تقوی و تقیّد به حق، تا اظهار نظر با یقین و قطعیت بوده از قول به ظنّ و تردید بپرهیزد.
در آیات قرآن مجید احاطه کامل داشته و همه آیاتی که مربوط به موضوع مورد بحث است مورد توجه قرار داده شود.
در هنگام اشتغال به تفسیر و یا ترجمه در حالت طهارت بدن، وضو و توجه، حضور قلب و خشوع باشد تا با تحقق ارتباط روحی و معنوی بتواند از فیوضات و تجلیات کلمات حق تعالی به حقیقت استفاضه کند.
تفسیر روشن
مؤلف در مقدمه تفسیر روشن انگیزه خود را از نگارش این اثر چنین مى‏نویسد:
«چون از تألیف کتاب التحقیق فى کلمات القرآن در چهارده جزء فراغت حاصل شده و تصمیم داشتم به مبناى این کتاب به تفسیرى به لغت عربى اشتغال بورزم، متوجه شدم که تفسیر به زبان عربى بسیار نوشته شده و در دسترس همه طبقات از هر صنفى و در هر رشته‏اى موجود است. و متأسفانه تفسیرى به زبان فارسى که از جهات الفاظ و معانى و نظم و تحقیق و قاطع بودن ممتاز باشد، وجود ندارد. بخصوص طبقه عموم مردم (که در اصطلاحات و علوم رسمى، تخصصى ندارند و) قدرت استفاده از اقوال مختلف و تأویلات گوناگون و مطالب متفرقه و مباحث دور از أفهام را ندارند.»^[۲۵۳]
و بر این اساس استاد شروع به تألیف تفسیر روشن نمود. این مجموعه به زبان فارسى و شامل کل قرآن است. که شامل شانزده جلد مى‏شود. مفسر پس از تألیف التحقیق و بر اساس دیدگاههاى واژه‏شناسى خود و تأکید بر غیر مجازى بودن کلمات قرآن و همچنین اهتمام به بعد تربیتى و سیر و سلوکى، پایه‏هاى تفسیر روشن را بنا کرده است. مخاطبان این تفسیر افراد متوسط و عموم مؤمنین مى‏باشند.
ایشان در جلد نخست کتاب، مقدمه‏اى مختصر به نگارش در آورده و به خصوصیات تفسیر و اصول پذیرفته شده خود اشاره کرده است. توضیحات او در خصوصیات تفسیرش در قالب دوازده مقدمه به قرار ذیل بیان شده است:
۱- راجع به لغات قرآن و ترجمه آنها
۲- لغات و معانى حقیقى
۳- نفى تحریف در قرآن
۴- اختلاف قراءات
۵- اعجاز قرآن
۶- تفسیر به رأى
۷- ترجمه آیات
۸- نقل اقوال‏
۹- احادیث مربوط به آیات
۱۰- ناسخ و منسوخ
۱۱- محکم و متشابه
۱۲- شأن نزول آیات
از آنجا که در بخش تبیین مبانی استاد مصطفوی شرح اکثر این موارد گذشت. برای مطالعه میتوان به تفصیل این مبانی در فصل دوم رجوع کرد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تفسیر روشن، بر اساس روش نگارش دو بخش دارد. در واقع نحوه تفصیل مطالب در این اثر در تمام آن یکنواخت نمیباشد. بخش اول این اثر از ابتدای قرآن مجید تا آیه شصت و پنج سوره اسراء را شامل شده و بخش دوم از آیه شصت و شش سوره اسراء تا انتهای قرآن را در بردارد. سبب اصلی این اختلاف اکسالت استاد است. وی برای نا تمام ماندن تفسیر، در بخش دوم تفسیرش مطالب را به صورت خیلی مختصر ارائه کرده است و همین امر منجر شده تفسیر روشن که قبل از کسالت پیش بینی می شد سی جلد شود ولی نهایتا در شانزده جلد به اتمام رسد.
بخش اول تفسیر روشن
بخش اول تفسیر روشن، از ابتدای قرآن مجید تا آیه شصت و پنج سوره اسراء را در بر میگیرد. این بخش قسمت عمده این تفسیر را در بر میگیرد. از شانزده جلد این اثر، تفسیر این بخش از قرآن که از لحاظ حجمی نزدیک به نصف قرآن است نزدیک به سیزده جلد از شانزده جلد را به خود اختصاص داده است. مراحلی را که استاد در تفسیر آیات هر بخش آورده است عبارتند از:

1. 1. شرح لغات

1. 1. ترجمه

1. 1. تفسیر

1. 1. روایت

1. 1. توضیح

1. 1. لطائف و ترکیب

در این روش مؤلف تفسیر روشن، نخست برای یک یا چند آیه مشخص شده، لغات را معنا کرده است. سعی استاد در روش معنا آنست که برای همه طبقات قابل فهم باشد. سپس به ترجمه و توضیح مختصر آیات پرداخته است. بعد از این در مرحله تفسیر به معنای دقیق کلمات مهم در معنای آیه به ویژه بر اساس معنای حقیقی آنها توجه کرده و با تقطیع آیات بر اساس سیاق، سپس به شرح آنها اقدام نموده است. همچنین نکات مهم به ویژه در زمینهای اخلاقی و هدایتی را پس از آن میدارد. در ادامه مؤلف اگر روایاتی در زمینه آیات وجود داشته (در زمینه شأن نزول، اخلاقی ، تفسیری و…) نقل و توضیح داده است. در بعضی موارد حتی لغات روایات را نیز در توضیح روایات، معنا و تبین نمودند. در آخرین گام در شرح آیات لطافتهای ادبی و ترکیب آیات ملاحظه شده است.
بخش دوم از تفسیر روشن
آنچه در شرح روش استاد در بخش اول مطرح شد روش اصلی مورد نظر استاد در بیان مطالب تفسیری بوده است. اما محدودیتهای جسمی و کسالتهای عارض شده مانعی از ادامه این روند شد. از آیه شصت و شش سوره اسراء تا آیه هفتاد و پنج سوره، کار به صورت قبلی انجام شد با این تفاوت که در بعضی موارد لطائف، ترکیب و در برخی موارد روایت را بیان نکرده است از آیه هفتاد و شش به بعد اول آیه، و واژه به معنای حقیقی آن، سپس اگر نکته و یا روایتی در آن زمینه بود در ذیل آیه بیان شده است. در حقیقت نسبت به قبل مختصرتر است.
اما از آیه هفتاد و هشت سوره طه آیات را مجموعهای میآورد سپس لغات مشکل را معنا و برخی نکات تفسیری را بیان میدارد. این روال تا انتها ادامه دارد اما در برخی جاها واژه اصلا نمیآورد یا توضیح و نتیجه گیری خاصی نکرده است.
مقایسه تفسیر روشن و ترجمه​های مشهور
همانطور که ذکر شد از آنجا که استاد در مقدمه تفسیر روشن بر این نکته تاکید کردهاند که معنای لغات بر اساس التحقیق میباشد در این بخش به مقایسه ترجمه ارائه شده در تفسیر روشن و ترجمه قرآن کریم از کتاب ترجمه تفسیر المیزان^[۲۵۴]، ترجمه آقای محمد مهدى‏ فولادوند^[۲۵۵] و ترجمه آیت الله مکارم شیرازی^[۲۵۶]، از جمله آثار مشهور و متداول در بحث ترجمان کلام الهی پرداخته شده است. بدین منظور دو سوره از کلام وحی یعنی سوره مبارکه حمد و سوره مبارکه طور انتخاب شدهاند، سوره حمد علاوه بر بلند نبودن سوره در بخش اول تفسیر روشن نیز قرار دارد و سوره دوم نیز از بخش دوم این اثر انتخاب شده است.
برای مقایسه ابتدا آیه مورد نظر، سپس متن تفسیر روشن و بعد از آن سایر ترجمهها و در نهایت نتیجه مقایسه آمده است.
سوره مبارکه حمد(فاتحه الکتاب)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏(۱)
تفسیر روشن:
به نام خداوند معبود مطلقی که همه موجودات پرستش او را کرده و همه در مقابل عظمت نامتناهى او در حیرت هستند، و او رحمت و مهربانى داشته و رحمت او به همه مخلوقات بسط گرفته، و مخصوصا رحمتهاى ظاهرى و معنوى او خواصّ را فراگیر است.
کتاب ترجمه تفسیر المیزان:
بنام خدایى که هم رحمتى عام دارد و هم رحمتى خاص به نیکان‏.
ترجمه آقای فولادوند:
به نام خداوند رحمتگر مهربان‏.

