را نقض حقوق بین الملل بشر دوستانه می داند. ^[۱۸۴]
این هر سه دستور العمل را دادگاه یوگوسلاوی سابق به نوان اجزایی مهم در رویه بین المللی و نشانگر جرم انگاری تخلفات عمده از قواعد و اصول عرفی مربوط به مخاصمات داخلی به حساب آورده است.^[۱۸۵] بر اینها می توان دستور العمل ۱۹۹۱ ایتالیا را افزود که به همین صورت تخلفات مورد بحث را جنایت جنگی قلمداد می کند.^[۱۸۶]
این رویه نشان می دهد که دولت ها ، در ورد مسئولیت کیفری از نقض قواعد بشر دوستانه از مدت ها قبل فرقی بین مخاصمات بین المللی و داخلی قایل نبوده اند و نیرو های مسلح خود را در هر دو موقعیت قابل تعقیب و مجازات می دانسته اند.
ظهور این اعتقاد را همچنین می توان در « قوانین » بسیاری از دولت ها مشاهده کرد که به نحوی بارز تر و اقناع آور جرم انگاری نقض حقوقی بین الملل بشر دوستانه در مخاصمات داخلی را بیان می کنند. رسیدگی های قضایی و آرایی که بر اساس این قوانین انجام و صادر می شوند ، به نوبه خود تجلی گاه این اعتقاد هستند. آرایی که به متون به ظاهر بی جان قانون ، روح می دمند.
۲ . قوانین و آرای قضایی
قوانین بازتاب عقیده غالب در یک کشور نسبت به چگونگی حل مشکللات و رفع نیاز های جامعه انسانی است. متأسفانه ضرورت هایی نیز اقتضا می کند که مخاصمات مسلحانه و مسایل مربوط به آن موضوع قانونگذاری قرار بگیرد و کم نیستند کششور هایی که در قوانینی خاص یا در مجموع قوانین جزایی ، برای نقض مقررات حاکم بر مخاصمات مجازات پیش بینی کرده اند. این قوانین ضمن تعریف و احصای موارد نقض این مقررات به عنوان « جرم » به دادگاه های ملی صلاحیت تعقیب و رسیدگی به این جرایم را می دهند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در این میان شمار زیادی از قوانین ملی هستند که به رویه دولت ها در جرم انگاری تخلفات یاد شده عینیتی خاص می بخشد و تشخیص این رویه را بسی آسان تر می کنند. برخی از این قوانین ، صلاحیتی را هم که برای دادگاه های ملی در نظر می گیرند از همان نوع صلاحیت جهانی است و عوامل ارتباط همچون تابعیت مجرم یا محل وقوع جرم را در اعمال این صلاحیت دخالت نمی دهند. اعطای این صلاحیت امکان تعقیب و مجازات اتباع بیگانه متهم به ارتکاب جنایات جنگی را به دادگاه ملی می دهد.
در میان دولت ها ، نخستین بار بلژیک بود که در ژوئن ۱۹۹۳ با تصویب قانون مربوط به سرکوب موارد نقض عمده کنوانسیون های ژنو و پروتکل های الحاقی ، تخلفات عمده از قواعد بشر دوستانه قابل اجرا در مخاصمات مسلحانه داخلی را به عنوان جنایت جنگی تعیین و مشمول صلاحیت دادگاه های بلژیک قرار داد. در واقع صراحت قانون بلژیک در این خصوص مثال زدنی است. چه اینکه قبل از آن در قوانین برخی از دولت ها ، تخلفات عمده از حقوق بین المللی بشر دوستانه حین مخاصمات داخلی به طور تلویحی به عنوان جنایت جنگی شناخته شده بود. ولی قانون ۱۹۹۳ بلژیک همسو با تحولات حقوق بین الملل بشر دوستانه و با آگاهی از ضرورت های دوره اخیر ، با صراحت تمام موارد مذکور را جنایت جنگی اعلام می کند. البته باید توجه داشت که به لحاظ ماهوی قلمروی اجرای این قوانین محدود است. به آن دسته از مخاصمات مسلحانه داخلی که مشمول توصیف پروتکل دوم الحاقی ۱۹۷۷ می شوند.^[۱۸۷] رأی دادگاه نظامی بلژیک مبنی بر عدم صلاحیت در پرونده چند بلژیکی عضو نیرو های پاسدار صلح در سومالی ، متهم به ار تکاب جرایم مذکور در قانون ۱۹۹۳ ، بر همین مبنا صادر شده. در رأی ۳۰ ژوئن ۱۹۹۷ دادگاهمی گوید که مخاصمه سومالی به گونه ای بوده است که در تعریف پروتکل دوم الحاقی از مخاصمه مسلحانه نمی گنجد. زیرا در این مخاصمه مسلحانه ، چندین گروه شورشی با یکدیگر می جنگیدند. بدون آن که قوای مسلح حکومتی در نبرد ها مداخله داشته باشند. در حالی که طبق تعریف پروتکل دوم ، وقوع درگیری نظامی بین این نیروها و گروه های مسلح مخالف حکومت شرط لازم برای شمول پروتکل بر مخاصمات مسلحانه است^[۱۸۸]. در عوض ، در اجرای همین قانون ، دادگاه بروکسل چهار روآندایی را که متهم به ارتکاب چندین فقره قتل عمد در زمان مخاصمه داخلی روآندا در سال ۱۹۹۴ بودند ، محکوم شناخت^[۱۸۹]. با رأی مورخ ۸ ژوئن ۲۰۰۱ دادگاه بروکسل ، این چهار نفر محکوم به تحمل مجازات حبس از ۱۲ تا ۲۰ سال شدند. همچنین در تعقیب یکی از افسران ارتش روآندا به نام Bernard Ntuyahaga متهم به مشارکت در قتل ده نفر از چتر بازان بلژیکی عضو نیرو های سازمان ملل در ۷ آوریل ۱۹۹۴ ، دادگستری بلژیک در ۲۷ مارس ۲۰۰۴ موفق به استرداد نامبرده شد^[۱۹۰]. این متهم پیشتر تحت تعقیب دادگاه کیفری بین المللی برای روآندا قرار داشت ولی به علت فقدان دلایل و مدارک کافی برای اثبات اتهام آزاد شده بود.^[۱۹۱]
نا گفته نماند که در ماه اوت ۲۰۰۳ ، قانون بلژیک دچار تغییراتی شد که به حیث نحوه اجرا و دامنه شمول محدودتر از آن چیزی است که قانونگذاران بلژکی در ۱۹۹۳ تصویب کرده بودند. در متن اولیه قانون که نمونه اعمال مطلق اصل صلاحیت جهانی بود ، دادگاه های بلژیک بی ملاحظه علقه و ارتباط جرم با بلژیک مانند تابعیت مرتکب یا بزه دیده یا حل وقوع جنایت جنگی و حتی در غیاب متهم بیگانه در خاک بلژیک ، می توانستند متهمان را تحت تعقیب بگذاررند. ولی در قانون جدید ، دادگاه های این کشور فقط در مواردی می توانند اعمال صلاحیت کنند که بزه دیده یا متهم بلژیکی بوده یا آنکه از سه سال قبل از طرح اتهام ساکن بلژیک باشد. قانون جدید همچنین مصونیت های مقرر در حقوق بین الملل برای رهبران سیاسی یا مسئولان نظامی را تضمین می کند. ^[۱۹۲]
زمزمه انجام چنین تغییراتی در قانون بلژیک زمانی بالا گرفت که دیوان بین المللی دادگستری در رأی ۱۴ فوریه ۲۰۰۲ اعلام کرد که اجرای قانون مزبور و اقدام به تعقیب کیفری وزیر امور خارجه کنگو توسط دادگستری بلژیک ناقض مصونیتی است که حقوق بین الملل برای دارندگان این مقام می شناسد.^[۱۹۳] علاوه بر این گفته می شود اعمال فشار دولت آمریکا که در اجرای همین قانون برای چند تن از مقامات آن پرونده هایی تشکیل شده بود ، و خواسته برخی از مسئولان حکومت بلژیک که خود در مظان برخی اتهامات بودند در تسریع برای تغییر قانون ۱۹۹۳ به ظاهر بی تأثیر نبوده است. هر چند که مقامات بلژیک چنین چیزی را تکذیب کرده اند.^[۱۹۴]
بر عکس بلژک ، در کشور همسایه اش آلمان قانونی به تصویب رسید که امکان تعقیب جرایم بین المللی مانند جنایات جنگی را توسط دادگاه های آلمان فراهم می کند. که در خارج از آلمان واقع شده و هیچ عامل ارتباطی هم بین جرم و آلمان وجود ندارد. منظور قانون جرایم بر ضد حقوق بین الملل مصوب ۲۶ ژوئن ۲۰۰۲ است که چه از حیث پیش بینی صریح صلاحیت جهانی و چه به لحاظ محتوا ، نمایانگر اراده قانونگذار آلمانی است به تعقیب کیفری مرتکبان جرایمی چون ژنوسید ، جنایت ضد بشریت و جنایات جنگی.^[۱۹۵] تا قبل از این قانون ، در مقررات جزایی آلمان قانون خاصی برای جرم انگاری جنایات جنگی و جنایات ضد بشریت نبود. اهمیت این قانون به ویژه در مورد جنایات جنگی است که هیچ فرقی بین مخاصمات بین المللی و مخاصمات داخلی نمی گذارد. قانون ۲۰۰۲ آلمان به شیوه ای کاملاً نو بدون آن که احصای جنایات جنگی رامبتنی بر نوع مخاصمه مسلحانه کند ، جنایات جنگی را بر پنج دسته تقسیم می کند : جنایات جنگی بر ضد اشخاص ،جنایات جنگی بر ضد اموال ، جنایات جنگی بر ضد عملیات انسان دوستانه و علایم ، جنایات جنگی متشکل از استفاده از روش های جنگی ممنوع و جنایات جنگی متشکل از به کار گیری جنگ افزار های ممنوع. در هر یک از این موارد ، قانون تصریح می کند که اعمال فهرست شده جنایت جنگی محسوب می شوند صرف نظر از اینکه در مخاصمه مسلحانه بین المللی واقع شده باشند یا در مخاصمه مسلحانه ای که جنبه بین المللی ندارد.
