بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

الف) ارزیابی عملکرد نیاز به تطبیق شدن با استراتژی سازمان دارد.
نقطه شروع، مشخص نمودن آنچه که شما می‏خواهید اندازه‏گیری نمائید می‏باشد. در حالی که این کار خیلی ساده به نظر می‏رسد ولی اغلب یکی از مشکل‏ترین کارهاست. ایجاد نمودن پهنه وسیعی از اندازه‏ها که همه فعالیت‏های سازمان را می‏پوشاند، کافی نمی‏باشد و این عمل بیشتر مصرف نمودن منابع است و می‏تواند گیج‏کننده باشد و بیشتر باید بر روی آن چیزهایی که واقعا مهم هستند تمرکز شود. اندازه‏گیری‏های انجام شده باید انتخاب‏کننده باشند این عمل بستگی به دید، رسالت و استراتژی سازمان دارد. این عمل پیشنهاد می‏کند که روش عملکرد در یک خط باید به طور مکرر با توجه به برنامه‏ ریزی استراتژی نرمال، بررسی شود تا مطمئن نماید که مسیر پیوسته و ثابت است (کاپلان و نورتن، ۱۹۹۷، ۶۲).
ب) ارزیابی زیرواحدها باید به طور پیوسته در پهنه اندازه‏گیری‏های سازمان انجام گیرد.
روش اندازه‏گیری کارا یک روش یکپارچه و جامع است. روش اندازه‏گیری در سطح زیر مجموعه باید سازگار با روش در سطح سازمان باشد و داده‏های خام باید برای سطح تجمعی تهیه گردد. این امر مطمئن می‏سازد که سطوح پایین‏تر با افزایش عملکردشان در هزینه سازمان بی‏تأثیر نیستند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ج) روش ارزیابی باید الزام‏آور باشد.
ابتدا ضروری است که مدیر ارشد سازمان بطور کامل روش اندازه‏گیری را پشتیبانی نماید. آنها این عمل را بوسیله ارائه اطلاعاتی که واقعاً مفید هستند انجام خواهند داد. اطلاعات به دست آمده باید در تعیین سیاست و گرفتن تصمیمات مفید باشد. این روش اندازه‏گیری در صورتیکه به طور دقیق با رسالت و استراتژی سازمان مطابق داشته باشد، باید حفظ و نگهداری شود. دوم آنکه کارمندان در سطح پایین‏تر باید روش اندازه‏گیری را درک نمایند و برای اندازه‏گیری متحد شوند.
د) ارزیابی باید روی عملکرد اثرگذار باشد.
تجزیه و تحلیل باید بطور کامل انجام گیرد و حلقه بازخورد برای مطمئن ساختن از آنکه اندازه‏گیری عملکرد تجزیه و تحلیل شده است و تبدیل آن به عمل و رفتاری که طبیعت فعالیت و عملکرد را تغییر می‏دهد وجود داشته باشد. اندازه گیری باید عملکرد را بهبود دهد.
ه) ارزیابی باید قابل اطمینان باشد .
منفعت اندازه‏گیری اغلب وابسته به قابلیت اطمینان و مقایسه پیش‏بینی‏هاست. بنابراین مشخص نمودن پیش‏بینی‏هایی که می‏توانند قابلیت اطمینان در دوره‏های زمانی مطلوب ایجاد نمایند، مهم است (کاپلان و نورتن، ۱۹۹۷، ۶۳).
۲-۱۲٫ روش‏های ارزیابی عملکرد
سازمان‏ها روش‏های مختلفی را برای ارزیابی به کار می‏برند. طیفی از آزمون‏های استاندارد و پذیرفته شده که در سطح ملی به کار می‏روند تا روش‏هایی که برای مشاغل خاص در داخل سازمان توسعه یافته‏اند، وجود دارد. یک روش ارزیابی منحصر به فرد وجود ندارد. آگاهی از توانایی‏های کارکنان و چگونگی انطباق این توانایی‏ها با مشاغلی که باید بر عهده بگیرند کمک بزرگی به مدیران می‏کند. هر چه بین انگیزه کارکنان، مهارت‏ها و نیازهای شغلی، نزدیکی بیشتری وجود داشته باشد، انتظار بهره‏وری بیشتری می‏رود. به طور کلی روش های ارزیابی عملکرد عبارتند از:
روش مقیاس با بهره گرفتن از الف) مقیاس‏های رفتاری و ویژگی‏های شخصیتی ب) مقیاس‏های مربوط به ابعاد شغل که از شرح شغل استخراج می‏شود ج) روش مقیاسی مبتنی بر رفتارهای کلیدی.
روش مدیریت بر مبنای هدف.
مقایسه کارکنان با یکدیگر از طریق رتبه‏بندی و توزیع اجباری.
چک لیست.
روش توصیفی.
روش وقایع حساس (داوسون، ۱۹۹۶، ۵۰).
عملگراها برای ارزیابی عملکرد نیازمند تنوعی از رویکردها هستند. عملکرد چند بعدی است، بنابراین روش‏های ارزیابی مختلفی برای ساختن تصویری از عملکرد سازمان مورد نیاز است. فقط از این طریق است که می‏توان آنچه را که خوب انجام شده و آنچه را که بد انجام شده سنجید (داوسون، ۱۹۹۶، ۵۰).
