلطه خود ادامه می‌داد و از ظهور گفتمان‌ها و نظریه‌های رقیب جلوگیری می‌کرد. در چنین شرایطی توان هویت بخشی پهلویسم در اواخر دوره رضاشاه به شدت تضعیف شد به گونه‌ایی که در این دوران بسیاری از مردم از رژیم استبدادی متنفر شدند و از هر گونه تغییری استقبال می‌کردند (حسینی‌زاده،۱۳۸۲: ۱۲۸). به همین خاطر با ورود متفقین در سال ۱۳۲۰ و تبعید رضاشاه، گفتمان پهلویسم مهمترین تکیه گاه خود یعنی ارتش را از دست داد و از آن پس به سختی می‌کوشید تا هژمونی و اعتبار از دست رفته خود را باز یابد.
بنابراین با اشغال کشور توسط متفقین و متعاقب آن سرنگونی رضاشاه، محمد رضا پهلوی با حمایت اشغال‌گران وارث تاج و تخت شد و دوران استبداد مطلقه درنظام اسمی سلطنتی مشروطه به طور موقت دچار وقفه شد و دوره‌ای از دموکراسی پارلمانی (البته به طور ناقص) آغازگردید که تا سال ۱۳۳۲ به طول انجامید. ( میلانی، ۸۷:۱۳۸۱) از همین رو گفتمان پهلویسم با تغییر رویکرد نظامی به ظواهر دموکراسی به عنوان گفتمان هژمون در عرصه سیاسی و اجتماعی کشور به شکل دیگری تداوم حیات داد.
با سقوط پهلوی اول قدرت بین دربار، مجلس، کابینه، سفارت خانه‌های خارجی و مردم تقسیم شد که کشمکش‌های درونی خاصی در هریک از این مراکز قدرت وجود داشت. بخشی ازدربار و مشاوران غیرنظامی خواهان دموکراسی مشروطه حقیقی و افسران ارتشی علاقمند به برگشت دوباره استبداد قدرتمند بودند. مجلس نیز به جناح‌های محافظه کار، لیبرال، تندرو و نیز طرفداران انگلیس، آمریکا و شوروی تقسیم شد. همچنین قدرت‌های خارجی پس از جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد، به رقابت برای کسب منافع حداکثری و درنتیجه مخالفت با یکدیگر پرداختند.
از سوی دیگر، اگر چه اشغال ایران توسط متفقین منجر به برکناری رضاشاه و سقوط دیکتاتوری او شد اما دشواری‌های زیادی را برای ایرانی‌ها فراهم آورد. کشور از آشوب اجتماعی رنج می‌برد. مردم هر روز با بحران و بلوای دیپلماتیک مواجه بودند. نظم اداری رو به وخامت گذاشت و دستگاه دولت مملو از پارتی بازی و هرج و مرج شد تورم و احتکار افزایش یافت و اگر چه افراد معدودی از جنگ سود برده بودند اما اکثریت مردم از جنگ و اشغال کشور متضرر شدند. به عبارتی می‌توان گفت که شادمانی از فروپاشی دیکتاتوری به رنجش اشغال تعدیل شد.
فروپاشی ساختارسیاسی در شهریور ۱۳۲۰، از وجود دو شکاف عمده ستیز و کشمکش در ساختار اجتماعی پرده برداشت: تضادهای طبقاتی به ویژه در شهرها و رقابت‌های قومی به خصوص در میان قبایل همجوار، فرقه‌های مذهبی و گروه‌های زبانی در مناطق غیر شهری رو به گسترش نهاد (آبراهامیان،۱۳۷۷ :۲۱۱-۲۰۹).
