۷-۳-۶٫نمایش تصنعی عمل به ضد ارزش:
توجه به دو نکته در این روش حائز اهمیت است. اول این که این روش بایستی با احتیاط کامل اجرا شود تا مبادا نکته منفی در ذهن متربی جای گیرد؛ لذا این امر به مهارت و تبحر مربی نیازمند است، برای تحقق این هدف مربی بایستی بلافاصله پس از اجرای این روش و انجام عمل ارزشیابی، قصد و غرض خود را از اجرای این روش بیان نموده و ضمن تبیین عمل ارزشی صحیح، عمل ضد ارزشی مغایر با آن را به شدت نفی کند. دوم این که این روش نمی تواند به طور متمادی مورد استفاده قرار گیرد، زیرا استفاده ی پی در پی آن، موجب آگاهی متربی شده و منجر به ایجاد عمل و یا گفتار تصنعی از سوی متربی می گردد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

این روش بدین صورت است که مربی با نمایش تصنعی بیان یک ضد ارزش یا ترغیب متربیان به یک عمل ضد ارزش می کوشد تا عملکرد متربیان را در واکنش به مسائل عنوان شده بررسی نماید. به طور مثال: در مراسم صبحگاهی یک دبیرستان، مدیر مدرسه از دانش آموزان می خواهد که برای کمک به قحطی زدگانِ فلان کشور از هیچ کمکی دریغ نکرده و کمک های نقدی و غیرنقدی خود را به مدرسه تحویل دهند. مربی پس از ورود به کلاس، موضوع مطرح شده را عنوان می کند و به متربیان خویش می گوید: شما می دانید که در کشور ما تعداد زیادی از افراد نیازمند وجود دارند که کمک ما می تواند، در رفع مشکلات آن ها موثر باشد. از سوی دیگر، کمک به قحطی زدگان وظیفه سازمان بین الملل و هلال احمر جهانی می باشد و لزومی نمی بینیم که ما در این کار سهیم شویم.
بهتر است پول و مایحتاج را برای کشور خود ذخیره کنیم تا مبادا دچار بحران نشویم به هر حال خدا بزرگ است و خودش به آن ها کمک خواهد کرد. پس از این که مربی چند دقیقه ای درباره ی موضوع یاد شده صحبت کرد. به بچه ها می گوید: شما با نظر من موافقید؟ به نظر شما حق با من نیست؟ مربی پس از بیان این مطلب منتظر اظهار نظر متربیان خویش می ماند و ممکن است بعضی از متربیان به جانبداری از مربی خویش برخاسته و حرف های او را تایید کنند. و عده ای هم باشند که این حرف را تایید نکنند. مربی، پس از محک زدن متربیان و پرسیدن نظرات هریک از آن ها، بلافاصله اعلام می کند که سخنان او صرفاً جهت محک زدن آن ها بوده و با گفته های یاد شده موافق نیست. و سپس به توضیح این نکته بپردازد که ما بایستی به حکم دین به این نکته توجه داشته باشیم که همگی آفریده ی یک خالقیم و در قبال یکدیگر مسئولیم و باید به ارزش های والای انسانی احترام گذاشته و اگر مشکلی برای انسانی پیش می آید و دست نیاز به سوی ما دراز می کند، از هیچ کمکی فروگذار نکرده و به یاری آن ها بشتابیم که شاعر برجسته ی ایرانی « شیخ اجل سعدی » در این باره چنین می گوید:
بنی آدم اعضـای یکدیگرنـد که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضو به دردآورد روزگار دگر عضــوهــا را نمــاند قــرار
توکز محنت دیگران بی غمی نشــاید که نامــت نهنــد آدمـی
(سعدی ، ۱۳۸۶: ۳۳)
۷-۳-۷٫قرار دادن متربی در یک موقعیت وسوسه انگیز:
مربی می تواند براساس سلیقه و تمایل متربیان موقعیتی بسیار جذاب و لذت بخش را برای متربیان فراهم کند. به طور مثال: یک ربع قبل از ساعت نماز ترتیب یک مسابقه ی فوتبال میان دو تیم رقیب را بدهد. یا این که یک فیلم بسیار جذاب که مورد علاقه ی متربیان است پخش نماید.
