خطیبی در مورد روابط افسران بازنشسته با سرتیپ دفتری چنین می نویسد:« نام سرتیپ دفتری را بنده از سرتیپ زاهدی شنیدم که میگفت یکی از کسانی که دور تیمسار سرلشکر زاهدی را گرفته اند ایشان می باشد^[۴۸۴].» سرتیپ مزینی در ارتباط، ربودن افشار طوس را با گزارش کمیته هشت نفر میگوید: تصمیم بر این بود که بعد از آنکه صراحتاً مخالفت خود را با طرح گزارش هیئت هشت نفره اعلام کردند افشار طوس را آزاد کنیم^[۴۸۵]. به دنبال دستگیری متهمان توطئه و قتل افشار طوس برای کسب اطلاع و اقرار از متهمین، شهربانی مجبور به شکنجه شده است. مأمورین برای گرفتن اعتراف از خطیبی او را به شدیدترین وضعی شکنجه کرده اند و زمانی که نمایندگان رسمی دادگستری و پزشک قانونی برای تحقیق در این مورد از طریق قانون وارد عمل شدند مأمورین برای پرده پوشی از عمل انجام شده، خطیبی را پنهان می کنند و نمی گذارند او را ببینند^[۴۸۶]. هنگامی که مصدق با اظهارات دکتر بقایی و علی زهری متوجه این امر شود سعید حکمت رئیس اداره پزشکی قانونی و دو نفر از قضات را مأمور این مسأله می کند معاینات بدنی بازداشت شدگان شکنجه را تأیید می کند^[۴۸۷]. دکتر مصدق در دادگاه تجدید نظر در مورد بازجویی از متهمان قتل افشار طوس می گوید: « به جرأت عرض می کنم اگر این کار به عهده ی مأموران عادی محول شده بود و دولت نظارت خاصی نمی کرد نه نامی از مجرمین برده می شد و نه جنازه کشف می گردیـد… چنانچه قبول کنیم در مرحله بازپرسـی سوء جـریانی واقع شده این سوء جریان نمی بایست سبب سوء قضاوت شود و قضاوت این جرم را ندیده گرفته و متهمین را تبرئه کنند^[۴۸۸]. »

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در تاریخ سیزدهم اردیبهشت ماه ۱۳۳۲ فرماندار نظامی تهران از سرلشکر فضل الله زاهدی خواست ظرف ۴۸ ساعت خود را به فرمانداری نظامی معرفی کند^[۴۸۹].اما سرلشکر فضل الله زاهدی در صبح روز ۱۴/۲/۱۳۳۲ به مجلس رفت و به بهانه نداشتن امنیت در مجلس متحصن شد^[۴۹۰]. آیت الله کاشانی در مورد تحصن سرلشکر زاهدی اظهار داشتند که آقای سرلشکر زاهدی تا زمانی که بخواهد می تواند در مجلس تحصن اختیار کند. مجلس خانه ملت است و هر کس می تواند در آنجا تحصن اختیار کند^[۴۹۱]. به استناد ماده ۴ فرمانداری نظامی برای متهمان قتل افشار طوس تقاضای اعدام شده در ۱۳مرداد ماه ۱۳۳۲پرونده متهمان توسط سرهنگ شایانفر دادستان نظامی به دادگاه جنایی فرستاده شد و اعضای دادگاه جنایی معلوم شدند. دادگاه به ریاست سرهنگ خطیب و اعضای دادگاه سرهنگ مروتی، سرهنگ نصر کرمانی، سرهنگ ۲ رستگار عضو علی البدل، به دادیاری، سرگرد رحیمی و منشی گری سرگرد اداری جمشیدی باید تشکیل شود. متهمانی که برایشان تقاضای اعدام شده بود عبارت بودند از: حسین خطیبی، سرتیپ منزه، سرتیپ بایندر، سرتیپ مزینی، سرتیپ زاهدی، سرگرد بلوچ قرائی، شهریار بلوچ قرائی، هادی افشار قاسم لو، احمد نوکر بلوچ، عباس علی نخی کد خدای ده امیر علائی، امیر علائی، ناصر زمانی، مصطفی خطیبی، امیر رستمی معروف به پهلوان کچل. اما برای توقیف غیر قانونی افشار طوس، آزار واذیت و شکنجه دادن او، مواد ۱۶۸و ۱۶۹و۲۷۰ قانون مجازات عمومی و با توجه به ماده ۲۸، ۱۹۳، ۱۹۴ در نظرگرفته شد. « به موجب این ماده [ماده ۱۷۰] بازپرس برای اشخاصی که مرتکب قتل شخصی شده باشند بعنوان معاون یا شریک جرم از دادگاه تقاضای مجازات آنها را که اعدام می باشد خواهد کرد^[۴۹۲].» و در مورد دکتر بقایی و مهندس علیرضا قراگزلو به علت داشتن مصونیت پارلمانی برای دکتر بقایی و متواری بودن قراگزلو و بازپرسی به عمل نیامده است. پرونده درباره آنها مفتوح خواهند ماند تا بعد از رفع اشکال تحت تعقیب قرار گیرند^[۴۹۳]. پس از ربوده شدن سرتیپ افشار طوس، کمیسیونی مرکب ازآقایان غلامحسین صدیقی (وزیر کشور)، بنی فضل (دادستان تهران)، طالب بیگی بازپرس دادسرای تهران، سرهنگ نادری (رئیس اداره کارآگاهی شهربانی)، سرهنگ ستاد سر رشته (رئیس تجسس رکن ۲ ستاد ارتش) و عده ای دیگر برای بررسی مسئله تشکیل می گردد. فعالیت این گروه پس از به قتل رسیدن افشار طوس به نتیجه می رسد. «پرونده مقدماتی به وسیله اداره آگاهی تهیه و از طریق ستاد ارتش به فرمانداری نظامی ارسال و از فرمانداری نظامی به دادسرای فرمانداری نظامی برای تعقیب و مجازات مجرمین، تحویل میگردد». از سوی ستاد ارتش دو نفر به اسامی سروان پرویز قانع به سمت بازپرس و سرگرد توپخانه رحیمی لاریجانی به سمت دادیار ناظر انتخاب و به دادسرا معرفی می گردند و این دو نفر در صدور قرار کیفر خواست و ارسال پرونده به دادگاه کوتاهی و به تأخیر می انداختند. اگر چه شایانفر خواستار عزل آن دو شده بود، اما دکتر مصدق نپذیرفت و گفت که: «با تعویض این دو نفر بار دیگر جرائد وانمود مینمایند که من خواسته ام در این پرونده به نحوی مداخله نمایم و مسلماً فراکسیونهای مخالف سرو صدایی فراهم مینمایند و دولت در مقابل جنجالی دیگر قرار میگرد میبایستی اوقات خود را صرف این مقابله نمایند».
سرانجام بعد از گذشت مدت طولانی و به تأخیر انداختن پرونده، سروان قانع و سرگرد رحیمی لاریجانی کیفر خواست را با حکم مجازات اعدام امضاء کردند، ولی کودتا مانع از تشکیل دادگاه گردید^[۴۹۴].
در تحقیقاتی که بلافاصله انجام شد پای بقایی و سرلشکر زاهدی و افراد ارتش و یکی از پسران آیت الله کاشانی به میان کشیده شد^[۴۹۵].در پرونده ۲۰۰۰ صفحه ای قتل افشار طوس رئیس شهربانی کل کشور، ۱۳ متهم وجود داشت که اسامی دکتر بقایی و زاهدی نیز در میان آنان بود. کیانوری در خاطرات خود گفته است:«روشن شد که سرلشکر فضل الله زاهدی و مظفر بقایی در رأس قاتلین بوده اند. دستور بازداشت آنان صادر شد، ولی آنها در مجلس متحصن شدند و، همان طور که گفتم آیت الله کاشانی از آنان حمایت کرد^[۴۹۶].» فرماندار نظامی تهران عاملیت دکتر بقایی را در قتل رئیس شهربانی تأیید نموده و وزیر دادگستری طی لایحه ای تقاضای سلب مصونیت از او کرد. سرلشکر زاهدی در مظان اتهام قرار گرفت و در مجلس متحصن شد^[۴۹۷].دکتر بقایی درباره ارتباط خود با سرلشکر زاهدی در زمان تحصن ایشان در مجلس می گوید «در زمانی که تیمسار سپهبد زاهدی تحت تعقیب دولت جناب آقای مصدق قرار گرفته بود و در مجلس متحصن شده بود خیلی ما به یکدیگر نزدیک شده بودیم نقشه های بسیار خوبی برای آینده ایشان تشریح می کردند^[۴۹۸].»دکتر بقایی درباره دخالت خود در یکی از بزرگترین اتهاماتی که در اواخر حکومت دکتر مصدق به او نسبت داده می شود (مشارکت در قتل افشار طوس) تأکید می کند، که مطلقاً در این ماجرا نبوده است. دکتر بقایی دخالت خودش را در کشتن افشار طوس رد کرده و می گوید:«تا آنجا که خود من استنباط کردم یکی احتمال این است که افسرها در این کار دخالت داشتند. یک احتمال دیگر هم هست چون مطابق اطلاعاتی که ما به دست آوردیم افشار طوس با مصدق اختلاف پیدا کرده بود و خیال داشت که استعفاء بدهد^[۴۹۹].» اما بر خلاف این اظهار نظر بقایی، تمامی شواهد و قراین بر علیه اوست و او از طراحان اصلی این توطئه و قتل بوده. سرهنگ حسین قلی سر رشته مأمور بازجویی از متهمان پرونده قتل افشار طوس در کتاب (خاطرات من) در نقل اظهارات متهمین اصلی پرونده قتل افشار طوس اشاره ای به دکتر بقایی نکرده است، ولی خود سرهنگ سر رشته می نویسدکه دکتر بقایی جلساتی با افسران متهم در این پرونده داشته است. همچنین «فرماندار نظامی با اطلاع از مراکز اصلی توطئه که دربار بود و شناسایی رابطه دربار و دکتر «بقایی» که در مطبوعات نیز انعکاس یافت در اعلامیه خود از معرفی توطئه گر اصلی خودداری کرد^[۵۰۰].» اسناد و شـواهدی هم وجـود دارد که نشـان دهنده ارتباط بقـایی با افسران بازنشسته می باشد. دکتر مصدق طی نامه ای در تاریخ ۱۳/۳/۱۳۳۲ به دکتر صدیقی وزیر کشور، خرابکاریهای حزب زحمتکشان در دزفول و اهواز اطلاع می دهد که در رأس حزب زحمتکشان اهواز سرهنگ بازنشسته حبیب یاسری و پسرش قرار گرفته اند که سرهنگ یاسری با کانون افسران بازنشسته در مرکز در ارتباط است^[۵۰۱]. طی مجلس روضه خوانی که در تاریخ ۲۱/۳/۱۳۳۲ در منزل آیت الله کاشانی برگزار شده بود، دکتر بقایی هم حضور داشتند و صحبت از انتقاد، از دولت مصدق مطرح بود. در اطاق بیرون چند نفر از افسران بازنشسته حضور داشتند که فقط نام یکی از آنها معلوم شده که سرهنگ نوایی است^[۵۰۲]. تمرکز همه قدرت در دست نخست وزیر موجب نارضایتی بعضی از ائتلاف ها به خصوص آیت الله کاشانی رئیس مجلس و مظفر بقایی رئیس حزب زحمتکشان شد. «انگیزه هر دو بیشتر حسادت شخصی بود تا پایبندی به اصول سیاسی یا مذهبی^[۵۰۳]».
متهمان قتل افشار طوس بعد از کودتای ننگین آمریکایی و انگلیسی ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ تبرئه شدند^[۵۰۴]. به محض سقوط دکتر مصدق، شاه به فکر نجات همدستان خود در قتل افشار طوس افتاد و در یک محکمه فرمایشی در تاریخ سی ام آبان ماه ۱۳۳۲، تمام متهمین را از اتهامات اقرار شده تبرئه کردند^[۵۰۵].عکس العمل دکتر مصدق در قبال توطئه کنندگان این قتل فجیع، پس از گیر افتادن، آنها بسیار آزاد منشانه بود.
فصل ششم
ارتش و نقش آن در سرنگونی دولت دکتر مصدق