در طول حکومت پهلوی اول، دولت شدیداً جامعه مدنی را کنترل می‌کرد، کنترلی که عمدتاً از طریق اعمال زور حاصل می‌گردید. برکناری رضا شاه با رهاشدگی و سپس کار افتادگی کنترل دولت بر جامعه همراه بود. به محض این که اعمال زور دولت به اندازه کافی کاهش یافت، دیگر گروه‌های سیاسی (برخی با پیوندهای مشخص به نیروی خارجی) در پی‌ به دست آوردن قدرت برآمدند. جامعه با اعاده آزادی‌های مختلف فعال شده بود. جو بهبود یافته اجتماعی فرصتی را برای بازاری‌ها، علما، روشنفکران و دانشجویان فراهم نمود تا در زندگی سیاسی مشارکت کنند و در برابر استقرار مجدد استبداد و کنترل شدید دولت بر جامعه مقاومت کنند.در سال‌های بین ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۸ دولت نه قدرتمند بود و نه مستقل. در این دوره دولت بیشتر منفعل بود تا فعال.(سیاوشی،۱۳۸۰ :۸۰-۸۱) به لحاظ اجتماعی بیشتر مطالب مطبوعات به کشمکش‌های طبقاتی مربوط می‌شد. از سی و شش مجله و روزنامه‌ایی که به طور مرتب در چهارسال پس از کناره‌گیری رضاشاه در تهران چاپ می‌شد تقریبا همگی، حتی آنهایی که به زمین‌داران ثروتمند تعلق داشتند، جامعه ایران را جامعه‌ایی با طبقات متخاصم معرفی می‌کردند. دشمنی‌های مذهبی در بیشتر شهرهای استان ها شدت گرفت (آبراهامیان، همان: ۱۱۱-۱۱۲)
چنانچه اشاره گردید، درطی دوران گفتمان پهلوی اول، به سایر گفتمان‌ها چونان نیروی تفرقه اندازی نگریسته می‌شد که با اقتدار حاکم در تعارض بود تعارضی که مانع از وحدت و نوسازی ایران تلقی می‌گردید. به عبارت دیگر گفتمان پهلویسم اول تلاش می‌نمود با سرکوب نیروهای مخالف و یکدست نمودن جامعه با شعار وحدت (ناسیونالیم) به عنوان پیش‌زمینه نوسازی، زنجیره هم ارزیِ مورد نیاز تداومِ هژمونی خود را ایجاد و تقویت نماید. اما از آغاز دهه بیست تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با ایجاد جو آزادی که چند سالی به طول انجامید ( اخوان مفرد،۱۳۸۱: ۲۰۱-۲۰۳) بار دیگر نیروهای سیاسی که مدت‌ها در خفقان و سرکوب نگاه داشته بودند فرصت خودنمایی یافته و مصمم شدند تا مانع از ظهور مجدد یک استبداد سلطنتی گردند. در نتیجه با قدرت گرفتن نیروهای اجتماعی- سیاسی طرد شده در دوره رضاشاه و تضعیف استبداد و در نتیجه فضای نسبتا باز سیاسی عمدتاً ناشی از ضعف دستگاه در شرایط بی‌قراری حاکم، گفتمان‌های مختلفی فرصت ظهور، فعالیت و رقابت پیدا کردند که از آن جمله می‌توان به گفتمان چپ. لیبرال ملی‌گرا و مذهبی اشاره نمود. البته در آن برهه از زمان به دلایلی که بعداً ذکر خواهد شد، دو گفتمان اول به عنوان گفتمان غالب درآمدند. به ویژه گفتمان ملی‌گرای لیبرال با برجسته کردن دال‌های مربوطه در مقطعی به هژمونی دست یافت. نکته‌ایی که در اینجا باید بدان اشاره گردد، این است که متأثر از مجموعه‌ی مسائل و تحولات پیش گفته، گفتمان پهلویسم دوم را ابتدا به تغییر رویکرد نسبت به پهلویسم اول مجبور و اتخاذ مفصل بندی‌های جدید را در دهه‌ های آتی ناگزیر نمود تا بتواند از آن طریق به هژمونی خویش تداوم بخشد. اکنون با توجه به مطالب فوق در ادامه به شرح هر یک از گفتمان‌ها خواهیم پرداخت.