یا به مناسبت خاصی، ترتیب یک مراسم جشن را بدهد و درست هنگامی که متربیان مجذوب این موقعیت شده اند و بسیار از آن لذت می برند، صدای اذان را از بلندگو پخش کند. در این زمان واضح است که تنها کسانی برای نماز می شتابند که ارزش واقعی فریضه ی نماز را درک کرده باشند و از سوی دیگر به ارزش نمازِ اول وقت پی برده باشند و کسانی که این ارزش را درک نکرده باشند، همچنان به بازی یا تماشای فیلم و یا انجام مراسم جشن خویش ادامه می دهند و در این هنگام مربی می تواند با بهره گرفتن از این فرصت و درست در لحظه ی ارتکاب خطا، اشتباه آن ها را به آن ها گوشزد کرده و پس از ساعت نماز، درباره ی این مکانیسم شیطانی و هوای نفس که منجر به غفلت آن ها شده توضیح دهد.
۷-۳-۸٫تحلیل محتوا:
این روش در زمینه کشف ارزش ها از طریق تحلیل محتوای پیام شفاهی یا کتبی به کار گرفته شده است(خلیفه، ترجمه سیدی، ۱۳۷۸: ۸۵).
فیلم ها، داستان ها و یا وقایع روزمره می توانند منابع مناسبی جهت تحلیل محتوا باشند که به شرح دو مورد آن می پردازیم.
۷-۳-۸-۱٫تحلیل داستان:
مربی بایستی با درایت خویش داستانی با محتوای ارزش های دینی یا اخلاقی انتخاب نماید که در آن نکات ارزشی بیان شده باشد، یا این که تعارضی میان ارزش ها و ضد ارزش هاایجاد شده باشد. سپس متن آن را برای متـربیان با دقـت بخـواند و سپس از آنـان سـوالاتی را پرسیـده و دربـاره ی جوابِ سـوالات نظرخواهی کند. این نظرخواهی می تواند به دو شکل صورت گیرد:
۱-از تک تک متربیان درباره ی محتوای داستان سوالاتی را پرسیده و نظر آن ها را جویا شویم، مزیت این شیوه نظرخواهی این است که مربی به راحتی می فهمد که هریک از متربیان در چه سطحی هستند و اشکالات یادگیری آن ها در کدام قسمت است. و از معایب این شیوه این است که در صورت آگاهی متربیان از نظرهای همدیگر، ممکن است که نظرات اصلی خویش را تغییر داده و نظر دیگری را بیان نمایند و این امر موجب اختلال در ارزشیابی مربی می گردد. شیوه دوم
این است که مربـی از متربیان بخـواهد که بر روی یـک تکه کاغـذ درباره ی سـوالات مطرح شده
اظهارنظر نمایند.
مزیت این شیوه این است که متربیان از نظرات یکدیگر مطلع نشده و نظر واقعی خویش را بیا ن می دارند. اگر مربی از متربیان بخواهد که نام خود را روی کاغذ عنوان نمایند، به راحتی می تواند اشکالات آن ها را به آن ها گوشزد کند؛اما برای این که متربی بدون دلهره و با خیال راحت به سئوالات پاسخ دهد باید از آن ها بخواهیم که از ذکر نام خود خودداری کننداماننوشتن نام تنها عیبی که دارد این است که مربی در صورت برخورد یا کج فهمی یکی از متربیان، نمی داند که این مورد مربوط به کدام یک از آنان می باشد و مجبور است تا موضوع را به صورت جمعی توضیح دهد و رفع اشکال نماید.اما واضح است که در پارهای از موارد مربی نیاز به توضیح و ارشاد موردی دارد،اما به هر صورت جهت جلو گیری از آسیب رسیدن به شخصیت متربیان ،ننوشتن نام آن ها منطقی تر به نظر می رسد .از طرفی مربی می تواند متربیان را در ذکر نام یا عدم ذکر نام مختار بگذارد.
۷-۳-۸-۲٫تحلیل فیلم:
متربی پس از آموزش ارزش ها بایستی قادر باشد تا با دیدن یک فیلم یا شنیدن یک داستان درباره ی نکات ارزشی آن اظهارنظر نماید. یک مربی ماهر می تواند فیلم هایی را که از محتوای ارزشی برخوردارند و یا در آن ها تضاد و کشمکشی میان جبهه ی ارزش ها و ضد ارزش ها وجود دارد، را انتخاب نموده و آن ها را برای متربیان به نمایش گذاشته و به طور انفرادی از آن ها بخواهد تا درباره ی فیلم اظهار نظر نمایند یا این که مربی درباره ی عملکرد شخصیت های داستان فیلم سوالاتی را مطرح می نماید و نظر متربی را جویا می شود و محتوای فکری و نظام ارزشی آن ها را محک زده و مورد ارزیابی قرار می دهد.
همچنین، مربی می تواند با طـرح یک سـوال درباره ی فیلم و ارائه ی چند راه حل درباره ی آن، ازمتربیان بخواهد تا بهترین راه حل را و دلیل انتخاب آن را توضیح دهد. شیوه های کسب نظر متربیان نیز ،دقیقاً می تواند همانند شیوه های یاد شده در روش تحلیل محتوای داستان باشد.