ارتش و کودتا^[۵۰۶]
مهمترین عامل اصلی اجرای کودتا، کشاندن نظامیان در صفوف کودتاچیان و رخنه در ارتش بود. با این وجود بخش قابل توجهی از فرماندهان ارتش به شاه وفادار بودند. «آنها موجودیت خود را در بقای «ارتش شاهنشاهی» و بقایی ارتش را به نوبه خود در استمرار قدرت سلسله پهلوی و شاه می دانستند^[۵۰۷].»
با توجه به استراتژی و رویکرد دکتر مصدق در حفظ سلطنت و با ادامه نهضت ملی، بقایای تسلط شاه بر ارتش و وفاداری ارتش به شاه را به خطر می انداخت. با وسعت یافتن دامنه اقتدار دکتر مصدق و در اختیار گرفتن وزارت جنگ، تعیین رئیس ستاد ارتش، انتخاب افسران ناسیونالیست و بازنشسته کردن افسران قدیمی طولی نکشید که دکتر مصدق بر ارتش مسلط شد. در مورد تسلط دکتر مصدق و محمد رضا شاه پهلوی بر ارتش دو دیدگاه وجود دارد: دیدگاه نخست بیان کننده این مطلب است که دکتر مصدق بر ارتش کاملاً مسلط بوده که این نظر از طرف مخالفان دکتر مصـدق و سلطنت طلبان بیان می شـود و دیدگاه دیگر بیان کننده این مطلب می باشد که اگر اکثریت کادر افسری ارتش از شاه پشتیبانی می کرد و ارتش و نیروهای نظامی به شاه وفادار بودند، شاه برای براندازی دولت مصدق نیازی به مداخله سازمان های جاسوسی انگلیسی و آمریکایی و میلیون ها دلار هزینه نبود. شاه از ماه های قبل از کودتا به دنبال از سر راه برداشتن دکتر مصدق نبود و توطئه سی تیر و نه اسفند ۱۳۳۱ و توطئه، ربودن و قتل افشار طوس رئیس شهربانی را به مرحله اجراء در نمی آورد.^[۵۰۸]
دکتر حسین فاطمی هم افزایش قدرت دکتر مصدق را بر ارتش تأیید می کند و دو دیدگاه را بیان می کند: «تصفیه در ارتش و احساسات ملی»، که در این باره می گوید: «وفاداری نیروهای مسلح به شاه تا حدودی براثر تصفیه های مصدق در سطح فرماندهان عالی بود و تا اندازه ای اینکه احساسات ملی و ذاتی افسران جزء، نسبت به رژیم کاهش یافته بود.^[۵۰۹]» اما «حقیقت این است که به استثنای گروهی از تیمساران و افسران ارشد بازنشسته وابسته به دربار و همچنین افسران پاکسازی شده که پس از رانده شدن از صفوف ارتش، عامل اجرای توطئه های ضد ملی شده بودند و پیروزی نهضت مردم ایران را به زیان خود می دانستند، اکثریت قریب به اتفاق کادر افسری و درجه داری، بخصوص افسران جوان، هواه خواه نهضت ملی بودند.^[۵۱۰]»
عامل مهمی که ضربه سهمگینی به دولت مصدق وارد کرد از سوی کانون افسران بازنشسته بود. با آغاز سال ۱۳۳۲ کانون افسران بازنشسته بیانیه ای را خطاب به دکتر مصدق صادر کرد و در این بیانیه آمده که «آقای دکتر مصدق، وقتی شما در جلسه خصوصی مجلس ۱۹ اسفند ماه … به مجلس پناهنده شدید فرموده بودید یا من یا شاه، در حالیکه تجمع اهالی پایتخت از ساعت ۱۱ صبح یکشنبه ثابت کرد وفاداری ملت ایران به پادشاه خود تا چه حد است …. ما سربازان … تا خون در بدن داریم نسبت به مقام سلطنت وفاداریم… .^[۵۱۱]»
دکتر مصدق در مورد افسران بازنشسته نظری دو گانه داشت. از طرفی به دنبال رسیدگی مجدد و دوباره پرونده افسران بازنشسته ارتش بود. روزنامه آتش در شماره ۲۰ خرداد ماه خود می نویسد که: هفته گذشته دکتر مصدق به کمیسیونی که مأمور رسیدگی به کار افسرانی که به تازگی بازنشسته شده اند، دستور می دهد که تعدادی از این افسران را که شایستگی مراجعت به خدمت را دارند معرفی کند و از ۱۳۰ نفر از افسری که به تازگی (در مرحله آخر) بازنشسته شده اند عده زیادی را دوباره به خدمت دعوت کند، که برای نمونه از سرگرد وحدت نام می برد^[۵۱۲].
از طرف دیگر دکتر مصدق تا اواخر دوره زمامداریش سعی می کرد که کار تصفیه افسران ارتش را ادامه دهد. روزنامه اطلاعات در ۱۷/۵/۱۳۳۲ می نویسد:«دو سرلشکر و چهار سرتیپ و سه سرهنگ بازنشسته شدند. افسران نیز که بین ۳۲ تا ۳۶ سال یا بیشتر سابقه خدمت داشتند بر اثر طول مدت خدمت بازنشسته شدند و ابلاغ آنها … صادر شد. آقایان سرلشکر نصرالله مقبلی، سر لشکر عبدالله عمیدی، سرتیپ احمد طالب بیگی، سرتیپ نصر الله خلعت بری، سرتیپ علی معینی، سرتیپ اسکندر آیرم، سرهنگ سلیمان گیلانشاه، سرهنگ محمد حقیقی ]و[ سرهنگ محمد جمالپور.^[۵۱۳]»
همچنین گفته می شود دولت می خواهد هر طوری که هست با اقدام سریع به خدمت افسران طرفدار شاه در ارتش خاتمه دهد و اگر میسر نشد آنها را به نقاط دور دست اعزام کند و یا پست های کوچکی که در حد درجه شان نباشد به آنها بدهد تا مجبور به استعفاء شوند^[۵۱۴]. به نظر می رسد که دولت دکتر مصدق برای در اختیار گرفتن کامل ارتش تا آخرین لحظه تلاش کرد. روزنامه داد در این مورد نوشت که «طبق دستور نخست وزیر برای جلوگیری از تورم درجات و اینکه تعداد افسران ارشد متناسب با افسران جزء و افراد ارتش باشد، کمیسیونی مأمور بررسی قوانین و مقررات و آیین نامه های ترفیعات ارتش گردیده است … ضمناً برای حفظ حقوق افسران و جلوگیری از رنجش آنها قرار شده است به جای ترفیع، اضافه حقوق به آنها داده شود.^[۵۱۵]»
در ۲۹ تیر ماه ۱۳۳۲ روزنامه آتش در این باره نوشت: کمیسیونی که برای رسیدگی به کاهش درجات از سرتیپ به بالا فعالیت می کند، یکی از تصمیماتش این است که کلیه فرماندهان لشکرها را که اکثراً دارای درجه سرهنگی و سرتیپی هستند را تعویض و به جای آنها افسران ناسیونالیست و افسرانی که دارای درجه سرهنگی هستند، استفاده کند. ^[۵۱۶]
اما افسران بازنشسته هم بیکار نمانده بودند؛ در تاریخ ۱۸/۳/۱۳۳۲ حدود ۴۰ نفر از افسران بازنشسته برای تعیین تکلیف خود در منزل آیت الله کاشانی متحصن شدند و در تاریخ ۲۵ خرداد ماه ۱۳۳۲ افسران بازنشسته نامه ای برای آیت الله کاشانی رئیس مجلس شورای ملی می نویسند، که در این نامه آمده است«… تعداد ۱۳۶ نفر از افسران جوان ارتش که در بین آنان بهترین و لایق ترین و فاضل ترین افسران ارتش وجود دارد مدت ۵ ماه است که خلاف نص صریح قانون فقط به صرف اغراض شخصی با قوانین آزمایشی بازنشسته، و در تمام طول این مدت مجاری کلیه اقدامات مقصوره معمول و به اخذ کوچکترین نتیجه نائل نگردیده و حتی در کمیسیونی به ریاست سرلشکر باتمانقلیچ ]برای[ رسیدگی به عرایض با شرکت معاون پارلمانی نخست وزیر تشکیل شد حقانیت ما و اغراض مسلمه اشخاص و مسئولین امر تأیید و صریحاً در نظریه کمیسیون شماره ۶۸۳۲-۱۸/۱/۳۲ بازرسی ناحیه ۵ قید و به عرض معظم اله رسید. در این مرتبه هم کوچکترین نتیجه از عمل این کمیسیون عاید نگردیده است… ناگزیر اینجانب به سمت ریاست هیأت مدیره و نمایندگی این عده را دارد رأساً چاره را منحصر به فرد دیده و در دولت سرای ریاست معظم مجلس شورای ملی درآن واحـد زعیم بـزرگ ملی و مـذهبی ما می باشند از روز ۱۷ ماه جاری تا تعیین تکلیف نهایی تحصنی اختیار نمودم. از طرف ۱۳۶ نفر افسران بازنشسته- سرهنگ صدر الدین نوابی^[۵۱۷]» در این تحصن فقط سرهنگ نوابی به نمایندگی از سایر افسران در منزل آیت الله کاشانی متحصن شد. در ۶ تیر ماه ۱۳۳۲ روزنامه اطلاعات خبر می دهد که « بمناسبت افشاء مذاکرات کمیسون نظام مجلس معاون وزارت دفاع ملی سر لشکر مهنا استعفاء داد… دلیل این استعفاء افشای مذاکرات محرمانه کمیسیون نظام توسط چند نفر از وکلای مخالف دولت و اصرار آنها راجع بمداخله در امر بازنشستگی چند نفر از افسران ارتش می باشد. آقای سرلشکر مهنا طی گزارش خود به آقای نخست وزیر خاطر نشان نموده اند که مداخله و اظهار نظر اعضاء کمیسیون نظام در امور اداری ارتش از لحاظ مصالح ارتش مقتضی نبوده و ایجاد سابقه برای دخالت مقامات غیر نظامی در امور داخلی ارتش کرده موجب تزلزل اصول انضباط که پایه اصلی خدمت سربازی است خواهد شد و این عمل را دخالت قوه مقننه در قوه مجریه دانسته اند ….^[۵۱۸] » در کمیسیون نظام مجلس که با حضور سرلشکر مهنا، کریمی، میر اشرافی، ذوالفقاری و پور سرتیب تشکیل شد، به پیشنهاد پور سرتیب قرار شد پرونده کمیسیونی که به مسأله بازنشتگی افسران پرداخته و آقای تیمسار باتمانقلیچ عضو آن بوده است به کمیسیون نظام مجلس آورده شود تا روی آن مطالعه شود^[۵۱۹].
همان طوری که اشاره کردیم دکتر مصدق در تصفیه ارتش دچار دوگانگی شده بود و تصفیه ارتش دکتر مصدق را در یک عمل انجام شده قرار داده بود. البته تصفیه ارتش یکی از اصولی ترین کارهای دکتر مصدق به حساب می آید اما این تعارض و دوگانگی در نهایت باعث تضعیف دولت مصدق شد و نهایتاً منجر به سقوط دولت ملی دکتر مصدق گردید. اگر چه دکتر مصدق در این راستا اقداماتی را انجام داد اما نتوانست در مقابل توطئه کودتا چیان که تصمیم به سرنگونی دولت او گرفته بودند دست به اقدامی سرنوشت ساز بزند.
سرانجام تلاش دکتر مصدق برای حفظ سلطنت موجب شد که از کنترل کامل بر ارتش نا توان شود، به جای اینکه تمام قدرت خود را برای کنترل بر مخالفان به کار برد توجه خود را بیشتر بر کنترل موافقان خود متمرکز کرد. دکتر مصدق دو دلیل عمده برای حفظ سلطنت داشت: اول اینکه اساساً به تغییرهای انقلابی اعتقادی نداشت و در خاطرات خود می نویسد«… لازم است تأیید کنم که به قسم که نسبت به اعلیحضرت همایونی شاهنشاهی یاد کرده ام همیشه وفادارم و اطاعت از اصول قانون اساسی را نه فقط در صلاح مملکت بلکه در صلاح مقام سلطنت نیز میدانم …^[۵۲۰]» دلیل دوم دکتر مصدق برای حفظ سلطنت این بود که مبارزه در دو جبهه را برای مردم پر هزینه می دانست. «ملت ایران نمی توانست با دو دولت قوی که نفع مشترک را داشتند مبارزه کند…^[۵۲۱]».
کودتا بر علیه دولت ملی دکتر مصدق بیشتر از ناحیه افسران بازنشسته و سلطنت طلبان صورت گرفت اما نباید گردانندگان اصلی توطئه ضد ملی را که در رأس آن دشمنان خارجی آمریکا و انگلیس و در رأس دشمنان داخلی محمد رضا شاه پهلوی را نادیده گرفت. دکتر مصدق از خطر احتمالی فعالیت های خرابکارانه ی جاسوسان آمریکایی که در لباس مأمورین سیاسی، مستشاران نظامی و کارکنان اصل چهار در آمده بودند غافل بود. «در همان روز هابین«آلن دالس» رئیس سازمان «سیا»، «هندرسن» سفیر آمریکا در ایران، ژنرال «شوراتسکف» افسر عالی رتبه ی سیا و «اشرف پهلوی» در سویس ملاقات هایی برای طرح نقشه قطعی کودتا انجام می گرفت^[۵۲۲].»
کودتا چیان از تصفیه ارتش به نحو احسن بهترین استفاده را بردند و برای موفقیت در کودتا بیشتر بر عناصر و رده های میانی ارتش تکیه کردند. در این کودتا روزولت به عنوان کارگردان اصلی کودتا با چند تن از افسران ارتش مثل سرلشکر زاهدی، سرتیپ گیلانشاه، سرهنگ عباس فرزانگان و سرهنگ نعمت الله نصیری رابطه مستقیم داشته است. کودتا چیان از پنج تیپ رزمی مستقر که در تهران وجود داشت و از صدها تن افسر و درجه داری که در پادگانهای تهران حضور داشتند، نتوانستند حتی یکی از یگان های زرمی را با خود همراه کنند. مخالفان دولت دکتر مصدق که می دانستند پادگان تهران اصولاً زیر فرمان و زیر نظر مستقیم دولت است، تصمیم گرفتند که با برخی از فرماندهان ارتش در استانهای دیگر تماس گرفتن و خواستند که با نیروهای تحت فرمان خود به سمت تهران حرکت کنند و دولت ملی دکتر مصدق را سرنگون کنند و شاه را به قدرت برسانند^[۵۲۳].
به همین دلیل بود که در جهت جلب همکاری سرهنگ تیمور بختیار فرمانده زرهی کرمانشاه و سرتیپ محمد دولو، فرمانده لشکر اصفهان بر آمدند^[۵۲۴]. افسران بازنشسته شده و ناراضی و طرفدار دربار به طور پنهانی درصدد و مشغول طراحی و اجرای کودتایی بر علیه دکتر مصدق بودند. «گروهی از فرماندهان نظامی که پس از سی تیر به دستور مصدق اخراج شده بودند با گردهمایی منظم در باشگاه افسران، کمیته نجات وطن را تشکیل دادند. در منشور کمیته نجات آمده بود که وظیفه میهنی افسران است تا در راه سلطنت و نیروهای مسلح بجنگند، با تندرویها مبارزه کنند و کشور را ازآشوب و فروپاشی اجتماعی نجات دهند^[۵۲۵].»
شخصیت برجسته این کمیته سپهبد فضل الله زاهدی بود. همان طوری که در فصل گذشته اشاره کردیم سرلشکر زاهدی در ۱۴/۲/۱۳۳۲ به بهانه نداشتن امنیت و اعلامیه فرمانداری نظامی تهران برای دستگیری سرلشکر زاهدی در مجلس شورای ملی متحصن شد.
سرلشکر زاهدی در مصاحبه ای که با خبرنگاران روزنامه داشت به انتقاد از دکتر مصدق پرداخت، «ضمناً شایعاتی راجع باینکه من داوطلب نخست وزیر هستم منتشر گردیده بود در حالی که حقیقت امر این بود که من و تمام متفکرین و علاقمندان بکشور معتقد بودیم که با این رویه ای که پیش میرود وضع عمومی اصلاح نخواهد شد و اوضاع روز به روز خراب تر میگردد چه از نقطه نظر اقتصادی چه از نظر نظامی …. زیرا نمیتوان تحمل اوضاع ناگوار را نمود و با این جانب هم در این خصوص مذاکراتی بعمل آمد و من گفتم اگر حقیقتاً هیچکس حاضر نباشد قبول مسئولیت کند چون نمیتوان در روزهای تیر و سخت کشور شانه از زیر پاره مسئولیت خالی کرد من چون سرباز هستم در صورت مقتضی و صلاح بار هر مسئولیتی را بعهده می گیرم. این نظریه اینطور تعبیر شد که من ساعی هستم آقای دکتر مصدق را بر کنار نموده و خود جانشین ایشان بشوم …^[۵۲۶].»
انگلیسی ها و آمریکایی ها دو طراح کودتا در مورد انتخاب سرلشکر زاهدی به عنوان نخست وزیر پس از سقوط دولت دکتر مصدق به توافق رسید بودند. شاه از اینکه دوباره یک نظامی نخست وزیر می شد نگران و هراسان بود. ولی در دیداری که بین شاه و کرمیت روزولت انجام شد، روزولت شاه را دلداری می داد که، دوره زمامداری زاهدی کوتاه مدت خواهد بود و دوکشور انگلیس و آمریکا از سلطنت شاه حمایت خواهند کرد^[۵۲۷].