گفتمان چپ
جریان فکری که پس از تولد آن در غرب به صورت اصلی‌ترین رقیب اندیشه‌های لیبرالیستی خود را عرضه کرد گفتمان چپ به نام سوسیالیسم می‌باشد. این گفتمان که در حقیقت واکنشی فعال برای مقابله با بنیادی‌ترین ضعف (بی قراری) پیامد دستگاه فکری لیبرالیسم کلاسیک که انتشار بی‌عدالتی ناشی از نابراری جمعی بوده، عدالت و برابری جمعی را شعار اصلی خود اعلام کرد، که به لحاظ ایدئولوژیکی بر اندیشه‌های مارکس وانگلس و توفیق لنین در برپایی نظام سوسیالیستی اتحاد جماهیر شوروی در اکتبر ۱۹۱۷ استوار بود (آیت مظفری،۱۳۸۵: ۱۲۳).
اگر چه گفتمان سوسیالیستی بر بنیاد مادی‌گرایی شکل گرفت، اما با اعلام شعار عدالت‌خواهی، آرمان جهان وطنی، نفی روابط استعماری، طرح دفاع از خلق‌های محروم و حمایت از نهضت‌های رهایی‌بخش باعث شد تا توجه مردم بسیاری از نقاط دیگر دنیا از جمله ایران را به خود جلب نماید(حسینی زاده،۱۳۸۶: ۱۴۲). به عبارت دیگر شعار های فوق که برای عامه قابل فهم و مورد انتظار بود قابلیت دسترسی گفتمان چپ(سوسیالیستی ) را منجر گردید. مبانی گفتمان چپ (مارکسیستی) عبارتند از :
۱- ماتریالیسم دیالکتیک: ماتریالیسم یا مادی‌گرایی اساس تفکر این گفتمان به شمار می‌رود. بنابراین مبنا، خداوند، عالم غیب، ماورالطبیعه و امور معنوی نفی می‌شود و اصالت از آن ماده است ( بابائی،۱۳۶۹: ۶۹۹-۷۰۰).
۲- نفی خداوند، دین و مذهب: از نظرگاه جریان مارکسیستی جهان آفرینش را خدایی نیست و دین و مذهب امری موهوم و عامل تخدیر جوامع است که آنها را به پذیرش ظلم و سکوت در برابر ظالمان وا می‌دارد.
۳- زندگی اشتراکی و نفی خانواده: در مبانی مارکسیستی اصیل ترین بنای اجتماعی یعنی خانواده نفی می‌شود و بر زندگی اشتراکی پای می‌فشاردند.
۴- نفی مالکیت خصوصی: این گفتمان مالکیت خصوصی را عامل استثمار جامعه می‌داند و با آن به ستیزه بر می‌خیزد و در مقابل، بر مالکیت دولتی واشتراکی تاکید می‌ورزد (مظفری،۱۳۸۵:۱۲۹).
۵- زیر بنا بودن اقتصاد: به عقیده این گفتمان، اقتصاد زیر بنای جامعه وحکومت و دین، سیاست، حقوق،.. روبنای ان به شمار می‌رود (بشیریه، ۱۳۷۹ : ۲۴). از نظر گاه این گفتمان اقتصاد جامعه است که نوع فرهنگ، سیاست، اخلاق و… را تعیین می‌کند.
۶- تضاد طبقاتی: در هرجامعه‌ای دو طبقه وجود دارد طبقه کوچک که صاحب ابزار تولید و مالکیت است و طبقه اکثریت که فاقد ابزار تولید و مالکیت است و برای طبقه حاکم کار می‌کند، این دو طبقه همواره در طول تاریخ با یکدیگر در جنگند.
۷- ماتریالیسم تاریخی: مادی‌گرایی تاریخی از یک حرکت جبری برخوردار است و همه جوامع، ناچارند مسیر زیر را سپری کنند: (مظفری، همان : ۱۳۰-۱۲۹).