در میان قوانین جزایی با سابقه بیشتر می توان به قانون جزای نظامی سوئیس مصوب ۱۳ ژوئن ۱۹۲۷ اشاره کرد که به مراجع قضایی نظامی سوئیس صلاحیت رسیدگی به موارد نقض حقوق بین الملل بشر دوستانه در همه انواع مخاصمات را می دهد. ^[۱۹۶]
تعقیب و محاکمه یکی از صرب ها های بوسنی متهم به ایراد صدمه جسمانی به غیر نظامیان در یکی از دادگاه های نظامی سوئیس نمونه بارزی بر اعمال صلاحیت جهانی نسبت به جنایات جنگی در مخاصمه ای داخلی است بدون آن که موضوع به طور مستقیم ارتباطی با سوئیس داشته باشد. با آن که محاکمه به دلیل کافی نبودن دلایل منتهی به برائت متهم شد ف ولی کیفر خواست صریحاً بر اساس ماده ۳ مشترک کنوانسیون های ژنو و پروتکل دوم الحاقی تنظیم شده بود. دادگاه نیز تأیید کرده بود که بر مبنای مواد ۱۰۸ و ۱۰۹ قانون جزای نظامی صلاحیت رسیدگی به تخلفات در هر نوع مخاصمه مسلحانه ای را دارد.^[۱۹۷]
در پرونده ای دیگر مربوط به یک متهم روآندایی به نام Fulgence Niyonteze که به عنوان پناهنده ددر سوئیس اقامت می کرد ، شعبه یک تجدید نظر دادگاهنظامی سوئیس نامبرده را به دلیل ارتکاب جنایات جنگی در مخاصمه داخلی روآندا و بر اساس مواد یاد شده به تحمل چهارده سال حبس با اعمال شاقه محکوم کرد.^[۱۹۸] رأی مورخ ۲۶ مه ۲۰۰۰ شعبه مزبور را ، دادگاه عالی نظامی که بالاترین مرجع قضایی نظامی در سوئیس است در تاریخ ۲۷ آوریل ۲۰۰۱ تأیید کرد.^[۱۹۹]
قانون اخیر ایالات متحده آمریکا در مورد جنایات جنگی مصوب ۱۹۹۷ ، نقض مقررات ماده ۳ مشترک کنوانسیون های ژنو را در عداد جنایات جنگی قرارداده و صلاحیت دادگاه های آمریکا را شامل تخلفات واقع شده در مخاصمات داخلی کرده است حتی اگر هیچ آمریکایی دخیل در آن نباشد.^[۲۰۰] همچنین در پرونده ای که به دنبال شکایت چند بوسنیایی از رادوان کارادزیچ ( Radovan Karadzic ) رهبر سیاسی صرب های بوسنی ، متهم به ارتکااب تخلفات عمده در مخاصمه مسلحانه بین صرب ها و ارتش بوسنی – هرزگوین ، تشکیل شد دادگاه آمریکایی ضمن تأیید مسئولیت کیفری از نقض قواعد بشر دوستانه در مخاصمات داخلی و لزوم مجازات عاملان آن توسط همه دولت ها ، صلاحیت خود را برای رسیدگی به اتهام اعلام کرد.^[۲۰۱]
قوانین دیگری نیز هست که بدون تفکیک بین مخاصمات مسلحانه یا با تصریح به اینکه قانون شامل تخلفات عمده در زمان مخاصمات داخلی هم می شود ، به دادگاه های ملی صلاحیت تعقیب کیفری این تخلفات را می دهد. مانند مواد مربوط به جنایت جنگ در قانون جزای اتیوپی مصوب ۱۹۵۷ ،^[۲۰۲] قانون جزای نظامی نروژ ^[۲۰۳]، قانون جزای فنلاند اصلاحی ۱۹۹۵ که همه جنایات جنگی در داخل و خارج فنلاند را در برمی گیرد ^[۲۰۴]، قانون جنگ ۱۹۵۲ هلند^[۲۰۵] ، قانون جزای نیکاراگوآ^[۲۰۶] ، و قانون جزای اسپانیا مصوب ۱۹۹۵.^[۲۰۷]
در بعضی از کشور ها بر اساس همین قوانین آرایی نیز صادر شده اند دال بر صلاحیت محاکم داخلی به محاکمه یک صرب بوسنیایی متهم به ارتکاب قتل و تجاوز جنسی در سرزمین بوسنی در نبرد های سال ۱۹۹۲ ، دادگاه نظامی هلند حکم به صلاحیت دادگاه های این کشور نسبت به جرایمی داد که خارج از هلند و توسط غیر اتباع هلند ارتکاب یافته اند. این دادگاه با توصیف مخاصمه بوسنی به عنوان مخاصمه ای داخلی تأیید کرد که قانون جزای ۱۹۵۲ شامل این نوع مخاصمات هم می شود.^[۲۰۸] با تصمیم مورخ ۱۱ نوامبر ۱۹۹۷ ، دیوان عالی هلند استدلال دادگاه را صحیح دانسته و قانون مزبور را شامل مخاصمات داخلی اعلام کرد^[۲۰۹]. این رأی همانند آرای سابق الذکر امکان تعقیب جنایات جنگی حین مخاصمات داخلی را توسط دادگاه دولتی که هیچ ارتباطی با آن را ندارد ، تأیید می کند و بلکه بر ضرورت این قدام قضایی صحه می گذارد. یکی از شعب دی.ان عالی دانمارک نیز در رأی مورخ ۲۵ نوامبر ۱۹۹۴ یک کروآت اهل بوسنی را به دلیل ارتکاب سوء رفتار با افراد با افراد بازداشت شده در یکی از اردوگاه های تحت کنترل کروآت ها ، بر مبنای مواد مربوط کنوانسیون های سوم و چهارم ژنو و مقررات جزایی دانمارک به حبس محکوم کرد.^[۲۱۰]
همچنین اخیراً در پی الحاق ولت فرانسه به اساسنامه دیوان کیفری بین المللی ، طرحی برای درج جنایات جنگی در قانون جزای فرانسه و تعیین مجازات برای آن و همچنین تغییر موادی از این قانون در دستور قوه قانون گذاری این کشور قرار گرفت. مطابق طرح پیشنهادی جمعی از سناتور های فرانسوی مورخ ۲۶ ژوئن ۲۰۰۳ که بخشی از آن گرته برداری از اساسنامه دیوان کیفری بین المللی به نظر می آید ، نقض قوانین و رسوم قابل اجرا در مخاصمات مسلحانه داخلی ، جنایات جنگی محسوب و برای آن حبس طولانی مدت و در برخی موارد حبس ابد در نظر گرفته شده است.^[۲۱۱]
در پایان مناسب است به رویه دولت هایی نیز اشاره کنیم که خود با مخاصمه ای داخلی دست به گریبان بوده اند. شعبه تجدید نظر دادگاه کیفری بین المللی برای یوگوسلاوی سابق در این زمینه » قانون عملیاتی نیرو های مسلح نیجریه » را ذکر می کند که در زمان جنگ داخلی به منظور حمایت از غیر نظامیان به تصویب رسید تا هنگام عملیات بر ضد شورشیان رعایت شود. از نظر قضات شعبه آنچه که مهم است ، مقامات حکومت نیجریه به اجرای این قانون سخت پای بندی نشان داده اند و علاوه بر اعلام دو افسر ارتش در ۲۷ ژوئن ۱۹۶۸ برای ارتکاب به قتل چهار غیر نظامی ، دادگاه نظامی نیجریه در ۳ سپتامبر ۱۹۶۸ یک ستوان ارتش نیجریه را به دلیل کستن یکی از شورشیان که خود را تسلیم کرده بود ، حکم اعدام صادر کرد. همچنین دیوان عالی نیجریه با تأکید به ممنوعیت نیرنگ ( Perfidy ) چنین حکم کرد که شورشیان همزمان با شرکت در عملیات نظامی نمی توانند از وضعیت افراد غیر نظامی بهره مند شوند. به عقیده قضات شعبه ، این محاکمات نشان می دهد که طی جنگ داخلی نیجریه هم افراد ارتش و هم شورشیان به اتهام نقض قواعد بشر دوستانه قابل اجرا در مخاصمات داخلی محاکمه شده اند.^[۲۱۲]