به نظر می رسد که از نظر آمریکایی ها و انگلیسی ها سرلشکر زاهدی تنها فردی بود که قدرت توانایی مقابله با دکتر مصدق را داشت. همچنین عده ای از سیاستمدرانی که در طی هفته گذشته با علاء مذاکره کرده اند بر آن بودند «که اگر شاه نجنبد و باز هم دست به دست کند ممکن است خیلی دیر شود و دیگر کاری برای نجات ایران میسر نباشد. به نظر این سیاست مدران مناسب ترین آدم برای جایگزینی دکتر مصدق ژنرال زاهدی است که مورد تأیید رهبرانی چون کاشانی، حائری زاده، بقایی، برادران ذوالفقاری و بسیاری از عناصر محافظه کار دیگر در ارتش می باشد. مکی هم شاید به حمایت از او برخیزد. زاهدی … ملاقاتی محرمانه با علاء داشته و گفته است در صورتی حاضر به قبول نخست وزیری خواهد بود که شاه علناً از او درخواست کند و حمایت از او را بر عهده گیرد.^[۵۲۸]»
در ۲۵ تیر ماه ۱۳۳۲ سرلشکر زاهدی که از جانب دکتر معظمی رئیس مجلس شورای ملی با تأمینی که از لحاظ حفظ جان و امنیت به او داده شده بود و به مناسبت سالگرد قیام سی ام تیر تظاهراتی در بهارستان صورت خواهد گرفت و احتمال خطر وجود دارد و سرلشکر زاهدی بو برده بود که مجلس در شرف انحلال است، از تحصن در مجلس خارج شد و به دهکده ای در اطراف تهران ]حصارک[ رفت تا مبارزه مخفی خود را با مصدق آغاز کند^[۵۲۹]. وودهاوس معتقد است که «قبل از اخراجمان از تهران من با او ] سرلشکر زاهدی[ در تماس بودم وروشن بود که آمریکایی ها نیز بعد از عزیمت ما با او رابطه داشتند.^[۵۳۰]»
قبلاً از اینکه به توضیح در مورد کودتای ۲۵ مرداد بپردازیم مختصراً به توضیحی در مورد نقش و عملکرد دولت انگلیس و‌آمریکا در این کودتا می پردازیم.
انگلیسی ها از همان نخستین روز انتصاب دکتر مصدق به نخست وزیری تمایلی به او نداشتند و به دنبال به چالش کشیدن دولت قانونی و ملی دکتر مصدق بودند. با روی کار آمدن چرچیل^[۵۳۱] از حزب محافظه کار انگلیس و آیزنهاور ^[۵۳۲] از حزب جمهوری آمریکا و توافق در امر کودتا برای سرنگون کردن دولت مصدق شتاب بیشتری گرفت و خود را برای مقابله جدی با دولت مصدق آماده می کردند. این عملیات که نام محرمانه آن Ajax-TP^[533] بود طرحی بود که سیا در پی آن در دوران جنگ سرد برای راه اندازی یک سلسله کودتا و تضعیف دولت ها از آن بهره می گرفت. در اواخر سال ۱۳۳۱ و اوایل فروردین ۱۳۳۲ (ماه مارس ۱۹۵۲)، تحول غیر منتظره ای پیش آمد که طرح را به پیش راند، پایگاه سیا در ایران گزارش داد که یک ژنرال ایرانی برای پشتیبانی از کودتای نظامی به سفارت آمریکا روی آورده است^[۵۳۴]. سازمان سیا و سرویس اطلاعلاتی بریتانیا با بهره گرفتن از تمام عناصر در دسترسشان و در نتیجه افزایش امکانات خود بر آن بودند تا مصدق را بدنام کنند و او را با حزب توده پیوند دهند، متهم به هواداری از کمونیزم کنند و بدین ترتیب با احساسات مذهبی توده مردم بازی نمایند^[۵۳۵].
جان فاستر دالس^[۵۳۶] وزیر امورخارجه آمریکا در مصاحبه مطبوعاتی به این سؤال که در مورد افزایش منظم قدرت و نفوذ حزب کمونیست توده در ایران نظر خود را درباره این موضوع بیان کنید، گفت: «…. فعالیت روز افزون حزب کمونیست غیر قانونی توده در ایران و اغماض و چشم پوشی دولت ایران از این فعالیتها نگرانی بزرگی برای دولت ما ایجاد کرده است. شک نیست که این تحولات برای دولت آمریکا محظورات بیشتری جهت اعطای کمک مساعدت با ایران فراهم میسازد.» ناظرین سیاسی در آمریکا عقیده دارند که این اظهار و تعبیر وزیر خارجه آمریکا مربوط به اخباری است که خبرگذاریها آمریکا و اروپائی درباره تظاهرات سی ام تیر انتشار دادند و به طوری که روزنامه لوموند چاپ پاریس هم در شماره سی ام تیر خود نوشته است… «… بعد از ظهر سی ام تیر بیش از پنجاه هزار نفر از طرفداران حزب کمونیست توده در میدان بهارستان اجتماع کردند و در میتینگ خود که با نظم و ترتیب برگزار شد درخواست نمودند که مستشاران آمریکایی اخراج شوند، اداره اصل چهارم منحل گردد و روابط اقتصادی ایران و شوروی توسعه یابد.^[۵۳۷]»
آلن دالس^[۵۳۸]، مدیر سیا (رئیس سازمان سیا)، یک میلیون دلار برای استفاده در هر کاری که موجب سقوط دولت مصدق شود اختصاص داده بود^[۵۳۹].
یک هفته بعد از اظهارات وزیر خارجه آمریکا، رئیس جمهوری آمریکا آیزنهاور طی نطقی مهم درباره ایران و سایر کشورهای قاره آسیا ایراد کرد و گفت: «دولت آمریکا مصمم است راه خطر کمونیزم را در ایران و کشورهای آسیا مسدود کند…. آقای دکتر مصدق بالاخره بر پارلمان فائق آمد و توانست خود را از مخالفت های پارلمانی خلاص و آسوده سازد آقای دکتر مصدق البته در این اقدام خود از حزب کمونیست ایران استفاده کرده و کمک گرفت … تهدید کمونیست ها نسبت به کشورهای آسیا اساساً برآمریکا شوم و خطرناک است و‌امریکا ناچار بایستی این راه را در هر جا باشد مسدود کند…^[۵۴۰]»
روزنامه نیویورک پست در تفسیر گفته های دالس وزیر خارجه آمریکا در مورد دولت مصدق نوشت که، دالس معتقد است دولت مصدق با توجه به بحرانهای سیاسی و اقتصادی ایران به زودی سقوط خواهد کرد^[۵۴۱].
به دنبال انتشار این خبر محافل دولتی می گفتند: «با شرایط سیاسی موجود و پراکندگی و چند دستگی شدیدی که پس از زمامداری مصدق در ارتش به وجود آمده، برای یک کودتای نظامی در ایران زمینه وجود ندارد.^[۵۴۲]» به نظر می رسد که قدرت حزب توده در دوران دولت دکتر مصدق افزایش یافته بود ولی این حزب هنوز غیر قانونی به حساب می آمد. سرانجام با کشمکشی که بین دکتر مصدق و نمایندگان مخالف دولت ایجاد شد نهایتاً به تعطیلی مجلس منجر گردید. دکتر مصدق لایحه انتقال رهبری ارتش از شاه را به نخست وزیر تقدیم مجلس کرده و خواهان تصویب آن شده بود. مخالفان دکتر مصدق در برابر این لایحه واکنش تندی نشان دادند و با ترک مجلس مانع از تصویب آن شدند. دکتر مصدق چند بار دیگر این لایحه را تقدیم مجلس کرد اما هر بار با اقدام به موقع مخالفان مواجه می شد. دکتر مصدق به این نتیجه رسید تا زمانی که مجلس هفدهم در رأس کار است نمی توان کنترل ارتش را از دست شاه خارج کند. «بدین ترتیب بود که وی به فکر تعطیلی مجلس افتاد و چند روز بعد استعفای دسته جمعی نمایندگان جبهه ملی رفراندمی سراسری در کشور برگزار کرد تا مردم ایران در خصوص تعطیلی مجلس هفدهم تصمیم گیری کنند. رفراندم از سوم تا دهم اوت ]۱۲ تا ۹ مرداد[ برگزار شد و طی آن ۹۳/۹۹ درصد از شرکت کنندگان به تعطیلی مجلس و برگزاری انتخابات جدید رأی دادند.^[۵۴۳]»
به طور کلی طرح کودتا شامل فعالیت های تبلیغاتی علیه دکتر مصدق، تشدید شکاف در جبهه ملی و جلب نظر بخشی از اعضای آن به سرنگونی مصدق، آماده ساختن گروهی از سیاستمدران طرفدار شاه و میانه رو برای تشکیل دولت آینده و شکل دهی شاخه عملیاتی کودتا بود^[۵۴۴].
شاخه عملیاتی کودتا به دو بخش اصلی و غیر نظامی تقسیم می شود. شاخه غیر نظامی کودتا، گروهی از باج گیران و سرکردگان اوباش در جنوب تهران بودند و با برپا کردن تظاهرات خیابانی از سوی مردم، مهمترین عامل موفقیت در عملیات کودتا به شمار می رفت و این تظاهرات به سرکردگی چاقو کشان و اوباش (سر دسته اوباش عبارت بودند از :شعبان جعفری (شعبان بی مخ که بعد از توطئه ۹ اسفند در زندان بود و در بعد ازظهر ۲۸ مرداد به گروه خود پیوست)، محمود مسگر، طیب حاج رضایی، حسین اسماعیل پور معروف به رمضان یخی) و رهبری نظامی عملیات کودتا با افسران بازنشسته و گروهی از افسران شاغل در ارتش و عامل اصلی اجرای عملیات کودتا، یگان گارد سلطنتی و گارد جاوید بودند^[۵۴۵].
جناح راست مخالف دکتر مصدق هم تقریباً بسیار نیرومند بود. این جناح تشکیل شده از شاه و اطرافیانش، سیاستمداران محافظه کار، گروه کوچک جنبش مردمی، پاره ای از علمای برجسته (سید محمد بهبهانی)، اعضای تشکیلات مذهبی وافسران بازنشسته ارتش (با وجود این، تاریخ سیا آشکار می نماید که فرماندهان کلیدی ارتش در تهران، به مصدق وفادار بودند.^[۵۴۶]) اما اعضای این مجموعه، سازمان نیافته و پراکنده بودند و اعتماد زیادی به همدیگر نداشتند. پس از طرح نقشه کودتا و اتخاذ تصمیمات لازم برای ساقط کردن دولت دکتر مصدق، سیا سه فرستاده را به ایران فرستاد تا ترس های شاه را بر طرف کنند و فرمان های مربوط به برکناری دکتر مصدق و انتخاب زاهدی به نخست وزیری را امضا کند. روز سوم مرداد، اشرف پهلوی بی آنکه اجازه ورود به ایران را داشته باشد از فرانسه به ایران‌آمد تا یکسری پیغام ها و نقشه های طرح شده را به محمد رضا شاه ابلاغ کند. روز چهارم مرداد یکی دیگر از شرکت کنندگان اصلی توطئه، ژنرال شوارتسکف با وجوه اعطایی سیا وارد تهران شد. وی در تهران با محمد رضا شاه و سر لشکر زاهدی ملاقات های طولانی به عمل آورد. در این میان اسداللّه رشیدیان با شاه دیدار کرد تا همچون سخنگوی رسمی بریتانیا او را متقاعد کند که بریتانیا خود را به کودتا علیه دولت ملی دکتر مصدق متعهد نموده است^[۵۴۷].
با انجام مأموریت شوراتسکف به ایران، سه فرمان باید از شاه گرفته می شد که ارتباط تنگاتنگی با طرح مقدماتی داشتند. نخست، فرمان انتصاب زاهدی در مقام رئیس ستاد ارتش، دوم- یک نامه که در بردارنده تأیید زاهدی توسط شاه بود. سوم- فرمانی که از همه افسران ارتش می خواست تا از زاهدی در مقام رئیس قانونی ستاد، پشتیبانی نمایند^[۵۴۸].
«سرانجام برنامه ریزی عملیات نظامی به وسیله مثلث فرزانگان، اخوی، و زند کریمی زیر نظر کارول در ۲۲ مرداد تکمیل گردید». به نظر می رسد که سرهنگ زند کریمی بعد از عباس فرزانگان بیشترین سهم را در برقراری ارتباط با فرماندهان بخش های مختلف ارتش و ژاندارمری و شهربانی داشته است. « فرماندهان ارتش هر گونه اقدام عملی را منوط به صدور فرمان از سوی شاه می دانستند، شاه هم صدور فرمان را منوط به حصول اطمینان از پشتیبانی ارتش می کرد.شاه فهرستی از نام افسرانی را که حاضر به همکاری در کودتا بودند از اسدالله رشیدیان گرفته بود. این فهرست یک باردیگر به وسیله سرهنگ اخوی در اختیار شاه قرار داشت. شاه همچنین می خواست مطمئن شود که زاهدی مورد تأیید عموم افسران خواهد بود.^[۵۴۹]» باید به این نکته اشاره شود که شاه در وهله نخست با انجام کودتا بر علیه دکترمصدق مخالف بود و خواهان روی کار آمدن زاهدی از مجرای پارلمانی بود اما نهایتاً در اثر اصرار کرمیت روزولت و تأکید او بر حمایت آمریکا و بریتانیا از دربار موافقت خود را با انجام کودتا اعلام نمود^[۵۵۰].
۶-۲- ارتش و کودتای نظامی ۲۵ مرداد ۱۳۳۲
کودتا چیان بدون اینکه وقت را از دست بدهند و برای عملی کردن نیت خود و سقوط دولت دکتر مصدق، می بایست شاه از پایتخت خارج شود و برای انجام این کودتا شاهنشاه و ملکه به رامسر عزیمت کردند. «این مسافرت برای بهبود حال ملکه ثریا انجام گرفته و بیش از ده روز نخواهد بود و … شاهنشاه برای سلام عید قربان بتهران مراجعت میفرمایند…»^[۵۵۱]. قرار بود شاه پیش از حرکت به شمال فرمان عزل دکتر مصدق را از نخست وزیری و فرمان نخست وزیری زاهدی را امضا کند، اما دست پاچگی شاه مانع از آن شد که فرمانها پیش از عزیمت آماده شوند.
«روز پنج شنبه ۲۲ مرداد ۱۳۳۲، سرهنگ نعمت الله نصیری، فرمانده گارد سلطنتی با دو برگ کاغذ سفید مارک دربار که شاه ذیل آنها را امضاء کرده بود، از کلاردشت به تهران آمد و یکسر نزد هیراد، رئیس دفتر مخصوص رفت و از قول شاه به هیراد تکلیف کرد که متن دو مینوت از پیش نوشته شده را که قلم خوردگی داشته اند، روی کاغذهای مارکدار امضاء شده از طرف شاه بنویسد. یکی از مینوت ها که به خط خود نصیری بود عنوان عزل دکتر مصدق را از نخست وزیری داشته و مینوت دیگری که نویسنده آن شناخته نشده، فرمان انتصاب نخست وزیری بوده که نام آن در مینوت مزبور قید نشده بود. نصیری از قول شاه به هیراد می گوید اسم سر لشکر زاهدی را بنویسد^[۵۵۲].»
اردشیر زاهدی در خاطرات خود می نویسد که، دو فرمان عزل و نصب مصدق و زاهدی در کاغذ سلطنتی درکلاردشت به توشیح شاه رسیده بود. فرمان ها صبح روز ۲۳ مرداد ماه ۱۳۳۲ صادر شده بود که بلافاصله سرهنگ نصیری برای ابلاغ آنها به طرف تهران حرکت کرده بود^[۵۵۳].
بامداد ۲۳ مرداد ماه برای انجام کودتا تعیین شده بود اما یکی دو اشکال فنی موجب به تأخیر افتادن آن تا شب ۲۴ مرداد ماه گردید. ۲۳ مرداد ماه مقدمات کودتا فراهم شد و آماده اجرا بود. مطابق قرار می بایست ساعت یک بعد از نیمه شب با حمله واحد های گارد سلطنتی به شهر به فرماندهی سرهنگ نصیری و چند واحد دیگر از شهر کودتا عملی شود. ولی به علت اینکه جزئیات کودتا ساعت ۵ بعد از ظهر به وسیله حزب توده ایران در اختیار نخست وزیر قرار داده شد، انجام کودتا به تعویق افتاد^[۵۵۴].
سرهنگ نصیری تعویق اجرای برنامه را به سرهنگ کسرائی، افسر گارد سلطنتی که در کلاردشت بود خبر داد و گفت که چون موفق نشده ایم فرماندهان را جمع آوری کنیم عملیات ۲۴ ساعت به تأخیر افتاد و خیلی محرمانه عمل می شود^[۵۵۵]. شنبه ۲۴ مرداد ماه سرهنگ زاهدی با برخی از نزدیکترین همدستان خود مانند حائری زاده، احمد فرامرزی، سرتیپ گیلانشاه و سرتیپ باتمانقلیچ به مشورت نشست و بنا شد فرمان عزل دکتر مصدق را در ساعت یازده و نیم شب به وسیله نصیری به او ابلاغ کنند. در همین روز سرلشکرزاهدی حکم انتخاب سر لشکر باتمانقلیچ را به عنوان رئیس ستاد ارتش به او ابلاغ کرده بود. «مأموریت سرهنگ نصیری و گارد سلطنتی به شرح زیر بود:
۱-حفاظت از سرلشکر زاهدی
۲- دستگیری سرتیپ ریاحی رئیس ستاد ارتش و اعضای دولت مصدق