۷-۳-۹٫کنترل نا محسوس متربی :
در این روش، مربی می تواند یک موقعیت امتحان تدارک ببیند و خود از کلاس خارج شده و به طور کاملاً نامحسوس(مثلاً استفاده از کلاسی که بتوان از جایی خاص متربیان را وارسی کرد، یا استفاده از دوربین هایی که به طور نامحسوس در کلاس کار گذاشته شده باشند.) آن ها را وارسی نماید. یا با تدارک یک بازی شطرنج و ترک ناگهانی موقعیت بازی برای چند لحظه، همین کنترل را اجرا نموده و صداقتِ آن ها را محک زند و مراقب باشد که آیا متربیان در زمان عدم حضور وی تقلب می نمایند و یا مهره ها را جابجا می کنند یا خیر؟ و سپس در صورت بروز مشکل یا تخلفی مربی بایدبه گونه ای ماهرانه که لطمه ای به روحیه و شخصیت متربیان نزند به آن ها تذکر دهد.
۷-۳-۱۰٫مشاهده طبیعی:
یکی از شیوه های کارآمد برای شناخت متربی، روش مشاهده ی طبیعی است. در این شیوه مربی ، رفتار و عکس العمل متربی را در موقعیت های گوناگون در کلاس، جلسات خصوصی، اردوهای کوتاه مدت بیرونی، با ریز بینی خاصی ارزیابی می کند. این رفتار باید در شکلی کاملاً طبیعی و بدون جلب توجه متربی انجام گیرد.
ساجدی( ۱۸۸:۱۳۸۴) مشاهده ی دقیـق و منظمِ عملکرد متربی می تواند در تشخیص رونـد فکری
متربی و نحوه ی رشد و تحول اخلاقی و دینی او مفید و مثمر ثمر باشد.
مربی آموزش ارزش ها می تواند از طریق مشاهده ی رفتار متربیان در محیط های مختلف از جمله در کلاس درس، نمازخانه، میدان ورزشی، اردوهای تفریحی، ساعات تفریح و استراحت به بررسی چگونگی عملکرد متربیان در حوزه ی ارزش های اخلاقی و دینی بپردازد و رفتار آنان را با دقت کافی ارزیابی کند و در صورت لزوم مواردی را یادداشت کند ودر وقت مقتضی و با شیوه ای مناسب جهت رفع نقطه ضعف های متربی اقدام نماید و اگر لازم باشد در راهبردهای تدریس خود تجدید نظر کند.
۷-۳-۱۱٫مصاحبه:
مصاحبه یکی از روش های سنتی است که می تواند در ارزیابی های مختلف مورد استفاده قرار گیرد. در این شیوه مربی آموزش ارزش ها، از روی دقت لازم و با توجه به شناختی که از وضعیت رفتاری هر متربی دارد، سئوالاتی را تهیه و تنظیم می نماید و در وقت مناسب با تدارک یک مصاحبه، در یک ارتباط متقابل و مستقیم، آن ها را از متربی پرسیده و به ارزیابی ارزش های دینی و اخلاقی وی می پردازد.
۷-۳-۱۲٫پرسیدن سئوال های خلاق:
حوریزاد ( ۱۰۳:۱۳۸۸) به نقل از گلیفورد سئوالات را به دو دسته تقسیم می کند: ۱-همگرا :آن هایی که تنها به یک پاسخ ختم می شوند.۲-واگرا: آن هایی که تفکر خلاق دانش آموزان را بر می انگیزند و محرک خلاقیت هستند این سئوالات انعطاف پذیر و جوابشان تنها به یک پاسخ صحیح ختم نمی شود. تورنس نیز سئوالات برانگیزاننده را مطرح می کند. او سئوالات را دارای ۴ سطح برانگیزندگی می داند که عبارتند از:
سصح اول :(پائین ترین سطح) سئوالاتی که با « آری » یا « نه» یا به وسیله یک کلمه پاسخ داده می شوند.
سطح دوم: سئوالاتی که فرد را به دادن توضیح بر می انگیزاند.
سطح سوم: سئوالاتی که فرد اطلاعات را به خود یا تجارب خود ربط می دهد.
سطح چهارم: بالاترین سطح ،سئوالاتی هستند که تفکر فرد را به دنیای خیالی و آینده می برند.