کمون اولیه برده‌داری فئودالیته سرمایه‌داری سوسیالیزم کمونیزم

ظهور وتحول گفتمان چپ در ایران
گفتمان چپ با اندیشه سوسیالیستی همزمان با انقلاب مشروطه پا به ایران نهاد، این گفتمان از طریق مهاجرت کارگران ایرانی به قفقاز و آمد و شد آنها با سوسیالیست‌های روسیه وارد ایران شد. (حسینیان،۱۳۸۳: ۴۶۸) در اوایل سال ۱۲۸۴ (۱۹۰۵م) حزب سوسیال دموکرات روسیه سازمان مخصوصی با نام همت در آذربایجان تشکیل داد و یک سال پس از تشکیل سازمان همت در باکو، حزب سوسیال دموکرات ایران (اجتماعیون عامیون یا مجاهدین) در قفقاز تحت رهبری نریمانف تشکیل شد و در برخی شهرهای ایران از جمله تبریز، مشهد، رشت شعبات مخفی را ایجاد نمود که پس از چندی به حزب دموکرات ایران تغییر نام داد (امیری،۱۳۸۳: ۱۴۸-۱۴۹)گفتمانی که تمایلات سیاسی میانه رو و در برخی موارد بنیادی داشت.(بهار،۱۳۷۱ :۵۰) بعد از فتح تهران و پیروزی انقلابیون و بازگشایی مجلس در اواخر دی ماه ۱۲۸۹سوسیال دموکرات‌ها سازمان‌های محلی خود را در شهرهای مختلف تعطیل کردند. (امیری ، همان منبع :۱۵۰)
اما همزمان با پیروزی انقلاب کمونیستی روسیه در اکتبر ۱۹۱۷ اولین تشکل مارکسیستی در سال ۱۲۹۹ش به نام حزب کمونیست ایران توسط عده‌ایی از روشنفکران در بندر انزلی تاسیس شد که ادامه افکار سوسیال دموکرات ایران یا عدالت در تبریز بود (حسینیان، ۱۳۸۱ :۴۶۸). «پس از انقلاب اکتبر اندیشه‌های سوسیالیستی و کمونیستی در بین دسته‌هایی از کارگران ایران شیوع کامل یافت. تحکیم قدرت طبقات بالا در نتیجه انقلاب مشروطه عامل دیگری در رواج آن اندیشه‌ها در بین جمعیت ایرانی قفقاز بود. به منظور اجرای عملی این اندیشه‌ها برخی از ایرانیان باکو در سال ۱۲۹۵ کمیته عدالت را تشکیل دادند. رهبران کمیته عبارت بودند از جعفر پیشه وری، سلطانزاده، حیدر عمو اوغلی، سلام الله جاوید و میرزا اسدالله غفار زاده.کمیته عدالت در سال ۱۲۹۹ نخستین کنگره خود را در بندر انزلی در خاک ایران تشکیل داد و تأسیس حزب کمونیست ایران را اعلام کرد» (بشیریه، ۱۳۷۹: ۱۹۱).
در اولین کنگره حزب کمونیست ایران در انزلی قطع نامه‌هایی توسط شرکت کنندگان انتشار یافت که در آن‌ها برسرنگون کردن سلطه امپریالیسم در ایران، مصادره اموال شرکت‌های خارجی، شناسایی حق خودمختاری برای ملت‌های ایرانی در قالب وحدت کشور و اتحاد شوروی و جنبش کارگری از جمله اهداف کمونیست‌ها بود (ذبیح ،۱۳۸۱: ۶۱) اما بر خلاف برنامه‌های مصوب کنگره به سیاست تشویق اصلاحات و تایید بورژوازی پرداخت و در کنگره دوم در سال ۱۳۰۶ اعلام شد که حزب باید استقلال کشور را همگام با مطالبات و شعارهای احزاب کمونیست مورد توجه قرار دهد (کامبخش ،۱۳۵۷: ۳۷-۳۹).
کمونیست‌ها با توجه به موفقیت‌های جنبش جنگل در گیلان و مازندران که به صورت یک جنبش ضد‌انگلیسی و ضد خودکامگی برای برقرای عدالت ظاهر شده بود با آن‌ها متحد شدند و جمهوری سوسیالیستی گیلان را تشکیل دادند، ولی «کادر رهبری کمونیست‌ها بلافاصله دست به تبلیغاتی ضدمذهبی زد،…نوزده مسجد را بست، تعلیمات مذهبی را ممنوع اعلام کرد، رفع حجاب زنان را اجباری خواند و روحانیون مسلمان را که شدیداً مخالف نهضت جنگل بودند. علناً مورد استهزاء قرار داد». (الموتی،۱۴۳:۱۳۷۰) در نتیجه شدت یافتن اختلاف بین مسلمانان نهضت جنگل و کمونیست‌ها زمینه سقوط حکومت جنگل را فراهم نمود.
با شروع گفتمان پهلویسم اول در سال ۱۳۰۴ و تسلط هژمونیک وی بر اوضاع سیاسی و اجتماعی کشور، فعالیت احزاب محدود وبه حاشیه رانده شد. این وضعیت تا ابتدای دهه ۲۰ و فروپاشی گفتمان پهلوی اول ادامه داشت (مدیر شانچی،۱۳۸۴: ۲۵).