قانون جزای یوگوسلاوی سابق برای اثبات جرم انگاری تخلفات مذکور از آن یاد می کند. زیرا مواد ۱۴۲ و ۱۴۳ این قانون در مورد جنایات جنگی شامل مخاصمات داخلی هم می شود. نکته مهم آنکه به فاصله ای چند ماهه از اعلام استقلال بوسنی – هرزه گوین و در همان ماه های آغازین مخاصمه در این کشور ، دولت بوسنی طی فرمان قانونی مورخ ۱۱ آوریل ۱۹۹۲ مفاد همین مواد را به عنوان جنایات جنگی قابل تعقیب در محاکم اعلام کرد.^[۲۱۳]
ذکر این موارد از رویه بین المللی و بیان نحوه مشارکت دولت ها در جرم انگاری تخلفات عمده از حقوق بین الملل بشر دوستانه در حین مخاصمات مسلحانه داخلی ، فهم اوضاع و احوالی را بر ما آسان می کند که منجر به درج این تخلفات به عنوان جنایت جنگی در اساسنامه دیوان بین المللی شد. در واقع چند سالی بیش نبود که فقدان صراحت اسناد بین المللی در این زمینه و ضرورت جرم انگاری این تخلفات در سطح بین المللی آشکار گشته بود. در حالی که تا اوایل دهه ۱۹۹۰ هنوز هم گمان عده ای به این بود که مفهوم جنایت جنگی و مسئولیت از ارتکاب آن مختص مخاصمات بین المللی است ، چنین تحولی عمیق در مدتی به نسبت کوتاه در صحنه بین المللی به ظهور رسید. این آمادگی برای تکامل حقوق بین الملل بشردوستانه از کجا پدید آمد و این تحول عرفی چگونه به سرعت محقق شد ؟ در حالی که در ابتدای دهه ۱۹۹۰ برخی آرزومند بودند که ناقضان قواعد بشر دوستانه در مخاصمات داخلی کیفر داده شوند^[۲۱۴] ، بروز آن رویه بین المللی و تلاش مؤثر برای تحقق این هدف را چه عاملی سبب بود ؟
به طور کلی که گفتیم شدت خشونت ها و وحشی گری ها در مخاصمات دوره اخیر بود که ظهور این تحول را تسهیل و تسریع کرد. چرا که ظرفیت عمومی تحمل در مقابل آن همه سبعیت های بی سابقه و وحشتناک را به انتها رساند^[۲۱۵] ، و به عنوان عاملی فرا حقوقی زمینه ای مساعد را برای تبلور این دگرگونی و تثبیت اصل مسئولیت کیفری از نقض حقوق مخاصمات داخلی فراهم کرد. در همین حال ، رویه قضایی دادگاه کیفری بین المللی برای یوگوسلاوی سابق در پرونده تادیچ درباره اعلام صلاحیت رسیدگی به تخلفات واقع شده حین یک مخاصمه مسلحانه داخللی ، مبانی حقوقی این مسئولیت را به نیکوترین وجه روشن کرد. آن زمینه مساعد و این روشنگری ، به شکل گیری عرف جدیدی مدد رساند که برخی از حقوق دانان به آن لقب « عرف سریع السیر » دادند.^[۲۱۶]
به موجب این تحول عرفی ، تخلفات عمده از حقوق بین الملل بشر دوستانه در زمان مخاصمات ممسلحانه داخلی ، جنایت جنگی محسوب شده و بر اساس اصل صلاحیت جهانی متهمان به ارتکاب این جنایت جنگی کحسوب شده و بر اساس اصل صلاحیت جهانی متهمان به ارتکاب این جنایت تحت تعقیب و محاکمه قرار می گیرند.^[۲۱۷] زیرا عاملان این جنایات ، اعمالی مغایر با ارزش های حیاتی جامعه بین المللی در مجموع آن مرتکب شده اند که آثار آن محدود به نقطه جغرافیایی خاصی نمی ماند. درست بر مبنای این فرضیه بنیادی و به ملاحظه ضرورت های عینی دوره اخیر بود که آمادگی عمومی و اقبال گسترده ای پدیدار گشت تا صلاحیت دیوان کیفری بین المللی شامل جنایات جنگی در زمان مخاصمات مسلحانه داخلی هم بشود و چنین نیز شد.
فصل
پنجم
حقوق ایران در خصوص حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مخاصمات مسلحانه
۵-۱- تاریخچه حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در متون ایران
۵-۱-۱- تاریخچه ایران پیش از اسلام
کوروش آغازگر سلسله هخامنشیان و به گفته علامه طباطبائی(ره) مفسر بزرگ قرآن، «کوروش ذوالقرنین»، پس از فتح بدون جنگ بابل و برقراری صلح و امنیت در آنجا، در بابل تاج‌گذاری کرد و اعلام عفو عمومی داد؛ ادیان بومی را آزاد اعلام کرد. او هیچ گروه انسانی را به بردگی نگرفت و سپاهیانش را از تجاوز به مال و جان رعایا بازداشت. او تمامی کسانی را که به اسارت به بابل آورده شده بودند گرد هم آورد و منزلگاه آنها را به ایشان بازگرداند. او برای پیروان دین یهود بیت المقدس را احیاء نمود و به دستور کوروش، شرح وقایع و دستورات وی و ستایش خداوند متعال روی یک لوح استوانه‌ای سفالین نگاشته شد و به عنوان سنگ بنای یادبودی در پایه‌های شهر بابل قرار گرفت. این لوح استوانه ای به عنوان نخستین منشور حقوق بشر شناخته می‌شود و در سال ۱۹۷۱ میلادی، سازمان ملل متحد آن را به شش زبان رسمی سازمان منتشر کرد و ماکتی از این منشور در مقر سازمان ملل متحد در شهر نیویورک به عنوان اولین منشور حقوق بشر نگهداری می‌شود.
۵-۱-۲- تاریخچه ایران پس از اسلام و آموزه‌های حقوق بشردوستانه اسلامی
حضرت علی (ع) در خطبه ۱۴ نهج البلاغه می فرمایند: «هیچ فردی را در حال فرار نکشید، جان هیچ مصدومی را نستانید، هیچ اسیری را گردن نزنید، مردگان را مثله نکنید، به داخل هیچ خانه یا سراپرده ای بدون اذن صاحب آن داخل نشوید.» در قرآن نیز که کتاب آسمانی مسلمانان جهان است بارها و بارها به صلح و دوستی اشاره شده است و خداگونه شدن را در راستی و نیکی تعریف کرده است. ایران نیز به عنوان یک کشور مسلمان از مواهب دستورات قرآن بی بهره نبوده است و آنجا که تعالیم دینی به کار گرفته شده است نتیجه آن برای همگان قابل مشاهده بوده و این ها افتخار کشوری است که با سابقه هزاران ساله خود به عنوان مهد نیکوکاری معرفی می گردد. در کنار منشور بشردوستانه کوروش بایستی به کتیبه سر در سازمان ملل نیز در نیویورک اشاره نمود. سعدی شاعر فارسی زبان کشورمان ۷۰۰ سال پیش در زمانی که اثری از معاهدات بین المللی و کنوانسیون های بشردوستانه در هیچ کجای جهان وجود نداشت اشعار زیبایی در مدح بشر دوستی و خدمت به خلق به عنوان یکی از روش های اصلی عبادت و رضایت خداوند متعال سروده است. شعر سعدی بیانگر واقعیت های زیادی است که جمهوری اسلامی ایران در سه دهه ظهورش به جهانیان ثابت نموده است. ناگفته نماد ایران کشوری است که عمر سکونت بشر در آن به ۱۲۰۰۰ سال ، عمر تمدن در ایران به ۷۰۰۰ سال می رسد و نزدیک به ۳۰۰۰ سال سابقه نظام اداری و مدیریتی در این کشور وجود دارد و این از اصلی ترین ویژگی های استراتژیک کشور ایران است که این سابقه و شاهکارهای تاریخی کشورمان هم در برنامه ریزی های بلند مدت درنظر گرفته می شود و هم اثرگذاری آن در روابط بین الملل مشهود می باشد.