مربی آموزش ارزش ها می تواند بر اساس سطوح مختلف سوال های خلاق جهت ارزشیابی میزان موفقیت یاعدم موفقیت آموزش ارزش ها ویا تشخیص نقاط ضعف آن استفاده نماید.. مربی باید لزوماً ازسطوح مختلف سئوال جهت شناسایی میزان رشد شناختی متربیان در زمینه ی ارزش های دینی و اخلاقی استفاده نماید.
در این جا به ذکرچند مثال در این ارتباط می پردازیم که بر اساس سطوح مختلف برانگیزندگی مطرح شده اند.
سطح اول: ۱-آیا هدیه و رشوه به یک مفهوم هستند؟
۲-از نظر شرع کدام یک مذموم شمرده شده اند؟ هدیه یا رشوه.
سطح دوم: ۱-چه تفاوتی میان هدیه و رشوه وجود دارد؟
۲-از کجا می توانید تشخیص دهید که هدیه دریافت می کنید یا رشوه؟
سطح سوم: ۱-اگر تا کنون کسی به شما پیشنهاد رشوه داده است ،درباره ی آن توضیح دهید؟
۲-هنگام گرفتن هدیه و یا پیشنهاد رشوه چه عکس العملی نشان داده اید؟
سطح چهارم: ۱-اگر در آینده ، در پست مهمی مشغول به کار شوید و در ازاء انجام کاری یا
تضییع حقی، مبلغ بسیار هنگفتی رشوه ،به شما پیشنهاد شود چگونه با نفس خود
مبارزه می کنید؟

این روش از رایج ترین روش ها در حوزه اندازه گیری ارزش هاست. پرسشنامه ها فراوان هستند و مجالِ پرداختن به همه ی آن ها نیست و ما هم در دو گروه اساسی، به رایج ترین و کاربردی ترین آن ها بسنده خواهیم کرد:
گروه نخست پرسشنامه هایی است که شامل پرسش های انتخابی از چند امر شبیه به هم می باشد ، از جمله :
۷-۳-۲-۱٫پرسشنامه آلپورت ، فیرنون و لندزی:
از نخستین پرسشنامه ها در اندازه گیری ارزش ها ، پرسشنامه ای است که آلپورت و فیرنون آماده کرده اند و تعدیل آن با همکاری گاردنر لندزی صورت گرفت و هدف آن ، اندازه گیری ارزش های زیر است:
« ارزش اجتماعی» ، که به جنبه های اجتماعی و روابط بین افراد توجه دارد. « ارزش نظری»، که به
جنبه های حقیقت و شناخت مربوط است. « ارزش اقتصادی» ، که به جنبه های مادی و مالی مربوط می شود. « ارزش زیبا شناختی » ، که به شکل و هماهنگی اختصاص دارد . « ارزش دینی » ،
که به باورها و رفتارهای دینی مربوط است. « ارزش سیاسی» ، که به قدرت مربوط می شود.
ملاک سنجش نیز متضمن دو بخش است:
۱-مجموعه ای از بندها که فرد با انتخاب یکی از دو گزینه ، بدان پاسخ می گوید.
نمونه ای از بندها ، چنین است:
-هنگام حضوردریک مجلس بزرگ ( دینی ، علمی ، سیاسی ) از چه چیز متاثر می شوید؟
الف-از تزئینات و پرچم ها
ب- از قدرت گروه و تاثیر آن.
گزینه اول، نمایانگر ارزش زیبا شناختی است و گزینه دوم، ارزش سیاسی را نشان می دهد.
۲-مجموعه ای از پندهایی است که فرد، با انتخاب یکی از چهار گزینه بدان پاسخ می گوید، مانند:
« خوب است کسی که در طول هفته به کار مشغول است، روز تعطیلی اش را…»
الف-با مطالعه کتابهای جدید، به فرهیختگی خود بپردازد.
ب-به گردش و بازی های ورزشی بپردازد.
ج-در مجالس موسیقی شرکت کند.
د-به سخنرانی دینی گوش فرا دهد.
گزینه اول به ارزش نظری اشاره دارد و گزینه دوم ارزش سیاسی، گزینه سوم ارزش زیبا شناختی و گزینه چهارم، ارزش دینی را نشان می دهد.