در خصوص اینکه اجرای مجازات در ملأعام با تحقیر و توهین مجرم به اشکال مختلف می ­تواند در بازدارندگی عمومی موثر باشد یا خیر تردید وجود دارد: نکته قابل ذکر اینکه در جوامع صنعتی کنونی که امکان شناخت مجرمان و کنترل و نظارت عمومی افراد جامعه نسبت به آنها به حداقل تنزل یافته و احتمال به فراموشی سپردن مجرمان بسیار زیاد است، تحقق هدف ارعاب عمومی و به دنبال آن پیشگیری از ارتکاب جرایم توسط مردم مشکل­تر خواهد بود. یکی از حقوقدانان دراین­باره معتقد است که اجرای مجازات در ملاأعام زمانی تاثیر داشت که جامعه کوچک بود و از اخلاقیات تا این حد دور نشده بود^[۵۶]. زندگی خاص شهری و ویژگی­های مربوط به آن نیز تا حدی در تحقق هدف ارعاب عمومی اجرای مجازات در ملأعام نقش دارد چنان که به نظر می­رسد در جوامع و شهرهای کوچک، معرفی مجرم به افراد آن اجتماع نقش بیشتری در اصلاح خود مجرم و همین­طور در ارعاب دیگران خواهد داشت.
با توجه به مطالب فوق می­توان گفت هرچند در خصوص اینکه آیا معرفی مجرم به همگان و مشاهده­ صحنه­های مربوط به شناساندن مجرم که در برخی موارد منجر به اجرای برخوردهای غیر انسانی با مجرمین می­گردد می ­تواند افراد اقشار مختلف جامعه مخصوصا مجرمان بالقوه را از ارتکاب جرایم بعدی منحرف سازد و باعث ایجاد رعب و در نهایت پیشگیری از ارتکاب جرایم توسط آنان گردد یا نه، تردید وجود دادرد ولی با این حال نمی­ توان تاثیر این مجازات را در کوتاه مدت و به طور مقطعی نادیده گرفت هرچند اجرای این مجازات در سطح گسترده ممکن است باعث از بین رفتن قبح جرایم گشته و به امری عادی تبدیل گردد. در اینجا لازم است به مطلبی اشاره شود و آن اینکه در گزارش رسمی رناک در روزنامه­ی رسمی ۱۸۹۴ میلادی در بخش مذاکرات مجلس آمده است: هرگاه منظره­ی شکنجه و عذاب را مردم مشاهده نکنند بیشتر از آن می­ترسند و اگر مجرم را با مردم مواجه نسازد او بهتر متوجه کیفر اعمال خود می­ شود(گارو، ۱۳۴۴: ۵۳۴).
در اجرای مجازات در ملأعام در حضور افراد اجتماع باید به عوامل و شرایط مختلفی توجه داشت و نباید به گونه ­ای عمل کرد که افراد با دیدن صحنه­ی مربوط به اعمال این مجازات نسبت به مجرمین، از خود مجازات تنفر پیدا کنند، چراکه در این صورت نه تنها اثرات و اهداف مهم مجازات تحقق نمی­یابد بلکه اثرات ناخوشایندی نیز ایجاد می­گردد و همین امر ممکن است باعث همدردی و همراهی افراد جامعه با مجرمین شود و حس ترحم آنان را برانگیزد و در هر صورت بهتر است با این نظر که ایجاد ترس در توده­ی مردم و در نتیجه بازداشتن آنها از ارتکاب جرایم در روزگار ما محل تردید است و پیشگیری عمومی با ارعاب دیگران زمانی حاصل می­گردد که اوضاع اجتماعی و فرهنگی تحقق آن را ممکن سازد (اردبیلی، ۱۳۸۰: ۱۲۸) هم عقیده گردیم.
وقتی فردی مرتکب سرقت یا محاربه می‌شود برای واکنش مقطعی، (برای عبرت مردم) شخص در ملأعام اعدام می‌شود، که در این زمینه باید گفت، ممکن است عبرت در برهه زمانی کوتاه پاسخگو باشد، اما در درازمدت، تاثیر کمتری در جامعه خواهد داشت. ما نباید قضاوت عامه مردم را ملاک عمل قرار دهیم، ما نباید به صرف گفته‌های مردم در صحنه اعدام که عنوان می‌کنند باید اینگونه مجرمان به سزای اعمال‌شان برسند تصمیم‌گیری کنیم، بلکه در این زمینه باید نخبگان جامعه بیندیشند آیا چنین مجازاتی لازم است یا خیر؟ اگر لازم است در چه جرائم و چه کیفیتی ؟ عموم مردم ممکن است صلاحیت تخصصی در این زمینه را نداشته باشند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در هر صورت باید به مجرم به عنوان یک انسان نگریسته شود و این امر را نباید از نظر دور داشت که او نیز برای خود احترام و ارزش قائل است و به هیچ وجه حاضر نیست در انظار مردم شرمنده شود یا مورد تحقیر و توهین قرار گیرد. پس، در اجرای مجازات در ملاءعام که مستلزم مجازات مجرم در انظار عمومی و در مقابل دید همگان است باید به عواقب و پیامدهای حاصل از اجرای چنین مجازات­هایی نیز توجه داشت.
نمایش قبح جرم به جامعه و ایجاد نفرت عمومی از آن
بزهکاری یکی از بزرگترین مشکلات جوامع به شمار رفته و همیشه مورد نفرت و انزجار همگان بوده و هست افراد جامعه از وجود آن همواره اظهار دلهره و نگرانی می­ کنند. با اجرای مجازات است که افراد به زشتی اعمال ارتکابی مجرمان پی برده و از آن متنفر می­گردند. در مورد اجرای مجازات در ملأعام و معرفی مجرم به همگان افراد از جرایم ارتکابی این گونه مجرمین آگاهی یافته و به راحتی قبح جرم به مردم نشان داده می­ شود و همین امر باعث انزجار آنها از جرایم و مرتکبان آنها می­گردد.در این خصوص، نباید این موضوع را نادیده انگاشت که خصیصه­ی رسواکنندگی مجازات بیانگر قابل سرزنش بودن رفتار مجرمانه از سوی افراد جامعه است چنانکه در این باره گفته شده است: ملامت عمومی یکی از عواملی است که سیاست کیفری باید بدان توجه داشته باشد (استفانی،۱۳۷۷: ۶۰۵).
البته این امر را باید در نظر داشت که اگر بدون وجود هیچ ضرورتی و یا بدون در نظر گرفتن شرایط گوناگون، اجرای مجازات در ملأعام در سطح جامعه به نحو گسترده­ای اجرا کردند نه تنها قبح عمل ارتکابی مجرم رفته رفته کاهش می­یابد بلکه به یک امر عادی مبدل شده و ناظر افزایش تفکر و اندیشه­ی ارتکای جرم بلکه ریخته شدن قبح اعمال مجرمانه و انجام آن خواهیم شد (سیداصفهانی، ۱۳۸۰: ۳۶).
در حقیقت سرزنش و نفرت عمومی حاصل از ارتکاب جرم که از اجرای مجازات­ها مخصوصا اجرای مجازات در ملأعام نسبت به مجرم حاصل می­گردد نباید بدان حد برسد که به اهداف دیگر مجازات مانند بازپروری و اصلاح مجدد فرد خاطی به اجتماع لطمه وارد نماید. در این باره نگاهی به آموزه­های اسلام نشان می­دهد که همیشه بنا بر رافت و گذشت و اصلاح فرد خاطی بوده و هیچ­گاه به مجرم به عنوان فرد حقیر و پست نگریسته نشده است و اعمال هرگونه تحقیر و توهین نسبت به او منع گردیده است. در نهج­البلاغه این گونه آمده است که سزاوار است کسانی که گناهی مرتکب نشده و از سلامت دین برخوردارند بر گناهکاران و نافرمانان رحمت آورند(نهچ­البلاغه ،۱۳۶). پس باید در نظر داشت که اگر با معرفی مجرم به افراد مختلف، نحوه­ برخورد آنها با مجرم پس از تحمل مجازات تغییر یافته و او را در میان خود نپذیرند و با دید حقارت به او بنگرند، بازگشت مجرم به اجتماع و سازگاری مجدد او هموار نخواهد شد و همین امر ممکن است باعث جری­تر شدن او گردد.
به گزارش فرهنگ نیوز: یک جامعه شناس معتقد است هر چند اعدام در ملأعام باعث تاثر شاهدان این واقعه و حتی شنوندگان می­ شود، اما این تاثر زمینه­ ساز جرقه­های ذهنی و کارکرد اجتماعی مثبتی در افراد نیز هست. مثلا بیننده اعدام در اثر مشاهده این صحنه و عمق اثرگذاری آن قطعا به این فکر می­ کند که این فردی که اعدام شده و در محله ما زندگی می­کرده، چگونه تربیت شده، در چه شرایطی پرورش یافته و چه زمینه­هایی داشته که موجب شده چنین جرمی را مرتکب شود. و من باید چگونه رفتار کنم تا فرزندم به چنین سرنوشتی دچار نشود. این یک کارکرد اجتماعی مثبت در اعدام های علنی است.^[۵۷]
کمک به برقراری نظم و آرامش عمومی
اصولا وقوع جرایم علاوه بر این که تهدیدی علیه کرامت انسانی تلقی شده و مقام و منزلت فرد خاطی را به عنوان یک انسان پایین می ­آورد، منافع و مصالح اجتماعی را نیز تحت تاثیر قرار می­دهد. لذا، بدین جهت است که مجازات علاوه بر تهذیب مجرم و اصلاح او وظیفه­ی بازگرداندن اجتماع به حالت صلح و آرامش قبلی و تضمین حیات اجتماعی سالم افراد جامعه را دارد و این وظیفه نیز به طریق اولی از اجرای مجازات در ملأعام که فی­نفسه باید در اجتماع و در مقابل دید همگان صورت گیرد، انتظار می­رود. در این خصوص طرفداران نئوکلاسیک قائل بودند به این امر که مجازات بایستی موجب آرامش و تسکین افکار عمومی گردد ( تاج­زمان، ۱۳۵۱: ۴۷).
قانونگذار و قاضی همچنان نسبت به هدف ارعاب­انگیزی در تشکیلات کیفری نوین توجه دارند، فشار افکار عمومی در این مورد بی تاثیر نیست و زمانی که ارتکاب بعضی جرایم بیشتر می­ شود، عده­ای از نحوه­ برخورد توأم با گذشت و اغماض دادگاه­ها با محکومان به خشم می­آیند و خواهان برخورد قاطع دستگاه قضا با چنین افرادی هستند، اما به این موضوع توجه ندارند که گسترش و رشد بزهکاری به عوامل دیگری، غیر از تضعیف ارعاب انگیزیِ جمعی و پیشگیری عام که از چنین رژیمی ناشی می­ شود، مربوط است (بولک، ۱۳۸۵: ۳۲) و در پاره­ای مواقع ما شاهد هستیم که دستگاه قضا صرفا برای تسکین افکار عمومی، جرایم شدیدی را در کمترین زمان فاصله بین ارتکاب جرم و مجازات و در ملأعام اجرا می­ کند.