مشابه با یافته‌های بونجیورنو، هوانگ و همکاران^[۱۱۷] [۶۵] نیز نشان دادند که با تغییر در پروفیل سرعت توسعه ­یافته در یک لوله مدور که ناشی از تغییر لزجت در جهت شعاعی است، انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات افزایش می‌یابد. برای تحلیلی مناسب از انتقال حرارت نانوسیال، تخمین دقیق خواص ترموفیزیکی نانوسیال بسیار مهم است. به‌منظور تأکید بر اهمیت این مسئله منصور و همکاران^[۱۱۸] [۶۶] اثر کاربرد روابط مختلف برای تعیین خواص ترموفیزیکی نانوسیال را بر نتایج تحلیل‌های حرارتی نانوسیالات مطالعه کردند. در انجام این تحلیل، شرط توسعه‌یافتگی برای هر دو جریان آرام و مغشوش آزمایش شد و نانوسیالات به‌عنوان سیالات تکفازی در نظر گرفته شده است. در این تحقیق تعاریف متفاوت موجود در مقالات که برای تعیین گرمای ویژه، لزجت دینامیکی و ضریب هدایت حرارتی استفاده می‌شوند، آورده و ناهمگونی بین آن‌ها تشریح شد. سپس تحلیل افت فشار و انتقال حرارت برای یک پیکربندی ساده، با به‌کارگیری دو مجموعه روابط متفاوت در تعیین خواص ترموفیزیکی یادشده، انجام شد. نتایج برای کسر حجمی‌های متفاوت تعیین شده و نشان داده شد که از به‌کارگیری روابط متفاوت، نتایج متفاوتی حاصل می‌شود. برای شرط جریان آرام، نتایج نه‌تنها از لحاظ کمی بلکه به لحاظ کیفی نیز متناقض بودند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به‌عنوان نتیجه‌ای مهم از تحقیقاتی که در این فصل به‌طور خلاصه به آن‌ها اشاره شد، می­توان گفت که انتخاب روابط مناسب برای تعیین خواص ترموفیزیکی نانوسیال، یک مسئله کلیدی در تحلیل انتقال حرارت نانوسیال است. در توضیحات این بخش دیده شد که هر دو مدل تکفایی و دوفازی برای تحلیل انتقال حرارت نانوسیالات پیشنهاد شده است. تحلیل‌های عددی ابزاری مناسب به‌منظور بررسی صحت و اعتبارسنجی این مدل‌ها هستند. در نتیجه، محققان بسیاری عملکرد انتقال حرارت نانوسیالات را به‌طور عددی مورد تحقیق و بررسی قرار داده‌اند.
با توجه به آنچه بررسی شد مطالعات متعددی در زمینه انتقال حرارت جا به ­جایی در نانوسیالات و نقش نانوسیالات در بهبود فرایند انتقال حرارت، به‌صورت عددی، آزمایشگاهی و تحلیلی صورت پذیرفته است. در هر کدام از این تحقیقات جنبه‌های مختلفی از نانوسیال از قبیل نوع سیال پایه، جنس نانوذرات، نوع رژیم جریان بررسی شده است. اما در تحقیق حاضر اثر استفاده از نانوذرات بر انتقال حرارت جا به ­جایی در سیالی غیرنیوتنی و در رژیم جریان مغشوش به‌طور همزمان مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این تحقیق که به‌طور عددی و به کمک نرم‌افزار CFX انجام می‌شود. اثر غلظت ذرات و همچنین اثر اندازه ذرات و تاثیر عدد رینولدز بر ضریب انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیال بررسی می‌شود.
۶-۴ مطالعات عددی
لطفی و همکاران [۶۷] به مطالعه عددی انتقال حرارت اجباری نانوسیالات پرداختند. در این مطالعه انتقال حرارت اجباری نانوسیال آب و اکسید آلومینیوم در لوله افقی مورد بررسی عددی قرارگرفته است. در این مقاله برای اولین بار از مدل دو­فازی اویلر استفاده شده است. نتایج بیانگر این است که مدل مخلوط دقیق­تر است، همچنین اثر غلظت نانوذرات بر پارامتر­های دیگر بررسی شده است.
نامبارو و همکاران [۶۸] مطالعه عددی روی جریان مغشوش و ویژگی‌های انتقال حرارت نانوسیالات با توجه به خواص متغیر انجام دادند. سه نانوسیال (اکسید آلومینیوم، اکسید مس و اکسید سیلیسیم) در مخلوط اتیلن گلیکول و آب درون لوله دایره­ای در شرایط شار حرارتی ثابت مورد تجزیه‌وتحلیل عددی قرار گرفته است. عدد ناسلت پیش‌بینی شده برای نانوسیالات با رابطه گلینیسکی تطابق خوبی دارد. در رینولدز ثابت، عدد ناسلت برای غلظت ۶% اکسید مس، به اندازه ۳۵% نسبت به سیال پایه افزایش می­یابد.
در تحقیقی دیگر که توسط حیدری و کرمانی [۶۹] انجام گرفت، اثر نانوذرات بر انتقال حرارت اجباری در کانال دارای دیواره سینوسی به‌صورت عددی مورد بررسی قرار گرفت. معادلات حاکم به روش حجم محدود و بر اساس الگوریتم سیمپل حل می­شوند. اثرات پارامتر­های رینولدز و غلظت نانوذرات، روی عدد ناسلت موضعی و ناسلت میانگین و همچنین ضریب اصطکاک پوسته‌ای بررسی می­ شود. نتایج بیانگر این است که برای افزایش انتقال حرارت علاوه بر استفاده از نانو ذرات می­توان از دیواره­ های افقی آجدار استفاده کرد. این روش می ­تواند انتقال حرارت را تا ۵۰% بالا ببرد.
میر­معصومی و بهزاد­مهر [۷۰] طی تحقیقی اثر قطر متوسط نانوذرات را روی انتقال حرارت جا به ­جایی توأم نانوسیال در یک لوله افقی مورد بررسی و مطالعه قراردادند. در این مطالعه به‌صورت عددی و جا به ­جایی توأم کاملا توسعه‌یافته‌ی نانوسیال آب-اکسید آلومینیوم انجام گرفت. همچنین برای بررسی اثرات قطر متوسط نانوذرات در پارامترهای جریان از مدل دو­فازی استفاده شده است. نتایج حاصل از این مقاله نمایانگر آن است که ضریب انتقال حرارت جابه­­جایی با کاهش قطر متوسط نانوذرات به میزان قابل‌توجهی افزایش می­­یابد، اما تغییر قابل‌توجهی روی پارامتر­های هیدرودینامیکی نمی­گذارد.
اکبری و همکاران [۷۱] جابه‌جایی کاملا توسعه یافته توأم را در لوله افقی و شیب‌دار با شار حرارتی یکنواخت با بهره گرفتن از نانوسیال مورد بررسی قراردادند. معادلات حاکم بیضوی سه‌بعدی برای بررسی رفتار جریان در یک طیف گسترده­ای از اعداد گراشف و رینولدز حل شده است. اثر غلظت نانوذرات و شیب لوله روی پارامتر­های هیدرودینامیکی و حرارتی ارائه شده و مورد بحث قرار گرفته است. نتایج نشان داده که غلظت نانوذرات روی پارامترهای هیدرولیکی اثرات قابل‌توجهی نداشته و ضریب اصطکاک پوسته‌ای به‌صورت پیوسته با شیب لوله افزایش میابد اما ضریب انتقال حرارت ماکزیمم در زاویه ۴۵ درجه اتفاق می­افتد.
اکبری و همکاران [۷۲] بررسی مقایسه­ ای روی مدل‌های تک فازی و دو فازی برای انجام مطالعات عددی انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری نانوسیال در رژیم مغشوش انجام داده­­اند. در این تحقیق پیش‌بینی‌های عددی تک فاز و سه مدل دو فازی مختلف (حجم سیال، مخلوط و اویلر) جا به ­جایی اجباری مغشوش نانوسیال در لوله افقی با شار حرارتی یکنواخت با دو مجموعه متفاوت از داده‌های تجربی مورد بررسی قرار می­گیرد. از مقایسه نتایج تک فازی و دو فازی می­توان این نتایج را گرفت که خواص، تطابق خوبی در هر دو مدل دارند و می­توان از مدل تک فاز استفاده نمود چون هم به حافظه و زمان کمتری نیاز دارد.
غفاری و همکاران [۷۳] با بهره گرفتن از روش دو­فازی جا به ­جایی توأم مغشوش نانوسیال را در یک لوله خمیده به‌صورت عددی مورد بررسی قرار دارند. در این مطالعه اثر همزمان نیروی شناوری، نیروی گریز ­­از ­مرکز و غلظت نانوذرات ارائه و مورد بحث قرار گرفته است. از نتایج مشاهده می­ شود که کسر حجمی نانوذرات نقش مستقیمی در جریان ثانویه و ضریب اصطکاک پوسته‌ای ندارد.
شریعت و همکاران [۷۴] مطالعه عددی در مورد انتقال حرارت جا به ­جایی توأم نانوسیال دو­فازی تحت رژیم آرام در کانال بیضوی صورت گرفت. در این مقاله از مطالعات ناویر­استوکس سه‌بعدی، انرژی استفاده شده که با بهره گرفتن از حجم محدود گسسته شده ­اند. نتایج بیانگر این است که در رینولدز و ریچاردسون داده شده افزایش کسر حجمی غلظت نانوذرات عدد ناسلت را افزایش می‌دهد درحالی‌که ضریب اصطکاک پوسته‌ای کاهش می­یابد. همچنین از نتایج بر­می ­آید که افزایش نسبت ابعاد در لوله­های بیضوی ضریب اصطکاک پوسته‌ای محلی را کاهش می­دهد درحالی‌که هیچ اثر مشخصی در عدد ناسلت محلی ندارد.
مطالعه عددی انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری نانوسیال در کانال طویل افقی تحت جریان مغشوش و با توجه به خواص متغیر توسط رستمانی، حسین زاده، گرجی و خدادادی [۷۵] انجام گرفت. نانوسیال مخلوطی از اکسید مس، اکسید آلومینیوم و اکسید تیتانیوم به‌عنوان نانوذرات و آب به‌عنوان سیال پایه در نظر گرفته شده است. عدد ناسلت حاصل شده از نتایج تطابق خوبی با رابطه گلینیسکی دارد. همچنین نتایج بیانگر این است که در غلظت حجمی و رینولدز ثابت، اثر نانوذرات اکسید مس به‌منظور افزایش عدد ناسلت بهتر از نانوذرات اکسید آلومینیوم و اکسید تیتانیوم است.
اسماعیل نژاد و همکاران [۷۶] به بررسی انتقال حرارت جا­به­جای اجباری آرام نانوسیال غیرنیوتنی در کانال مستطیلی پرداختند. در این بررسی از مدل مخلوط دو­فازی استفاده کردند. رفتار جریان و عملکرد سرعت انتقال حرارت میکروکانال را با نگاه به اثر نانوذرات اکسید آلومینیوم، غلظت و عدد پکله بررسی کرده ­اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که انتقال حرارت سیالات غیرنیوتنی به همراه نانوذرات در ناحیه ورودی افزایش قابل‌توجهی داشته­ا­ند.
کشاورز و همکاران [۷۷] انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری نانوسیال غیر نیوتنی در لوله افقی تحت شار حرارتی ثابت با دینامیک سیالات محاسباتی مدل‌سازی کردند. نانوسیال غیرنیوتنی شامل اکسید آلومینیوم و محلول آبی زانتان با متوسط اندازه ذرات ۴۵ و ۱۵۰ نانومتر و غلظت‌های ۱، ۲، ۴ و ۶ درصد وزنی و غلظت محلول آبی زانتان ۰٫۶ و ۱ درصد استفاده شده است. نتایج نشان می­دهد که ضریب انتقال حرارت و عدد ناسلت نانوسیال غیرنیوتنی با افزایش غلظت محلول زانتان افزایش یافته است. با بهره گرفتن از نتایج مدل‌سازی معادله­ای برای پیش‌بینی عدد ناسلت به دست آمد.
کلاته و همکاران [۷۸] انتقال حرارت اجباری آرام نانوسیال آب-مس در داخل میکروکانال گرم شده را به‌صورت عددی بررسی کردند. از مدل اویلری برای شبیه‌سازی جریان نانوسیال داخل میکروکانال و معادلات جرم، تکانه و انرژی برای دو فاز و روش حجم محدود استفاده کرده‌اند. نتایج بیانگر این است که افزایش انتقال حرارت مدل دو­فازی بالاتر از افزایش انتقال حرارت مدل تک­فازی است. همچنین انتقال حرارت با افزایش عدد رینولدز، افزایش غلظت نانوذرات و کاهش قطر نانوذرات افزایش می­یابد.این در حالی است که افت فشار را به میزان کمی افزایش می­دهد.
مانکا، ناردینی و ریسی [۷۹] بررسی عددی روی انتقال حرارت جا به ­جایی اجباری در کانال آجدار انجام داده­اند. در این مقاله اشکال مربع و مستطیل و اشکال مختلف دنده‌ها از نظر ارتفاع‌های مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
فصل هفتم
بیان مسئله
۷-۱ مقدمه
تقاضای رو به رشد برای کوچک‌سازی محصولات در تمام بخش‌های صنعتی، افزایش سریع در تعداد ترانزیستورها بر روی تراشه­ها با توان بالا و در نتیجه شار حرارتی بالاتر باعث استفاده از میکروکانال­ها در صنایع شده است. در سوی دیگر، فناوری جدید نانوتکنولوژی این امکان را فراهم آورده تا بتوان ذراتی با اندازه بسیار کوچک نانومتری تولید و فرآوری کرد. مطالعات آزمایشگاهی نشان می‌دهند که افزایش انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات از مقدار قابل انتظار آن‌که به جهت افزایش در میزان هدایت گرمایی سیال است، تجاوز می کند. در سال‌های اخیر مکانیزه‌ها و مدل‌های متعددی برای توجیه این افزایش بیش از انتظار در انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات پیشنهاد شده است. در حال حاضر برتری نسبی این مکانیزم­ ها نسبت به یکدیگر، هنوز مورد بحث است و برای رسیدن به نتایج دقیق‌تر نیاز به مطالعات بیشتری است. صحت مکانیزم‌ها یا مدل‌های پیشنهادی نیز از طریق حل مسئله‌های انتقال حرارت با بهره گرفتن از این مدل‌ها و تحلیل و مقایسه نتایج با نتایج آزمایشگاهی قابل‌بررسی است. بنابراین تحلیل عددی ابزاری مهم در انجام چنین بررسی‌ها و مطالعاتی است. در این فصل ابتدا به تشریح مسئله، دامنه حل و هندسه موردنظر، فرضیات و مدل‌های به‌کاررفته برای جریان نانوسیال داخل میکروکانال پرداخته و سپس روند شبیه‌سازی و حل عددی معادلات بقا ارائه می‌شوند. در فصل بعد نیز نتایج این تحلیل عددی و جمع‌بندی آن‌ها ارائه خواهند شد.
۷-۲ تشریح مسئله
در این تحقیق رفتار انتقال حرارت جا به ­جایی نانوسیالات با بهره گرفتن از یک سیال غیرنیوتنی درون میکروکانال، تحت رژیم جریان مغشوش تحت شرط مرزی شار گرمایی ثابت روی دیواره‌ها، با بهره گرفتن از ابزار CFD و روش حجم محدود و بهره‌گیری از نرم‌افزار CFX مورد بررسی قرار می‌گیرد. از محلول آبی کربوکسی متیل سلولز (CMC) با غلظت وزنی ۵_/۰% به‌عنوان سیال غیرنیوتنی پایه استفاده شده است. محلول کربوکسی متیل سلولز در آب سیالی غیرنیوتنی و شبه پلاستیک که در اکثر مقالات محققین در زمینه‌های سیالات غیرنیوتنی و نانوسیالات به‌عنوان سیال پایه مورداستفاده قرارگرفته است. بنابراین در راستای تحقیقات قبلی در این تحقیق نیز از آن استفاده شده است. همچنین نانوذرات اکسید مس در اندازه‌های ۲۵، ۵۰ و ۱۰۰ نانومتر و با غلظت‌های حجمی ۵_/۰، ۱ و ۵_/۱ درصد مورد استفاده قرار گرفته‌اند. مدل قاعده توانی برای تخمین رفتار رئولوژیک سیالات غیرنیوتنی لزج به کار گرفته شده است. تأثیر اندازه ذرات، غلظت ذرات و عدد رینولدز بر ضریب انتقال حرارت و عدد ناسلت مطالعه شده است. با توجه به جدول ۷-۱ [۸۵] و همچنین طبقه ­بندی میکروکانال­ها، که توسط کاندلیکار [۶] در فصل دوم بیان شد، هندسه مورد مطالعه به صورت، شکل ۷-۱ تعریف می­ شود.
جدول ۷-۱ رینولدز بحرانی در میکروکانال­های مدور [۸۵]