گروه دوم: پرسشنامه هایی که ارزش ها را از راه مرتب نمودن تعدادی از سوال ها یا گزینه ها، برحسب اهمیت آن ها برای او، می سنجد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۷-۳-۲-۲٫معیار بررسی انتخاب:
وودروف^[۲۶]۱ فراهم آورنـده آن بوده و شامل سه نکتـه مهم است که در زیـر هریک، هشت راه حل
ارائه شده است و از شخص خواسته می شود تا برحسب اهمیت آن ها، آنان را منظم کند. این معیار، از ارزش هایی چون: زندگی خانوادگی، دینداری، صداقت و خدمت اجتماعی و فعالیت عقلی پرده برمی دارد؛ به عنوان مثال، نکته دوم معیار، شامل راه های زیر است: الف-تمرین فعالیت های گروهی در پادگان ها ب-تمرین فعالیتهای سیاسی ج-زندگی آرام و بی دردسر د-اهمیت گروه و جذابیت آن هـ-اهمیت دین و تشویق سازمان های دینی و-زندگی هیجانی ز- مساوات و عدم تبعیض میان افراد ح-رقابت فکری
از پاسخ دهنده خواسته می شود که برحسب اهمیت آن ها، در حل مشکل طرح شده، آن ها را منظم کند(خلیفه، ترجمه سیدی، ۱۳۷۸: ۹۰و ۸۸ و ۸۷).
۷-۳-۳٫قرار گرفتن در میدان عمل:
مزیت این روش، بر روش های انتزاعی از قبیل « سوال پرسیدن » که در آن، فرد به طور لفظی به سوال مربوطه پاسخ می دهد، این است که در روش سوال پرسیدن اگر فرد از آگاهی لازم برخوردار باشد و مهارت سخن وری داشته باشد، به راحتی می تواند با بهره گرفتن از الفاظی وزین و زیبا به سوال پرسیده شده پاسخ دهد و در نتیجه مربی ، از دامنه ی اطلاعات حفظی او در مورد مطالب آموخته شده اطمینان حاصل می کند. اما مربی ماهر می داند و این نکته را درنظر دارد که:
به عمل کار برآید به سخن دانی نیست
بایقین می توان گفت که درمیدان عمل است که فرد، حقیقت وجودی خویش را به نمایش می گذارد نه در میدان الفاظ و کلام. خصوصاً در ارزشیابی آموزش ارزش ها می توان گفت: که این شیوه، از شیوه های موثر ارزشیابی است ؛زیرا نشانگر آن است که آیا ارزش های آموخته شده، به مرحله ی درونی شدن رسیده اند یا خیر؟لذا، مربی بایستی متربی را به طور عملی محک زده و امتحان نماید.
خداوند در قرآن کریم در سوره مبارکه بقره آیه ی ۱۵۵ می فرمایند:
«قطعاً ما شما را به چیزی از ترس، گرسنگی، کاهش اموال و نفوس و فرزندان می آزماییم و تـو ای
پیامبر به شکیبایان نوید ده.»
سوره های مبارکه کهف:آیه ۷، انبیاء: ۳۵ آیه ، تغابن: ۱۵ آیه ، اعراف: آیه ۱۵۴ و ۱۶۸، به این امر اشاره می فرمایند و آزمایش و امتحان در میدان عمل را ملاکی برای ارزشیابی و تشخیص خوب از بد و تمایز مومنین از گمراهان معرفی می کنند. پیامبران بزرگ الهی نیز همواره در معرض آزمایشات سختی قرار گرفتند و همواره از مرحله ی آزمایش سرافراز بیرون آمدند از آن جمله می توان از حضرت ایوب (ع)، حضرت یونس (ع)، حضرت یعقوب (ع)، حضرت ابراهیم (ع)، حضرت اسماعیل (ع)، حضرت یوسف (ع) و حضرت محمد (ص) و… نام برد.
قطب( ۱۳۸۹: ۳۹۷) می گوید: هر خمیره ای برای پختگی نیازمند آتش است. خمیره بشریت نیز برای پختگی اش نیازمند آتش امتحان در بوته مصائب و سختی هاست. ایمان حتی برای صاحبش جز در هنگام ابتلاء آشکار نمی گردد. همان گونه که میخ را به دیوار می کوبی و در وهله اول گمان می کنی این دیوار فرو رفته و محکم شده است؛ ولی از آن اطمینان خاطر نداری و آن را امتحان می کنی.
دیلمی و آذربایجانی( ۱۳۸۷: ۲۰۹) چنین بیان می دارد که امتحان و آزمایش همواره بوسیله عمل است؛زیراابتلاء جز با عمل معنا نمی یابد و در صحنه عمل است که صفات باطنی انسان ظاهر می شود و استعدادها از قوه به فعلیت درمی آید.
براساس این شیوه، مربی متربی را در کام عمل می افکند تا آموخته های او را مورد ارزیابی قرار دهد.
حضرت سیدالشهداء امام حسین (ع) در شب عاشورا در حالی که جمع کثیری از سپاهیان او گرد ایشان جمع شده بودند، فرمودند: « ای مردم من بیعت خود را از خود برداشتم. فردا، همه ی ما کشته خواهیم شد، هر کدام از شما که مایلید از تاریکی شب استفاده نموده و به شهر و دیار خود برگردید ».