۲-۱۳٫ فرایند ارزیابی عملکرد
هر فرایندی شامل مجموعه‏ای از فعالیت‏ها و اقدام‏ها با توالی و ترتیب خاص منطقی و هدفدار می‏باشد. در فرایند ارزیابی عملکرد نیز هر مدل و الگویی که انتخاب شود، طی مراحل و رعایت نظم و توالی فعالیت‏های ذیل ضروری می‏باشد:
تدوین شاخص‏ها، ابعاد و محورهای مربوطه و تعیین واحد سنجش آنها.
تعیین وزن شاخص‏ها، از لحاظ اهمیت آنها و سقف امتیازات مربوطه.
استانداردگذاری و تعیین وضعیت مطلوب هر شاخص.
سنجش و اندازه‏گیری از طریق مقایسه عملکرد واقعی پایان دوره ارزیابی، با استاندارد مطلوب از قبل تعیین شده.
استخراج و تحلیل نتایج (علوی و جمشیدیان و جوادی، ۱۳۸۵، ۴).
۲-۱۴٫ مزایای ارزیابی عملکرد سازمان
موجب تشخیص نارسائی‏های موجود در سازمان می‏گردد.
زمینه بهبود و اصلاح اختیارات زیان‏آور و سازمانی را فراهم می‏سازد.
موجب شناسایی فعالیت‏های کارآ و اثربخش می‏شود که با تأکید بر آنها، زمینه رشد و ارتقای کیفی امور می‏تواند فراهم شود.
می‏توان محیط سالمی را برای پرورش و بروز استعدادهای خلاق کارکنان فراهم آورده و موجب تقویت انگیزش آنها شد.
زمینه تشویق و دلگرمی مدیران کارآمد، مبتکر و خلاق را فراهم ساخته و سرانجام منجر به بهره‏وری بیشتر آنها می‏گردد (توحیدی، ۱۳۷۵، ۳۵).
موجب مقایسه عملکردها شده و فرصت رقابت سالم را برای سازمان‏ها فراهم می‏سازد.
از دیدگاه توسعه و بهبود مدیریت، تهیه و تنظیم برنامه‏های میان‏مدت و بلندمدت از اهمیت خاصی برخوردار می‏باشد.
آن را می‏توان شاخص معتبری برای شناخت مدیران موفق به حساب آورده و در صورت اجرای صحیح، موجب برقراری نظام شایستگی^[۲۴] می‏گردد.
خلاصه اینکه با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی عملکرد سازمان، ضروری است در جهت نوسازی سازمان‏ها و استفاده بهینه و مطلوب از توان بالقوه آنها، بویژه از دیدگاه منابع انسانی، به این مهم بیش از پیش توجه شود. لذا شناخت تنگناهای موجود در زمینه ارزشیابی در جهت ارائه الگوی مناسب ضروری است (توحیدی، ۱۳۷۵، ۳۵).
۲-۱۵٫ کیفیت
کیفیت باید از دیدگاه مصرف‏کننده بررسی شود. بنا به یک تعریف، کیفیت یعنی هر چیزی که ارزش محصول را در نظر مشتری بالا ببرد. بعضی جنبه‏ه ای کیفیت، از قبیل کارآیی محصول، قابل اعتماد بودن و طول عمر مفید آن، به راحتی قابل شناسایی‏اند، ولی بعضی جنبه‏ه ای دیگر کیفیت به آسانی قابل شناسایی و اندازه‏گیری نیستند.
رابرت پیکرتی^[۲۵] از دوستان دمینگ^[۲۶] که مقیم پاریس است، در این ارتباط مثالی را مطرح کرده است که بسیار مورد استفاده دمینگ واقع شده است. «به اجرای سمفونی پنجم بتهوون توسط ارکستر فیلار‏مورنیک سلطنتی لندن گوش کن. سپس به همین اجرا توسط یک ارکستر آماتور گوش فرا ده. البته، از هر دو اجرا خوشت می‏آید. تو از گوش دادن به استعدادهای خانگی لذت می‏بری. هر دو ارکستر جزئیات را دقیقاً اجرا کرده‏اند و حتی یک اشتباه هم نداشتند. ولی به تفاوت کار آنها گوش کن. فقط به تفاوت‏ها گوش فرا ده!». شناسایی یا اندازه‏گیری کیفیت مشکل است، ولی نبود آن مثل پوشیدن شلوار پاچه‏کوتاه با کت و کراوات مشکی کاملاً به چشم می‏خورد (مولین، ۱۳۸۲، ۶۷).
۲-۱۶٫ اصول سیستم مدیریت کیفیت
استاندارد ISO 9000 ویرایش تدوین سال ۲۰۰۰، هشت اصل مدیریت کیفیت را نام برده است و از این اصول به عنوان مبانی تدوین سری استاندارد ISO 9000 ویرایش تدوین سال ۲۰۰۰ یاد می‏کند. این هشت اصل عبارتند از:
تمرکز بر مشتری
راهبری
مشارکت همکاران
دیدگاه فرآیندگرا
تفکر سیستم گرایانه مدیریت
بهبود مستمر
تصمیم‏ گیری مبتنی بر موضوع
ارتباط با تأمین ‏کنندگان به منظور منافع متقابل
بلوغ سیستم مدیریت کیفیت بستگی به میزان توجه و پایبندی سازمان به اصول هشت‏گانه مدیریت کیفیت دارد.