صاف – زبر
d [mm]
L [mm]
L/d
Re_cr

لی و همکاران^[۱۱۹]

صاف

۴۴۹-۹_/۷۹

۹_/۱۱۸-۵۶_/۱۴

۷۱۴-۱۸۲

۲۰۰۰

یانگ و همکاران^[۱۲۰]

صاف

۲-۱-۸-۱۱) سایر محرکها
انگیزه هایی که برای مدیریت سود می‌تواند وجود داشته باشد عبارتند از تلاش برای به حداکثر رساندن قیمت سهام برای سهامداران موجود نسبت به سهامداران بالقوه، در جائیکه سود گزارش شده عامل مهم تعیین کننده قیمت سهام در نظر گرفته می‌شود. کمتر از واقع نشان دادن سود توسط مدیریت در جایی که انتظار می‌رود خرید سهام شرکت توسط مدیریت اتفاق بیفتد و به حداقل رساندن سود به وسیله افزایش اقلام تعهدی هزینه تا اینکه حمایت درست را در مقابل رقابت خارجی جلب نماید. محققین معتقدند کشف اینکه آیا سود برنامه ریزی شده است یا خیر؟ مشکل است (آقایی و کوچکی، ۱۳۷۵، ۳۳).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کلاگ و کلاگ^[۴۵]، انگیزه اصلی مدیریت را از دستکاری سود، تشویق سرمایه گذاران برای خرید سهام شرکت و به تبع آن افزایش ارزش بازار آن بیان کرده اند (مرادی، ۱۳۸۶، ۱۰۲).
۲-۱-۹) دیدگاه های موافقان و مخالفان مدیریت سود
۲-۱-۹-۱) دیدگاه موافقان
برخی از محققان محدوده هایی از مدیریت سود را موجه تشخیص داده و آن را برای سرمایه گذاران و سایر افراد ذینفع سودمند دانسته‌اند. با بهره گرفتن از تئوری CAPM هنگامی که سودهای گزارش شده هموار شوند، محاسبه‌ی ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی و همچنین تعیین ارزش متعارف دارائی‌ها راحت‌تر خواهد بود. پژوهش انجام شده توسط می‌چلسون و دیگران(۱۹۹۵) نشان می‌دهد شرکت هایی سود هموارتری دارند بطور قابل توجهی، متوسط بازده سالیانه بالاتری نسبت به شرکت هایی که هموارسازی سود را انجام نداده اند، دارند. هپ ورث۲(۱۹۵۳) معتقد است آرایش سود یک عمل عقلایی و منطقی است که از طریق آن مدیران تلاش می‌کنند با بکارگیری ابزارهای خاص در حسابداری، سودشان را هموار سازند. ترومن و دیگران^[۴۶] (۱۹۸۸) در تشریح فواید هموارسازی سود برای شرکتها می‌گویند. (فضل جو، ۱۳۸۷، ۲۹) :
“هموارسازی سود واریانس سودهای مشاهده شده را می‌کاهد و بدین ترتیب هزینه‌ی استقراض را کاسته و برروابط میان شرکت، مشتریان، فروشندگان و کارکنان اثر مساعده دارد.”
۲-۱-۹-۲) دیدگاه مخالفان
از سوی دیگر مخالفان پدیده هموارسازی و مدیریت سود، هموارسازی را نوعی تحریف در اهداف گزارشگری می‌دانند.
ایم هاف^[۴۷] (۱۹۸۱) معتقد است، وقتی متغیرها برای کسب سودهای هموار دستکاری می‌شوند، به نظر می‌رسد که افشا به اندازه‌های کافی صورت نمی‌پذیرد. بیدل من^[۴۸] (۱۹۷۷) اعتقاد دارد که هموارسازی سود، تجزیه و تحلیل صورتهای مالی را با مشکل مواجه می‌سازد. مک هوگ^[۴۹] آرایش سود را نوعی دستکاری در اطلاعات صورتهای مالی می‌داند. برن استین^[۵۰] عنوان می‌کند که اصولاً آرایش سود یک عمل سفسطه آمیز بوده که در محدوده GAAP صورت می‌پذیرد (فضل جو، ۱۳۸۷، ۲۹).
۲-۱-۱۰) ابزارهای مدیریت سود
به اعتقاد شیام ساندر^[۵۱](۱۹۹۷) ابزارهای مدیریت سود را می‌توان به ۵ طبقه‌ی زیر تقسیم بندی کرد:
الف) تعیین حوزه عملی حسابداری معاملات به صورت اختیاری :
نحوه عمل حسابداری معاملات خاص، مواردی مانند تعمیر و به روز کردن تجهیزات و ماشین آلات، زمان بندی ثبت یک فروش و حذف موجودیها، تجهیزات و ماشین آلات می‌باشد که به انتخاب مدیریت بنگاه اقتصادی صورت می‌گیرد. بدیهی است در زمان انجام این اقدامات با هدف مدیریت سود، یک مشاهده کننده خارج از واحدهای تجاری، نمی‌تواند به آسانی آن را آشکار ساخته و افشاء نماید.
ب)انتخاب اصول حسابداری :
اصول پذیرفته شده حسابداری به مدیران اجازه می‌دهد، برای ثبت بسیاری معاملات از بین دو یا چند روش موجودی کالا(انتخاب یک روش از روش های fifo و lifo و میانگین و …) برای محاسبه استهلاک دارائی‌های استهلاک پذیر(روش های مستقیم و روش های شتابی)، مخارج استخراج نفت و گاز(روش های مخارج کامل و روش های موفقیت آمیز)، حسابداری قراردادهای بلندمدت(روش کار تکمیل شده یا روش درصد پیشرفت کار). به هر حال در مورد انتخاب اصول حسابداری انتخاب اولیه و تغییر در اصول و روش های کاربردی اصول حسابداری برای افراد خارج از واحد تجاری قابل مشاهده است. بسیاری از پژوهشهای تجربی انجام شده در رابطه با مدیریت سود، مربوط به استفاده از این نوع ابزار می‌باشد.
ج) تعدیل برآوردهای حسابداری :
تعدیل برآوردهای حسابداری، قابلیت انعطاف بیشتری به مدیران واحدهای تجاری می‌دهد. منظور نمودن ذخیره جهت مطالبات مشکوک الوصول، برآورد عمر اقتصادی دارائی‌ها و تعیین نرخ تنزیل برای تعهدات بازنشستگی، نمونه ای از ابزارهای سنتی است که مدیران برای سال‌های متمادی، به منظور اعمال مدیریت سود از آنها استفاده می‌کنند. در سالهای اخیر تجدید ساختار نیز به عنوان یک پدیده نسبتاً جدید، مورد استفاده مدیران قرار گرفته است .
د) تعیین قیمتهای انتقالی کالاها و خدمات :
واحدهای تجاری چند ملیتی که مالیات آنها به صورت مضاعف شناسائی می‌شود، از انگیزه لازم برخوردارند تا نه تنها تلاش کنند نرخهای بالای مالیات بردرآمد آنها کاهش یابد، بلکه نسبت به هموار سازی سود نیز مبادرت ورزند. در گروه شرکتها یا شرکتهای چندملیتی، قیمتهای انتقال کالاها و خدمات، در میان واحدهای اقتصادی فرعی شرکت‌های مادر یکی از ابزارهای جذاب مدیریت سود تلقی می‌شود.
ه) تصمیمات اقتصادی اساسی و بااهمیت:
در برخی از وقایع و رویدادهای مالی و اقتصادی مانند آگهی و تبلیغات، پرداختهای مربوط به طرح‌های بازنشستگی، پاداش مدیران اجرایی، هزینه‌های تحقیق و توسعه، تحصیل یا فروش بخش هایی از واحدهای اقتصادی و فروش اموال یا سرمایه گذاریها می‌تواند این انگیزه وجود داشته باشد که تغییرات مورد نظر در این اقلام، سود واحد تجاری را درکوتاه مدت تحت تأثیر قرار دهد. رونن و سادان^[۵۲]، در یکی از پژوهشهای خود روش های هموارسازی سود را به شرح زیر طبقه بندی کرده اند (بهارمقدم، ۱۳۸۵، ۲۵).
قبلاً گفتیم که هموارسازی سود جزئی از مدیریت سود است اکنون بجاست که ابزارهای هموارسازی سود را نیز در این قسمت بیان کنیم. ابزارهای هموارسازی سود عبارتند از:
۱)هموارسازی سود از طریق زمانبندی رویدادها
مدیران بنگاههای اقتصادی می‌توانند زمان شناسایی و ثبت رویدادهای مالی را طوری انتخاب کنند تا بردرآمدها و سود گزارش شده، در تاریخ مورد نظر اثر بگذارند. به عبارت دیگر رویدادهای مالی در زمان واقعی خود شناسایی و ثبت نمی‌شوند و به دوره‌های دیگر منتقل می‌گردند مانند ثبت رویداد فروش، به عنوان پیش دریافت و یا ثبت پیش دریافت به عنوان فروش کالا و یا تعیین زمان مناسب برای شناسایی هزینه‌های تحقیق و توسعه و فروش دارائی‌های ثابت؛ زمان بندی رویدادها باعث کمتر یا بیشتر از میزان واقعی نشان دادن درآمدها یا هزینه ها، حسب مورد می‌گردد.
۲) هموارسازی سود از طریق انتخاب روش های تخصیص
انتخاب برخی از روش های جدید و یا تغییر روش های موجود، می‌تواند منجر به دستکاری سود شود . به عنوان نمونه بعضی از روش های منظور نمودن ذخیره جهت مطالبات مشکوک الوصول و با ذخیره جهت کالاهای ناباب با میزان درآمد و فروش کالا ارتباط مستقیم و تنگاتنگ دارند و برخی دیگر متناسب با میزان درآمد منظور نمی‌شوند و یا انتخاب برخی روش‌های استهلاک، مانند روش ساعات کارکرد و یا روش تعداد محصول تولید شده، با میزان استفاده و کارکرد اموال ماشین آلات و یا تعداد محصول تولید شده بیشتر باشد، هزینه استهلاک نیز به همان نسبت بیشتر خواهد بود و در نهایت سود گزارش شده، یک روند متناسب را طی می‌کند. در صورتی که انتخاب روشهایی مانند روش خط مستقیم و یا روش های نزولی باعث می‌شود که هزینه استهلاک محاسبه شده با میزان درآمد و فروش کالا، ارتباط منطقی نداشته باشد. نمونه دیگر از این باب، به هزینه منظور نمودن برخی از مخارج سرمایه ای یا بالعکس می‌باشد لذا مدیران در این محدوده نیز از اختیارات زیادی برخوردارند تا بر اعداد و ارقام حسابداری اعمال کنترل نمایند .
۳)هموارسازی سود از طریق طبقه بندی
مدیران می‌توانند از طریق تغییر مکانی اعداد و ارقام مندرج در صورت سود وزیان، سود گزارش شده را براساس اهداف خویش دستکاری نمایند. نشان دادن بعضی از هزینه‌های اداری و تشکیلاتی به عنوان بخشی از بهای تمام شده کالا و کم کردن سود عملیاتی و بالعکس، نمونه ای از حالت مذکور می‌باشد . همچنین عادی، غیرعادی یا غیرمترقبه تلقی کردن برخی از اقلام سود و زیان منجر به افزایش یا کاهش سود خالص عملیاتی می‌گردد (آقایی و کوچکی، ۱۳۷۵، ۴۵).
۲-۱-۱۱) مدیریت سود و کیفیت افشاء
سود گزارش شده در شرکت ها، همواره بعنوان یکی از معیارهای تصمیم گیری مالی مورد توجه بوده است. اما هرگاه اهداف مدیران و مالکان همسو نباشد مدیریت ممکن است صورتهای مالی در جهت منافع خود تهیه نمایند. استفاده کنندگان از اطلاعات مالی نیز همواره از عدم تقارن اطلاعات حسابداری ناراضی بوده‌اند و همواره به دنبال اطلاعاتی هستند که بتوانند جهت تصمیم گیری‌های منطقی از آن استفاده نمایند. دو مکانیسم اصلی وجود دارد که شکاف اطلاعاتی بین مدیران و سرمایه گذاران را تعدیل می کند. اول عرف و استانداردهای پذیرفته شده حسابداری که توانایی مدیریت برای تحریف اطلاعات مالی را محدود می‌سازد، اگر چه هنوز مدیران قادرند به دلیل دانش و تخصص، برتری اطلاعاتی را حفظ نمایند و دوم حسابرسان که با رسیدگی به برآوردهای مدیریت و ارقام و اعداد گزارش شده اعتبار صورتهای مالی را افزایش می‌دهند. این مکانیزم‌ها هنوز نارسائی‌های خاص خود را دارند و نتوانسته‌اند به طور کامل شکاف اطلاعات بین مدیران و سرمایه گذاران را برطرف کنند. افشاء اطلاعات راهکاری است جهت از بین بردن عدم تقارن اطلاعات بین مدیران و سرمایه گذاران از طریق تعدیل تضاد منافع موجود (ایزدی نیا، ۱۳۷۷، ۱۱۲).
بینش(۲۰۰۱) به وجود دو دیدگاه در مورد مدیریت سود اشاره می‌کند. دیدگاه «فرصت طلبانه^[۵۳]» که بیان می‌دارد مدیران در پی گمراه کردن سرمایه گذاران هستند و دیدگاه «تبادل اطلاعات^[۵۴]» که بیان می‌دارد که اختیارات مدیر ابزاری است برای وی تا تا انتظارات شخصی اش را در مورد جریانات نقد آتی شرکت به سرمایه گذاران ارائه کنند.
لوبو و ژو^[۵۵](۲۰۰۱) میزانی که شرکتها به مدیریت سود می‌پردازند را به عنوان عامل تعیین کننده مهمی جهت تصمیم گیری در ارتباط با میزان افشاء اطلاعات معرفی می‌نمایند. تجزیه و تحلیل‌های تجربی ارائه شده توسط این محققین بیانگر وجود رابطه منفی بین کیفیت افشاء و مدیریت سود در حالت وجود مدیریت سود فرصت طلبانه، همچنین وجود رابطه منفی بین کیفیت افشاء و مدیریت سود در حالت وجود مدیریت سود ناشی از تبادل اطلاعات است .
گلوستن و میلگرام^[۵۶](۱۹۸۵) در ارتباط با رابطه بین افشاء شرکت و عدم تقارن اطلاعات، مدلی ارائه نموده‌اند که این مدل بیانگر رابطه معکوس بین افشاء شرکت و عدم تقارن اطلاعات می‌باشد. بطوری که هرچه سطح افشاء شرکت افزایش می‌یابد عدم تقارن اطلاعات کاهش پیدا می‌کند .
ترومن و تیتمن^[۵۷](۱۹۸۸) به روش تحلیل نشان دادند که وجود عدم تقارن اطلاعات بین مدیریت و سهامداران، وضعیت ضروری برای مدیریت سود است. ومیزان مدیریت سود با سطح عدم تقارن اطلاعات افزایش می‌یابد. در واقع می‌توان چنین گفت که هر چه کیفیت افشاء اطلاعات بهتر باشد، عدم تقارن اطلاعات کاهش یافته و بدنبال آن مدیریت سود نیز کاهش خواهد یافت (بداغی، ۱۳۸۷، ۱۷۸).
۲-۱-۱۲) اندازه گیری مدیریت سود
روش های کشف مدیریت سود بر مبنای اقلام تعهدی
در بررسی‌های انجام شده روی مدیریت سود، اقلام تعهدی نقش بسیار مهمی دارند. اقلام تعهدی حاصل کسر جریان‌های نقد عملیاتی از سود شرکت می‌باشد، بنابراین با فرض اینکه نتوان جریان‌های نقدی را دستکاری نمود تنها راه دستکاری سود افزایش یا کاهش اقلام تعهدی است. اقلام تعهدی می‌تواند به دو بخش اقلام تعهدی اختیاری و غیراختیاری تقسیم گردد . اقلام تعهدی غیراختیاری به طور متعارف به سطح فعالیت بستگی داشته و تحت کنترل مدیران نمی‌باشد در حالی که اقلام تعهدی اختیاری تحت کنترل مدیران بوده و توسط آنان به راحتی قابل دستکاری است (حسنی آذر، ۱۳۸۵).
لذا تفکیک اقلام تعهدی اختیاری از کل اقلام تعهدی به عنوان معیاری از مدیریت سود و اعمال آن در واحدهای تجاری از اهمیت خاصی برخوردار است. یک عامل بنیادی در آزمون مدیریت سود در شرکت ها، تخمین عامل اختیار و اعمال نظر مدیران در تعیین سود است. بررسی ادبیات مبتنی بر مدیریت سود، بیانگر وجود رویکردهای متفاوت با شناسه ای مختلف در تخمین و اندازه گیری اختیار مدیریت در تعیین سود گزارش شده است. یکی از مهم ترین این رویکردها، مبتنی بر کاربرد اقلام تعهدی اختیاری بعنوان شاخصی برای تعیین و کشف مدیریت سود در واحدهای تجاری است .
هیلی^[۵۸] (۱۹۸۵)، دی آنجلو^[۵۹](۱۹۸۶) و جونز^[۶۰](۱۹۹۱)، در طی انجام مطالعلاتی در زمینه مدیریت سود، با بکار گیری اقلام تعهدی برای کشف مدیریت سود اقدام به ارائه مدل هایی کرده‌اند که در تحقیقات بعدی، بارها آزموده شده اند. در حال حاضر پنج مدل اساسی جهت جداسازی بخش اختیاری از کل اقلام تعهدی و نیز اندازه گیری مدیریت سود توسط اندیشمندان در این حوزه ارائه شده است. با توجه به اهمیت این مدل‌ها در ادامه به شرح و توصیف آنها پرداخته می‌شود :
الف)مدل هیلی
این مدل در سال ۱۹۸۵ ارائه شده است. در این مدل فرض می‌شود که بخش غیراختیاری اقلام تعهدی از یک فرایند میانگین تبعیت می‌کند. در مدل هیلی برای محاسبه اقلام تعهدی اختیاری ابتدا اقلام تعهدی غیراختیاری از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود:
۱) = _۱ NDA

که در آن:
NDA_t: اقلام تعهدی غیراختیاری درسال t
TA: کل اقلام تعهدی
A: کل ارزش دفتری دارایی‌های شرکت
n : تعداد سالها در دوره برآورد
λ : عبارتست از سال اندیس که دارای بازده (t^-1 , …,t-n. t-n ^+۱) میباشند.