قبولِ شـهادت آزمایش بزرگی بود که هر کسی را توان پیروزی در آن نیست ،مرد میدان می طلبد و ایمانی محکم .آزمایش سختی است که به راحتـی می تواند مومنان واقعی را از افـراد به ظاهـر مومن وریاکار جدا کند. در حقیقت می توان با اطمینان گفت که: میدان عمل، قوی ترین میدان برای تمایز حق از باطل است.
۷-۳-۴٫ایجاد موقعیت های معماگونه:
براساس این روش مربی، متربی را در موقعیتی معماگونه قرار می دهد تا با بهره گرفتن از نیروی فکر و اندیشه ی عمیق خود به فعالیت های عملی و تمرین هایی مستقل و فعالانه جهت حل مساله بپردازد. دامنه و طیف چالش ها و مسائلی که مربی آموزش ارزش ها می تواند به متربیان ارائه دهد ،شامل مسائلی در حوزه ی ارزش هاست.این نوع ارزشیابی مستلزم تفکر، استدلال و در نهایت تصمیم گیری و انتخاب است.
موقعیت ها و چالش های ایجاد شده توسط مربی به گونه ای است که متربی، نمی تواند بلافاصله به آن ها پاسخ دهد و این امر نیازمند آن است تا با دقت زوایای مسئله را بررسی نموده و برای آن پاسخی مناسب بیابد. حکایت معروفی است که روزی استادی قصد کرد تا معرفت خداشناسی، شاگردان خویش را مورد ارزیابی قرار دهد؛ لذا در یکی از جلسات درس خویش به شاگردان خود گفت: برای شما مسئولیتی را در نظر گرفته ام و دوست دارم آن را به نحو احسن انجام دهید. صبح فردا، هرکدام از شما یک مرغ برداشته و در محل خلوتی که هیچ کس شما را نظاره نکند آن را ذبح نمائید و چندین بار هم تاکید نمود که شما موظفید، حتماً مرغ را در محلی ذبح کنید که حتی یک نفر هم شما را نبیند. صبح فردا، هریک از شاگردان وظیفه محول شده را به انجام رسانیده و مرغ ها را در محلی خلوت و به دور از چشم دیگران، ذبح نموده بودند، به جز یک نفر از آن ها که از ذبح مرغ ،سر باز زده بود.
بقیه ی شاگردان به او خندیدند و گفتند: تو نتوانستی دستور استاد را اجرا کنی و از آن سرپیچی نمودی. استاد که در کلاس حاضر شد به جز یکی از مرغ ها، بقیه ی مرغ ها را ذبح شده دید. علت را از شاگردش جستجو کرد و گفت: چرااز دستور من سر باز زدی و شاگرد در پاسخ گفت: استاد شما سفارش زیادی نمودید که مرغ را در جایی بکشیم که هیچ کس ما را نبیند و من هر جایی که رفتم، خدا را حاضر و ناظر دیدم؛ لذا نتوانستم با قید شرط شما، مرغ را ذبح کنم . درک عمیقِ شاگرد مورد تعریف و تمجید فراوان استاد قرار گرفت. و علتِ دستور و سفارش خویش را همان گونه که شاگرد بیان کرده بود، عنوان کرد.
این حکایت می تواند یک نمونه ی بسیار جالب برای ارزشیابی یکی از ارزش های دینی باشد. مربی می تواند با تدبر و اندیشه، موقعیت هایی شبیه به این موقعیت را برای متربی ایجاد نماید و آن ها را ارزشیابی نماید.
۷-۳-۵٫درخواست تکرار آموخته ها:
مربی می تواند از متربیان خویش بخواهد تا مطالبی را که آموخته اند برای وی به شیوه های لفظی یا عملی تکرار نمایند. با این عمل مربی می تواند ضمن ارزیابی آموخته های آن ها، نقاط ضعف و مشکلات احتمالی آن ها را کشف نموده و در صدد رفع آن برآید. این ارزشیابی، می تواند در هر سه نوع ارزشیابی اعم از ارزشیابی آغازین، تکوینی و تراکمی یعنی در ابتدای آموزش و جهت آگاهی از آموخته های قبلی ،در حین آموزش و جهت دستیابی به مشکلات متربیان ،در انتهای آموزش جهت اطلاع از میزان یادگیری نهایی متربی ، مورد استفاده قرار گیرد.
به طور مثال: مربی پس از آموزش قرائت نماز، وضو یا تیمم می تواند از متربی بخواهد که نماز را در حضور او قرائت کند یا وضو بگیرد و یا تیمم کند.