.۰۶۹

.۰۷۶

.۲۳۵

.۷۸۵

۳۴

.۰۷۸

.۲۸۱

.۲۳۴

.۱۶۹

.۷۶۶

.۱۴۰

.۱۴۰

-.۰۱۹

۲-۳-۴تحلیل عاملی تاییدی
نمودارشماره ۱ ، تحلیل عاملی تاییدی شاخص­ های پرسش نامه را در حالت برآورد استاندارد^[۱۴۳] بر اساس عوامل پنهان شناسایی شده در تحلیل عاملی اکتشافی نشان می­دهد. لازم به ذکر است که با توجه به اینکه بار عاملی شاخص ۲۶ ام پرسش نامه در دو عامل به هم بسیار نزدیک بود این شاخص حذف و کار تحلیل عاملی تاییدی با ۳۳ شاخص پرسش نامه انجام شد.
در این تحلیل دو فرض وجود دارد :
H0: شاخص­ های هر یک از عوامل ۸ گانه تاثیر معنی­داری بر عامل مربوطه ندارد.
H1: شاخص­ های هر یک از عوامل ۸ گانه تاثیر معنی­داری بر عامل مربوطه دارد.
بارهای عاملی مدل در حالت برآورد استاندارد میزان تاثیر هر کدام از متغیرها و یا گویه ­ها را در توضیح و تبیین واریانس نمرات متغیر یا عامل اصلی نشان می­دهد. به عبارت دیگر بار عاملی نشان دهنده میزان همبستگی هر متغیر مشاهده شده (سوال پرسش نامه) با متغیر عامل­ها می­باشد. با توجه به نمودار ۱ می­توان بارهای عاملی هر یک از سوالات تحقیق را مشاهده نمود.
برای مثال بار عاملی شاخص اول در عامل اول ۳۰/۰ می باشد. به عبارت دیگر شاخص اول تقریباً ۹ درصد از واریانس بُعد عامل اول ‌را تبیین می نماید. مقدار ۹۱ درصد نیز مقدار خطا می­باشد (مقدار واریانسی که توسط سوال اول قابل تبیین نیست، واضح است که هر چه مقدار خطا کمتر باشد ضرایب بار عاملی بالاتر و همبستگی بیشتری بین سوال و عامل مربوطه وجود دارد). برای شاخص نهم در عامل اول بار عاملی ۷۶/۰ و تبیین ۵۸ درصد واریانس مشاهده شد. به طور کلی در عامل اول همبستگی میان شاخص­ های ۹، ۱۰، ۲۸ و ۲۹ با عامل پنهان شناسایی شده در حد قابل قبولی می­باشد اما همبستگی شاخص ۱ با عامل ۱ قابل قبول نیست.ارتباط سایر شاخص ­ها و عامل­ها نیز به همین صورت قابل تبیین است. جدول ۴-۱۱ این ضرایب را به طور واضح­تری نمایش می­دهد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نمودار ۱-۴: تحلیل عاملی تأئیدی منافع مورد انتظار مشتریان در حالت برآورد استاندارد
نمودار ۲-۴معنی داری ضرایب و پارامترهای بدست آمده مدل اندازه گیری متغیر های تحقیق را نشان می­دهد که تمامی ضرایب بدست آمده معنادار شده ­اند. مقادیر آزمون معنی داری بزرگتر از ۱/۹۶ یا کوچکتر از ۱/۹۶ – نشان دهنده معنی داری بودن روابط است. مبنای تائید یا رد شدن فرضیات (معنی­داری روابط) بررسی مدل در حالت ضرایب معنی داری است. در سطح خطای ۰/۰۵و آزمون دوطرفه (پیش فرض نرمال) مقادیر بحرانی اعداد ۱/۹۶و ۱/۹۶- می باشند. چنانچه ضرایب معنی داری بیشتر از ۱/۹۶ و یا کوچکتر از ۱/۹۶- باشند فرض صفر رد و فرض مقابل یعنی وجود ارتباط معنی داری تائید می­ شود. این مقادیر به طور واضح در جدول ۴-۱۱ قابل مشاهده هستند.

نمودار ۲-۴: تحلیل عاملی تأئیدی منافع مورد انتظار مشتریان در حالت معنی­داری ضرایب
ملاحظه می­ شود که ۳۳ شاخص پرسش نامه در ۸عامل اصلی خلاصه شده است .
با توجه به اینکه میانگین توان دوم خطا ( RMSEA ) برابر با ۰۷۳/۰ بوده و نسبت کای دو به درجه آزادی(/dfχ ) نیز برابر با ۹۰/۲ می­باشد مدل مورد نظر دارای برازش مناسب می­باشد. با توجه به مدل به دست آمده از تحلیل عاملی تائیدی به کمک نرم افراز لیزرل ، شاخص های ۳۳ گانه پرسش نامه­ در ۸ بعد منافع مورد انتظار مشتریان طبقه ­بندی شدند.
همانطور که ملاحظه می شود فرضیه صفر رد و فرضیه یک تایید می شود . بدین معنی که شاخص­ های هر یک از عوامل ۸ گانه تاثیر معنی­داری بر عامل مربوطه دارد.
جدول ۴-۱۱ تفکیک شاخص­ های پرسش نامه را بر اساس ۸ عامل اصلی و میزان همبستگی هر شاخص و بُعد (بار عاملی)را نشان می­دهد. ملاحظه می­ شود که ۳۳ شاخص پرسش نامه به ۸ عامل اصلی شامل تخصص و تعهد کارکنان، گسترش خدمات، اخلاق و برخورد مناسب، خدمات جانبی، سود محوری، بانکداری الکترونیک، امنیت و مشاوره تقسیم می­ شود.
جدول.۴-۱۱: ابعاد و شاخص­ های منافع مورد انتظار مشتریان و همبستگی شاخص و ابعاد (بار عاملی)

آماره آزمون معنی­داری

بار عاملی(همبستگی شاخص و بُعد)

شاخص ­ها

ابعاد

۵۵/۵
۲۶/۱۶

جدول ۳-۲۰، آمار مربوط به اینترنت در امارات متحده عربی (۲۰۱۲-۲۰۰۹) ۷۳
جدول ۳-۲۱، شاخص های دموکراسی در امارات متحده عربی در سال ۲۰۱۱ ۷۴
جدول ۳-۲۲، رتبه بندی امارات متحده عربی در شاخص های گوناگون ۷۵
جدول ۳-۲۳، داده های مقایسهای برای امارات متحده عربی و منطقه خاورمیانه