فصل اول
مقدمه
1- فصل اول: مقدمه
1-1- اهمیت موضوع
ارتعاشات اجسام مختلف سالهاست که مورد تحقیق و بررسی پژوهشگران و محققان بالاخص دانشمندان علوم مکانیک، فیزیک و ریاضیات بوده و هست. شناسایی و تحلیل ارتعاشات سیستمهای مکانیکی و به دنبال آن محاسبه فرکانسها و مودهای طبیعی^[1] همواره خود را به صورت یک مسأله مهم در علم مکانیک در راستای طراحی، شناسایی عیوب و کنترل این سیستمها مطرح کرده است. از طرفی تحلیل و بررسی ارتعاشات سیستمهای پیوسته نیازمند اطلاع دقیق از هندسه، خواص فیزیکی و مکانیکی، بارگذاریها، شرایط اولیه و مرزی^[2] حاکم بر سیستم است. این درحالی است که غالباً مدل کردن این پارامترها در قالب یک مسأله ریاضی میتواند بسیار چالش برانگیز و در عین حال بسیار مؤثر و مهم باشد. لذا مدل کردن هرچه دقیقتر و واقعیتر این پارامترها کمک بسیار شایانی در راستای طراحی، کنترل و شناسایی عیوب یک سیستم تلقی میشود.
یکی از این اجزاء، تکیهگاهها^[3] هستند. اصولاً محل اتصال یک سازه به پی و یا سازه دیگر را تکیهگاه گویند. به طور کلی تکیهگاهها را میتوان به دسته های تکیهگاه مفصلی ثابت^[4]، تکیهگاه مفصلی متحرک^[5] (غلطکی)، تکیهگاه گیردار^[6] (صلب)، تکیهگاه فنری یا ارتجاعی^[7] و غیره تقسیمبندی نمود. هر کدام از تکیهگاههای مذکور دارای تعداد درجه آزادی^[8] مشخصی هستند. البته درجات آزادی مورد نظر که برای انواع تکیهگاههای مذکور تعریف شدهاند و در تحلیلها مورد استفاده قرار میگیرند، در حقیقت یک تعریف ایدآل از نوع تکیهگاهها هستند و ممکن است این تکیهگاهها در واقعیت رفتاری متفاوت داشته باشند، که این امر میتواند بر پاسخ سیستم مکانیکی تأثیرات متفاوتی داشته باشد. به همین دلیل در طراحی و تحلیل سیستمهای سازهای توجه به تکیهگاهها و اتصالات و نوع عملکرد آنها امری اجتنابناپذیر به شمار میرود. تکیهگاههای مختلف را توسط اتصالات مختلف از قبیل جوش، پرچ، پین، پیچ، رولر و غیره با ویژگیهای خاص خود در راستای ارضاء نیاز از پیش تعریف شده در سیستمهای مکانیکی متفاوتی از قبیل تیر، ورق، قاب، بال، انواع پوستهها و غیره ساخته و بکار گرفته میشوند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ازجمله سازه های پرکاربرد در مهندسی، تیرهای یک سر درگیر^[9] (تیرهای طرهای) هستند. اصولاً به تیری طرهای گفته میشود که یک سر آن ثابت (صلب) و سر دیگر آن آزاد باشد و بتواند آزادانه حرکت کند. همانطور که میدانیم در حالت ایدآل دﺭ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻩ ﺍﻳﻦ ﻧﻮﻉ تیرها ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺩﺭﺟﻪ ﺁﺯﺍﺩﻱ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﻳﮕﺮ ﺩﺭ ﻣﺤﻞ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎﻩ ﺣﺮﻛﺖ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻭ ﭼﺮﺧﺸﻲ^[10] ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪﺍﺭﺩ ﻳﻌﻨﻲ ﻫﺮ ﺩﻭ ﻣﺆﻟﻔﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻜﺎﻥ ﺍﻧﺘﻘﺎﻟﻲ ﻭ ﭼﺮﺧﺸﻲ ﺻﻔﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ.
تیرهای طرهای در صنایع مختلفی چون صنایع نظامی، هوایی، ساختمانی و غیره کاربردهای مهمی دارند. به عنوان مثال بال هواپیما، کاوشگر نیروی اتمی، جرثقیلهای ساختمانی، پلها و غیره میتوانند یک تیر یک سر درگیر محسوب شوند. در شکل (1-1)، برخی از کاربردهای تیر طرهای به تصویر کشیده شده است.

شکل (1-1): کاربردهایی از تیرهای طرهای [1]

واضح است که تکیهگاهها در یک سیستم مکانیکی میزان اتلاف انرژی و انعطافپذیری^[11] آن سیستم را به شدت تحت تأثیر خود قرار میدهند و از آنجایی که میرایی و انعطاف یک سیستم شدیداً بر پاسخ ارتعاشی آن تأثیر میگذارد، ارائه مدلهایی که بتوانند هرچه دقیقتر و واقعیتر میزان آثار نشأت گرفته از قیود را محاسبه کنند، ضروری و اجتناب ناپذیر خواهد بود. همچنین همه مواد دارای مقدار مشخصی میرایی ساختاری^[12] هستند که این مقدار به جنس و ساختار آن ماده وابسته است و میزان این میرایی نیز بسته به جنس ماده و سیستم مورد نظر میتواند تأثیرگذار باشد [1].
1-2- هدف از انجام این پایان‌نامه و مراحل انجام آن
همانگونه که اشاره شد، تحلیل دقیق سیستمهای مکانیکی همچون تیرها نیازمند اطلاع هرچه واقعیتر از برخی پارامترها ازجمله آثار تکیهگاهی و میرایی ساختاری آن سیستم است. از طرفی یکی از مهمترین آثار ناشی از یک تکیهگاه در یک سیستم، میزان اتلاف انرژی و انعطافپذیری نشأت گرفته از آن تکیهگاه در سیستم است. طراحی، تحلیل و بررسی، فرایند کنترل و شناسایی عیوب یک سیستم مکانیکی بدون اطلاع از این پارامترها منجر به نتیجهگیریهای غیرواقعی میشود.
در پایان نامه پیش رو یک تیر یک سر درگیر و تیر دو سر درگیر که پارامترهای تکیهگاهی آنها مجهول است، در نظر گرفته میشود. واضح است که پارامترهای سفتی و میرایی تکیهگاهها در پاسخ ارتعاشی تیرهای مذکور نقش عمدهای ایفا میکنند. در این پایان نامه، هر تکیهگاه ثابت با یک پین^[13] به همراه یک فنر پیچشی خطی^[14] و یک دمپر پیچشی خطی ویسکوز^[15] مدل شده است. پین مذکور تنها اجازه حرکت حول محور عمود بر پین را دارد و بقیه جهات را ثابت میکند. در ادامه تلاش میشود تا این پارامترها با بهره گرفتن از داده های اندازه گیری کرنش^[16] و یا شتاب^[17]، تخمین زده و محاسبه شوند. داده های اندازه گیری به کمک شبیهسازی^[18] در نرم افزار انسیس^[19] فراهم میشوند. در فصلهای بعدی در خصوص این شبیهسازی و روش انجام آن توضیحات بیشتری آورده شده است. همانگونه که اشاره شد، بدست آوردن این پارامترها به روش مستقیم^[20] بسیار مشکل است و بهترین گزینه برای این امر بهره جستن از روش معکوس^[21] است. لذا استفاده از روش های معکوس که در سالهای اخیر بسیار مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است، میتواند بسیار کارآمد و مناسب باشد. اصولاً یک مسأله معکوس^[22]، یک چارچوب کلی است که برای تبدیل اندازهگیریهای مشاهده شده به اطلاعات مربوط به یک شیء فیزیکی یا یک سیستمی که مورد تحقیق است، مورد استفاده قرار میگیرد. تعریف فوق، یک تعریف کوتاه و مختصری از مسأله معکوس به شمار میرود. در فصلهای بعدی به طور مفصل به توضیح در خصوص روش معکوس پرداخته خواهد شد.
فصل دوم
مروری بر مطالعات پیشین
2- فصل دوم: مروری بر مطالعات پیشین
2-1- مقدمه
در این فصل به بررسی تاریخچه تحقیقات انجام گرفته در زمینه های ارتعاشات تیرهای طرهای، استفاده از روش معکوس در حل مسائل مختلف مکانیکی، استفاده از فنر و دمپر برای مدل کردن پارامترهای مختلف و شناسایی پارامترهای اتصالات مورد استفاده در تکیهگاهها از قبیل پیچها پرداخته میشود.
2-2-تاریخچه ارتعاشات تیرها
کاربرد وسیع تیرهای طرهای در صنایع مختلف بر کسی پوشیده نیست. تاریخچهای بسیار غنی در زمینه ارتعاشات تیرها وجود دارد و در طول دهه های گذشته تحقیقات بسیاری بر روی این سازه پرکاربرد صورت گرفته است. ارورا^[23] و همکاران [1] با بهره گرفتن از روش پهنای باند نیمهتوانی^[24] ضریب میرایی ساختاری را برای تیرهای آلومینیومی، برنجی و فولادی بدست آوردند. آنالیز ارتعاشی یک تیر دوار یکی از موضوعات مهم و خاص در مهندسی مکانیک به شمار میرود. رضایی و حسن نژاد [2] معادلات تحلیلی جدیدی را برای یک تیر ترکدار با تکیهگاههای ساده ارائه دادهاند. آنها با در نظر گرفتن یک مدل غیرخطی، معادلات حرکت یک تیر ترکدار را براساس مدل اغتشاشی^[25] بدست آوردند. آنان همچنین نتایج حاصله از این معادلات را با نتایج آزمایشگاهی و عددی مقایسه کردند. لیائو لیانگ^[26] و همکاران [3] ارتعاشات آزاد و کمانش الاستیک یک تیر ساخته شده از مواد مدرج تابعی^[27] حاوی ترک لبهباز را با بهره گرفتن از تئوری تیر تیموشینکو^[28] مورد مطالعه قرار دادهاند. در این پژوهش ترک به وسیله یک فنر پیچشی بدون جرم مدل شده است. میشل و موترشید^[29] [4] روشی برای محاسبه سختی مجهول در اتصال صلب با بهره گرفتن از معادلات متشکل از یک مدل تفاضل محدود و همچنین با بهره گرفتن از توابع پاسخ اندازه گیری شده پیشنهاد دادهاند. روش ارائه شده توسط آنها میتواند برای محاسبه خطای اتصالات در مدل تفاضل محدود بکار رود. لی^[30] [5] یک روش ساده و یکپارچه برای آنالیز ارتعاشی یک تیر با تکیهگاه کلی ارائه داده است. نتیجه مهم در این مقاله این است که نه تنها همیشه میتوان جابجایی تیر را به وسیله سری فوریه بسط داد، بلکه با این کار سرعت همگرایی افزایش مییابد. جینسو و ژیانگ^[31] [6] نشان دادند که چگونه میتوان میرایی وابسته به ماده را در یک آنالیز گذرای دینامیکی در نرم افزار انسیس مشخص کرد. در این مقاله یک تیر طرهای ساده با گزینه میرایی متغیر در انسیس مدل شده است. در همین راستا پراساد و سشو^[32] [7] نتایج حاصل از آنالیز مودال آزمایشگاهی از یک تیر با جنسهای مختلف نظیر فولاد، برنج، مس و آلومینیوم را ارائه دادهاند. آنها این تیرها را به وسیله یک چکش ضربه^[33] به ارتعاش درآورند و توابع پاسخ فرکانسی را در جهت شناسایی فرکانسهای طبیعی، میرایی و شکل مودها بدست آورند.
2-3-تاریخچه تحلیل معکوس
نخستین بار در سال 1923 در تحقیقاتی که توسط هادمارد^[34] صورت گرفت به مفهوم بدنهادگی^[35] و نبود جواب یکتا در بسیاری از مسائل معکوس اشاره شد [8]. اما از چند دهه پیش تعریف و تحلیل مسائل معکوس در رشته های مختلف مهندسی و غیرمهندسی آغاز گردیده است و هم اکنون نیز تحقیقات در این زمینه ادامه دارد. در ابتدا، مسائل معکوس در حوزه انتقال حرارت مورد توجه بوده و پس از آن به حوزه های دیگر علمی و مهندسی نیز گسترش یافت.
مسائل معکوس در انتشار موج یکی از اولین مسائل معکوس در مهندسی مکانیک به شمار میرود [9]. لیو و هان^[36] [10] در کتاب خود مفصلاً به بحث درباره رویکردهایی برای فرمولبندی^[37] مسائل معکوس، فرآیندهای تحلیل معکوس و تکنیکهای عددی پرداختهاند. بسیاری از مسائل معکوس مهندسی با بهره گرفتن از تکنیکهای مذکور در این کتاب فرمولبندی و پیشنهاد شدهاند و بسیاری از موضوعات مهم مربوط به مسائل معکوس با بهره گرفتن از مثالهای ساده، شرح داده شدهاند. در این کتاب همچنین روشهایی برای کار کردن با چنین موضوعاتی ارائه شده است. محققان و پژوهشگران با بهره گرفتن از این روشها به حل مسائل معکوس در حوزه مهندسی مکانیک پرداختهاند و میپردازند. در اینجا به تعدادی از مطالعات و پژوهشهایی که صورت گرفته است، میپردازیم:
2-3-1-شناسایی معکوس بارهای ضربهای