حسینی زاده( ۱۳۸۹: ۷۳) به نقل از جابر می گوید: « رسول خدا (ص) از من پرسید: هرگاه به نماز می ایستی، چگونه قرائت می کنی؟ گفتم می گویم: الحمدلله رب العالمین، پیامبر(ص) فرمود: بگو: بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله ربّ العالمین الرحمن الرحیم …»
حمّاد بن عیسی می گوید: « امام صادق(ع) روزی به من فرمود: آیا نیکو نماز می گزاری؟ عرض کردم: آقای من! من کتاب حریز در نماز را حفظم، امام فرمود: حفظ آن بر تو لازم نیست، بلند شو و نماز بگزار! حمّاد می گوید: در برابر امام رو به قبله به نماز ایستادم و رکوع و سجده کردم. امام فرمود: حمّاد نیکو نماز نمی گزاری! چه زشت است برای انسان که شصت یا هفتاد سال از عمرش بگذرد و یک نماز کامل با تمام حدود و شرایطش اقامه نکرده باشد. حمّاد می گوید: در خود احساس سرافکندگی کردم و به امام عرض کردم: فدایت شوم! نماز را به من بیاموز! امام رو به قبله ایستاد و… »

۱-۳- هدف تحقیق
در این پایان نامه، اهل ذمه به صورت تحقیقی مستقل، مورد مطالعه قرار می­گیرد تلاش می­ شود به نحوه­ تعامل مسلمانان با غیر مسلمانان به خصوص اهل ذمه پرداخته شود. این بررسی به ما کمک می­ کند بر خلاف تبلیغاتی که امروزه می­ شود مسلمانان با پیروان دیگر ادیان نه تنها با تسامح و تساهل برخورد می­کردند بلکه در دستگاه­های اداری خود، از آن­ها استفاده می­نمودند.
۱-۴- پیشینه تحقیق(مروری بر تحقیقات داخلی و خارجی)
در مورد موضوع رابطه فرهنگی مسلمانان و اهل ذمه در دوره امویان، بعضی از کتاب­ها به ابعادی از آن پرداخته­ اند؛ ولی این موضوع به صورت کامل و مستقل مورد بررسی قرار نگرفته است؛ از جمله:
زیدان(۱۳۳۳) به وضعیت اهل ذمه و سیاست امویان نسبت به آنان پرداحته است؛ ولی موضوع روابط به طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است.
متز(۱۳۴۳) موضوع یهود و نصارا و پیوستن ملت زرتشتی به اهل ذمه را مورد بررسی قرار داده است و در خلال آن­ها به بعضی از حقوق آن­ها اشاره کرده است. ولی به بررسی روابط فرهنگی میان مسلمانان و اهل ذمه در دوره امویان نپرداخته است.
فرهمند(۱۳۸۱) به معرفی یکی از متون کهن در باب اهل ذمه و همچنین بررسی حقوق و تکالیف اهل ذمه پرداخته است. همچنین به نحوه برخورد امرا و خلفای مسلمان با اهل ذمه که در قلمرو حکومت اسلامی زندگی می­کردند؛ ولی روابط فرهنگی بین مسلمانان و اهل ذمه را مورد بررسی قرار نداده است.
جعفریان(۱۳۸۲) به نشر اسرائیلیات و همچنین محدثانی که وجود داشته و تأثیراتی که آن­ها در بین مسلمانان و جوامع اسلامی داشته اند و نقشی که امویان در گسترش این اندیشه­ها و استفاده­ای که آن­ها در جهت اهداف فرهنگی خود به کار بردند، پرداخته است. بیشتر در زمینه اختلال فرهنگی است و روابط را مورد بررسی قرار نداده است.
عظیمی گرکانی(۱۳۸۷) وضعیت حقوقی اهل ذمه در جوامع اسلامی را مورد بررسی قرار داده است، همچنین به دیدگاه کلی فقه در این زمینه پرداخته است. بیشتر مسائل حقوقی اهل کتاب را بررسی کرده، ولی روابط فرهنگی بین مسلمانان و اهل ذمه را مورد بررسی قرار نداده است.
خاکرند(۱۳۹۰) بیشتر به زمینه ­های مربوط به سیاست جعل حدیث توسط امویان و استفاده­ای که امویان در گسترش اندیشه­ های خود از آن می­کردند، اشاره شده است. سیاست ایجاد اختلال فرهنگی توسط اهل کتاب و تأثیراتی که بر روی مسلمانان داشته است نیز، مورد بررسی قرار گرفته است.