۵-۱-۳- حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در خلال جنگ تحمیلی
در طول جنگ تحمیلی، دولت عراق با حمله خود به مناطق مسکونی و شهری مقررات مربوط به مصونیت غیرنظامیان و اماکن غیر نظامی را نیز مورد تعرض قرار داد. هدف دولت عراق از حمله به مراکز مسکونی و شهری (جنگ شهرها) اعمال فشار روانی و اجتماعی بر مردم و مقامات ایران برای تخریب روحیه مبارزه و مقابله با آنها بوده است. از همان آغاز جنگ، حمله عراق به شهرها و مناطق مسکونی ایران آغاز شد و طی مراحل مختلف تقریباً تا اواخر جنگ ادامه پیدا کرد. جمهوری اسلامی ایران نیز از همان آغاز بارها طی یادداشت هایی به سازمان ملل متحد به این نوع حملات عراق اعتراض و آنها را نقض قوانین و مقررات جنگ اعلام کرد.
در ۲۸ اکتبر ۱۹۸۲، جمهوری اسلامی ایران از دبیرکل سازمان ملل متحد خواست که هیئتی را برای بازدید از مناطق مسکونی ایران، که با حمله عراق در جنگ تخریب شده است، اعزام کند در ۲ مه ۱۹۸۳، ایران این خواسته خود را، از راه نماینده دائمی خود در سازمان ملل، تکرار کرد. عراق نیز در مقابل، ادعا و درخواست مشابهی را مطرح کرد. در ۲۰ مه ۱۹۸۳، هیئت مورد درخواست ایران به دستور دبیرکل، به ایران وارد شد و به مدت هفت روز از شهر های تهران، دزفول، اندیمشک، پل دختر، موسیان ، دهلران، آبادان، خرمشهر، هویزه، سوسنگرد سرپل ذهاب و قصرشیرین بازدید کرد و در پایان بازدید، نتایج بررسی خود را طی گزارشی به دبیرکل تسلیم نمود. گزارش هیئت اعزامی دبیرکل مؤید حملات عراق به شهر ها و اماکن غیرنظامی و مسکونی بود. در بخشی از گزارش هیئت آمده بود: « شهر هویزه در جریان حملات هوایی و زمینی عراق به کلی ناپدید شده و هیچ اثری از درخت یا ساختمان – بجز دو ساختمان – در آن دیده نمی شود. بمب هایی که بر مناطق مسکونی شهر بانه ریخته شده، از نوع خوشه ای بوده است که معمولاً با تلفات جانی زیاد و تخریب کم توا‡م است… منطقه ای از دزفول را مشاهده کردیم که مورد حمله موشکی عراق قرار گرفته و صدها قربانی غیرنظامی داشته است. این منطقه مسکونی است و با توجه به این که در حول و حوش پادگان یا تأسیسات نظامی قرار نداشته حمله فوق نمی توانست به اشتباه صورت بگیرد».
دبیرکل، گزارش هیئت را به شورای امنیت تسلیم کرد. شورا علی رغم بررسی موضوع، تصمیم در خور توجه و بازدارنده ای را اتخاذ نکرد و تنها در یکی از بندهای قطع نامه ۵۴۰ خود (بند۲)، مورخ ۳۱ اکتبر ۱۹۸۳، حمله به شهرها و مناطق مسکونی را ناقض کنوانسیون (کنوانسیون چهارم ) ژنو تلقی و آن را محکوم کرد. هم چنین، از دوطرف خواست که هر چه زودتر به حملات خود علیه شهرها و اماکن مسکونی پایان دهند. عدم پاسخ جدی و قاطع شورای امنیت به این حملات عراق باعث شد که حملات مسکونی عراق به شهر ها و مناطق مسکونی ایران، همانند حملات شیمیایی آن، تا آخرین لحظات جنگ ادامه یابد و تلفات جانی و مالی زیادی را بر غیر نظامیان ایران تحمیل کند. تنها پاسخ و واکنش شورای امنیت نسبت به چنین حملاتی ابراز و اعلام تأسف هایی بود که از دیدگاه وجدان سالم بشریت و اصول و مقررات شناخته شده بشردوستانه کافی و وافی تلقی نمی شد.
۵-۲- حمایت از مجروحان و بیماران جنگی در مقررات حقوقی ایران
۵-۲-۱- قوانین و مقررات مرتبط با حمایت از مجروحان و بیماران جنگی
پس از آزادی اسرای جنگ تحمیلی در تاریخ ۱۳/۹/۶۸ ، مجلس شورای اسلامی قانون حمایت از آزادگان را به تصویب رسانید. بعضی از مواد قوانین یاد شده و مرتبط با تامین اجتماعی به شرح ذیل می باشد.
ماده یک: در ماده یک قانون مذکور، اسرای آزاد شده به کسانی اطلاق می گردد که به سبب ماموریت محوله در طول جنگ تحمیلی، و در جهت دفاع از انقلاب اسلامی و استقلال و تمامیت ارضی کشور جمهوری اسلامی توسط عوامل دشمن در داخل یا خارج از کشور اسیر گردیده و پس از مقاومت دلیرانه آزاد شده باشند.
ضمنا براساس ماده واحده قانون تسهیلات به محکومین سیاسی، کلیه افرادی که از تاریخ ۲۸/۵/۳۲ تا ۱۶/۱۱/۵۷ با الهام از مبارزات و مجاهدات امام خمینی(ره) به دلایل امنیتی، مذهبی یا اتهامات سیاسی دیگر، حداقل به مدت شش ماه در بازداشت یا حبس قطعی بوده اند، آزاده تلقی و مشمول تسهیلاتی می شوند که در قوانین و مقررات مربوط به آزادگان پیش بینی شده است.
ماده ۱۳: به موجب ماده ۱۳ قانون مدت اسارت برای عموم آزادگان اعم از اینکه قبل از اسارت در دستگاه ها شاغل بوده و یا بعد از اسارت شاغل بشوند با تمایل آنان به ازاء هر سال اسارت، دو سال به عنوان سابقه خدمت رسمی و مرتبط تلقی می گردد و از هر لحاظ مورد محاسبه قرار خواهد گرفت و دستگاه ذینفع موظف است کسورات بازنشستگی را در قانون بودجه سال بعد پیش بینی و به صندوقهای بازنشستگی ذیربط پرداخت نماید.
ماده۱۵ :آزادگانی که به درجه جانبازی نایل گشته و یا آزادگان مجروح و بیمار که تحت پوشش برنامه های حمایتی هستند چنانچه تا قبل از زمان بازتوانی به تشخیص کمیسیون پزشکی مشترک بنیاد شهید و آزادگان در اثر بیماریهای ناشی از زمان اسارت وفات یابند، شهید تلقی و خانواده آنان تحت پوشش حمایتی بنیاد شهید قرار خواهند گرفت. در صورت فوت طبیعی با پرداخت حق بیمه توسط دستگاه مسئول رسیدگی به امور آزادگان از بدو اسارت به سازمان تامین اجتماعی، از مستمری فوت و سایر مزایای تامین اجتماعی استفاده خواهند نمود.
ماده۲۳ :به موجب ماده ۲۳ قانون فوق کلیه وزارتخانه ها ، سازمانها و دستگاه های قضایی نهاد ریاست جمهوری مجلس شورای اسلامی سازمان صدا و سیما و نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران ، موسسات و شرکتهای دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی، بانکها، شرکتهای بیمه، موسسات و شرکتها و کارخانجات ملی شده و دارای مدیریت دولتی و تحت پوشش موسسات دولتی، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، شهرداریها و موسسات تابعه و یا وابسته به آنها و کلیه شرکتها و موسساتی که به نحوی از بودجه عمومی دولت استفاده می نمایند، کلیه موسسات و شرکتها و کارخانجاتی که به هر نحوی از سهام یا سرمایه گذاری و یا کمک مالی دولت استفاده می نمایند و مصادره ای ها و موسسات واگذاری دولت به موسسات فرهنگی خیریه و عام المنفعه و همچنین موسساتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است، مشمول این قانون می باشند و در این قانون اختصاراً دستگاه نامیده شده است. در تاریخ ۹/۵/۷۰ هیات وزیران آیین نامه مربوط به مقررات تامین اجتماعی آزادگان را به تصویب رسانید و در تاریخ ۲۶/۳/۷۲ بعضی از مصوبات اصلاح گردید که ماده ۱۲ این مصوبه جهت اطلاع به شرح ذیل می باشد.