و شمال افریقا (مربوط به سال ۲۰۱۰ مگر اینکه غیر از آن را نشان دهد) ۷۷
جدول ۳-۲۴، وضعیت دموکراسی در امارات متحده عربی (۲۰۱۳) ۷۷
جدول ۴-۱، وضعیت آزادی اینترنت در امارات متحده عربی ۱۰۳
فصل اول
مقدمه
۱-۱- بیان مسئله
« حکمرانی خوب»^[۱] اصطلاحی است که در دو دهه اخیر به شدت مورد توجه محافل علمی-آکادمیک و پژوهشی حتی حکومت­ها و سازمان­ها واقع شده است. البته پیشینه این اصطلاح به بیش از ۲۵ سده پیش به ارسطو بر­می­گردد که وی حکومت خوب بر مبنای توجه حاکمان به مصالح جمعی و عدم فساد را در مقابل حکومت بد به معنی سوء استفاده حاکم یا حاکمان از قدرت عمومی برای منافع فردی و گروهی به کار برد. لازم به ذکر است که این اصطلاح در عصر حاضر با تفصیل و شاخص­ های بیشتری همچون: حاکمیت قانون، مسئولیت پذیری و پاسخگویی حکومت و حکمرانان، نظارت پذیری حکومت، شهروندان و نهادهای مدنی، شفافیت حکومت در تصمیم ­گیری­ها و عملکردها، تعامل جدی و مستمر حکومت و نهادهای مدنی برای تصمیم سازی و مدیریت بهتر جامعه، نگاه حکومت به نهادهای مدنی به عنوان مکمل برای تصمیم سازی و نظارت منصفانه و متعهدانه، مسئولیت پذیری مدنی نهادهای مدنی، خدمات رسانی بهنگام و کارامد حکومت برای شهروندان، فساد ستیزی، انتقادپذیری در حکومت و نهادهای مدنی، توزیع عادلانه ثروت، کاستن از فقر و تضاد طبقاتی و مانند آن ارزیابی می­ شود.
بنابراین می­توان حکمرانی خوب را چنین تعریف کرد: حکمرانی خوب ناظر بر نحوه اعمال حکومت و مدیریت جامعه به گونه سنجیده، درست و کارامد و در چارچوب حاکمیت قانون، تصمیم گیری منطقی و عادلانه همراه با پاسخگویی و مسئولیت پذیری، مشارکت عمومی و راهبردهایی از این دست است که در گرو تعامل درست شهروندان و نیروهای سیاسی-اجتماعی جامعه مدنی با دولت است.
نکته شایان ذکر آن است که در جهان امروز که جوامع به شدت پیچیده شده و از تعداد فزاینده­ای نیروهای اجتماعی و نهادهای مدنی برخوردار بوده و شهروندان آگاه­تر شده اند؛ روش­های قدیمی و توسعه نیافته حکمرانی یک سویه و آمرانه بدون مشارکت دادن شهروندان و نهادهای مدنی پاسخگو نیستند لذا توجه حکومت­ها به حکمرانی خوب با شاخص­ های یاد شده به ویژه از رهگذر تعامل و جلب همکاری و نظارت شهروندان و نهادهای مدنی برای تصمیم سازی و مدیریت جامعه بیش از پیش ضرورت دارد.
منطقه خاورمیانه عربی و شیخ نشین­های خلیج فارس به شدت اقتدارگرایی، سلطانیسم، خودکامگی و نظام­های موروثی را تجربه کرده است و این دولت­ها عموما فاقد تجربیات دموکراتیک در گذشته بوده ­اند. کشورهای این منطقه به دلیل برخورداری از منابع نفتی بالا، درآمدهای فزاینده نفتی و جمعیت کمتر در ارتباط با برخی شاخص­ های حکمرانی خوب مانند توسعه آموزشی، خدمات عمومی، برخی شاخص­ های رفاهی و استاندارد­های نسبتا خوب زندگی از وضعیت خوبی برخوردارند اما در ارتباط با شاخص­ های متنوع یاد شده حکمرانی خوب، به هیچ وجه از وضعیت خوبی برخوردار نبوده­اند. نوع حکمرانی در این کشورها به صورت آمرانه و اقتدارگرایانه سنتی و موروثی یا غیر دموکراتیک بوده و نهادهای مدنی در وضعیت ضعیف و ابتدایی هستند و احزاب نیز اجازه فعالیت ندارند لذا حکمرانی خوب بر مبنای رابطه دوسویه و همکاری جویانه با نهادهای مدنی محلی از اعراب ندارد. در ارتباط با سایر شاخص­ های حکمرانی خوب نیز کشورهای منطقه وضعیت خوبی نداشته­اند.
نظام سیاسی امارات متحده عربی ترکیب خاصی از ساختار حکومتی مدرن و سنتی است و در حالی که به سوی یک نظام اجرایی و اداری مدرن گام می­نهد، سنن گذشته را حفظ کرده، از آن حمایت می­ کند. رئیس حکومت امارات و شورای عالی فدرال نقشی دیکتاتورگونه دارند و تمام امور کشور زیر نظر و مطابق میل آنان انجام می­ شود. در ساختار حکومتی کشور کویت نیز از یک سو، به دلیل وجود نظام سلطنتی موروثی نقش امیر به عنوان شخص اول مملکت وفقدان احزاب سیاسی قانونی، نوعی دیکتاتوری و زور به چشم می­خورد. اما از سوی دیگر آزادی بیان، برگزاری جلسات مردمی در قالب نهادهای مدنی، برگزاری انتخابات و مانند آن تا اندازه ای نظام عربی و سلطنتی کویت را به دموکراسی غربی نزدیک کرده است، با این همه ارزش­های محلی و چارچوب های سنتی همچنان برر نظام حکومتی کویت سایه افکنده­اند.
پژوهش حاضر باتوجه به اهمیت استراتژیک منطقه خاورمیانه به ویژه حوزه خلیج فارس، فراتر از یک تحقیق نظری، در پی بررسی شاخص ها و موانع حکمرانی خوب در میان کشورهای عربی این حوزه می­باشد، که با توجه به دلایلی همچون کمبود وقت و ضرورت انجام تحقیق تفصیلی امکان مطالعه همه کشورهای منطقه نیست لذا دو کشور از منطقه یعنی امارات متحده عربی وکویت به صورت موردی بررسی می­ شود. لذا در این تحقیق نگارنده در صدد بررسی و تجزیه تحلیل شاخص ­ها و موانع حکمرانی خوب در دو کشور امارات متحده عربی و کویت است.
۱-۲- پیشینه و ضرورت انجام پژوهش
تاکنون آثار متعددی پیرامون مساله حکمرانی خوب در قالب کتاب، مقاله و پایان نامه به رشته تحریر در امده است که در اینجا به بررسی برخی از آن ها پرداخته می­ شود:
خلیل الله سردارنیا در سال ۱۳۸۹ در مقاله «جامعه اخلاقی مدنی و حقوق بشر بنیاد و حکمرانی خوب»^[۲] هدف اصلی نوشتار خود را بررسی تأثیر جامعه مدنی استوار بر حقوق بشر و اخلاق مدنی، بر حکمرانی خوب قرار داده است. فرض اصلی این مقاله این است که حکمرانی خوب، تنها از کارکرد حکومت و نهادسازی از بالا مایه نمی­گیرد، بلکه تحقق یافتن آن در گرو همکاری جامعه مدنی اخلاق بنیاد و حقوق بشر بنیاد است؛ تنها در فضایی تعاملی و آکنده از اعتماد و همکاری و دوسویگی درست میان دولت و جامعه مدنی است که حکمرانی خوب رخ می­نماید. دراین مقاله بعد از اثبات فرضیه فوق نتیجه گیری می­ شود که تنها جامعه مدنی اخلاقی و حقوق بشر بنیاد است که همکاری کنشگران با یکدیگر و با حکومت برای تحقق حکمرانی خوب را برمی­تابد، نه جامعه سیاسی قدرت بنیاد، زیرا جامعه سیاسی، کشمکش بر سر منافع و امتیازات و قدرت را بر همکاری با کنشگران مدنی و حکومت را بر حکمرانی خوب ترجیح می­دهد.