بنابراین باید با اجرای مجازات­ها در ملأعامو معرفی مجرم با از بین بردن اعتبار و ابهت مجرم در بین مردم و شهره کردن او در میان عام و خاص آرامش و نظام قبلی جامعه برگشته و اجتماع به وضعیت قبل از جرم برگردد. چنانکه در مورد تاثیر اجتماعی مجازات نیز یکی از حقوقدانان معتقد است که با اجرای مجازات بر کسی که باعث تزلزل احساس عدالت و پیدایش اضطراب شده استف افراد دوباره می­توانند با آرامش روانی به حیات اجتماعی خود ادامه دهند(صانعی، ۱۳۷۲: ۱۷۷)البته نباید این امر را از نظر دور داشت که تا زمانی که علل و شرایط زمینه­ ساز جرم در جامعه وجود داشته باشد نمی­ توان با اجرای مجازات در ملأعام بدون توجه به اصلاح سایر زمینه ­های جرم­زا و بدون در نظر گرفتن عوامل مختلف فردی ارتکاب جرم، به برقراری آرامش و ثبات پس از تحمیل مجازات بر مجرم امیدوار بود.
چه به گفته دانی زابو^[۵۸] کشورهای غربی بالاتفاق در اثر تجارب خود بدین نتیجه رسیده ­اند که مجازات به تنهایی قادر به حفظ اجتماع علیه بزهکاران نیست و این عوامل نمی­تواند صیانت آن را در برابر تعرض آنان تضمین کند(مظلومان، ۱۳۴۹: ۱۴۱). به هر حال نظام اجتماعی با مجازات کردن مجرمان متعدد به صور مختلف و با شهره کردن و رسوایی مجرم در مقابل عوام و خواص و حتی با اقدامات تحقیرآمیز نسبت به مجرم در ملاءعام بدون اصلاح زمینه­ ها و عوامل مولد جرم در جامعه نخواهد توانست اغتشاش را از بین ببرد چه بسا تاثیرات مخرب و منفی مشاهده­ صحنه­های اجرای مجازات مجرم روی انسجام و انتظام جامعه بیشتر باشد.
لذا باید در نظر داشت که بهترین راه، به کار بردن تدابیر لازم علمی و عملی چون برخورد انسانی داشتن با مجرم، اعمال و به کارگیری شیوه ­ها و ابزارهای مدبرانه و دقیق علیه عوامل و زمینه ­های دخیل در ارتکاب جرم است و این پیشنهاد که باید سیستم قدیمی مجازاتها را تغییر داده و آن را بر یک سیاست جدید که بر اساس حفظ و صیانت اجتماع از یک سو و اصلاح و بهبود وضع مجرم از سوی دیگر مبتنی باشد برقرار ساخت (صلاحی، ۱۳۵۲: ۱۰ و ۱۱) راهکار موثری در جهت تحقق این هدف است.
بر این اساس اگر اجرای مجازات در ملأعام و همراه با شیوه ­های نادرستی اعمال گردد و در اعمال مجازات توسط ضابطین نظارت و کنترل موثری صورت نگیرد، خود می ­تواند زمینه­ ساز اغتشاش و برانگیختن احساسات مردم و اعتراضات جمعی گردد؛ ولی این بدان معنا نیست که اگر اجرای مجازات در ملأعام و با چنین شیوه­ هایی صورت نگیرد قطعا می ­تواند باعث پاکسازی اجتماع و ساماندهی نظم برهم ریخته­ی اجتماعی شود چرا که تنها در صورت توجه به عوامل و شرایط و مقتضیات فردی و اجتماعی متشکله­ی جرم در کنار اعمال مجازات است که می­توان به بازسازی مجرم و ساماندهی اجتماع امیدوار بود.
جلوگیری از بزه­دیگی افراد جامعه
با اجرای مجازات در ملأعام افراد جامعه نسبت به مجرم و همچنین نوع جرم او، شناخت حاصل می­ کنند و این امر باعث مصون ماندن افراد از جرم می­ شود. اما مشکل اینجاست که شناساندن مجرم به تمامی افراد جامعه ممکن نیست. با این حال، جلوگیری از بزه دیدگی افراد را بدون شک باید از آثار مثبت اجتماعی اجرای مجازات در ملأعام دانست مخصوصا اینکه مجرم ممکن است نسبت به آگاهی و یا عدم آگاهی قربانی آینده­ی خود، نسبت به سابقه­اش تردید داشته باشد و این تردید موجب پشیمانی وی از ارتکاب جرم گردد.
البته باید توجه داشت که در تمامی جرایمی که مجازات آن در ملأعام اجرا می­ شود آگاهی افراد نسبت به سابقه­ مجرم موجب جلوگیری از بزه دیدگی آنها نمی­شوند؛ به عنوان مثال در مورد شخصی که مرتکب جرم شهادت کذب شده است، اجرای مجازات در ملأعام باعث می­ شود که افراد وی را شناخته و دیگر به سخنان او به عنوان یک شاهد اعتماد نکنند اما در مورد مجرمی که مرتکب قذف شده است، آگاهی افراد تاثیری نداشته و مجرم می ­تواند حتی نسبت به افراد آگاه مرتکب جرم گردد.
آثار منفی مجازات در ملأعام
نظام حقوقی ولو از جهت باور داشت­ مذهبی و اعتقادات کلامی، ریشه در تشریع وحیانی یا توتم­های دیرپای قبیله­ای و تحریم­های سنتی داشته باشد در واقع حاصل خرد جمعی و برآیند رشد فرهنگی و به عبارت دیگر تبلور ارزش­های مشترک عقاید جمعی هر جامعه است و به همین دلیل یک نظام حقوقی تنها زمانی کارامد و موثر و موجب تسهیل روابط اجتماعی است و انتظارات عمومی را برآورده می­ کند که با فرهنگ عمومی هماهنگ بوده و مورد قبول اکثریت اعضای جامعه باشد. به عبارت دیگر احترام به قانون مستلزم نهادینه شدن آن و نهادینه شدن آن مستلزم مشروعیت و مقبولیت آن است؛ اگر این مقبولیت عام وجود نداشته باشد حکومت­ها تنها از طریق وارد کردن جبر و فشار قادر به اجرای قوانین مورد نظر خود می­شوند و مردم منافع خود را در تقابل و مخالفت با قانون رسمی بلکه با قوه­های مقننه و مجریه تشخیص می­ دهند و به انواع و اقسام از شمول قانون فرار می­ کنند (امین، ۱۳۸۲: ۴۳۹). در این صورت است که مردم اصله خود با حکومت را زیاد می­بینند و سیاست تقابل با حکومت­ها را در پی می­گیرند و بدین منوال مجازات آثار تربیتی خود را از دست می­دهد و پیامدهای منفی آن در جامعه بیشتر می­ شود.
پیامدهای منفی اجرای مجازات در ملأعام بر بطن اجتماع در این بخش بررسی خواهد شد. از جمله آثار و نتایج منفی حاصل از اعمال مجازات می­توان به مواردی چون لطمه وارد کردن به کانون خانواده مجرم و بستگان او که نقض اصل شخصی بودن مجازات­هاست، اشاعه­ی جرم و ترویج بزهکاری در جامعه با از بین بردن قبح عمل مجرمانه، خدشه دار شدن چهره­ی نظام اسلامی و وهن اسلام اشاره نمود که هریک به اختصار بیان خواهد شد.
لطمه وارد شدن به کانون خانواده­ی مجرم و بستگان او
لگدکوب کردن حیثیت و آبروی فرد مجرم در میان مردم به خصوص در بین افرادی که او را می­شناسند که از پیامدهای منفی اعمال اجرای مجازات­ها در ملأعام محسوب می­ شود، آثار و نتایج منفی فراوانی بر خانواده بر خانواده و بستگان مجرم خواهد گذاشت.
چنانکه قبلا اشاره گردید فرد محکوم علاوه بر اینکه به عنوان مجازات اصلی عمل خویش باید از سوی مجریان عدالت به جزا برسد از طرف افکار عمومی نیز مجازات می­ شود و مجبور است بار سنگین نگاه­های دیگران را هم تحمل نماید در حالی که ریختن آبروی فرد مجرم مجازات مناسبی نمی ­باشد.
به هر حال اعمال مجازات در ملأعام که مستلزم معرفی مجرم به افراد مختلف جامعه از طریق مختلفی مانند انتشار اسامی یا تصاویر مجرمان، گرداندن در شهر( به ویژه اگر با اجرای اقدامات تحقیرآمیز صورت گیرند) است تاثیرات مخربی روی خانواده­ی مجرم خواهد گذاشت و آنها را دچار تشویش و ناامنی خواهد کرد. چرا که موجب لکه­دار شدن اعتبار و موقعیت خانواده و یا بستگان مجرم گشته و دید اجتماع را نسبت به آنها دگرگون خواهد ساخت و پس از اعمال این مجازات است که اثرات آن پدیدار می­گردد.
باید توجه داشت که معرفی مجرم به همگان به مراتب بیشتر از مجازات­هایی چون حبس که در خفا نسبت به مجرم اجرا می­ شود تاثیرات منفی برخود مجرم و خانواده­اش به جا خواهد گذاشت در حالی که امروزه بحث جایگزین­های مجازات حبس مطرح گردیده است(اما ممکن است پیامدهای مجازاتی مثل حبس از اجرای مجازات در ملأعام کمتر باشد)
بنابراین اگرچه خانواده­ی بزهکار پس از اجرای حکم ممکن است مهر خاموشی بر لب بزنند و برای مدتی سکوت کنند ولی بالاخره عقده­ی آنها یک روز خواهد ترکید و اثرات چرکین خود را بر اجتماع پخش خواهد کرد (مظلومان، ۱۳۵۲: ۴۲).
در مجموع باید گفت که به طور غیر مستقیم، اثر اجرای مجازات در ملأعام بر خانواده و اطرافیان مجرم نیز سرایت می­ کند و اعتبار آنها را نیز زیر سوال می­برد و این امر همانا از نقض اصل شخصی بودن مجازات­ها ناشی می­ شود. لذا مسولان و مامورین دستگاه قضایی باید عنایت داشته باشند که افراد خانواده­ی مجرم چه گناهی مرتکب شده ­اند که باید داغ ننگ تحمل مجازات بر مجرم را بر دوش خود بکشند.
یکی از جرمشناسان در این باره معتقد است که باید به کسان مجرم که تا ابد داغ ننگ بر پیشانی دارند، اندیشید که خون ننگی که بر خانواده­ی مجرم پاشیده می­ شود زایل شدنی نیست (همایونی، ۱۳۴۲: ۴۰).
به طور کلی با توجه به آنچه گفته شد، می­توان به این نتیجه رسید که انگشت­نما کردن مجرم در میان عام و خاص و رسوا نمودن او، نه تنها زندگی­ آتی او را دچار اختلال خواهد کرد بلکه زندگی خانواده و بستگان او را نیز تحت تاثیر قرار می­دهد و بر این اساس این سوال همچنان باقی خواهند ماند که آیا معرفی مجرم به افراد جامعه و رسوا کردن او( به ویژه اگر با صور ترذیلی همراه باشد) عدالت به معنای واقعی خود تحقق خواهد یافت و مجرم به سزای واقعی عمل خود خواهد رسید؟
ترویج بزهکاری
شناساندن و معرفی کردن مجرمان به اجتماع و آشنا ساختن افراد جامعه با آنها و جرم ارتکابی­شان، می ­تواند جرم­زا باشد و باعث اشاعه­ی جرم در جامعه گردد. چه بسا با کسانی که هیچ اطلاعاتی از جرم نداشته­اند بدان اگاهی یافته و با اعمال چنین مجازات­هایی، قبح و زشتی اعمال مجرمانه کم کم رنگ ببازد و به امری عادی تبدیل گردد.