ماده۱۲ :مدت اسارت آزادگانی که مشترک صندوقهای حمایتی خاص نبوده اند و به مرگ طبیعی فوت میشوند با تامین پرداخت حق بیمه مربوط به دو برابر اسارت آنان (بر مبنای حداقل دستمزد + حداکثر دستمزد تقسیم بر ۲) از محل اعتبار ستاد رسیدگی به امور آزادگان، بعنوان سابقه پرداخت حق بیمه تلقی می شود و بازماندگان آنان با رعایت تبصره ماده ۵ این آیین نامه از مستمری بازماندگان و سایر مزایای تامین اجتماعی استفاده خواهند کرد.
۵-۲-۲- الحاق یا عدم الحاق ایران به معاهدات و کنوانسیون های بین المللی مرتبط با حمایت از مجروحان و بیماران جنگی
دولت ایران طی ماده واحده مجلس شورای ملی ‌قانون اجازه الحاق دولت ایران به قراردادهای معروف به قرارداد ژنو را در۳۰ آذر ماه ۱۳۳۴ به شرح زیر تصویب کرد.
‌ماده واحده – مجلس شورای ملی الحاق دولت ایران را به قراردادهای معروف به قرارداد
ژنو به شرح زیر:
۱ – قرارداد راجع به بهبود سرنوشت مجروحین و بیماران در نیروهای مسلح هنگام اردوکشی.
۲ – قرارداد راجع به بهبود سرنوشت مجروحین و بیماران و غریقان نیروهای مسلح در دریا.
۳ – قرارداد راجع به معامله با اسیران جنگی.

d=0.129

c=-0.029

b=0.178

a=1.139

۴-۷-۴- تابع چگالی طیفی جهت توابع خود­همبستگی و دگر­همبستگی
با بهره گرفتن از روابط این بخش در مبانی نظری و با بهره گرفتن از نرم افزار متلب­، از تبدیل فوریه تابع خودهمبستگی و تابع دگر همبستگی (که قبلاً محاسبه شده اند)­، توابع چگالی طیفی و با توجه به روابط ۴-۱۳ تا ۴-۲۰ محاسبه می­شوند.
رابطه ۴-۱۳- تابع چگالی طیفی تابع خود­همبستگی شرکت هلدینگ
رابطه ۴-۱۴- تابع چگالی طیفی تابع خود­همبستگی تلفن ثابت
رابطه ۴-۱۵- تابع چگالی طیفی تابع خود­همبستگی دیتا
رابطه ۴-۱۶- تابع چگالی طیفی تابع خود­همبستگی تلفن همراه
رابطه ۴-۱۷- تابع چگالی طیفی تابع دگرهمبستگی شرکت هلدینگ
رابطه ۴-۱۸- تابع چگالی طیفی تابع دگرهمبستگی­تلفن ثابت
رابطه ۴-۱۹- تابع چگالی طیفی تابع دگرهمبستگی دیتا
رابطه ۴-۲۰- تابع چگالی طیفی تابع دگرهمبستگی تلفن همراه
۴-۷-۵-تعیین هویت سیستمی مدل
با توجه به مقادیر توابع و از بخش قبل داریم :
رابطه ۴-۲۱- محاسبه تابع انتقال سیستم
که باتوجه به مقادیر به دست آمده برای متغیرهای مسئله می­توان مقدار تابع که همان تابع انتقال سیستم می­باشد را به دست آورد. بنابراین می­توان نتیجه ­گیری کرد چنانچه انگیزش سیستم را بشناسیم­، می­توانیم تابع خود­همبستگی را حساب کرده­، تبدیل فوریه کنیم و را بدست آوریم­. سپس با بهره گرفتن از داده ­های رفتار سیستم تابع دگر­همبستگی را محاسبه کرده و از تقسیم آن بر تابع تابع را به دست آورد­؛ لذا به این ترتیب تمام ویژگیهای سیستم را می­توانیم به دست آوریم­.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

رابطه ۴-۲۲- محاسبه تابع انتقال سیستم شرکت هلدینگ
رابطه ۴-۲۳- محاسبه تابع انتقال سیستم تلفن ثابت
رابطه ۴-۲۴- محاسبه تابع انتقال سیستم دیتا
رابطه ۴-۲۵- محاسبه تابع انتقال سیستم تلفن همراه
با قراردادن در تابع G(S) و ساده کردن و قراردادن معادل­های ذیل داریم­:
A₁ = -a₃ –c₃
B₁ = a₃d₃ + a₃b₁ + a₃d₁ + c₃b₃ + c₃b₁ + c₃d₁
C₁ = a₃d₃b₁ – a₃d₃d₁ – a₃b₁d₁ – c₃b₃b₁ – c₃b₃d₁ – c₃b₁d₁
D₁ = a₃d₃b₁d₁ + c₃b₃b₁d₁
A₂ = -a₁ –c₁
B₂ = b₃a₁ + b₃c₁ + b₃a₁ + b₃c₁ + a₁d₁ + c₁b₁
C₂ = -b₃d₃a₁ – b₃d₃c₁ b₃a₁d₁ –b₃c₁b₁ –d₃a₁d₁ –b₃c₁b₁
D₂ = b₃d₃a₁d₁ + b₃d₃c₁b₁
جدول ۴-۱۱- محاسبه ضرایب تابع انتقال سیستم

۱- مشخصات کودک بزهدیده و والدین او
در تنظیم گزارش کودک آزاری، پیش از هر چیز باید مشخصات کودک و والدین او بهطور دقیق نوشته شود. این مشخصات شامل نام، نام خانوادگی، سن، جنس، قومیت، میزان تحصیلات، شغل، آدرس محل زندگی و محل کار، تلفن تماس و … میباشد.
۲- ویژگیهای بزه کوک آزاری
ویژگیهای بزه دیدگی کودک در کودک آزاری، شامل مواردی چون نوع و ماهیت بزه دیدگی(اعم از کتکزدن، محرومیت از تحصیل، وادارکردن به تکدی، هرزهنگاری و … )، شدت و وسعت و درجه بزه دیدگی( مانند سوختگی درجه دوم، آسیب پوستی عمیق یا سطحی و … ) ، سابقه، مدت استمرار و تکرار آن میباشد.
۳- چگونگی مطلع شدن از بزه دیدگی و شیوه های انجام تحقیقات
ذکر طریقه مطلع شدن از کودک آزاری و شیوه انجام تحقیقات، به مرجع قضایی کمک می کند که میزان اعتبار اطلاعات بهدستآمده در نتیجه تحقیقات را بسنجد. گزارشدهنده ممکن است سازمانهای فعال در زمینه کودکان، آشنایان و بستگان کودک، خود کودک و یا هر کس دیگری باشد که به نحوی از وقوع جرم مطلع شده است. ذکر نام، مشخصات و تلفن تماس گزارش دهنده میتواند در مواقع ضرورت کمک کننده باشد. شیوه انجام تحقیقات نیز شامل مواردی نظیر گفتگو با کودک و معاینه وی، مشاهده پرونده پزشکی کودک،گفتگو با والدین و سایر افراد وابسته، پرس و جو از همسایگان و آشنایان، تحقیق از مدرسه کودک و … میباشد.
۴-دلایل ضرورت مداخله
چنانچه اطلاعات به دست آمده از تحقیقات، نشانگر فوریت موضوع بوده و مددکاران سازمان بهزیستی به ناچار، بدون کسب مجوز قضایی وارد محل زندگی یا کار کسی شده باشند، لازم است در گزارش خود دلایل ضرورت مداخله را بیان نمایند(ماده ۳۶ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان).
در این قسمت آنها باید وضعیتی را که منجر به کودک آزاری شده است به طور کامل و دقیق تشریح کنند، آن را با مواد مقرر در قانون در رابطه با انواع کودک آزاری منطبق نمایند و با دلایل محکم و منطقی، ضرورت مداخله فوری و بدون کسب مجوز قضایی را توجیه نمایند.