در مقاله «اثر سرمایه اجتماعی بر حکمرانی خوب»^[۳] نوشته خلیل الله سردار نیا (۱۳۸۸)، تلاش می­ شود بر پایه نظریه سیستمی یا نظام سیاسی دیوید ایستون، گابریل آلموند و همکارانش، الگوی مفهومی گیمن از سرمایه اجتماعی و حکمرانی از نگارنده این اثر، به آثار سرمایه اجتماعی (انجمن های مدنی، شبکه های اجتماعی، و درگیرشدگی مدنی) بر حکمرانی خوب با دو شاخص کارآمدی و پاسخگویی بهتر، در زمینه نظری پرداخته شود. از آنجا که این، پژوهشی نظری است، روش بحث به گونه تحلیل نظری و الگویی خواهد بود.
مقاله ای نیز تحت عنوان «تأثیر حکمرانی خوب و سرمایه اجتماعی بر اعتماد سیاسی در سبزوار و مشهد» توسط سردار نیا، قدرتی و اسلام در پژوهشنامه علوم سیاسی، شماره ۱، (۱۳۸۸) به چاپ رسیده است. سؤال اصلی این مقاله این است: متغیر­های مربوط به حکمرانی خوب و متغیرهای مربوط به سرمایه اجتماعی تا چه اندازه تبیین کننده اعتماد سیاسی پاسخگویان است؟ و اثر کدام دسته بیشتر است؟
در این مقاله بعد از ارزیابی شاخص های مورد بررسی این نتیجه بدست می ­آید که اعتماد سیاسی با احساس امنیت اجتماعی، عضویت و مشارکت انجمنی و اعتماد اجتماعی رابطه مستقیم و با وجود فساد رابطه معکوس دارد. نویسندگان معتقدند تأثیر حکمرانی خوب بر اعتماد سیاسی بسیار بیشتر از متغیرهای سرمایه اجتماعی است.
برادران شرکا و ملک الساداتی در مقاله­ای تحت عنوان « تأثیر حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب» به بررسی تأثیر حکمرانی خوب بر رشد اقتصادی، در نمونه ­ای مشتمل بر ۳۰ کشور وبرای دوره زمانی ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ می ­پردازد. این مطالعه نگاه خود را صرفا بر نهاد دولت متمرکز ساخته وضمن ترسیم ویژگی های دولت مورد نظر در تئوری حکمرانی خوب، به بررسی تأثیر هریک از این ویژگی­ها بر رشد اقتصادی می ­پردازد. در انتخاب معیارهای قابل سنجش برای نمایش ویژگی­های این دولت تکامل یافته، از شش شاخص تهیه شده توسط موسسه بانک جهانی استفاده شده است.در بخش تجربی، ارتباط این شاخص ­ها با رشد اقتصادی در قالب یک مدل رشد درون­زا و با بهره گرفتن از روش داده ­های تابلویی مورد آزمون قرار گرفته است.نتایج این مطالعه نشان می­دهد که میان حکمرانی خوب بر اساس مولفه­های بانک جهانی، و رشد اقتصادی رابطه مثبت و متقابلی وجود دارد.
پل استریتن^[۴] مقاله­ای تحت عنوان «حکمرانی خوب: پیشینه و تکوین مفهوم» نوشته است که توسط دکتر حمیدرضا ارباب ترجمه شده است.استریتن ابتدا واژه حکمرانی را تفسیر و برخی تذکرات را در رابطه با مشارکت دولت جهانی اعلام می­ کند و سپس به دولت ملی می ­پردازد و در ادامه بحثی درباره ارتباطات میان مردم­سالاری و سرمایه داری و مسائل مربوط به دوران گذار، تمرکز زدایی، دولت محلی و جامعه مدنی دارد و سرانجام به جنبه­ های بین ­المللی حکمرانی بازگشته ودر انتها بحث کوتاهی درباره نظریه­ های دولت و انتخاب واقع بینانه­ترین آن­ها می­ کند.
مرکز پژوهش­های مجلس شورای اسلامی در فاصله سال های ۱۳۸۳-۱۳۸۱ در قالب طرح پژوهشی حکمرانی خوب، مجموعه گزارش­هایی را در زمینه حکمرانی منتشر نمود که با نگاهی جهانی و با رویکردی اقتصادی به بررسی این نظریه پرداخته است.
میدری و خیرخواهان (۱۳۸۳)، در مجموعه ­ای تحت عنوان «حکمرانی خوب بنیان توسعه» به توضیح نظریه حکمرانی، زمینه ­های پیدایش، سیاست­های اجرایی و چگونگی حرکت به سوی حکمرانی خوب می­پردازند. این مجموعه از سه بخش تشکیل شده است: بخش نخست به زمینه ­های پیدایش این نظریه می ­پردازد، در این بخش آن دسته از مباحث نظری و شواهد تجربی که موجب تحول فکری در آرای اقتصاددانان و تمرکز آنان بر نظریه حکمرانی گردیده، ارائه شده است. در بخش دوم به مفهوم، کاربرد و سیاست­های حکمرانی خوب پرداخته شده و نهایتا در بخش سوم برخی مؤلفه­ های رسیدن به حکمرانی خوب تشریح شده است. این کتاب نیز با رویکردی صرفا اقتصادی به بررسی حکمرانی خوب پرداخته است.
در رابطه با حکمرانی خوب پایان نامه­ای تحت عنوان «تأثیر مولفه­های حکمرانی خوب بر مدیریت شهری: با تاکید بر شورای شهر و شهرداری شیراز» توسط حمید شاکری دانشجوی رشته حقوق عمومی دانشگاه شیراز نوشته شده است. این پژوهش در قالب مدل سیستمی و با روش پیمایشی و تکنیک پرسش نامه­ای هم میزان موفقیت شهرداری شیراز در مدیریت شهری را مورد مطالعه قرار داده است و هم حکمرانی شهری را در چارچوب الگوهای گوناگون در ارتباط با لندن، نیویورک، قاهره و آنکارا را در چارچوب منابع نظری حقوق اساسی مورد مطالعه قرار داده است. لازم به ذکر است که این موضوع، چه به لحاظ موضوعی، چه رهیافتی و چه کشور مورد مطالعه زاویه دید متفاوتی نسبت به موضوع نگارنده دارد. در پژوهش حاضر نگارنده با بهره گرفتن از رهیافت جامعه شناسی سیاسی و اقتصاد سیاسی از یک سو شاخص ­ها و موانع حکمرانی خوب را در دو کشور امارات عربی و کویت مورد مطالعه قرار می­دهد و هم پیامدهای فقدان حکمرانی خوب را بررسی می­نماید.
البته لازم به ذکر است که الگوی حکمرانی خوب به دلیل ماهیت جدید خود دارای پیشینه تجربی غنی نیست و بیشتر ادبیات مرتبط با موضوع حاضر ادبیات نظری است. ادبیات تجربی مرتبط در این زمینه نیز بیشتر پیرامون ارتباط بین توسعه اقتصادی و حکمرانی خوب با تأکید بر شاخص فساد می­باشد. در مجموع به دلیل نبود اثر مستقل تحقیقی پیرامون این موضوع، انجام این تحقیق ضرورت دارد مضافا این که موضوع حکمرانی خوب در این منطقه تازگی بسیار قابل توجهی دارد.