همچنان که سابقا بیان گردید یکی از اهداف مطلوب قانونگذار از وضع و قوه قضائیه از اعمال مجازات اصلاح شخص بزهکار و بازگرداندن مجدد او به جامعه است در حالیکه اجرای مجازات در ملأعام شخص مجرم را چنان در جامعه خوار و ذلیل و انگشت­نما می­ کند که دیگر نمی­تواند به عنوان یک شخصی مفید به جامعه برگشته و طرف اعتماد مردم باشد و حتی فراتر از این امر، تجربه یک بار خوار شدن او را برای مراتب بعدی به ارتکاب جرم جسورتر کرده و ترس و واهمه اجرای مجازات در ملأعام را در دفعات بعد زائل و کم­رنگ می­ کند و محتمل است اجرای مجازات در ملأعام در حق زن فاجره او را چنان مشهور کند که دیگر بی­نیاز از گشتن در پی مردان بی­بند و بار و همتای خود در جهت تکرار تمتع باشد و همینطور عکس این قضیه در خصوص مردان. بنابراین اگر اصلاح فرد و دوباره اجتماعی کردن بزهکار مدنظر مجریان قانون است از طریق اجرای مجازات در ملأعام به مقصود خود نمی­رسند.
تاکید آموزه­های دینی اسلام همواره بر بزه پوشی، تهذیب مجرم، ترغیب مجرم به توبه، تشویق حاکم اسلامی به ویژه در حدود بر عفو و گذشت نسبت به مجرم و تذکر پنهانی دادن به او و سفارش به عدم افشای محرمات است. چنانکه در آیه ۱۹سوره­ی نور آمده است: برای انان که مایلند فحشا در میان مومنان شیوع پیدا کند، در دنیا و آخرت عذابی دردناک است. و همین طور در روایات مختلفی از حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام آمده است که: تا جایی که می­توانید گناهان را مخفی نمایید و به شیوع آن کمک نکنید(نهج­البلاغه) نکته قابل ذکر اینست که با ریختن آبروی فرد مجرم و بستگان او و شهره کردن او نمی­ توان انتظار کاهش جرم را داشت چرا که از گذشته­ های دور تاکنون حتی با اعمال مجازات­های بسیار خشن و غیر انسانی نه تنها امار جرایم کاهش نیافته است بلکه خطرناک­تر از گذشته نیز شده است.
پس بهتر است قاضی در هنگام صدور حکم به اجرای مجازات در ملأعام به عوامل و شرایط گوناگونی توجه داشته باشد و آثار و پیامدهای متعددی را که از اعمال این مجازات بر افراد مختلف ایجاد می­ شود، مدنظر قرار بدهد چراکه: برچسب­زنی خود یکی از عوامل مهم جرم­زایی است.^[۵۹]
در حقیقت نگاه علمی و منطقی صحیح اسلامی که همواره سعی در بزه­پوشی دارد، اجرای مجازاتی که بدون توجه به کرامت و شخصیت انسانی مجرم صورت گیرد را توصیه نمی­کند. در همین رابطه شیخ محمود شلتوت در کتاب القصاص خاطر نشان می­سازد که هدف شریعت از نظام کیفری­اش به طور مسلم اصلاح نفوس و تهذیب انها و تلاش در جهت سعادت بشری است و بدین غرض هر راه سالمی را که مفید تشخیص دهد در پیش می­گیرد و مردم را بدان سوق می­دهد (شامبیاتی، ۱۳۸۲: ۳۰۴).
در مورد مجازات اعدام مطلب قابل توجهی از گزارش کمسیون سلطنتی در انگلیس نقل شده است که ذکر آن خالی از فایده نمی ­باشد. این گزارش نشان می­دهد که معمولا صحنه­ی اعدام در ملأعام بهترین مکان برای جیب­بری بوده است و اکثر این جیب­بری­ها درست در لحظه­ اعدام محکوم رخمی­داده است در حالی که در آن ایام جرم جیب­بری مجازات اعدام را در پی داشته است (میر محمد صادقی، ۱۳۷۷: ۳۹).
در هر حال باید گفت که قطع رابطه­ مجرم با جامعه و طرد او از اجتماع حتی دوری جستن از خانواده و بستگان مجرم که از پیامدهای منفی اجرای مجازات در ملأعام است نمی­تواند به طور حتم مانع وقوع جرایم آتی مجرم باشد و جامعه را از گزند بزهکاران مصون بدارد. چنان که تاریخ نیز گویای این حقیقت است که هر چه قدر بر بی رحمی و قساوت نسبت به مجرمین افزوده شده و به تبع آن بر بزهکاری نیز افزوده شده است.
در اجرای کلیه مجازات­های شرعی، اختلافی بین فقهاء و اندیشمندان وجود ندارد. ولی آنچه محل تامل بوده و ورود در آن ضروریست توجه به این مهم است که ایا اجرای مجازات در ملأعام مطلقا مدنظر موافقین آن است، اعم از اینکه اجرای مجازات در ملأعام دارای آثار مثبت باشد یا توالی فاسد؟ به تعبیر دیگر، اگر اجرای مجازات در ملأعام در رابطه با برخی حدود، از جمله رجم و قطع ید در مرئی و منظر عموم و پخش صحنه­های اجرای حکم توسط مخالفین اسلام از طریق اینترنت، ماهواره و مطبوعات، از اسلام چهره­ای خشن و متحجر ساخته و موجب وهن اسلام گردد، با فرض اعتقاد به وجوب یا استحباب اجرای مجازات در ملأعام، باز هم باید معتقد به اجرای مجازات در ملأعام بود؟ در صورتیکه اجرای مجازات در ملأعام در زمان صدر اسلام به لحاظ قلت جمعیت مسلمانان، در کاهش بزهکاری و تنبیه مرتکب و ارعاب عمومی موثر بوده ولی امروزه به دلیل سرعت در ارتباطاط وپیشرفت علوم و فناوری فیلمبرداری و عکاسی و آنتن­های ماهواره­ای و اینترنت که جهان را به دهکده جهانی تبدیل نموده و هرخبری در هر گوشه جهان از این احتمال برخوردار است که دقایقی بعد در کل جهان مخابره شده و به نظر همه جهان برسد در صورتی­که کیفیت اجرای مجازات­های شرعی، دید جهان را نسبت به اسلام تغییر داده و بیم وهن اسلام برود و به عوض تنبیه مرتکب و ارعاب عمومی که فلسفه تشریع مجازات بود دل­کندن از اسلام و تبدیل بزهکار به دریچه نفوذ دشمنان و زیر سوال بردن مشروعیت بین ­المللی دولت اسلامی، نصیب گردد، آیا موافقان اجرای مجازات در ملأعام همچنان بر نظر خویش پایبند بوده و این تالی فاسد را می­پذیرند؟
شیوه­ اجرای مجازات­هایی که در ملأعام صورت می­گیرد و در سطح وسیعی انعکاس می­یابد، یکی از مسائل مهمی است که در هنگام صدور حکم باید مورد توجه قرار گیرد. چنانچه به این موضوع توجهی نشود و مجازات در انظار عمومی بدون در نظر گرفتن کرامت و شخصیت انسانی فرد مجرم صورت گیرد و به پیامدهای مختلف آنچه در سطح داخلی و خارجی توجه نشود ممکن است باعث انزجار افراد از مجازات شود و حس ترحم افراد مختلف را برانگیزد.
دراین­باره یکی از حقوقدانان معتقد است که در صورت عدم رعایت قانون یا اعمال خشونت غیر لازم یا هتک حرمت و حیثیت مجرم، فرد خاطی به صورت مظلوم وقربانی جلوه می­ کند و در نتیجه حمایت مردم از اقدامات قانونی مسولین کاهش می­یابد^[۶۰]). در این صورت به نظر می­رسد که نگرش مردم نسبت به مجازاتها مخصوصا مجازات­های اسلامی دگرگون شده و دید آنها نسبت به اسلام و نظام اسلامی که چنین شیوه­ای از مجازات را می­پذیرد تغییر یابد و چه بسا چهره­ای متفاوت از اسلام به جهانیان ارائه گردد و موجب بدبینی و دین گریزی بسیاری از مردم مخصوصا جوانان فراهم شود.
لذا در کیفیت اجرای مجازات­ها در ملأعام که امروزه با شیوه ­های نامناسبی اجرا می­ شود، نمی­ توان به هر وسیله­ای متوسل شد چرا که به حفظ مصلحت نظام و عزت و کیان نظام اسلامی نیز باید توجه شود. در این مورد می­توان به مثالی اشاره کرد: بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در مواردی که اجرای کیفر رجم موجب وهن اسلام می­گردید، اجرای آن را در ملأعام جایز نمی­دانستند. در فرمان امام خمینی به ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام در مورد حدود و تعزیرات شرعی امده است: “اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت، در این زمان که بحمدالله­تعالی کار جنگ بدین جا رسیده است اینجانب حق تعزیرات حکومتی را لغو نمودم، حدود و تعزیرات چه شرعی و چه حکومتی حق فقهای جامع الشرایط است ولی برای جلوگیری از فساد لازم است مجمع تشخیص مصلحت تشخیص مصالح را در اجرا و عدم اجرا داده و به نحوی که مصلحت را تشخیص می­ دهند عمل کنند”(الموسوی الخمینی، ۱۳۶۹: ۱۷۰و۱۷۱). به هر حال باید به این امر توجه داشت که در حال حاضر با گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی و انعکاس سریع اخبار و تصاویر در سرتاسر دنیا، چنانچه اجرای مجازات در ملأعام بدون هیچ­گونه محدودیتی ادامه یابد می ­تواند چهره­ی نظام اسلامی را مخدوش کند. نکته­ی قابل ذکر این است که کمسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد، اجرای مجازات در ملأعام را یکی از موارد نقض حقوق بشر دانسته و از کشورهایی که اعلامیه جهانی حقوق بشر را پذیرفته­اند، می­خواهد که مفادش را رعایت کنند (مهرپور، ۱۳۷۸: ۴۱و ۴۳و ۸۰). بنابراین انتظار می­رود در شیوه­ اجرای مجازات­ها به ویژه اجرای مجازات در ملأعام بیشتر تامل گردد و از جهات مختلف به پیامدهای آن توجه شود.
لازم نیست دستگاه قضایی همواره در فکر اجرای مجازات و به اصطلاح مجازا­گرا باشد بلکه گرایش به مجازات باید پس از انجام روش­های ملایم و توام با رافت و رحمت اسلامی آن هم با قصد درمان و مداوای مجرم و با بهره گرفتن از تاسیس اسلامی همچون توبه باشد.
تاثیر مخرب بر روی کودکان و زنان
اجرای مجازاتهای شدید چون رجم، قطع ید، گردن زدن، صلبو غیره در خیابانهای شلوغ و پر رفت و آمد یا در میادین شهر، می ­تواند بر روی کودکان و زنان، که از تاثیرپذیری بالایی برخوردارند، تاثیرات مخربی برجا بگذارد. بنابراین، اقتضا دارد همچنانکه حضرت علی(ع) حدود را در خارج از شهر و در حضور افراد به خصوصی اجرا می­کردندامروزه حتی اگر معتقد به تاثیر اجرای بعضی حدود در ملأعام باشیم باید اجرای حدود در مراکز خاصی و در حضور مخاطبین و یا حتی فقط در حضور برخی محکومین و زندانیان صورت گیرد.