۵- اقدامات انجام شده در جریان مداخله
در جریان مداخله دربحران کودک آزاری، مددکاران سازمان بهزیستی موظفاند اقدامات و تدابیر لازم را در حدود وظایف و اختیارات قانونی خود انجام دهند. همان طور که در قبل توضیح داده شد، این اقدامات شامل اقداماتی است که در جهت سلامت جسمی و روانی، امنیت و اطمینان خاطر کودک انجام شده است. مددکاران سازمان بهزیستی باید جهت اطلاع مرجع قضایی، مشروح این اقدامات و چگونگی انجام آنها را در گزارش خود منعکس کنند. در صورتی که اقدامات امنیتی منجر به جدا شدن کودک از والدین خود شده باشد، مددکاران سازمان بهزیستی باید علت آن را نیز ذکر نمایند. علاوه بر این ذکر نکاتی در رابطه با وضع فعلی کودک، میزان مشارکت والدین در فعالیتهای مداخله ای و … نیز در این قسمت ضروری بهنظر میرسد(اسکندری:۱۳۹۰، ۵۴-۵۶).
فصل دوم: نقش سازمان بهزیستی در مرحله رسیدگی
گفتار اول : نقش سازمان بهزیستی در تشکیل پرونده شخصیت
نام پرونده شخصیت در بسیاری موارد، شخصیت بزهکار را در اذهان تداعی میکند، زیرا این واژه محصول دورانی است که شخصیت مجرم در مرکز توجه جرم شناسان قرار داشته و بزهدیده بهدست فراموشی سپرده شده بود. در آن هنگام به پرونده شخصیت، تنها به عنوان راه چارهای برای باز اجتماعی کردن بزهکار نگریسته میشد. اما با ظهور و بروز جنبش بزهدیدهشناسی، لزوم توجه به شخصیت بزهدیدگان، برای کاهش و رفع آثار بزه دیدگی آشکار شده و تشکیل پرونده شخصیت، برای بزهدیدگان و به خصوص کودکان بزهدیده نیز با اقبال روبهرو شد(الله‌یاری :۱۳۸۸، ۴۸).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اهمیت تشکیل پرونده شخصیت کودکان بزهدیده کودک آزاری در این است که موجب میشود مرجع قضایی درک صحیح و عمیقی در رابطه با آثار ناشی از بزه دیدگی پیدا نموده و با در نظر گرفتن ویژگیها وشرایط زندگی کودک، برنامههای مناسبی را برای کاهش و رفع آثار بزه دیدگی، مورد حکم قرار دهد. ماده ۴۴ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نیز با عنایت به اهمیت مسأله، وظیفه شناسایی شخصیت کودک بزهدیده و والدین، اولیاء و یا سرپرستان قانونی او را بر عهده مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی قرارداده است. بر اساس این ماده:«مرجع قضایی رسیدگی کننده، میتواند با در نظرگرفتن غبطه و مصلحت کودک و نوجوان، انجام تحقیقات مقدماتی درباره وضعیت جسمی، روحی و روانی وی یا والدین، اولیاء و یا سرپرستان قانونی او، وضع خانوادگی و محیط سکونت، اشتغال، تحصیل، و سایر اماکن مرتبط با کودک و نوجوان را به مددکاران اجتماعی بهزیستی یا واحد حمایت دادگستری محول نماید».
تشکیل پرونده شخصیت، مستلزم پرس و جو و تحقیق از کودک بزهدیده و خانواده وی، در زمینه های مختلف جسمی، روانی، خانوادگی، اجتماعی و … میباشد. این نوع تحقیقات، ممکن است نوعی دخالت در امور خصوصی و خانوادگی محسوب شده و از طرف آنها غیر قابل پذیرش باشد. بنابراین انجام اینگونه تحقیقات نیازمند بکارگیری متخصصانی است که آموزشهای لازم را در این زمینه دیده باشند و بتوانند با جلب اعتماد کودک بزهدیده و خانواده وی و احترام به حقوق آنها، تحقیقات جامع و دقیقی را به مرجع قضایی ارائه دهند. در صورتی که تحقیقکننده از دانش و مهارت کافی برای جلب اعتماد و مشارکت کودک بزهدیده و خانواده او برخوردار نباشد، انجام این تحقیقات، خود موجبات بزه دیدگی دومین کودک را فراهم نموده و نظام عدالت کیفری را از هدف اصلی خود دور میسازد. بههمیندلیل به نظر میرسد، دانش مددکاری اجتماعی سازمان بهزیستی با پایبندی به اصولی چون اصل رابطه حرفهای، اصل مشارکت بزهدیده، اصل رازداری و … بهترین گزینه برای ارائه اینگونه خدمات به مرجع قضایی باشد(موسوی: ۱۳۸۹، ۳۷).
محتوای پرونده شخصیت اطلاعاتی در رابطه با خصوصیات جسمی و روانی کودک بزهدیده و والدین او، وضعیت خانوادگی و وضعیت اجتماعی آنهاست.
بند اول: وضعیت جسمانی
یکی از اقدامات مددکار اجتماعی سازمان بهزیستی در تشکیل پرونده شخصیت، ارائه گزارشی دقیق از وضعیت جسمی کودک بزهدیده کودک آزاری است. مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی در تهیه این گزارش باید در نظر داشته باشند که آسیبهای جسمی ناشی از بزه دیدگی همیشه فوری آشکار نمیشود. آگاهی از وضعیت جسمی کودک بزهدیده مستلزم گرفتن شرح حال، مشاهده سوابق پزشکی، انجام معاینات و بررسی آسیبشناسی رادیولوژیک و آزمایشگاهی است(سیاری و دیگران:۱۳۹۱، ۲۴).
به همین دلیل سازمان بهزیستی علاوه بر بالا بردن اطلاعات خود درباره علائم و آسیبهای جسمی کودکان بزهدیده، باید از تخصص پزشکان آموزش دیده نیز بهرهمند باشد. در بسیاری از کشورها پزشکان، دوره های آموزشی ویژهای را در رابطه با کودکان بزهدیده میگذرانند. این پزشکان پس از طی این دوره آموزشی، قادر خواهند بود آثار ناشی از بزه دیدگی را از سایر آسیبهایی که ممکن است به بدن کودک وارد شده باشد، تفکیک نمایند و نوع و شدت و زمان ورود آسیب را مشخص کنند. علاوه بر وضعیت جسمی کودکان بزهدیده، سازمان بهزیستی باید در رابطه با وضعیت جسمانی والدین و سایر اعضای خانواده نیز تحقیقات لازم را بهعمل آورده و در صورت لزوم آنها را از نظر ابتلا به بیماریهای مزمن و واگیردار، اعتیاد به الکل یا مواد مخدر و … مورد بررسی و آزمایش قرار دهند(نجفی:۱۳۹۵، ۸۰).
بند دوم: وضعیت روانی
علاوه بر وضعیت جسمانی، مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی باید ویژگیهای روانی کودک بزهدیده و خانواده وی را نیز مورد مداقه قراردهند. شناخت دقیق شخصیت روانی کودک و خانواده، مرجع قضایی را درتشخیص عوامل کودک آزاری و دامنه تأثیرگذاری آن برکودک بزهدیده یاری میدهد. سازمان بهزیستی برای ارائه اطلاعات صحیح به مرجع قضایی، باید با انواع بیماریهای روانی و ویژگیهای آن آشنا باشند. برخی از بیماریها و اختلالاتی که ممکن است کودک بزهدیده یا اعضای خانواده وی به آن دچار باشند، عبارتنداز:
۱ـ شخصیت پارانوئیدی: افرادی هستند که از اعمال و فعالیتهایی که در اطرافشان به وقوع میپیوندد سوءتعبیر دارند. این افراد به همه مظنون هستند، لذاکمترموفق به تطبیق خود با محیط میشوند. آنها همیشه احساس میکنند که افراد نزدیک توطئه و نقشهای علیه او تدارک دیدهاند. در این حالت ممکن است وحشت آنها شدت پیدا کرده و برای اینکه مورد حمله قرار نگیرند، قبلاً خود به دیگران حمله میکنند.
۲ـ شخصیت هیجانی و بی ثبات: افرادی هستند که در خانواده به عصبانی و زود رنج بودن شهرت دارند. در وضع عادی از شخصیتی معمولی با خصوصیاتی چون مهربان و خوش برخورد، پر شور و خونگرم برخوردارند؛ اما در مقابل کوچکترین استرس، واکنش هیجانی بسیار تند نشان میدهند و به اصطلاح از کوره در میروند. عکس العمل آنها در برابر فشار یا مانع به دو گونه تجلی پیدا میکند؛ یا متوجه دنیای خارج است که به صورت تندخویی و حمله به دیگران است یا متوجه دنیای درون که به صورت خودزنی یا خودکشی میباشد.