در طی این سال‌ها، گروهی از روشنفکران چپ‌گرا متشکل از یک هسته‌ی مطالعاتی کمونیستی از تحصیل کردگان ایرانی به فعالیت‌های نیمه مخفی و مطالعات سوسیالیستی، از قبیل مطالعه و بحث درباره منشور حزب کمونیست پرداختند. تفاوت این کمونیست‌ها با کمونیست‌های قبلی آن بود که به جای پرورش فعالان حزبی، تلاش برای یک نظام سوسیال- دموکراسی، به بحث و تحلیل درباره‌ی مارکسیسم– لنینیسم می‌پرداختند. علاوه بر این در حالی که احزاب کمونیستی همت و عدالت و حتی کمونیست‌های ایران عموماً از ایرانیان مقیم قفقاز یا تحت تاثیر آنها به کمونیسم روآورده بودند ، افراد گروه پنجاه و سه نفر از تحصیل کردگان اروپایی بودند و به دلیل آشنایی با جنبش‌های چپ اروپایی به مارکسیم گرویده بودند (امیری،۱۳۸۳: ۱۵۴-۱۵۵). آنها از نظر فکری به جای نسخه استالینیستی مارکسیسم، بیشتر طرفدار نوعی سوسیال دموکراسی بودند. این گروه از کمونیست‌ها نیز به دلیل سیاست‌های دیکتاتور مابانه رضاشاه، نیز طرد و به حاشیه رانده شدند. (مظفری، همان منبع: ۱۲۸)
نحله‌های مختلف گفتمان چپ در ایران
در کنار ظهور و تحول گفتمان چپ، نقش بانیان و گردآورندگان آن مطرح می‌گردد. پرداختن به این مبحث از آن جهت مهم است که مشخص می‌کند چه گروه‌ها و افرادی نقش اصلی را در این مورد ایفا می‌کنند. به عبارتی دیگر سوژه‌های سیاسی که باعث شکل‌گیری گفتمان چپ (کمونیسم) شدندچه گروه‌ها و یا کسانی بودند.
یکی از فعال‌ترین تشکل‌های سیاسی‌، اجتماعی و اقتصادی متأثر از گفتمان چپ در دهه ۲۰، حزب توده بود. حزب توده به عنوان نماینده فعال گفتمان چپ توانست در شرایط بی‌قراری حاکم برگفتمان مسلط، به دلیل اوضاع و شرایط سیاسی – اجتماعی دهه ۲۰ در مقام سوژه سیاسی و اجتماعی در ساختار شکنی دال مرکزی و اسطوره‌سازی از دال‌های خالی، ایجاد فضای استعاری و تحقق عینیت اجتماعی جدید نقش موثر ایفا نماید.به عبارتی،از جمله سوژه های سیاسی گفتمان چپ که در زمان پهلوی اول در موقعیت سوژه‌گی قرار داشت، حزب توده بودکه توانست به سوژه‌گی سیاسی برسد و در ظهور گفتمان چپ مساعدت داشته داشته باشد.
با ورود نیروهای شوروی و انگلستان به ایران در شهریور ۱۳۲۰، سقوط رضا شاه واشغال بخش‌هایی از کشور به دست متفقین، فضا و شرایط جدیدی برای فعالیت‌های سیاسی-اجتماعی آغاز شد. (نوذری،۱۳۸۰: ۲۹) از یک طرف، جامعه تشنه نهضت اجتماعی شده بود تا بتواند سرو سامانی به نابسامانی و مشکلات مردم بدهد و از طرف دیگر با فروپاشی استبداد حاکم، گفتمان‌های متعددی بر سر تصاحب قدرت به موازات هم به تشکیل حزب و گروه و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی پرداختند (آبراهامیان،۱۳۸۷: ۳۴۶) در شرایط بی‌قراری گفتمان حاکم، و به دنبال آزادی گروه ۵۳ نفر دکتر ارانی، جنبش کمونیستی ایران با بهره گیری از عوامل مساعدی چون وجود نیروهای اشغالگر شوروی در ایران و اوضاع نابسامان کشور،گفتمان چپ را به عنوان یکی از گفتمان‌های مقاومت در برابر گفتمان رسمی پهلوی، در سال۱۳۲۰در قالب حزب توده فعال نمود ( نظری،۱۳۸۱: ۸۱). این حزب که توانسته بود با بهره‌گیری از دال‌های خالی گفتمان هژمون نظام معنایی خاص خود را ایجاد نماید، در حقیقت به عنوان نماینده گفتمان چپ در ایران دهه‌ های ۲۰ به بعد تلقی می‌شود که در آن دال‌های شناور مادی‌گرایی، مالکیت اشتراکی، مبارزه با خصوصی‌سازی و تضاد طبقاتی حول محور دال مرکزی برابری جمعی مفصل‌بندی شد.
شکل۳-۱: چگونگی مفصل‌بندی گفتمان چپ
حزب توده پس از تشکیل و سوژگی سیاسی، نخستین شعار و مبارزه خود را، مقاومت همه جانبه طبقات و اقشار آزادی‌خواه در مقابل گفتمان پهلویسم اعلام داشت و برای این منظور دو هدف را تبیین نمود:
۱- بدست آوردن آزادی‌هایی که به موجب قانون اساسی برای ملت ایران شناخته شده است.
۲- جلوگیری از ارتجاع و استبداد با اتکاء به توده مردم (نوذری،۱۳۸۰: ۲۹).
با توجه به مطالب فوق، نخستین گزینه در شناخت گفتمان حاکم بر هر حزب یا تشکل سیاسی و اجتماعی، توجه به دال مرکزی و دال‌های شناور مفصل‌بندی شده پیرامون آن است که غالباً در اساسنامه و مرامنامه آن حزب یا تشکل تجلی می‌یابد. از این رو توجه به بندهایی از مرامنامه گفتمان چپ خالی از لطف نیست. حزب توده در بدو تاسیس اصول اساسی مرام‌نامه خود را به شرح ذیل تدوین نمود:

1. 1. حفظ استقلال و تمامیت ایران.

1. 1. برقرار کردن رژیم دموکراسی و تأمین حقوق فردی و اجتماعی از قبیل آزادی زبان و قلم و عقیده و اجتماعات.

1. 1. مبارزه علیه هرگونه رژیم دیکتاتوری و استبدادی.

1. 1. اصلاحات لازمه در طرز استفاده از زمین و زراعت و بهبودی بخشیدن به وضع زارعین و دهقانان و توده زحمتکش ایران.

1. 1. اصلاحات اساسی در امور فرهنگی و بهداری و برقراری تعلیمات اجباری و مجانی عمومی و تأمین استفاده توده ملت از کلیه مراحل فرهنگی و بهداشت.

1. تعدیل مالیات‌ها با در نظر گرفتن منافع توده.

دگر گاه شاهان و آئین بار
­­­­­­­­

دگر بزم و رزم و می ‌و میگسار
­­­­­­­­

(جلد ۳، بیت ۴ـ۱۶۲).
جلوه خویشتن‌داری سیاوش در شب پرماجرایی دیده می‌شود که سودابه دختران خود را نیک می‌آراید و سیاوش را به شبستان می‌خواند تا به بهانه پیوند میان آن‌ها، خود را به او نزدیک کند.
سیاوش در برابر دل‌فریبی‌های سودابه و رفتار هوس‌آلود او چون گل از شرم برافروخته می‌شود و به درگاه کیهان خدیو پناه می‌جوید:

رخان سیاوش چو گل شد ز شرم
­­­­­­­­

بیاراست مژگان به خوناب گرم
­­­­­­­­

چنین گفت با گل که از کار دیو
­­­­­­­­

مرا دور دارد کیهان خدیو
­­­­­­­­

نه من با پدر بی‌وفایی کنم
­­­­­­­­

نه با اهرمن آشنایی کنم
­­­­­­­­

(جلد ۳، بیت ۲۸۷ـ۲۸۵).
فتنه‌انگیزی‌های سودابه بدسرشت او را به کام آتش می‌فرستد؛ اما او با آغوش باز آتش را پذیرا می‌شود و این خود از ایمان راستین او به خداوند بزرگ سرچشمه می‌گیرد:

چو بخشایش پاک یزدان بود
­­­­­­­­

دم آتش و آب یکسان بود
­­­­­­­­

(جلد ۳، بیت ۵۱۳).
پس از آن‌که سیاوش به سلامت و سر بلند از آتش بیرون می‌آید و کاووس درصدد مجازات سودابه برمی‌آید، سیاوش چون از عدم ثبات رای کاووس آگاهی دارد میانجیگری می‌کند و واسطه بخشش او می‌شود.
او برای رهایی از دربار کاووس و ماجرا‌های نگین آن، روی به مرز‌های تورانی می‌نهد و داوطلب جنگ با تورانیان می‌شود. پس از آن‌که کاووس از ماجرای آشتی سیاوش با تورانیان و ماجرای گروگان‌ها، آگاه می‌شود و از او می‌خواهد که گروگان‌ها را بکشند و با افراسیاب بجنگند، نمی‌پذیرد. چراکه کشته شدن گروگان‌ها و آهنگ رزم کردن برخلاف آیین جوانمردی و پیمان و مودت است. پس تصمیم می‌گیرد، تاج و گاه را رها کند و به گوشه‌ای از این دنیای فتنه‌انگیز را برگزیند و تنها زندگی کند. در تمام داستان سیاوش، مرد اخلاق تنهاست. سیاوش در سرتاسر داستان حتی یک سخن که نشان از غرور و فزون‌طلبی او باشد بر زبان نمی‌آورد و مهر و نرمی او دوست و دشمن را دربر می‌گیرد. تندی و خشونت از دید او اهریمنی است و دست‌یازی به جنگ در حل اختلاف، دور از خرد است. او با پیمانی استوار کینه‌ها را به آشتی برمی‌گرداند و تا دربدری خویش و دوری از دیار بدان وفادار می‌ماند. او آن‌جا که جنگ را نتیجه‌بخش نمی‌بیند نیز از آن سرباز می‌زند و تسلیم در برابر دشمن و گردن نهادن به خواست خداوند را عاقلانه‌تر از جنگیدن می‌داند و بدین سبب است که در آخرین صحنه داستان رویارویی با سپاه افراسیاب، بی‌مقاومتی به مرگ تسلیم می‌شود (راشد محصل، ۱۳۶۹: ۲۲۰). سیاوش قربانی پاکی و پایبندی به پیمان است و تسلیم شدن او به دشمن با ضعف و بزدلی تفاوت دارد. او دوراندیش و روشن‌بین است. مرد عقل و تدبیر است نه احساس و تندی. این ویژگی او را وامی‌دارد که از آغاز پایان کارها را بنگرد که آن‌چه موجب پشیمانی او گردد، انجام ندهد. دل هر جایی پدر را می‌شناسد و ضعف او را در برابر سودابه خوب می‌داند، بدین دلیل اندیشه انتقام را از سر به در می‌کند و سودابه را می‌بخشد و عفو او را از پدر می‌خواهد. او در صحنه‌‌های هنرنمایی و جنگاوری‌‌های نمایشی که در توران پیش می‌آید، بی‌آن‌که کاری کند که ارج او را نزد دشمنان کم کند، از مقابله مستقیم با افراسیاب و گوسیوز و دیگر دلیران تورانی سرباز می‌زند تا مبادا تفریح سالم به کینه‌ای ناسالم بدل شود. وقتی ایرانیان در میدان بازی به تورانیان مجال عرض اندام نمی‌دهند سیاوش برای آن‌که افراسیاب متوجه نشود به زبان پهلوی به ایرانیان ایراد می‌گیرد «که میدان بازی‌ست گر کارزار؟» و از آنان می‌خواهد که یک‌بار هم که شده بازی را به تورانیان واگذارند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سیاوش مسیحای شاهنامه است و پیامبر مهربانی و رحمت، در پایان داستان به‌دلیل فتنه‌انگیزی‌ها و حسادت‌‌های گرسیوز، برادر افراسیاب، دست بسته به سیاوش گرد برده می‌شود در آن‌جا آخرین سخن سیاوش «آن شاه بی‌کین و خاموش». دعا به درگاه خداوند است (حمیدیان، ۱۳۸۳: ۲۹۴).