علاوه بر اصل الواحدها استاد مصطفوی در التحقیق مدخلهای دیگری نیز در نظر گرفته است. این مدخلها عبارتند از:
حروف مقطعه
حروف نحوی به کار رفته در قرآن
اسمهای خاص
کلمات غیر عربی
در این بخش شرح روش استاد مصطفوی در شرح این مدخلها از نظر میگذرد:
حروف مقطعه در التحقیق
از جمله الفاظی که استاد مصطفوی در لغت نامه واژگان قرآن مجید خود، مورد بررسی قرار دادهاست حروف مقطعه میباشند. این حروف عبارتند از: «الر، الم، المص، حم، ص، طس، طسم‏، طه، عسق، ق، کهیعص‏، ن، یس»
از منظر استاد حروف مقطعه از کلمات رمزی هستند و معنی حقیقی آن نزد خداوند متعال و رسول اکرم۹ و آنکس که به او آموخته است، محفوظ میباشد و تفاهم آن منحصر به متکلم و مخاطبش میشود و تفسیر قاطع نوشتن در مورد آن بر خلاف نظر پروردگار متعال است و اکثر مطالبی که در این زمینه گفته شده است خارج از شأن کلام خدای حکیم است.^[۲۰۴]
ایشان با نظر به رمزی بودن حروف مقطعه، بازهم به تفسیر و شرح این حروف توجه داشته و وجوهی را برای آنها بیان میدارد که میتوان آنها را در عناوین زیر طبقهبندی کرد:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