۳ـ شخصیت کژخو و ضداجتماعی (پسیکوپات) : افراد مبتلا به این اختلال دارای پریشانی دائم هستند که موجب میشود دچار حالات تهاجمی و ضداجتماعی شوند. این افراد از نظر عاطفی بی قید و لا ابالی هستند، هیچگونه احساس مسؤلیتی ندارند، به اصول اخلاقی پایبند نیستند، از نظر هوشی بالاتر از سطح متعارف هستند، ظاهری آراسته و فریبنده دارند، از قدرت عوام فریبی بالایی برخوردارند و در ایام قبل و بعد از ارتکاب عمل ضداجتماعی از تمام جوانب طبیعی جلوه میکنند.
۴ـ شخصیت اسکیزوئیدی: کسانی هستند که متمایل به کنارهگیری از جامعه و طفره رفتن از ایجاد رابطه با سایر مردم میباشند. این افراد از نظر عاطفی سرد هستند و واکنش قابل توجهی ندارند، رغبتشان به تماسهای اجتماعی اندک یا در حد هیچ است و معمولاً ترجیح میدهند تک و تنها باشند. این افراد معمولاً عاری از شوخ طبعی بوده و دل مرده اند.
۵ـ منحرفان جنسی: منظور از انحراف جنسی، اعمال و رفتار غیرعادی و نابهنجاری است که بعضی افراد برای ارضای خاطر جنسی خود مرتکب میشوند و بهصورت همجنسبازی، بچهبازی، سادیسم، خود ارضایی، خود نمایی، چشم چرانی و… بروز پیدا میکند(ابراهیمی:۱۳۸۷، ۲۰-۲۳).
بند سوم: وضعیت خانوادگی
وضعیت خانوادگی شامل عواملی چون وضعیت سرپرستی خانواده، وضعیت اقتصادی و معیشتی آنها، سطح بهداشت و رفاه خانواده، تعداد اعضای خانواده، سن و میزان تحصیلات آنها، چگونگی رفتار اعضای خانواده با یکدیگر و با کودک مورد بزه دیدگی کودک آزاری است. آشنایی سازمان بهزیستی با انواع خانواده های نابسامان و ویژگیهای آنان، میتواند بر توانایی مددکاران در بررسی وضعیت خانوادگی کودک بزهدیده تأثیرگذار باشد. بر اساس یک طبقه بندی جرم شناسانه، انواع خانواده های نابسامان عبارتند از:
۱-خانواده از هم گسیخته : منظور از خانواده از هم گسیخته، خانوادهای است که بهدلیل از دستدادن پدر یا مادر، بر اثر مرگ، طلاق یا جدایی، انسجام خود را از دست داده است و میان اعضای آن یکدلی و هماهنگی وجود ندارد.
۲- خانواده آشفته: این خانواده با کنشها و اختلالات رفتاری نظیر غیرمنطقی بودن، دعوا، تعارض و … مشخص می‌شود و اعضای آن دارای شخصیتهای مخرب و غیرعادی هستند که فضای خانه را به اضطراب و تنش میکشانند. در این نوع خانواده ها، هر چند والدین حضور فیزیکی دارند اما فضای حاکم بر خانواده توأم با طرد فرزندان، عدم محبت و بیتوجهی به مسائل آنان و سوءرفتار میباشد.
۳-خانواده بیکفایت: این خانواده فاقد منابع جسمانی یا روان شناختی مؤثر برای یک زندگی بهنجار است و نمیتواند با مشکلات زندگی خانوادگی مقابله کند.
۴-خانواده ضداجتماعی: این خانواده واجد ارزشهایی به شدت مغایر با ارزشهای اجتماعی میباشد و رفتارهای نامطلوب را تشویق میکند.
یکی از موضوعات مهمی که در تشکیل پرونده شخصیت باید مد نظر سازمان بهزیستی قرار بگیرد، نگرش والدین نسبت به تربیت کودک است. برخی از خانواده ها، تنبیه بدنی شدید و رفتار خشونت آمیز با کودک را یک روش تربیتی مؤثر میدانند. برخی نیز معتقدند عدم توجه به نیازهای کودکان باعث افزایش توانایی های آنها در مقابله با سختیهای زندگی آینده میشود. توجه سازمان بهزیستی به اعتقاداتی از ایندست، میتواند مرجع قضایی را در درک صحیح عوامل بزه دیدگی کودک یاری نماید(صلاحی:۱۳۹۳، ۹۵).
بند چهارم: وضعیت اجتماعی
وضعیت اجتماعی شامل مواردی چون وجهه اجتماعی کودک و خانواده وی، شغل افراد خانواده و موقعیت اجتماعی آنان، داشتن یا نداشتن سوء پیشینه کیفری، تعلق آنها به گروه ها یا فرقههای خاص، نحوه رفتار آنان در محیط سکونت، کار، تحصیل و متقابلاً نوع روابط دیگران با آنها میباشد. مشخصات دوستان صمیمی، رفتار و وجهه اجتماعی آنان و بررسی فضای اجتماعی حاکم بر محل سکونت، کار، تحصیل و … نیز در تشریح وضعیت اجتماعی حائز اهمیت میباشد(قندی:۱۳۹۰، ۱۲).
در صورتی که سازمان بهزیستی به این نتیجه برسد که یکی از عوامل کودک آزاری، رفت و آمد او یا خانواده اش به محیطی خاص است، دادگاه میتواند ضمن صدور حکم، آنها را از رفت و آمد به آن محل باز دارد. یکی از مشکلات اجتماعی شایع در میان خانواده های کودکان بزهدیده، مسأله انزوای اجتماعی است(مدنی قهفرخی:۱۳۸۵، ۱۴۹).
این خانواده ها روابط اجتماعی خوبی با دیگران ندارند و به همین دلیل هنگام مواجهشدن با سختیها و بحرانهای زندگی از حمایت اجتماعی کافی برخوردار نمیشوند. منظور از حمایت اجتماعی این است که فرد دوستان و آشنایانی داشته باشد که به او علاقهمند باشند و هنگام بروز مشکل یا ناراحتی او را یاری نمایند. امروزه ثابت شده است که زندگی در محیطهای حمایتی مستقیماً بر سلامت فرد و خانواده مؤثر است. بنابراین سازمان بهزیستی با ترمیم روابط اجتماعی خانواده میتوانند در پشگیری از کودک آزاری مؤثر باشند.
گفتار دوم: نقش سازمان بهزیستی در فراهم آوردن امکان مشارکت کودک بزهدیده در فرایند رسیدگی
یکی از حقوق کودکان بزهدیده، حق مشارکت در فرایند رسیدگی است. در این راستا نظام عدالت کیفری وظیفه دارد فرصتها و امکانات لازم را برای مشارکت و ابراز عقیده آنان فراهم نماید. بند ۲ ماده ۱۲ کنوانسیون حقوق کودک در این باره بیان میدارد که باید برای کودک فرصتهایی فراهم شود تا بتواند در هر یک از مراحل دادرسی، اجرایی و قضایی مربوط به وی به طور مستقیم و یا از طریق یک نماینده یا شخصی مناسب، عقیده خود را ابراز نماید(کشفی و اصانلو:۱۳۹۰، ۶۵).
ماده ۴۱ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نیز دادگاه را مکلف نموده است برای مشارکت کودک در فرایند رسیدگی، بدون ورود آسیب به وی، تدابیر واقدامات مقتضی از قبیل فراهم آوردن امکان مشارکت او بدون حضور فیزیکی را اتخاذ نماید.
بند اول: همکاری با مرجع قضایی در فراهم آوردن امکان مشارکت کودک بزهدیده در فرایند رسیدگی
کودکان آسیبپذیری بیشتری داشته و بیش از دیگران در معرض خطرات ناشی از بزه دیدگی مجدد قرار دارند، به همین دلیل امروزه بسیاری از کشورها، شیوه‌های آسانتر و منعطفتری را برای مشارکت دادن کودکان در فرایند رسیدگی اتخاذ میکنند. پژوهشها نشان میدهد که توجه به نظر کودک در رابطه با شیوه بیان اظهارات بسیار مفید خواهد بود و به آنها حس کنترل بر اوضاع و احساس مشارکت میدهد(نجفی:۱۳۹۵، ۷۸).
مرجع قضایی برای تصمیمگیری در رابطه با شیوه مشارکت، پیش از هر چیز باید نظر کودک را در این باره جویا شود. سازمان بهزیستی میتواند با تشریح شیوه های مشارکت برای کودک و بیان نقاط مثبت و منفی هر یک از این شیوه ها، او را در تصمیمگیری یاری نمایند. سپس نظر وی را به مرجع قضایی منتقل کنند. علاوه بر این، مرجع قضایی برای تصمیمگیری در این خصوص، نیازمند کسب اطلاعاتی در زمینه محدودیتها و آسیبهایی که بر روی اظهارات کودک تأثیرگذار است، میباشد. مددکاران اجتماعی سازمان بهزیستی به عنوان کارشناسانی که آموزشهای لازم را در زمینه کودکان بزهدیده دیدهاند، میتوانند با ارائه نظرات تخصصی، در این مورد نیز با مرجع قضایی همکاری داشته باشند(اسکندری:۱۳۹۰، ۴۹).