از نخستین بررسیهای انجام گرفته در زمینه تخمین بارهای دینامیکی میتوان به مقاله گودیر^[38] و همکاران [11] اشاره کرد. در این مقاله توزیع زمانی نیروی عمودی وارد به یک نیمصفحه با بهره گرفتن از یک معادله انتگرالی که از پاسخ سازه در نقاطی دور از محل اعمال نیرو استفاده میکرد، بدست آمده است. در سلسله مقالاتی که توسط دویل^[39] [14-12] ارائه شده است، ضربه عرضی وارد به تیرها و ورق شناسایی شده است. وی در آزمایشات خود از کرنشسنج^[40] برای خواندن پاسخ در نقاط تعیین شده استفاده کرده است. هلندسورث و بازبی^[41] [15] شتاب تیر یک سر گیردار را در بازه زمانی 40 میکروثانیه اندازه گیری کرده سپس با بهره گرفتن از سرعت در الگوریتم معکوس، ضربه وارد به تیر را محاسبه کردند. اینو^[42] و همکاران [16] مقدار و جهت ضربه اعمالی بر یک تیر با تکیهگاه ساده را در فضای سه بعدی محاسبه کردند، کمیت اندازه گیری شده در این بررسی، کرنش بوده است. زارع و همتیان [17] بارهای اعمالی به یک ورق کامپوزیتی را با بهره گرفتن از مقادیر کرنش افقی به عنوان کمیت اندازه گیری محاسبه نمودند. همتیان و همکاران [18] همین مسأله را در حالت غیرخطی نیز تحلیل کردند. کاظمی و همتیان [19] یک روش معکوس برای شناسایی مکان و توزیع زمانی یک تک نیروی ضربهای الاستیک را براساس پاسخهای سازهای زمانمند، ارائه دادهاند.
2-3-2-شناسایی معکوس ثابتهای مواد
میگنوگنا^[43] با بهره گرفتن از سرعت امواج ماوراصوت به عنوان داده های رفتار سازه، به محاسبه ثوابت الاستیک بسیاری از کامپوزیتهای ناهمسانگرد پرداختهاند. سوارس^[44] و همکاران [22] یک تکنیک برای پیشبینی خواص مکانیکی ورقهای کامپوزیتی با بهره گرفتن از فرکانسهای ویژه، پاسخ محاسبات مقادیر ویژه عددی، تحلیل حساسیت^[45] و بهینه سازی ارائه دادهاند. برخی از محققان از روش معکوس مبتنی بر روش المان محدود و اندازهگیریهای استاتیکی و یا اندازهگیریهای دینامیکی برای شناسایی ثوابت الاستیکی استفاده کردهاند. برخی دیگر از محققان نیز از روش المان مرزی برای شناسایی ثوابت مواد بهره گرفتهاند [29-27]. همتیان و همکاران [30] یک تکنیک معکوس مبتنی بر روش المان مرزی و آزمایشات الاستواستاتیک برای شناسایی ثوابت الاستیکی مواد دو بعدی اورتوتروپیک و ناهمسانگرد کلی ارائه دادهاند.
2-3-3-مسائل شناسایی ترک و عیوب
شناسایی ترک و عیوب یک دسته مهم از مسائل معکوس با اهمیت کاربردی آشکار است. در طول سه دهه گذشته شناسایی ترک در ماشینها و قطعات سازهای مورد توجه فراوان قرار گرفته است. لیو و لام^[46] [31] و لام و همکاران [32] از روش المان نواری برای مشخص نمودن ترکهای عمودی و افقی در لمینیتهای ناهمسانگرد استفاده کردهاند. لاو و لو^[47] [33] یک روش حوزه زمانی^[48] که در آن پارامترهای یک ترک در یک عضو سازهای به وسیله اندازهگیریهای کرنش و جابجایی بدست آمده است، پیشنهاد دادهاند. در تحقیق آنها، ترک به عنوان یک ترک باز گسسته که به لحاظ ریاضی به وسیله تابع دلتای دیراک^[49] مدل شده است، لحاظ گردیده است. آنان در تحلیل معکوس خود از روش بهینه سازی همراه با هموارسازی برای شناسایی ترکها استفاده کردهاند. لهله و مایتی^[50] [34] به هر دو روش مستقیم و معکوس به حل یک تیر تیموشینکو با مقطع عرضی مستطیلی و با یک ترک باز پرداختهاند. تیر مذکور تنها از طرف یکی از سطوح متقارن ارتعاش میکند. آنها همچنین ترک را با یک فنر پیچشی مدل کردهاند. لیو و چن^[51] [37-35] نیز چندین تکنیک معکوس محاسباتی برای یافتن عیوب در سازه های ساندویچی ارائه دادهاند.
2-4-تاریخچه کاربرد فنرها و دمپرها
محققان زیادی از فنر برای مدل کردن پارامترهای مختلف بهره جستهاند. در برخی از موارد برای شناسایی وجود ترک و میزان تأثیری که ترک در کاهش سفتی یک تیر دارد، ترک به عنوان یک فنر پیچشی خطی بدون جرم مدل شده است [38]. ژو^[52] و همکاران [39] براساس تئوری مکانیک شکست و به صورت تحلیلی مقدار ثابت فنر خطی معادل را با طول ترک در تیر مرتبط کردهاند. هیستی و اشپرینگر^[53] [40]، یک المان تیر را برای استفاده در کدهای المان محدود توسعه دادهاند. ترک به عنوان یک فنر خطی برای ارتعاشات محوری و به عنوان یک فنر پیچشی برای ارتعاشات خمشی تیر شبیهسازی شده است. این مدل برای تیرها با تکیهگاه ساده ، تیرهای طرهای [43] و تیرهای دو سر آزاد [44] نیز بکار رفته است. نارکیس^[54] [41] با بهره گرفتن از تحلیل معکوس به شناسایی ترک در تیرهای یکنواخت با تکیهگاههای ساده تحت ارتعاشات خمشی و محوری پرداخته است. وی از دو فرکانس طبیعی اول تیر استفاده کرده است. لی و ان جی^[55] [42] با بهره گرفتن از اندازه گیری شکل مودها و فرکانسهای طبیعی یک تیری که دارای ترک عرضی است، با بهره گرفتن از روش ریلی-ریتز^[56] به شناسایی ترک پرداخته است. در مدل آنها تیر به دو قسمتی که توسط یک فنر پیچشی متصل هستند، تقسیم شده است. بامنیوس و تروچیدس^[57] [43] به بررسی تأثیر ترک عرضی سطحی بر رفتار دینامیکی تیرهای طرهای پرداختهاند. آنها با توجه به نتایج تحلیلی و تجربی خود، یک ارتباطی را بین تغییر در فرکانسهای طبیعی و امپدانس مکانیکی^[58] تحت اثر محل و اندازه ترک برای ارتعاشات موجی فراهم آوردهاند. بولتزار^[59] و همکاران [44] فرآیندی را برای شناسایی محل ترک در تیرهای یکنواخت دو سر آزاد^[60] تحت ارتعاشات موجی^[61] ارائه دادهاند. شکاف عرضی تیر با یک فنر خطی معادل که دو قسمت تیر را به هم وصل میکند، مدل شده است. آنها با بهره گرفتن از تغییر در فرکانسهای طبیعی تیر و با کمک روش معکوس به شناسایی ترک پرداختهاند. لهله و مایتی [34] نیز وجود ترک را به وسیله یک فنر پیچشی در تیر ترک دار اویلر برنولی^[62] مدل کردهاند. لویا^[63] و همکاران [45] فرکانسهای طبیعی برای ارتعاشات خمشی^[64] تیرهای ترکدار تیموشینکو^[65] با تکیهگاههای ساده را بدست آوردهاند. آنان تیر را با دو قطعه که به وسیله دو فنر بدون جرم که یکی از آنها فنر کششی^[66] و دیگری فنر پیچشی است، مدل کردهاند.
برخی از محققان نیز از فنر برای مدل کردن تکیهگاهها و اتصالات بهره جستهاند. سیلوا^[67] و همکاران [46]، با بهره گرفتن از فنر و با بکارگیری آن در تکیهگاه روتور به ارائه یک مدل صحیح از خواص آن پرداختهاند. آنها برای این هدف، شفت دوار را با یک تیر با تکیهگاه الاستیک (تکیهگاهی که در آن فنر بکار رفته است) که در راستای طول آن تعداد محدودی جرم متمرکز قرار دارد، مدل کردهاند. آنها در مقاله خود با مقایسه کردن نتایج تجربی و مدل پیشنهادی خود، به این نتیجه رسیدهاند که استفاده از سختی الاستیک پیچشی برای مدل کردن رفتار دینامیکی تکیهگاه بسیار مناسب و دقیق است. آنها همچنین داده های خود را از فرکانسها و مودهای طبیعی تشکیل دادهاند. دروسا^[68] و همکاران [47] رفتار تکیهگاههای تیر در برابر چرخش و حرکت انتقالی را به صورت الاستیک مدل کردهاند. بنابراین این مدل میتواند تمامی شرایط تکیهگاهی رایج یک تیر را نیز پوشش دهد.
استفاده از فنر-دمپر برای مدل کردن برخی پارامترها نیز رایج است. همانطور که میدانیم بسیاری از سازه های مکانیکی از سازه های کوچکتر که به وسیله اتصالاتی چون پیچ به یکدیگر متصل شدهاند، تشکیل شدهاند. در بسیاری از تحقیقات خواص سفتی و میرایی این اتصالات نادیده گرفته شدهاند. این در حالی است که برای داشتن یک تحلیل دینامیکی دقیق، ابتدا بایستی خواص اتصالات شناسایی شوند. یوشیمورا^[69] یک سری از پیشنهادات تجربی برای اندازه گیری پارامترهای دینامیکی و مقادیر سفتی و میرایی اتصالات ساخته شده از پیچها و جوشها و همچنین اتصالات بکار رفته در ابزارها و ماشینهای مکانیکی ارائه داده است. پارامترهای مودال اندازه گیری شده نیز در تعدادی از تحقیقات پیشین برای شناسایی پارامترهای سازهای اتصالات مورد استفاده قرار گرفته است . برای مثال، اینامورا و ساتا^[70] [52] روندی را برای شناسایی پارامترهای سازهای اتصالات با بهره گرفتن از تمامی مقادیر ویژه و شکل مودها ارائه دادهاند. یوان و وو^[71] [53] و کیم^[72] و همکارانش [54] با بهره گرفتن از یک مدل المان محدود فشرده شده^[73] و برخی از شکل مودها به شناسایی خواص سفتی و میرایی اتصالات پرداختهاند. این روشها نیازمند پارامترهای مودال دقیق هستند. این در حالی است که اندازه گیری این پارامترها مخصوصاً در مواردی که میرایی بالایی وجود داشته باشد، بسیار مشکل است. برای غلبه بر این مشکل بسیاری از محققین، توابع پاسخ فرکانسی را برای محاسبه پارامترهای اتصالات پیشنهاد دادهاند . ابراهیم و پتیت^[74] [57] به طور مفصل به مرور تاریخچه مربوط به استفاده و مدل کردن اتصالاتی همچون پیچ پرداختهاند. آنها در مقاله خود به مرور مدلهایی که برای مدل کردن اتصالات شامل پیچها و دیگر اتصالات مورد استفاده و تحلیل قرار گرفته است، پرداختهاند. در این مقاله به طور مفصل به تحقیقات انجام شده در زمینه مدل کردن پارامترهای اتصالات (سفتی و میرایی) اشاره شده است.
یک تحلیل و طراحی مناسب از سیستمهای سازهای به دو عامل صلب بودن اتصالات و ایدآل بودن آنها وابسته است. اما واضح است که ساختن اتصالات ایدآل ممکن نیست و یا بسیار مشکل است. در نتیجه اتصالات موجود نمیتوانند در عمل رفتار اتصالات ایدآل را ارائه دهند . بنابراین شناسایی خواص اتصالات و تکیهگاهها یک امر مهم و ضروری برای پیشبینی پارامترهای دینامیکی سیستمهای مکانیکی از قبیل ابزارها و ماشینهای دینامیکی ، سازه های فضایی و بسیاری از سیستمهای سازهای دیگر به شمار میرود.
گوئل^[75] [63] ارتعاشات عرضی تیرهای مخروطی خطی^[76] که در هر دو تکیهگاه آن فنر پیچشی قرار دارد را بررسی کرده است. وی نتایج را برای سه فرکانس اول با مقادیر نسبی سفتی مختلف (نسبت سفتی فنر به سفتی تیر) و نسبتهای مخروطی^[77] مختلف ارائه داده است. وی همچنین ارتعاشات یک تیر با یک جرم اضافی که در یک نقطه دلخواه قرار دارد و تکیهگاههای آن با فنر پیچشی مدل شده است را با بهره گرفتن از تبدیل لاپلاس^[78] بررسی نموده است [64]. ساتو^[79] [65] تأثیر نیروی محوری را بر ارتعاشات عرضی و کمانش^[80] تیرهای مخروطی خطی که در هر دو تکیهگاه آن فنر پیچشی قرار دارد را بررسی کرده است. جونز^[81] و همکاران [66] به تحلیل قابها با اتصالات نیمهصلب^[82] پرداختهاند. آنها همچنین به بررسی داده های تجربی در دسترس بر روی اتصالات نیمهصلب و روشهایی برای مدل کردن اینگونه اتصالات نیز پرداختهاند. مدل فنر معادل برای توصیف رفتار این تکیهگاهها در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در ده های اخیر نیز محققین زیادی از فنر برای مدل کردن تکیهگاه تیرها با مقاطع مختلف استفاده کردهاند [72-67].