۱-۳- پرسش­های پژوهش
در این تحقیق، نگارنده در صدد ارائه پاسخ تحلیلی به چند مسئله است که عبارتند از:
کویت و امارات متحده عربی در ارتباط با شاخص­ های سیاسی و اجتماعی از حکمرانی خوب در چه وضعیتی قرار دارند؟ در کدام شاخص ­ها وضعیت خوبی داشته اند و در کدام شاخص ­ها وضعیت خوب و مطلوبی نداشته اند؟
با بهره گرفتن از رویکرد جامعه شناختی سیاسی، مهم­ترین موانع تحقق حکمرانی خوب در امارات متحده و کویت چه بوده ­اند؟
با بهره گرفتن از رویکرد اقتصاد سیاسی، مهم­ترین موانع فراروی تحقق حکمرانی خوب در این دو کشور چه بوده ­اند؟
مهمترین پیامدهای بی توجهی دو حکومت به حکمرانی خوب چه بوده و در آینده با چه بحران­های دیگری مواجه خواهند شد؟
۱-۴- فرضیه های پژوهش
در پاسخ به سوالات یاد شده فرضیه ­های زیر در این پژوهش مطرح می­ شود:
امارات متحده عربی و کویت در رابطه با شاخص­ های اقتصادی و اجتماعی حکمرانی خوب همچون خدمات­رسانی آموزشی، بهداشت و سلامت، اشتغال، تامین اجتماعی، امنیت اجتماعی عمومی و ارتباطات و به طور کلی استانداردهای رفاهی وضعیت خوبی داشته اند؛ اما در ارتباط با شاخص­ های سیاسی و بروکراتیک وسایر شاخص­ های اجتماعی همچون شفافیت، قانونمندی، فساد ستیزی، گردش قدرت، مشارکت سیاسی ومدنی، توزیع عادلانه ثروت و عدم تبعیض وضعیت مطلوبی نداشته­اند.
با عنایت به رهیافت جامعه­شناختی سیاسی، مهم­ترین موانع بر سر راه تحقق حکمرانی خوب در دو کشور یاد شده عبارتند از: ساخت الیگارشیک و موروثی قدرت سیاسی، ائتلاف محکم خاندان حاکم و حکومت با بازیگران سنتی همچون رؤسای قبایل و بازاریان سنتی و نهاد محافظه­کار مذهب، تضعیف شدید نهاد­های مدنی و عدم همراهی جدی توده­ها با نهاد­ها و کنشگران مدنی.
با عنایت به رویکرد اقتصاد سیاسی، ساخت اقتصاد رانتی و به تبع آن تمرکز ثروت در نزد خاندان و ائتلاف سنتی و محافظه­کار حاکم و به تبع آن، همراهی توده­ها با حکومت به خاطر سیاست­های رفاهی و یارانه­ای، مانع دیگری در مقابل تحقق حکمرانی خوب است.
در صورت استمرار موانع یاد شده و عدم تحقق مطلوب شاخص­ های حکمرانی خوب، دو کشور یاد شده در آینده نه چندان دور شاهد جنبش­های اجتماعی اعتراضی رادیکال خواهند بود.
۱-۵- اهداف پژوهش
مهمترین اهداف در این تحقیق عبارتند از:
بررسی واقع­بینانه شاخص­ های اجتماعی اقتصادی و سیاسی حکمرانی خوب در دوکشور امارات متحده عربی و کویت و میزان موفقیت دو کشور در این شاخص ­ها.
بررسی موانع حکمرانی خوب در دو کشور یاد شده بویژه در حوزه سیاسی با تأکید بر رویکرد جامعه شناختی سیاسی و اقتصاد سیاسی.
بررسی پیامدهای احتمالی عدم تحقق حکمرانی خوب در دو کشور یاد شده در آینده.
۱-۶- متغیرهای پژوهش
در این تحقیق، کیفیت حکمرانی خوب به عنوان متغیر وابسته در پرتوی متغیر مستقل شاخص­ های مثبت و منفی تاثیرگذار برآن، شامل موانع حکمرانی خوب (ساخت الیگارشیک قدرت سیاسی، ساخت اقتصاد رانتی، تضعیف شدید نهادهای مدنی و عدم همراهی توده­ها با نهادهای مدنی) و راهکارهای بهبود حکمرانی خوب مورد بررسی قرار می­گیرد.
۱-۷- تعریف عملیاتی مفاهیم
الف) تعریف انتزاعی مفاهیم
حکمرانی خوب : از دهه ۱۹۹۰ اصطلاح حکمرانی خوب از ابهام درآمد و کاربردی گسترده یافت. از دید بانک جهانی حکمرانی خوب، « بهره­ گیری بهینه از منابع برای توسعه اقتصادی و اجتماعی» است. میلز نیز این اصطلاح را چنین تعریف می­ کند: « بهره­ گیری از قدرت سیاسی، اعمال کنترل بر جامعه و مدیریت منابع برای توسعه اجتماعی و اقتصادی». این تعریف از حکمرانی خوب، کاربرد محدود دارد و روابط دولت- شهروند و ابعاد سیاسی و فرهنگی حکمرانی را نادیده گرفته است.کارلیک می­گوید حکمرانی خوب « مدیریت کارآمد امور عمومی از راه برپا کردن یک حکومت و قواعد مشروع و قانونی در راستای پیشبرد ارزش­های اجتماعی افراد و گروه­ ها» است.در این تعریف به بعد هنجاری حکمرانی توجه می­ شود و بعد سیاسی آن (پایبندی حکومت به مصالح همگانی) و بعد فنی- اداری( توانمندی بوروکراتیک) از نظر دور می­ماند. بر سر هم، حکمرانی خوب را میتوان چنین تعریف کرد: راهبری و مدیریت جامعه به گونه ­ای سنجیده، درست و کارآمد و در چارچوب حاکمیت قانون، تصمیم گیری منطقی و عادلانه همراه با پاسخگویی و مسئولیت پذیری، مشارکت عمومی و راهبردهایی از این دست که در گرو تعامل درست شهروندان و نیروهای سیاسی – اجتماعی جامعه مدنی با دولت است.(سردارنیا، ۱۳۸۸الف، صص۱۳۵-۱۳۶)
حکومت الیگارشیک: واژه الیگارشی مأخوذ از ریشه یونانی الیگوس (oligos) به معنای معدود و اندک می­باشد.حکومت الیگارشی به معنای حکومت گروه معدود است که اصطلاح حکومت خانواده­ها هم در معنی آن بکارگرفته شده است. برخلاف آریستوکراسی که معنی حکومت شایستگان و نخبگان است، در الیگارشی ثروت و نفوذ، ملاک قدرت و حکومت است نه فضیلت و دانش. الیگارشی ممکن است محصول یک زدو بند سیاسی یا یک کودتای نظامی برای بدست گرفتن قدرت باشد و گروهی که بدین طریق به حکومت میرسند با به کار گماردن افراد خانواده و بستگان خود به مناصب مهم و حساس، حکومت را در دست خود نگاه دارند. نوع دیگر الیگارشی، الیگارشی مالی است که نظیر آن را در کشورهای سرمایه داری پیشرفته نظیرآمریکا میبینیم. در این کشورها مهار حکومت در دست معدودی خانواده های ثروتمند است که اقتصاد کشور را در دست دارند و با تسلط بر وسایل ارتباط جمعی، افکار عمومی را نیز تحت نفوذ خود قرار می­ دهند.(طلوعی،۱۳۸۵)