روش ضبط ویدئویی اظهارات کودک و نیز انتقال اظهارات کودک به دادگاه توسط متخصصین، از شیوههایی است که امروزه در بسیاری از کشورها به منظور آسان کردن مشارکت کودکان مورد استفاده قرار میگیرد. در این میان سازمان بهزیستی، هم در انتخاب شیوه مشارکت و هم در اجرای این روشها، میتوانند تأثیرگذار باشند. برای آشنایی بیشتر با فعالیتهای مددکاران در این زمینه، در ادامه به شرح هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
الف. ضبط ویدئویی اظهارات کودک بزهدیده
در این روش اظهارات کودک بزه دیده کودک آزاری که در مصاحبه با مددکاران آموزش دیده بیان شده، در یک نوار ویدئویی ضبط و در دادگاه پخش میگردد. ضبط اظهارات کودک در محیطی حمایتی و صمیمی، او را از تکرار وقایع نزد مرجع قضایی معاف نموده و از آسیبهای ناشی از حضور در دادگاه در امان میدارد. به علاوه، این امکان را برای مرجع قضایی فراهم میکند که در صورت لزوم اظهارات را چندین بار بازنگری نموده و به جزئیات آن توجه نماید. مزیت دیگر این روش، ضبط جزئیاتی است که ممکن است به مرور زمان از ذهن کودک پاک شود. در سیستم قضایی ما معمولاً فاصله بین وقوع جرم و زمان تشکیل دادگاه، چندین ماه به طول میانجامد و در طول این مدت ممکن است کودک بسیاری از جزئیات را فراموش کند. ضبط اظهارات کودک در زمانی نزدیک به وقوع جرم میتواند در حفظ جزئیات واقعه مؤثر باشد. مددکاران سازمان بهزیستی برای انجام مصاحبه، باید آموزشهای لازم را در زمینه چگونگی طرح سؤالات و شیوه های برخورد با کودکان در سنین مختلف دیده باشند. آنها باید اعتماد کودک را جلب نموده و محیطی را فراهم کنند که کودک در آن احساس آرامش و امنیت داشته باشد. سپس هدف از انجام مصاحبه را به شیوهای که برای کودک قابل فهم باشد، توضیح داده و به او یادآوری کنند که گفتههایش ضبط میشود. سؤالاتی که از کودک پرسیده میشود، باید کوتاه و ساده باشد و او را به سمت پاسخ راهنمایی نکند. مصاحبه کننده در طول مصاحبه باید آرامش خود را حفظ نموده و از شنیدن سخنان کودک مضطرب نشود؛ زیرا هر گونه تغییر حالتی در فرد مصاحبهکننده ممکن است کودک را از توصیف جزئیات منصرف نماید(مرادزاده و همکاران:۱۳۹۴، ۱۴).
ب. انتقال اظهارات کودک بزهدیده به دادگاه

داد خــــواهــــان در عنـــان آویختـــه
واژگان: فتراک: ترک بند. (دهخدا)
معنی و مفهوم: شور و فتنه در دوال زین مرکب تو جا کرده و محکم ایستاده است، دادخواهان بیچاره به افسار این فتنه چنگ زده و اسیر فتنه‌ات شده‌اند.
آرایه‌های ادبی‌: فتنه در استعاره‌ی مکنیه از نوع تشخیص، به جانداری مانند شده است که افسارش را به زین مرکب شاه بسته باشد و پا به پای او برود.
۸۲ – ای بـــه مــویــی آســمان را از جفـــا
بـــر ســر مـــن هــر زمــان آویختـــه
معنی و مفهوم: ای کسی که از روی ستم‌کاری، آسمان را به تار مویی بالای سر من آویخته‌ای و هر لحظه بیم فرو ریختن آن است.
۸۳ – در تــو آویــزم بــه مــویـی، کـز غـمت
شــد بــه مـویـی، کــار جــان آویختـــه
معنی و مفهوم: در تو چنگ می‌زنم و از تو چاره می‌خواهم، حتّی اگر به رشته‌ مویی متصل باشم؛ چرا که از غم عشق تو، کار جان به جای بسیار باریک و حسّاسی رسیده است.
آرایه‌های ادبی: کار جان به مویی آویخته شده کنایه از آن است که کارش حسّاس شده و به جای باریکی کشیده شده است.
۸۴ – جــور بـس کـن، خاصّه چون کسری ز عـدل
شــــاه، زنجــــیر امـــــان آویختــــه
معنی و مفهوم: ای معشوق، جور و ستم را به پایان برسان، به خصوص اینک که شاه اخستان زنجیر امانی از جنس عدل و انصاف همانند زنجیر امان انوشیروان آویخته است.
آرایه‌های ادبی: بیت تلمیح به زنجیر عدل انوشیروان دارد. جور و عدل با هم تضّاد دارند.
۸۵ – بـرق تیـغش دیـده‌بـان درمـلک و دیـن
ابــر جـودش میـزبان در شـرق و غـرب
معنی و مفهوم: برق شمشیر شاه همانند دیده‌بانی، از دین و مملکت پاسبانی می‌کند و کرم و بخشش او مانند ابری در مشرق و مغرب (تمام دنیا) به عنوان میزبانی، از مردم پذیرایی می‌کند.
آرایه‌های ادبی: برق تیغ شاه، به دیده‌بانی برای دین و مملکت مانند شده است. ابر جود اضافه‌ی تشبیهی است. بخشش و جود شاه به ابری شبیه شده است که در شرق و غرب می‌بارد و همه را بهره‌مند می‌کند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بند هفتم:
کلمات قافیه: جهان، دهان، نشان و …
حروف اصلی قافیه: ا ن
حرف روی: ن
حروف الحاقی: ندارد
ردیف: دربسته‌ام
۸۶ – نـــامــرادی را بــه جـــان دربســته‌ام
خـــدمـــت غـــم را میـــان دربســته‌ام
معنی و مفهوم: ناامیدی و ناکامی‌های زندگی را به جان خویش بسته‌ام (از همه چیز نا امید شده‌ام) و آماده خدمت‌گزاری به غم و اندوه شده‌ام.
آرایه‌های ادبی: میان بر بستن کنایه از آماده‌ی کاری شدن است.
۸۷ – عــالـمی پــر تــیر بــاران جفــاســت
بـــر حقــم، گـر چشـم جــان دربســته‌ام
معنی و مفهوم: دنیا از جور و ستم که همچون تیر می‌بارد، پر شده است و اگر من چشم جانم را بسته‌ام تا آسیبی از جفا بدان نرسد، برحق هستم و کارم صحیح است.
آرایه‌های ادبی: تیر باران جفا اضافه‌ی تشبیهی است. ظلم و ستم در ناخوشایندی و گزند رسانی به تیر مانند شده‌اند. چشم جان اضافه‌ی استعاری از نوع تشخیص است.
۸۸ – آمــــدم تســـلیم در هـــرچ آمــــدم
دیــــده‌ی امیــــــد از آن دربســــته‌ام
معنی و مفهوم: درمقابل هر آن‌چه برای من پیش بیاید تسلیم شده‌ام و به همین دلیل است که دیگر امیدی ندارم و نا امید شده‌ام.
آرایه‌های ادبی: دیده‌ی امید اضافه‌ی استعاری از نوع تشخیص است.
۸۹ – ســـر بـــه تیـــغ دشمـــنان در داده‌ام
در بــــه روی دوســــتان دربستـــــه‌ام
معنی و مفهوم: من سرم را تسلیم تیغ دشمنان کردم و در به روی دوستان خویش بسته‌ام؛ زیرا دیگر امیدی به زندگی ندارم.
آرایه‌های ادبی: دوست و دشمن آرایه‌ی تضّاد ساخته‌اند.
۹۰ – روز هـــم جنســان فــرو شــد، لاجــرم
روزن دل ز آســــــــمان دربستــــــه‌ام
واژگان: روزن: سوراخی که شعاع آفتاب از راه آن به درون خانه تابد. (دهخدا)
معنی و مفهوم: به ناچار روز هم‌نشینان من به پایان رسید، به همین دلیل روزنه‌ی دل خویش را بر آسمان بسته‌ام تا دیگر آسمان بر دل من نتابد و در دل من همیشه شب باشد.

بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)