آن حروف را به حساب حروف ابجد- که در میان ملل سابقه بجای اعداد، مخصوصا در زبان عبری استفاده می شد- میبرد و طبق اعداد مورد نظر آنرا با تاریخ و یا سایر حقایق مطابق میسازد. مثلا در مورد «کهیعص» گفته است عدد مطابق با آن مطابق است با سال آخر حیات امام موسى بن جعفر۷ و بعد از این سال بود که امامت از استقلال، نفوذ و قاطعیّت خود فاصله گرفت و تحت سیطره حکومتهای جایر در تنگاهایی جدید واقع شد.^[۲۰۵]
هر حروفی از حروف مقطعه به موضوعاتی که در آن سوره مکرر شده است، دلالت میکند: مانند حرف «صاد» در سوره مبارکه «صاد» که به صلاح ، صراط، صف، صبر، صفاء و… اشاره دارد. و البته مرجع تمام این کلمات را حقیقت واحدِ عبودیّت صرف و تسلیم تام و قیام خالص در مقابل أمر و عظمت پروردگار متعال ذکر میکند.^[۲۰۶] و یا در مورد حروف مقطعه سوره مبارکه مریم «کهیعص» میگوید که در این سوره از کلماتی که این پنج حروف دارند، بحث شده است. ^[۲۰۷]
بیان وجوه تشابه میان سورهایی که با حروف مقطعه یکسان و یا نزدیک به هم آغاز شدهاند. مثلا در مورد «الم»‏ بیان میدارد که أهمّ مباحث در این سورهها عبارتند از: «ذکر خدای متعال و آیاتش در آدم، إنسان و أمتها؛ و ذکر لقاء پروردگار با داشتن تقوى و پرهیز از لعب، لهو و نزدیکی با دشمنان خدا؛ و ذکر رسولش حضرت محمّد۹ و ملائکه مرسل و اشاره به زودگذرایی بهره های دنیایی و مرگ و فنا. و در کل تمام این سورهها مشتملاند بر موضوعات در مورد مبدأ خلق، نهایت آن و اوامر و نواهی تشریع شده بین آن دو.»^[۲۰۸]
از حقیقتی که حروف مقطعه به آن اشعار دارد پرده برداری میکند. برای نمونه ایشان در توضیح «یس» یکی از وجوه را اشاره این لفظ به «الرسول» میداند و ارتباط زیاد محتوای سوره مبارکه با پیامبراکرم۹ را دلیلی بر این مدعا میداند.^[۲۰۹] در مورد «کهیعص» آنرا یکی از اسمای حسنی الهی ذکر میکند.^[۲۱۰]
به ذکر خصوصیات ویژه حرف(های) مورد بحث میپردازد و آنرا با مضامین سوره پیوند میدهد. در مورد حرف «ص» مینویسد:
«و این سوره کریمه شامل ذکر داستانها و جریانات الأنبیاء، صبر ایشان، ثبات قدم بر صراط حقّ و استقامت در مقابل کفار است. همچنین حرف «ص» إشاره دارد به استقامتی که به ساختاری مستحکم و پایدار در صراط حقّ پدید میآید، گفته میشود که همراه با برگزیدن اعمال شایسته است.»^[۲۱۱]
البته در میان نظرات ارائه شده با توجه به تأکید بر رمزی بودن این الفاظ و محفوظ بودن معانی آنها از سوی استاد مصطفوی، تنها وجود وجوه تشابه در میان سورهایی است که با حروف مقطعه یکسان و یا نزدیک به هم، قابل پذیرش است. این موضوع از بررسی محتوای این سورهها بدست میآید. در همین راستا علامه طباطبایی(ره) در ابتدای تفسیر سوره شوری در المیزان به تفصیل در مورد موضوع حروف مقطعه و اقوال مختلف در این مورد بحث کرده و نشان میدهد سوره‏هایی که با حروف مقطعه یکسان آغاز شدهاند، از نظر مضمون به هم شباهت دارند و سیاقشان یکى است، به طورى که شباهت بین آنها در سایر سوره‏ها دیده نمى‏شود. سپس در جمعبندی مطلب میفرماید:
«این حروف رموزى هستند بین خداى تعالى و پیامبرش که معناى آنها از ما پنهان است و فهم عادى ما راهى به درک آنها ندارد، مگر به همین مقدار که حدس بزنیم بین این حروف و مضامینى که در سوره‏هاى هر یک آمده ارتباط خاصى هست. و چه بسا اگر اهل تحقیق در مشترکات این حروف دقت کنند، و مضامین سوره‏هایى را که بعضى از این حروف در ابتداى آنها آمده با یکدیگر مقایسه کنند، رموز بیشتر برایشان کشف شود.»^[۲۱۲] اما در قبول سایر نظرات استاد مصطفوی نمیتوان دلیل متقنی را ارائه نمود.
اسمها در التحقیق
به طور کلی نحوه بیان اسمهای خاص را در الحقیق میتوان به دو دسته عمده تقسیم کرد گروهی از این اسمها عربی بوده و از یک ریشه مشتق شدهاند و گروه دوم آنهایی که غیر عربی هستند و در نتیجه برای آنان اصل الواحد نمیتوان در نظر گرفت.
استاد مصطفوی برای دسته اول در ذیل اصل الواحد مربوطه به ذکر توضیح در مورد آن اسمها توجه دارد و برای دسته دوم در مدخلی مجزا به ذکر توضیحات لازم در مورد آنها میپردازد، همچنین زبانی که این کلمه از آن گرفته شده را نیز بیان میدارد.
به صورت کلی در مورد اعلام استاد برای هر کدام به شرح توضیحاتی پرداخته و در هر کدام از جهتی که تفصیل آن لازم بوده به آن همت گمارده است. نمونه اول در این مورد نامهای پیامبراکرم۹ «احمد و محمد» پس از توضیح مادّه «حمد»^[۲۱۳]، ذکر شده است و پس از بیان معنای لغوی آن به استناد آیه شش سوره صفّ^[۲۱۴] چندین قسمت از انجیل را که در آن بشارت به آمدن ایشان شده است را ارائه و با شرح آنها به اثبات ذکر نام ایشان و نبوت ایشان در آن کتاب پرداخته است. ولی به موضوع دیگری در مورد حضرت خاتم اشاره ندارد.
نمونه دوم نام پیامبر اولوالعزم، حضرت «موسی»۷ است. این کلمه به دلیل اینکه عربی نیست در مدخلی جدا مورد تحقیق قرار گرفته است. استاد به دلیل مطالب خرافی و غلطی که در مورد جناب موسی۷ در منابع مختلف و کتب عهدین آمده لازم دیده است بر اساس آیات قرآنی به شرح زندگانی این پیامبر الهی بپردازد. این مطالب در ذیل بیست و هفت عنوان از ماجرای تولد ایشان تا اتفاقاتی که بین ایشان و بنیاسرائیل رخ داد، ارائه گردیده است. البته در این نوع بیانات مؤلف از بحث واژه​شناسی خارج شده و به ارائه مطالبی که لازم به نظر رسیده، همت گمارده است.
توضیح نامهای گیاهانی همچون تین^[۲۱۵]، زیتون^[۲۱۶] و زنجبیل^[۲۱۷]، نام ملائکه مانند میکال^[۲۱۸](میکائیل)، نام اقوام از جمله ثمود^[۲۱۹] و امثال آنها را که ریشه عربی ندارند را هم میتوان در همین دسته طبقهبندی کرد. استاد برای هر کدام بر اساس توضیحاتی که در مستندات و منابع یافته و استعمالهای هر کدام در قرآن مجید توضیحاتی ارائه میدهد.
واژگان غیر عربی در التحقیق
نکته ویژه ای که در کتاب التحقیق از امتیازات ویژه این کتاب محسوب می شود بررسی ریشه لغات از زبان های مختلف است. از آنجایی که لغات در سیر تحول تاریخی فرهنگها قابل انتقال بودهاند بسیاری از آن از زبانهای دیگری وارد عربی شده اند مهمترین زبانهایی که در این انتقال دخالت داشته اند زبانهای عبری و سریانی هستند هر چند سایر زبان ها مانند زبان فارسی نیز در این زمینه بی تاثیر نبوده اند.
صاحب التحقیق این موضوع را به شکل جدی پی گرفته و به بررسی ریشه لغات پرداخته است. روش بیان درمورد این واژگان را میتوان در دو گروه کلی طبقه بندی کرد. مثالهایی که در قسمت اسمهای خاص زده شد، خود نمونههایی از واژگان غیرعربی در قرآن را نمایش میدهد. اما علاوه بر آن موارد میتوان به واژههایی همجون «یمّ» به معنای دریا، «شهر» به معنای ماه، از زبانهای عبری و سریانی؛ کلمات «جبت»، «ذهب» به معنای طلا از زبان عبری اشاره کرد. البته در بعضی از موارد که واژه در زبان عربی هم استعمال دارد به بیان وجوه اشتراک معنا پرداخته است. نمونهای از آن در ابتدای همین فصل در توضیح اصل الواحد «أتی» گذشت. مثال دیگر واژه «یمّ»^[۲۲۰] میباشد. استاد بین معنای اصل الواحد آن که عبارت است از قصد چیزی از مقابل آن، با معنای یمّ در عبری و سریانی به معنای دریا مرتبط ساخته است و وجوه ارتباط را اینگونه بیان میدارد که دریا از مصافت دور مورد توجه و قصد قرار میگیرد به ویژه به سبب منافعی که در خود دارد.
جمع بندی روش​شناسی کتاب التحقیق
در این فصل به تفصیل به بررسی روش استاد مرحوم حسن مصطفوی در بیان معنای کلمات مورد استفاده در قرآن مجید پرداخته شد. قبل از ورود به بحث روش ایشان مروری انجام گرفت بر منابع متنوعی که مؤلف محترم در بنا نهادن کتاب خویش از آنان بهره برده است. در این بخش ماحصل نتیجه آن بود که در تدوین این اثر نفیس، منابع دست اول و اصلی در اختیار بوده است و حسن انتخاب در این زمینه مد نظر قرار گرفته است. وسعت منابع موجب شده نظرات مختلف در هر موضوع قابل احصا باشد و صحیح و غلط قابل تمییز باشد.
در ادامه نیز به شرح روش بیان در التحقیق پرداخته شد. روش بیان از جنبه های مختلف مورد بررسی قرار گرفت. نحوه بیان در مدخلهایی که اصل الواحد را بیان میکردند و روش ارائه معنا پس از استخراج معنای حقیقی، استفاده از قیود در ارائه مفهوم، واژگان متقابل، فروق لغت و کلمات مشابه و نیز مدخلهایی از این اثر که بر مبنای اصل الواحد شکل نگرفتهاند نیز تفصیل داده شد. نیز برای وضوح مطلب از مثالهایی کمک گرفته شد. آنچه تأکید بر آن لازم است اینکه روشی که استاد مصطفوی برای بیان معانی واژگان ارائه داده است، صرف نظر از میزان درستی معنای ارائه شده برای هر لغت، روشی ممتاز میباشد. در این روش توجه به قیودی که در معنای هر واژه وجود دارد دقت در تعاریف را بسیار زیاد میکند و در تعاریف بیان روح معنای کلمات را وارد میکند. همچنین مشخص کردن کلمه مقابل هر لغت و تبیین ظرایفی که بین دو لغت یا چند لغت مشابه وجود دارد، باعث شده راه برای کشف ظرایفی که در قرآن مجید باز شده بتوان بر این اساس تحقیقات علمی جدید و با دقت بالا را رقم زد.
فصل چهارم
بررسی کارآمدی کتاب
التحقیق فی کلمات القرآن الکریم
مقدمه
سؤال مهمی که همواره در مورد پژوهشهای مختلف مطرح است، میزان کارایی و کارآمدی یک تحقیق و کار علمی در مرحله عمل است و اینکه آیا تلاشهای انجام شده منجر به رسیدن به اهداف مطلوب شده است یا هنوز تا رسیدن به هدف راه باقی است. این مسئله در مورد اثر ارزشمند محقق ارجمند آقای مصطفوی نیز مطرح است. در این فصل با بررسی اثرات التحقیق در آثار بعد از خود سعی شده به این پرسش اساسی پاسخ گفته شود.
برای این منظور در این فصل، تفسیر روشن علامه مصطفوی را ورق زده به مرور این ترجمان از قرآن مجید میپردازیم. اما در مورد علت انتخاب این اثر میتوان مهمترین علت را از مقدمه تفسیر روشن بیان کرد، آنجا که استاد به برشمردن خصوصیات این اثر نفیس پرداخته اولین نکته را اینگونه بیان میدارد:
«مقدّمه أوّل- تمام ترجمه‏هاى لغات از کتاب (التحقیق فى کلمات القرآن) أخذ شده است، و چون یکایک کلمات در آن کتاب بحث و تحقیق و مورد دقّت قرار گرفته است، به کتابهاى دیگر لغت احتیاجى نداشتیم، مگر در بعضى از موارد که لازم باشد.»^[۲۲۱]
البته همانطور که از عنوان کتاب استاد مصطفوی مشخص است، تفسیر روشن اثری است که هدف آن تفسیر و شرح قرآن کریم است. اما در این اثر علاوه بر نکات تفسیری و شرح آیات استاد ترجمه آیات را نیز ارائه داده است. همچنین چنانکه در ادامه خواهد آمد استاد ترجمه را عصاره تفسیر دانسته و مرحله بعد از تفسیر قلم داد میکند. بنابراین دلایل، در این فصل به مقایسه ترجمه قرآن از تفسیر روشن با ترجمه رایج معاصر از قرآن پرداخته شده است.
در همین راستا به عنوان مقدمه بحث، مروری خواهد شد بر دو موضوع مهم تفسیر و ترجمه قرآن مجید به ویژه از زاویه نگاه مرحوم مصطفوی تا نحوه نگرش این محقق در این زمینه ها روشن گردد.
همچنین پس از بررسی تفسیر روشن در مرحله بعد برای بررسی میزان تأثیر اثر ارزشمند التحقیق در آثار سایر محقیقین و اندیشمندان، نگاهی خواهیم داشت به آثار محقق بزرگوار استاد جوادی آملی، ایشان نیز در آثار تفسیری خود از التحقیق فى کلمات القرآن بهره برده است. توضیحات مربوطه در مورد این آثار و شخصیت آقای جوادی آملی نیز در همان قسمت از نظر خواهد آمد.
تفسیر
تفسیر در لغت «به معنای کشف، روشن ساختن، تبیین کردن، پرده برداری آمده است.»^[۲۲۲] در آغاز، این کلمه به شروح کتابها و نوشته های علمی و فلسفی اطلاق میشد، اما رفته رفته این واژه در فرهنگ اسلامی جای گرفت و به کتابهای خاصی که در شرح قرآن نوشته میشد، اصطلاح گردید. یکی از کاملترین تعریفات برای اصطلاح تفسیر تعریف ابوحیان اندلسی(م۷۴۵ق) است که مینویسد:
«تفسیر علمی است که درباره چگونگی نطق به الفاظ قرآن (علم قرائتها)، مدلولات، احکام فردی و ترکیبی و معانی که از آن الفاظ در حالت ترکیب احتمال میرود، سخن میگوید.»^[۲۲۳]
مهمترین نکته در باب تفسیر عبارت از نقش این علم در پردهبرداری از مدلول لفظ و بیان معانی است، این نکته در تعریف محدوده تفسیر و جدا کردن آن از برداشت از معنای ظاهری و ترجمان کلام قابل توجه است. ^[۲۲۴] کاربرد اصطلاح ترجمه در جایی است که خواننده از معنای لغات متن بیاطلاع است. اما هنگامی که در عین روشنی لغات، همچنان ابهام وجود دارد نوبت مراجعه به تفسیر میرسد.
تنوع و تفاوت گستردهای که در میان تفاسیر وجود دارد، نشان از این است که مفسران از نظر سلیقه، روش و اسلوب در استنباط معانی آیات قرآن و شکل ارائه، از راه و روش های متفاوتی پیروی کردهاند. در همین زمینه آثار ارزشمندی به جهان اسلام عرضه شده است از جمله تفسیر و مفسران آقای معرفت، سیر تطور تفاسیر شیعه و التفسیر والمفسرون حیاتهم ومنهجهم هر دو تألیف استاد ایازی و التفسیر والمفسرون محمد حسین ذهبی. آشنایی و بررسی روش های تفسیری امکان مقایسه بین تفاسیر و انتخاب بهترینها را ممکن میسازد. در بین مسائل مربوط به این بحث آنچه در اولویت است، مبانی، اصول و پایه های اصلی در تفسیر است که در روش استخراج پیام و کشف معانی قرآن نقش اساسی را ایفا میکنند و تفاتهای عمده در بین روشها به نوع نگرش و استفاده از این منابع باز میگردد.
تفسیر قرآن کریم از منظر استاد مصطفوی
آقای مصطفوی واژه «فسر» را به معنای شرح همراه با توضیح میداند، بسط و تشریح موضوع که منجر به کشف و آشکاری مطالب پنهان در آن میشود.^[۲۲۵] وی اصطلاح «تفسیر» را به همین معنا میداند و دو شرط کلی را برای تحقق آن بیان میدارد:^[۲۲۶]
أول) فهم مفاهیم ألفاظ و کلمات بر اساس تحقیق و دقّت، نه بر اساس تقریب و تجوّز، زیرا که فهم مراد متکلّم متوقّف است بر علم به آنچه کلمات مورد استفاده وی بر آن دلالت میکند.