۹-۱ جامعه آماری و روش نمونه گیری:
جامعه آماری این تحقیق از بین کارکنان و مدیران سازمانهای جنگلداری و فرمانداری شهر نوشهر انتخاب شده است و روش نمونه گیری در این تحقیق، تصادفی ساده است.
۱۰-۱ روش تجزیه و تحلیل:
در این تحقیق به دو روش توصیفی و استنباطی به تحلیل داده های به دست آمده از محل پرسشنامه پرداخته می شود. در سطح توصیفی با بهره گرفتن از مشخصه هایی نظیر فراوانی به تحلیل ویژگی های جامعه پرداخته شد. و در سطح استنباطی برای تعیین نرمال بودن از نمودارهای هیستوگرام و کیو-کیو (Q-Q) استفاده شده است. و چون تمامی متغیرها نرمال بودند برای تعیین همبستگی از آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱۱-۱ قلمرو تحقیق:
قلمرو مکانی: قلمرو مکانی تحقیق سازمانهای دولتی شهرهای نوشهر است. مطالعه موردی جنگلداری و فرمانداری نوشهر
قلمرو زمانی: تحقیق از اسفند سال ۸۹ شروع و تا پایا ن آذر ۹۰ پایان می یابد.
قلمرو موضوعی: پژوهش حاضر پس از بررسی پیشینه نظری در مورد فن آوری اطلاعات و عملکرد فردی و سازمانی، محدود به متغیرهای یاد شده خواهد بود.
فصل دوم:ادبیات تحقیق
۱-۲ بخش اول: فناوری اطلاعات
۱-۱-۲ اطلاعات:
اطلاعات عبارت از داده هایی است که در بافتی و با معنی جا گرفته و در اختیار دریافت کننده قرار داده می شود تا از آن ها برای تصمیم گیری استفاده کند. اطلاعات متضمن انتقال و دریافت آگاهی و دانش است.اطلاعات، آگاهی و هوشیاری می دهد و از عدم اطمینان می کاهد.)(Clare & stufeley, 1995
دیویس و اولسون معتقدند که اطلاعات بر تصورات و تجسم ذهنی می افزاید و اطلاعات قبلی را اصلاح و یا تصدیق می کند و یا ارزش شگفت انگیزی دارد که در آن خبری مطرح می شود که دریافت کننده یا آن را نمی دانسته و یا نمی توانسته آن را از قبل پیش بینی کند؛ اطلاعات معمولا ساختار یافته و شکل یافته است و بنابراین اساس این گونه تعریف می شود، انتخاب مقدار مناسبی از اطلاعات خام که برای کاهش جهل و ناآگاهی یا برای کم کردن جنبه ها و قسمت های تاریک و نامعلوم در فرایند تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد. ( قاضی زاده، ۱۳۷۶)
۲-۱-۲ فرق داده و اطلاعات:
داده ها، حقایق جمع آوری شده از اندازه ها و مقادیر یا مشاهدات درباره ی افراد، وقایع یا موضوعات است که به تنهایی معنای واقعی ندارند ولی اگر بخواهد ارزشی کسب کند و دارای معنی شود لازم است تعبیر و تفسیر شود. (برچ ونیتزکی، ۱۳۷۶) در واقع اطلاعات، همان داده های پردازش شده اند.
۳-۱-۲ سیستم های اطلاعاتی و فن آوری اطلاعات:
تعاریف متعددی از سیستم اطلاعاتی، در رشته های مانند مدیریت، علوم کامپیوتر، مهندسی نرم افزار، و علوم کتابداری و اطلاع رسانه ای ارائه شده است. تعریف موجود در واژه نامه ی انجمن کتابداری آمریکا (یانگ^[۱] ،۱۹۷۳) تعریفی جامع از سیستم های اطلاعاتی است که به شرح زیر می باشد:
یک سیستم کامل طراحی شده برای تولید، جمع آوری، سازماندهی ( پردازش)، ذخیره، بازیابی و اشاعه ی اطلاعات در یک موسسه، سازمان یا هر حوزه تعریف شده دیگر از جامعه.
بر اساس این تعریف، سیستم اطلاعات محدود به سازمان نمی شوند و می توانند در محدوده ای وسیع تر از سازمان، به عنوان مثال یک شهر نیز موضوعیت یابند.
خیلی از سیستمهای اطلاعات کاملا کاغذی و دستی هستند، اما اطلاعات از طریق آنها جریان پیدا می کند و ممکن است مانند ساعت دقیق کار کنند و اصلا نیاز نباشد از رایانه استفاده شود. اما فناوری اطلاعات به مجموعه ای از ابزار اشاره دارد که می توانند در اجرای سیستم اطلاعات بکارگرفته شوند. واژه ی فناوری اطلاعات اولین بار از سوی لویت و وایزلر در سال ۱۹۸۵ به منظور بیان نقش رایانه در پشتیبانی از تصمیم گیری ها و پردازش اطلاعات در سازمان به کار گرفته شد در مفهوم رایج، فناوری به مجموعه ای از سخت افزار و تجهیزات دلالت دارد. (Scarbrough & Corbett, 1992)
اما بسیاری از محققان آن را نه تنها سخت افزاری که در انجام کارها مورد استفاده قرار می گیرد. بلکه مهارت و دانش کارکنان و حتی ویژگی های اشیایی که کار بر روی انجام می شود، می دانند. (Scott, 1992)
فناوری اطلاعات نه تنها با انجام پردازهای دقیق به رشد اتوماسیون کمک می کند بلکه از طریق ارائه ی اطلاعات در زمینه های مختلف فعالیت سازمان، ثروت جدیدی را برای سازمان به همراه می آورد. (Zuboff, 1988)
و این وجه تمایز فماوری اطلاعات با سایر فناوری های مورد بهره برداری در سازمان است. فناوری اطلاعات نه تنها شامل رایانه و دیگر تجهیزات، بلکه توانایی و اقدامات در نحوه ی انجام کار می شود. (Flores etal, 1988)
در فن آوری اطلاعات، فکر انسان خردمند است که تولید اطلاعات می کند. ( محمد نژاد، ۱۳۷۸) و ابزارها و تجهیزات الکترونیکی در واقع پشتیبان اندیشه ها و افکار نوین است.
اسکات مورتن، فناوری اطلاعات را شامل انواع رایانه ها و سخت افزار، نرم افزار، شبکه های ارتباطی که دو رایانه را به هم متصل می کنند. شبکه های عمومی و خصوصی و ترکیب رایانه ها و فناوری ارتباطات و سیستم هایی که رایانه های شخصی را به ابر رایانه ها متصل می کنند و شبکه ی گسترده ی جهانی که از یک سلسله رایانه های قدرتمند تشکیل شده است، می داند.
طبق نظر لوکاس، فن آوری اطلاعات به اشکال مختلف فناوری گفته می شود که به پردازش، نگهداری و تجهیزات انتقال داده، مانند فکس یا حتی موبایل است. (Lucas, 1996)
هاگ، فناوری اطلاعات را ابزارهای رایانه محوری می داند که افراد به منظور کار با اطلاعات و پشتیبانی و پردازش اطلاعات مورد نیاز از آن استفاده می کنند. این ابزار شامل صفحه کلید، صفحه نمایش، پرینتر و نرم افزار است. (Haag etal, 2000)
از نرم افزارهایی که امروزه در فناوری اطلاعات کاربرد فراوان دارد می توان به CRMو ERP اشاره کرد؛به عنوان مثال CRM که برگرفته از عبارت مدیریت ارتباط با مشتری بوده و در ایران با نام مدیریت ارتباط با مشتری شناخته می شود؛ ارتباط با مشتریان با سازمان و نیازمندی های آنها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می دهد.
CRM در واقع فرایندی است جهت گردآوری و یکپارچه ساز اطلاعات به منظور بهره برداری موثر و هدفدار از آنها این اطلاعات می تواند در رابطه با مشتریان، فروش، بازاریابی موثر، حساسیت و یا نیازهای بازار باشد. مدیران از فناوری اطلاعات به منظور تسهیل وظایف مدیریتی مانند طراحی سازمان، تدوین استراتژی و تصمیم گیری استفاده می کنند؛ بررسی ها نمایانگر این است که سارمان ها عمدتاا در ۴ زمینه ی زیر از فناوری اطلاعات بهره می گیرند: (صرافی زاده، ۱۳۸۳)