دانشآموزان اطلاعات را روی کاغ به قصد نشان دادن به معلم مکتوب میکنند و یا اطلاعات مکتوب را روی دیوار مدرسه برای مشاهده دیگران نصب میکنند.

مقالات، روزنامهها و نوشته کتابها منبع دانش هستند .
متون درسی تنظیم شده است .
دانشآموزان انتخاب محدودی در گزینش منبع دارند .
اهداف کاربردی فناوری معلوم نیست و یا دارای انسجام نیست .
تولیدات فکری مثل گزارشها روی کاغذ نوشته و تمام میشوند.
۱۰-گزارش ها متونی را تشکیل میدهند که پیوندی با تولیدکنندگان آنها ندارند.
دانشآموزان گزارشهای خود را از یکدیگر پنهان میکنند و تنها به معلم اجازه خواندن آن را می دهند.
متنها به خانه آورده میشوند و والدین و دیگران به طور فردی در آن سهیم میشوند.
دانش فقط به یک صورت ارائه می شود.
دانش به صورت خطی ارائه می شود.
دانشآموز در سنین پایین از فناوری استفاده نمیکنند آمادگی استفاده از ابزارهای الکترونیکی را ندارند.
۲-۳-۲ – الگوهای نوین تدریس
در قرن بیست ویکم با خواست روبه رشد و فزاینده کیفیتگرایی، در آموزش وپرورش روبه رو هستیم به همین دلیل به رغم توسعه کمی آموزش رسمی در چند دهه اخیر انتقاداتی بر جنبه های کیفی تعلیم و تربیت وارد آمده است، برخی از این انتقادات دلالت بر وجود دانشآموزان بیانگیزه، فارغ التحصیلان بیعلم معلمان فاقد خلاقیت دارند حتی دانش آموزان سطح بالاتر تحصیلی درحال گذر از مسیر از پیش تعیین شده هستند و در جریان یادگیری فعالیت و تحرک ندارند(اطیایی،۱۳۸۴) از سوی دیگر شرکت نکردن دانش آموزان به طور کامل در فعالیتهای یادگیری به آن معنی است که آنها در جریان یادگیری درگیر نشده اند(آقازاده،۱۳۸۱)
بسیاری از نظریه پردازان معتقدند که در یادگیری دانش آموز باید فعال باشد روسو معتقد است نباید هر چیزی را به صورت آماده در اختیار دانشآموز قرار داد. بلکه او باید نیاز به تلاش را در خود احساس کند.(آرمند،۱۳۷۱)
اصولا برای اجرای هر برنامه آموزشی لازم است که ابتدا چهارچوب و خط مشی کلی فعالیتها مشخص شود سپس روش های اجرا و وسایل و امکانات مورد نیازی برای فعالیت و تحقق هدفهای آموزش تعیین و انتخاب گردند تدریس و یادگیری فعال شامل استفاده از استراتژیها است که زمینه ساز فرصت هایی برای فعالیت و عمل است. تدریس و یادگیری فعال اشاره دارد به فرصتهایی برای ارتباط بین معلم و شاگرد و ارتباط بین خود دانشآموزان با یکدیگر و ارتباط بین دانشآموزان و مواد درسی و دیسیپلینهای آکادمیک. برونر معتقد است که دانستنی ها را نباید به صورت مستقیم در اختیار دانش آموزان قرار داد بلکه باید آنها را با مسئله روبهرو کردن تا خودشان به کشف روابط میان مورد راه حل های آن اقدام کنند.(کدیور ،۱۳۷۲) .
۲-۳-۳- رویکردهای نو در تدریس _ یادگیری
با تحول علم و فناوری و پیدایش نظریههای جدید در یادگیری، رویکردهای جدیدی نسبت به علم و روش های آموختن علوم مطرح شده است. امروزه بیشتر دانشمندان در تعریف علم به مطالعه پدیده ها از طریق مشاهدات معتبر و قابل اطمینان و، تحلیل مشاهدات و تفکر درباره یافتهها و ساختن نظریههایی بر اساس توجیه آنچه مشاهده وتحلیل شده است با هم توافق دارند و بر خلاف گذشته آن را به دو بخش عمده تقسیم میکنند : معرفت علمی و فرایند علمی. معرفت علمی عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات و یافته های منظم و منسجم، مانند حقایق، مفاهیم، اصول، قواعد، نظریهها و مفاهیم کلی مربوط به یکی از رشته های علمی(گانیه ،۱۹۸۵)، فرایند علمی نیز شامل روش علمی و نگرش علمی مربوط به آن است. روش علمی مجموعهای از فنون، مهارتها، شیوه های بررسی و در کل فعالیتهای است که دانشمندان در تولید دانش جدید و بررسی درستی و یا نادرستی دانش موجود از آنها استفاده میکنند، مهارتها و شیوهایی مانند فرضیه سازی و پیشبینی، طراحی تحقیق، کاربرد ابزار، جمعآوری داده ها و تجزیه و تحلیل یافتهها (ماتیوز ،۱۹۹۴). نگرشهای علمی بهعواطفواحساسات درونی دانشمندان نسبت به معارف بشری مربوط میشود که در آن داشتن گرایش مثبت نسبت به علم، رعایت صداقت در جمعآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها، تشخیص خطاها و نارساییها، توجه به اصل تغییرپذیری در علم و انعطاف پذیری در برخورد با حقایق نقش مهمی را ایفا میکند(ماتیو، ۱۹۹۹) نظامهای آموزشی برای بهبود بخشی فعالیتهای مدارس به استانداردها منابعی نیاز دارند که بتنهایی کافی نیستند. معلمان به آگاهی و ادراک مطمئنتری از آنچه تدریس میکنند نیاز دارند (ماتیوز،۱۹۹۴ ) به نظر برونر نظامهای آموزشی به جنبشی نیاز دارند که در آن دقیقا با الزام عمیقتری مشخص شده باشد که به کجا میروند و در آینده به چه نوع انسانهای تربیت شدهای نیاز دارند. در این صورت که متخصصان تعلیم و تربیت میتوانند چهار چوب مشخصی را برای تحول یافتن تعلیم و تربیت تعیین کنند و تمام منابع و نیروی کارآمد و دلسوز را به کار بگیرند. او در بیان اینکه” هر موضوعی را میتوان به هر کودکی در هر سنی، به شکلی مشروع آموخت” روشدیگری را انتخاب میکند و میگوید : حیطه هایدانش به وجود نمیآیند، بلکه ساخته میشوند. هرحیطه از دانش را میتوان در سطوح وسیعی از انتزاع و پیچیدگی به وجود آورد(ماتیوز،۱۹۹۴،به نقلاز شعبانی)
در رویکرد جدید تدریس _ یادگیری دانشآموز هم یادگیرنده محسوب میشود و هم محصول یادگیری؛ یادگیرنده است زیرا دست کم در قسمتی از مطالعات خود دست به اکتشاف میزند. اکتشاف نه به این معنا که محتوای آموزشی را در ساخت شناختی خود جای دهد و وحدت بخشد، بدین معنا که توانایی انتقال دانش کسب شده در موقعیت جدید مساله را توسعه بخشیده وخود پنداری مثبت به عنوان حل کننده مستقل مساله را کسب کرده است. همچنین دانشآموز محصول یادگیری است؛ زیرا نه تنها مفاهیم اصلی و اصول و نظریههای جدید را فهمیده و به مطالعه پدیده های طبیعی واجتماعی بپردازد تا بتواند دلایل و شواهد را از تبلیغات، اطلاعات را از خیالبافی، حقایق را از افسانهها، واقعیت را از فریب و اغفال، نظریه را از عقیده، مشاهده را از استنتاج و باورکردنی را از باور نکردنی تمیز دهد. (ماتیوز،۱۹۹۴،به نقل ازشعبانی ،۱۳۸۶)
۲-۳- ۴- پرورش تفکر، رویکردی جدید در فرایند تدریس _ یادگیری
با تحول مبانی نظری و ماهیت علم، رویکردهای جدیدی در تعیین اهدا ف تربیتی وفرایندآموزش مطرح شده است. یکی از بارزترین رویکردها توجه بهتفکر جدید فرایند تدریس _ یادگیریاست. انیس، لیپمن و پاول ۱۹۸۹ معتقدند که تربیت انسانهای صاحب اندیشه باید نخستین هدف تعلیم و تربیت باشد. به نظر پاول محصول نهایی تعلیم و تربیت باید “ذهن کاوشگر” باشد. اندرسون،۱۹۹۷وهارت،۱۹۸۰ برنقش اساسی جستجوی معنا در شناخت تاکید میورزند و معتقدند دانشآموزان باید به طور فعال تلاش کنند، اطلاعات جدید را با دانسته قبلی خود وحدت بخشند وآنچه را مهم و با ارزش است استنباط و انتخاب کنند و به طور راهبردی درباره یادگیری خود بیندیشند. ارنبرگ، ۱۹۸۵) طراح چندین برنامه مهارت تفکر، برای تدریس تفکر در قالب نیازها و منافع فردی و اجتماعی برعقلانیت تاکید میکند و معتقد است وقتی که دانشآموزان فارغ التحصیل میشوند باید قادر باشند عوامل علمی و اخلاقی هوشمندانه را دنبال کنند و جامعه نیز حق دارد چنین انتظاراتی از اعضای خود داشته باشد. به نظر او این تولیدات، که تنها در سایه تفکر دانشآموزان به دست میآید، باید پایه و اساس برنامه ریزی تمام دروس قرار گیرد؛ زیرا هدف اصلی تعلیموتربیت انتقال دانش آموزان از دنیای خود محور مبتنی برتجربیات شخصی محدود و واقعیات محسوس بات حصیلشده، به دنیایی غنی تر انتزاعیتر است که ارزشها، بینشها و حقایق متعدد و گوناگون را در بردارد. متاسفانه به رغم ارائه نظریههای مختلف درباره ضرورت و تقویت تفکر، همچنان بین نظریه و عمل در این زمینه فاصله بسیاری وجود دارد.
بسیاری از صاحبنظران تربیتی معتقدند فقر تفکر دانشآموزان نتیجه حاکمیت روش های سنتی در مدارس است. (گودلد،۱۹۸۳؛سرانتیک،۱۹۸۱). تحقیقات انجام شده در این زمینه بیانگرآن است که هنوز بسیاری از معلمان بیشترین زمان کلاس خود را صرف ارائه مطالب یا طرح سوالهایی میکنند که صرفا جمعآوری مجدد حقایق ساده علمی را میطلبد و فقط یک درصد از زمان صرف شده در کلاس را به سوالهایی اختصاص میدهند که به پاسخ متفکرانه نیاز دارد(سرانتیک،۱۹۸۳). اغلب معلمان با دادن فرصت اندک برای پاسخگویی به سوالها، دانش آموزان را از ارائه نظرهای متفکرانه دلسرد میکنند.(راو،۱۹۷۴ ؛گال،۱۹۸۴).
(آیزنر،۱۹۸۳) در مقالهای تحت عنوان “نوع مدارسیکه نیاز داریم” مشکلات مدارس امروز را یادآور شده میگوید : در مدارس امروز فقط بر مهارتهای خواندن و نوشتن وحساب کردن تاکید میشود، در حالی که این مهارتها ذاتا دارای ارزش نیستند و در تعلیم و تربیت نهی از فضیلتند. مساله این نیست که دانشآموز میتواند بخواند، بلکه این استکه او چه و چگونه میخواند؟ ارزش مدارس در تربیت انسانهای فرهیخته نهفته است آیزنر معتقد است مدارس باید توانایی تفکر بویژه تفکر منطقی و خلاق دانشآموزان را در آنچه میبینند، میشنوند میخوانند پرورش دهند؛ آنچنان که بتوانند عقاید را از حقایق، سفسطه را از استدلال منطقی و شایستگی را از عدم شایستگی تشخیص دهند؛ بویژه در فرهنگهایی که از هر سو تحت تاثیر اطلاعات مختلف قرار دارند. دانشآموزان باید در مدارس بیاموزند که چگونه یادبگیرند، به عبارت بهتر باید بیاموزند که معمار آموزش و پرورش خود باشند.
دستیابی به چنین مهارتی به ممارست و تمرین در تجزیه و تحلیل مباحث نیاز دارد. در مدارس باید زمینه این کار برای دانشآموزان فراهم شود و فرصتهایی نیز در فرایند آموزش آیجاد شود تا در زمینه های مختلف آن به مباحثه ؛ مناظره و تعامل فکری بپردازند و این امر به پرورش استقلال آنان در تصمیمگیری استدلال و قضاوت میانجامد و آنان نحوه دفاع از قضاوت خود را میآموزند. انتقادگری، آنچنان که در هنر متداول است، باید در فرایند تعلیم وتربیت در نظر گرفته شود تا منطق و ارزیابی اندیشه ها جایگزین فن نگارش در کلاس درس شود نظریه های تدریس _ یادگیری در جهت دادن به فعالیتهای آموزشی تاثیر بسیاری دارند.معلمان و برنامهریزان درسی در چهارچوب نظریهها میتوانند به جهان تعلیم و تربیت از منظر خاصی بنگرند و بر جنبه های مختلف کلاس درس تاکید نمایند علاوه بر این، در قالب نظریهها میتوان عملکرد نظامهای آموزشی را تحلیل و ارزشیابی کرد(آیزنر،۱۹۸۳،بهنقلاز شعبانی ،۱۳۸۶)
۲-۳-۵- نظریه های همسو با رویکرد تدریس تفکر و حامی آن
که بر اساس آنها میتوان به تحلیل فعالیتهایی که منجر به تفکرمی شود پرداخت عبارتند از:
نظریههای شناختی
نظریههای فراشناختی
نظریههای ساختن گرایی
۲-۳-۵-الف : نظریه شناختی
روانشناسان شناختگرا، رفتار را وسیله یا سر نخی برای استنباط و استنتاج پدیده های شناختی یا آنچه در ذهن انسان میگذرد میدانند. آنان رفتار آشکار را موضوع اصلی علم روانشناسی به شمار نمیآورند، بلکه بیشتر به فرایند های ذهنی که به اعتقاد آنها رفتار ناشی از آنهاست توجه دارند، به سخن دیگر، شناخت گرایان راههایی را که فرد به شناسایی امور میپردازند بررسی و مطالعه میکنند، از اینرو، یادگیری را تغییرات حاصل در فرایندهای درونی ذهن میدانند، نه ایجاد تغییر در رفتار آشکار(شوئل، ۱۹۸۶). در نتیجه “شناخت”موضوع اصلی پژوهشهای شناخت گرایان است. شناخت به آن دسته از فرایندهای ذهنی اطلاق میشود که از طریق آنها اطلاعات دریافت شده از راه حواس، به روش های مختلف تغییر مییابد، به صورت رمز در میآید و در حافظه ذخیره میشود و در استفادهای بعدی بازیابی میگردد. ادراک، تخیل، یادآوری، بازشناسی، حل مساله و تفکر ازاصطلاحاتی است که به مراحل فرضی شناخت اشاره دارد(وول فولک، ۱۹۹۰). شناختگرایان معتقدند انسان از یک نظام درونی تصمیمگیری برخوردار است که رفتار او را کنترل میکند. آنان تقویت را منبع بازخورد تلقی میکنند، بازخوردی که پیامد تکرار رفتار به فرد خبر می دهد، به عبارت دیگر، تقویت تردید را کاهش میدهد و احساسی از درک و فهم و تسلط در فرد به وجود میآورد .
نظریه پردازان شناختی یادگیرندگان را در فرایند یادگیری پردازش کنندگان فعال اطلاعات تلقی میکنند. کسانی که تجربه میکنند؛ برای حلمساله به جستجوی اطلاعات میپردازند در ساختار ذهن خود آنچه را برای حل مساله جدید مفید تشخیص میدهند، به کار میگیرند، به جای اینکه به طور انفعالی تحت تاثیر محیط قرار گیرند، فعالانه انتخاب، تمرین، توجه و حتی چشم پوشی میکنند و همچنان که در پی تحقق هدفها هستند واکنشهای متعددی از خود نشان میدهند روانشناسان شناختی، موقعیت یادگیری ر عوامل مهم و موثر در فرایند یادگیری میدانند و بر نقش آموختههای قبلی در یادگیری تاکید دارند، زیرا معتقدند، آموختههای گذشته خط مشی یادگیریهای آینده را تعیین میکند(شوئل ،۱۹۸۶). نظریهپردازان شناختی ساختارهای مختلف شناختی و فرایندهایی را که آن ساختارها را به وجود میآورند یا تغییرمیدهند ، بررسی میکنند. دلواپسیهای آنان درباره ساختارها و فرایندها، همواره در عناوین مطالعاتشان منعکس شده است، عناوینی چون حافظه، ادراک، توجه، حل مساله، درک مطلب و مفهوم یادگیری. (وول فولک ،۱۹۹۰)
۲-۳-۵- ب: نظریه فراشناخت
فراشناخت : آنچنان کهروانشناسان مطرح کردهاند دانش درباره فعالیتهای تفکر و یادگیری و کنترل آنها (فلاول، ۱۹۷۶)، یا بررسی دانش فرد، فرایندهای شناختی، تولیدات، یا آنچه بدان مربوط است(مارزانو ودیگران ،۱۹۸۸) و درواقع نظارت فعال، هماهنگی و تنظیم منطقی فرایندهای شناختی در ارائه خدمات به بعضی از اهداف خاص یاعینی است. با چنین تعبیری دانشآموزان در فرایند حل مساله همیشه درگیر نوعی فراشناختی اند.(پاریز،لیپسون وویکسون،۱۹۸۳).
یاماگوچی ضمن تحلیل مفهوم فراشناخت ،آن را به دو مقوله تقسیم می کند :
دانش فراشناختی (شخص، وظیفه و راهبرد).
مهارتهای فراشناختی (نظارت ،کنترل و ارزشیابی ).
وی معتقداست دانش فراشناختی تفکر درباره تفکر است و با دیگر دانشها تفاوت دارد، اما براساس دیدگاه پاریز و وینگود فراشناخت دارای دو جنبه اصلی است.
دانش وکنترل خود : دانش و کنترل خود ، دارای سه عنصر تعهد، نگرش و توجه است.
دانش وکنترل فرایند : که دراین مبحث بر دو عنصر مهم تاکید کردهاند. الف : انواع دانش مهم در فراشناخت ب: کنترل اجرایی رفتار.
رویکرد فراشناختی نیز در تقویت و پرورش مهارتها و راهبردهای تفکر نقش اساسی دارد.ازدیدگاه فراشناخت دانش آموزان باید بر فرایندهای ذهنی خودنظارتی فعال داشته باشند و فعالیتهای ذهنی خود را تنظیم و بازسازی کنند. در تفکر فراشناختی دانش شرطیکه از عناصر مهم فراشناخت است، جزء اجزاء تفکر انتقادی در فرایند یاددهی _یادگیری قلمداد شده است.
۲-۳-۵- ج: نظریه ساختن گرایی
ساختن گرایی مفهومی استعاره گونه در مورد چگونگی فرایند یادگیری است که در سالهای اخیر توجه بسیاری از محققان تعلیم و تربیت را جلب کرده است. پایه های فلسفی ساختن گرای بر اصل خطاپذیری معرفت شناسی استوار است. براساس این نگرش تمام معرفتهای علمی به دلیل فقدان درستی و عدم درک و فهم به طور بالقوه خطاپذیرند (کوبرن،۱۹۹۴).
پوپر در نظریه”عقلانیت انتقادی” با ارائه معیار عقلانی ابطال پذیری به جای تایید پذیری برای بررسی صحت و سقم دانش یا معرفت علمی معیار تازهای را معرفی میکند. براساس این معیار معرفت علمی همواره ماهیت گمانهای دارد، به همین دلیل، هرگز نمیتوان درباره شناخت و معرفت علمی به شکل قطعی و جزمی با توجه به شواهد تجربی اظهار نظر کرد(به نقل ازمهرمحمدی،۱۳۷۸).
از مجموع آراء فلسفی در زمینه فلسفه علم چنین استنباط میشود که از نظرساختن گرایان “معرفت ساخته ذهن انسان است”. معرفت مجموعه ای از حقایق؛ مفاهیم یا قوانین مورد انتظار برای کشف نیست و پدیده ای نیست که خارج از فرد و مستقل از او وجود داشته باشد.
انسان سازنده دانش در فرایند تجربه است. معرفت انسان ساخته خود انسان است(زاهوریک، ۱۹۹۵) نظریه پردازان ساختن گرا برای استحکام پایه های نظری خود به روانشناسی شناختی استناد می کنند.
در رویکرد ساختنگرایی موقعیت یادگیری مهمترین عامل موثر در فرایند یادگیری است. طبق این نظریه مجریان برنامه های درسی باید موقعیتی را فراهم آورند که دانشآموزان در آن از طریق مباحثه استدلالی، که عمل تعامل و تحلیل را تسریع و تسهیل میکند، به تفکر انتقادی بپردازند. همچنین راهبردهای یادگیری مشارکتی وحل مساله مطلوبترین روش برای کسب معرفت علمی است. تاکید بر فرایند ساختار دانش به جای تولید مجدد آن، پرورش اعمال متفکرانه، آموزش و یادگیری مشارکتی، توجه به فراشناخت وخود تنظیمی و خود کنترلی دانشآموزان و یادگیری در محیط غنی و معتبر حل مساله همواره در مرکز ثقل رویکرد ساختن گرایی قراردارد.
به طورکلی در میان مجموعه فعالیتهایی که برای تعلیم و تربیت دانشآموزان انجام میشود بیشترین سهم در تدریس معلم در کلاس درس اختصاص مییابد.(شعبانی،۱۳۸۳) معتقدند چهار ویژگی خاصدر تعریف تدریس وجود دارد که عبارتنداز:
وجود تعامل بین معلم و شاگردان .