روش تحقیق

با توجه به موضوع، روش تحقیق این رساله نوعی مطالعه تحلیلی ـ توصیفی است؛ زیرا سعی شده تا آن چه را که هست توصیف نموده و به تجزیه و تحلیل توکیل‌ ناپذیری اقرار و شهادت و سوگند با توجه به کتب فقهی و حقوق و متون قانونی بپردازد.

روش جمع‌ آوری اطلاعات

روش جمع آوری اطلاعات در این پژوهش کتابخانه‌ای است. ابتدا، منابع و مراجع موردنیاز شناسایی شده و پس از آن مطالب مربوط به موضوع پژوهش فیش‌ برداری شد. بعد از مرحله فیش برداری و جمع‌ آوری، اطلاعات چیدمان و تدوین گردید. ابزار گردآوری اطلاعات در پژوهش پیش رو، نرم‌افزارهای الکترونیکی و سایت‌های اینترنتی می‌باشد.

پیشینه تحقیق و نوآوری محقق

قانون مدنی در جلد سوم تحت عنوان ادله اثبات دعوی اقرار،شهادت و سوگند را مطرح نموده و به بررسی موارد،آثار و شرایطشان پرداخته است اما اثری که بطور مستقل به بررسی توکیل ناپذیری اقرار،شهادت و سوگند و همچنین به بررسی اقرار،شهادت و سوگند وکیل پرداخته باشد یافت نشد.
بطورکلی کارهایی که تاکنون در این زمینه انجام شده بصورت کلی بحث اقرار،شهادت و سوگند را مورد بررسی قرار داده اند اما نوآوری تحقیق پیش رو این است که به بررسی اقرار،شهادت و سوگند وکیل بصورت تطبیقی با توجه به متون فقهی و حقوقی می پردازد.
از جمله متون حقوقی و قواعد فقهی و حقوقی که اقرار، شهادت و سوگند را به بررسی قرار داده‌اند می‌توان کتاب جواهرالکلام نجفی، اللمعه شهید اول و شرح اللمعه شهید ثانی ،القواعد و الفوایدشهید ثانی ، قواعد فقهیه آیه الله فاضل لنکرانی، قواعد فقهیه نوشته آیه الله مکارم شیرازی، قواعد فقهیه آیه الله بجنوردی، قواعد فقهیه ابوالحسن محمدی، حقوق مدنی امامی، دانشنامه حقوق دکتر لنگرودی و مقدمه علم حقوق کاتوزیان را نام برد.

حدود و ساختار موضوع

این پایان نامه از سه فصل تشکیل شده است که فصل اول دارای چهار بخش: ۱- ادله اثبات دعوی ۲ –موضوع شناسی اقرار ۳-وکالت در اقرار ۴-وکالت در اقرار در سایر کشورها می باشد.
فصل دوم دارای سه بخش: ۱- موضوع شناسی شهادت ۲- وکالت در شهادت و ۳- وکالت در شهادت در سایر کشورها می‌باشد.
فصل سوم هم دارای سه بخش: ۱- نگاهی تحلیلی به سوگند، ۲- وکالت در سوگند و ۳- وکالت در سوگند در سایر کشورها است.

فصل اوّل

بررسی وکالت در اقرار و آثار اقرار وکیل

بخش اوّل

ادله اثبات دعوا

تعریف

به طور معمول مدعی کسی است که دادخواست می دهد و رد مال یا انجام دادن کاری را می خواهد . دلیل عبارت از امری است که اصحاب دعوا برای اثبات یا دفاع از دعوا به آن استناد می نمایند با وجود این دلیل تنها در اثبات یا دفاع از دعوا به کار نمی آید.اجرای حق در روابط اجتماعی نیاز به اثبات و آوردن دلیل دارد هر چند که این روابط به صورت دعوا در دادگاه طرح نشده باشد.اثبات وقایع و اعمال حقوقی سبب حق با مدعی است ولی مبانی قانونی دعوا را دادگاه باید احراز کند و به طور معمول نیاز به اثبات ندارد. دلایل اثبات دعوا در ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی آورده شده است که عبارتند از ۱- اقرار ۲- اسناد کتبی ۳-شهادت ۴- امارات ۵- قسم