1. 1. امور پردازش اطلاعات

1. 1. امور تصمیم گیری

1. 1. اشتراک اطلاعات از طریق محاسبات غیر تمرکزی

1. 1. نوآوری

۴-۱-۲ رابطه فن آوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی:
فن آوری اطلاعات ما را قادر می سازد تا سیستم های اطلاعاتی کارآمدی به وجود آوریم، بدون کارکرد معقول فن آوری اطلاعاتی، فعالیت ها تقریبا بی فایده و بی حاصل خواهد بود. (بهان و هوملز، ۱۳۷۷)
در واقع می توان گفت، فناوری اطلاعات بستر مناسب را برای به کارگیری سیستم های اطلاعاتی فراهم می کند. در فن آوری اطلاعات، گام های ضروری برای تحقق عملیات سیستم های اطلاعاتی به ترتیب اولویت تعیین می شوند و نحوه ی عمل مشخص می شود. به این ترتیب لازم است که فناوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی در یکدیگر به صورت یکپارچه و هماهنگ ادغام شوند و نیازهای اطلاعاتی سازمان را پاسخ دهند. ( زاهدی،۱۳۷۸)
استراتژی سیستم اطلاعاتی
“چه”
استراتژی فناوری اطلاعات
“چگونه”
تعیین چگونگی کار
تعیین نیازها و اولویت ها
شکل شماره ۱-۲:ارتباط سیستم های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات
اطلاعات بین افراد و گروه ها در یک محیط اجتماعی در حال تبادل و گردش می باشد. در واقع در سازمان ها اطلاعات ممکن است به عنوان منابع مهمی تلقی شوند که به وسیله ی فن آوری اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی پشتیبانی می شوند و سیستم های اطلاعاتی به عنوان عاملی است که باعث تسهیل رد و بدل شدن اطلاعات بین محیط سازمانی می شود. (Clarke, 2000)
اطلاعات