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

به این دلایل باید مشاهدات دادرس را نیز افزود .گاه از معاینه محل و مشورت با کارشناس حقایقی بدست می آید که با هیچ کدام از اقسام سنتی دلایل احراز نمی شود .علم گاه دلایلی در اختیار دادرس می گذارد که انطباق آن با دلایل سنتی و مرسوم دشوار است مانند ضبط صوت ،فکس و اطلاعات رایانه ای . اعتبار این گونه دلایل تابع قواعد عمومی اماره است .
در مقام دفاع از دعوا نیز به دلایل مندرج در ماده ۱۲۵۸ قانون مدنی می توان استناد کرد .دفاع ممکن است به صورت ایراد انجام شود ،یعنی استناد به امری که مانع از استماع دعوا می شود.
بخش دوم
موضوع شناسی اقرار
۱-۲-۱مفهوم اقرار
اقرار در لغت به معنای اذعان یا اعتراف به حق می‌باشد.^[۱] اعتراف به شیء^[۲]، و اثبات شیء^[۳] نیز معنی شده است. معنای اصطلاحی اقرار نیز به معنای لغوی بسیار نزدیک است و در اصطلاح حقوقی؛ اقرار عبارت از اخبار به حقی است، برای غیر، بر ضرر خود.^[۴] اقرار در معنای اصطلاحی و لغوی را می‌توان یکسان شمرد؛ زیرا به وسیله اقرار، ادعای طرف مقابل دعوا، اثبات می‌گردد.^[۵]
اصطلاح فقه؛ «اقرار خبر دادن جازم به حقی است که برای خبردهنده الزام‌آور است یا خبر دادن به چیزی است که حقی یا حکمی علیه خبردهنده به دنبال می‌آورد و یا خبر دادن از نفی حقی است از او یا نظیر آن؛ مانند آن که بگوید تو از من فلان مبلغ می‌خواهی، نزد من یا بر ذمه من فلان چیز هست یا آن‌چه در دست دارم از فلانی است یا جنایتی به فلانی کردم یا دزدی یا زنا کردم یا مانند آن‌چه مستلزم قصاص یا حد شرعی است یا من به فلان حقی ندارم و یا آن‌چه فلان تباه کرده از من نیست و آن‌چه بدین شباهت دارد، به هر زبانی که باشد، معتبر در اقرار، جزم است به معنی عدم تردید و اگر بگوید گمان می‌کنم یا احتمال می‌دهم که از من فلان مبلغ می‌خواهی این قول، اقرار نیست».^[۶]
اقرار، نیرومندترین دلیل اثبات دعوی است. چنانچه از آن به «ام‌الدلائل» یا «ملکه دلایل» تعبیر می‌شود. کسی که اقرار بر حق غیر و بر ضرر خود می کند «مقر» نامیده می‌شود، و کسی که اقرار به سود او می‌شود را «مقرله» گویند، و حقی که اقرار به وجود آن برای غیر می‌گردد را «مقر به» می‌نامند^[۷].
اگر اقرار به زیان خود «مقر» نباشد، هر چند متضمن نفع دیگری باشد «شهادت» محسوب می‌گردد، بنابراین اقرار با شهادت فرق دارد، چرا که شهادت، اخبار به حقی است به نفع یکی و بر ضرر دیگری، ولی اقرار، اعلام به وجود حقی علیه خود و به نفع شخص دیگری است.
در رابطه با تفاوت اقرار و دعوی نیز باید گفت که اگر اقرار، به نفع خود شخص باشد «دعوی» محسوب می‌شود. می‌توان گفت که اقرار، عکس ادّعا است؛ چون در ادّعا اظهار حقی می‌شود به نفع خود و بر ضرر غیر، ولی چنانچه گفتیم در اقرار، اعلام به وجود حقی است علیه خود و به نفع دیگری. دعوی از لحاظ لغوی یعنی خواستن و ادّعا کردن چیزی در اصطلاح دعوی یا مرافعه یا ترافع عبارت از اختلاف و مناقشه است بین دو طرف یا دو حریف که اظهار و ادعایشان با یکدیگر معارضه دارد. ادعای یک طرف که موجد مرافعه است موسوم به تعقیب یا دادخواست بوده و دعوی به معنای اخص نیز نامیده می‌شود و ادعای طرف مقابل که عکس‌العمل (واکنش) دادخواست یا دعوای اقامه شده است، آن را دفاع یا جواب (پاسخ) نامند. جمع بین دادخواست یا دعوی به معنای اخص از یک طرف و دفاع از طرف دیگر، دعوی به معنای اعم را تشکیل می‌دهد^[۸]
همچنین فرق بین بینه و اقرار این است که شارع، مؤدای بینه را به منزله واقع قرار داده است و به این لحاظ جمیع آثار واقع بر آن مترتب می‌شود.^[۹]
بنابراین هر گاه به موجب بینه ثابت شود که فلان خانه متعلق به زید است می‌توان خانه را از او خرید و آن را رهن گرفت و… . امّا اقرار، ادله اعتبار آن ناظر به واقع نیست بلکه منتهای مراتب این است که شخص مقر، مأخوذ و ملزم به اقرار خود می‌باشد امّا دیگری ملزم به آن نیست؛ پس در جایی که زید اقرار کند که فلان زن عیال او است و او منکر باشد، مرد به جمیع آثار زوجیت ملزم است، ولی زن ملزم به چیزی از آثار زوجیت نیست. برعکس اگر مرد اقامه بینه بر زوجیت کرد و حاکم حکم داد، زن ملزم به جمیع آثار زوجیت خواهد بود و دیگر محلی برای انکار او باقی نمی‌ماند. و این که گفته‌اند بینه حجتی است متعدی و اقرار حجتی است قاصر، نظر به همین معنا داشته‌اند. به هر حال، شخص مأخوذ است به اقرار خود و اقرارش درباره خودش، نافذ و معتبر خواهد بود و انکار بعد از اقرار، مسموع نیست. پس اگر شخص اقرار به مدیون بودن خود در مقابل دیگری نموده و بعداً مدعی ایفای دین شود باید آن را اثبات نماید.^[۱۰]

۱-۲–۲- ماهیّت اقرار

در ماهیّت حقوقی اقرار چند نکته اهمّیّت دارد از جمله این‌که اقرار، اخبار است یا انشاء؟ که در این مبحث به تبیین این موضوع می‌پردازیم^[۱۱].
اِخبار، لفظ یا الفاظی است که کشف و بیان واقعیت می‌کند و آثارش صدق و کذب می‌باشد، همچنان که انشاء، لفظ یا الفاظی است که ایجاد امر اعتباری می‌کند و اگر قصد داشته باشیم جدی می‌شود و اگر قصد نداشته باشیم شوخی می‌شود. اقرار نوعی اخبار است و اقرارکننده خبر می‌دهد که حقی برای دیگری بر عهده وی ثابت است. از آن رو که وی قصد اخبار دارد، نه انشاء، اقرار نه یک عمل حقوقی (عقد یا ایقاع)، بلکه یک واقعه حقوقی است.^[۱۲]
اقرار اخبار است؛ بدین معنا که آمده که اقرار اخبار به حقی است نه انشاء و ایجاد حق به نفع دیگری، بنابراین گمان برخی که ماهیّت اقرار را انشایی می‌ دانسته‌اند مرتفع می‌شود. به عبارت دیگر اقرار، از امری که در گذشته واقع شده است و دارای آثار حقوقی می‌باشد، خبر می‌دهد نه اینکه مقر با اقرار خودش بتواند حقی را برای مقرله ایجاد نماید.
یکی از نتایج اعتقاد به اخباری بودن اقرار این است که نفوذ اعلام اراده مقر را نیازمند قبول مقرله ندانیم و معتقد شویم که مقر با اخبار خود از حقی می‌تواند آثار حقوقی را به وجود آورد، و به همین دلیل است که اندیشمندان بیان داشته‌اند در اقرار، قصد نتیجه شرط نیست و لزومی ندارد مقر از ابتدای اقرار زیان خود را قصد کرده باشد، این در حالی است که در امور انشایی هم قصد نتیجه و هم قبول مخاطب انشاء شرط می‌باشد تا آثار حقوقی بر آن‌ها مترتب شود.^[۱۳]
بطور خلاصه، اقرار اخبار است؛ یعنی مقر خبر می‌دهد از وجود امری که سابقاً وجود داشته است. بنابراین اقرار، انشاء نیست که موجد حقی باشد، بلکه در اقرار باید اخبار به وجود حقی بشود، خواه مستقیم و یا غیرمستقیم باشد.^[۱۴]

۱-۲-۳- ادله مشروعیت اقرار

آیات، روایات، اجماع و سیره عقلا بر اعتبار و حجیت اقرار دلالت دارند. اینک هر یک از این ادله به طور جداگانه بیان می‌گردند:

۱-۲-۳-۱- آیات

الف ـ «وَإِذْ أَخَذَ اللّهُ مِیثَاقَ النَّبِیینَ لَمَا آتَیتُکُم مِن کِتَابٍ وَحِکْمَهٍ ثُمَّ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَکُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ قَالَ ءَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى‏ ذلِکُمْ إِصْرِی قَالُوا أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُوا وَأَنَا مَعَکُم مِنَ الشَّاهِدِینَ^[۱۵]؛ و یاد کن آن‌گاه‌ که خدا از پیغمبران (و امت‌هایشان) پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمت بخشیدم سپس بر شما (اهل کتاب) رسولی از جانب خدا امد که گواهی به راستی کتاب و شریعت شما می‌داد به او ایمان آورده و یاری او کنید؛ خدا فرمود:آیا اقرار داشته و پیمان مرا بر این امر پذیرفتید؟ همه گفتند: اقرار داریم. خدا فرمود: گواه باشید، من هم با شما گواهم».
ب ـ «وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلاً صَالِحاً وَآخَرَ سَیئاً عَسَى اللّهُ أَن یتُوبَ عَلَیهِمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ^[۱۶]؛ و دیگرانی هستند که به گناهان خود اعتراف کرده و کار شایسته را با [کاری] دیگر که بد است در آمیخته‌اند امید است خدا توبه آنان را بپذیرد که خدا آمرزنده مهربان است».
ج ـ «یاأَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلّهِ وَلَوْ عَلَى‏ أَنْفُسِکُمْ أَوِ الْوَالِدَینِ وَالْأَقْرَبِینَ…^[۱۷]؛ … برپا کنندگان عدل و داد باشید و برای خدا گواهی دهید، هر چند به زیان شما باشد».

۱-۲-۳-۲- روایات

الف ـ پیامبر ـ صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم ـ فرمود:«اِقْرارُ الْعُقَلاءِ عَلَی أنْفُسِهِمْ جائز»^[۱۸] یعنی؛«اقرار خردمندان علیه خودشان جایز است».
ب ـ در روایت دیگری از پیامبر ـ صَلَّی‌اللهُ‌عَلَیْهِ‌وَآلِهِ‌وَسَلَّم ـ چنین آمده است:«قُولُوا الْحَقِّ وَ لَوْ عَلی أنْفُسِکُمْ^[۱۹]؛ حق بگویید اگر چه به ضرر شما باشد».
ج ـ در مُرسِل عطار از امام صادق ـ عَلَیهِ‌السَّلام ـ چنین آمده است:«اَلمُؤْمِنُ أصْدَقَ عَلی نَفْسِهِ مِنْ سَبْعِینَ مُؤمِناً^[۲۰]؛ مؤمن بر ضرر خودش از هفتاد مؤمن راستگوتر است».
د ـ خبر جَرّاحِ مدائنی از امام صادق ـ عَلَیهِ‌السَّلام ـ:«لا اقبل شهاده الفاسق الا عَلَی نَفْسِهِ^[۲۱]؛ شهادت فاسق را جز به ضرر خودش نمی‌پذیرم».
دلالت هر یک از آیات و روایات مذکور بر حجیت اقرار، در جای خود ـ توسط علمای اسلامی ـ مورد بحث و نقد قرار گرفته است که از مجموع آن‌ها می ‌توان حجیت اقرار را اثبات نمود امّا عمده‌ترین دلیلی که مشهور فقها به آن استناد کرده‌اند، حدیث اول است که می‌فرماید: :«اِقْرارُ الْعُقَلاءِ عَلَی أنْفُسِهِمْ جائز».

۱-۲-۳-۳- اجماع