۱-۵- روش تحقیق
روش تحقیق دراین پایان نامه، روش توصیفی و تحلیلی است. شیوه جمع آوری اطلاعات روش کتابخانه­ای می باشد. در این پژوهش سعی شده است با گردآوری اطلاعات در موضوع مورد بحث از منابع اصلی و دسته بندی و پالایش آن­ها بعد از گزینش داده ­ها، از لحاظ صحت و سقم اطلاعات مورد تحلیل و ارزیابی قرار ­گیرد و حاصل این ارزیابی با بهره­ گیری از پژوهش­های جدید به شکلی روشن و شیوا به رشته تحریر در آید.
۱-۶- سؤالات تحقیق
۱- روابط فرهنگی مسلمانان و اهل ذمه در دوره­ امویان چگونه و از چه نوعی بوده است؟
۲- دولت اموی در جهت این رابطه چه سیاستی در پیش گرفتند؟
۱-۷- فرضیه ­های تحقیق
۱- روابط مسلمانان و اهل ذمه گاهی خصمانه و گاهی نبوده است. اهل ذمه از نظر جایگاه در اسلام از حقوق و امتیازاتی برخوردار بودند. رابطه مسلمانان با آن­ها بر اساس اعمال زور و فشار نبوده است. در دوره امویان چون اهل ذمه از توانایی بالایی برخوردار بودند در زمینه ­های خواندن، نوشتن و محاسبه از وجود آن­ها استفاده می­کردند. روابط فرهنگی امویان با اهل ذمه در این چهارچوب آثار و پیامد­های فرهنگی به دنبال داشت. حضور برخی عالمان دینی مسیحی، شاعران، کنیزان رومی و مربیان نصرانی به ویژه در متن جامعه و دربار اموی، به پدید آمدن این پیامد دامن می­زد. به طوری که برخی عقاید و باورهای کلامی مسلمین به طور مستقیم یا غیر مستقیم تحت تأثیر عقاید و القائات آنان قرار می­گرفت. از دیگر پیامدهای فرهنگی تغییر شیوه حکومتی امویان از خلافت به سوی پادشاهی و نیز ایجاد وابستگی به اهل ذمه بوده است.

1. 1. 1. سیاست امویان در ارتباط با اهل ذمه آمیزه­ای از تساهل و سخت­گیری با توجه به موقعیت زمان(شرایط موجود) بود. البته رفتار مسلمین نسبت به اهل ذمه همیشه این چنین نبوده، در دوره امویان نسبت به اهل ذمه سخت گیر بودند و برای بالا بردن سطح درآمد بر تحمیل خود روز به روز می­افزودند. امویان در پی آن بودند که حاکمیت خود را گسترش دهند؛ چون غیر مسلمانان از توانایی بالایی برخوردار بودند به اطلاعات و معلومات آن­ها متوسل شده و از آن­ها در دستگاهای مالی، اداری و اجرایی استفاده می­کردند و از توانمندی­های سیاسی آنان بهره می­گرفتند. چون امویان فاقد بعضی توانایی هایی بودند که اهل ذمه از آن برخوردار بودند.

      (( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱-۸- ارزیابی و نقد منابع
این تحقیق بر محور منابع دست اول و نیز پژوهش­های جدید فراهم آمده است. در زیر به مهم­ترین منابع و مآخذ مورد استفاده در این پژوهش می­پردازیم.
۱-۸-۱-منابع دست اول
الکامل فی التاریخ: کتاب الکامل اثر عزالدین ابوالحسن علی بن محمد معروف به ابن اثیر(م۶۳۰)، مشهورترین و جامع­ترین تاریخ عمومی است و بیشتر آن درباره تاریخ اسلام از آغاز تا سال ۶۲۸ ه.ق است. این کتاب، پیرامون دوره امویان مطالب سودمندی دارد. هم­چنین این کتاب تنها متضمن نقل وقایع و حوادث نیست، بلکه اطلاعات مفیدی در باب احوال اجتماعی، عقاید و رسوم ارائه می­ کند. از این رو می ­تواند در شناخت وضعیت فرهنگی و اجتماعی این دوره سودمند باشد.
تاریخ یعقوبی: مؤلف این کتاب احمد بن ابی یعقوب اصفهانی معروف به ابن واضح یعقوبی است. این کتاب که یک تاریخ عمومی است پیرامون قدرت­یابی امویان تا سقوط این خاندان اطلاعات سودمندی ارائه نمود. این اثر که بیشتر به تاریخ سیاسی این دوره توجه داشته است، می ­تواند در نمایاندن فرهنگ سیاسی این دوران به ما کمک کند. همچنین تاریخ یعقوبی از آن­رو که به ذکر احوال امامان شیعه پرداخته است، در میان اندیشه سیاسی و فرهنگی ائمه می ­تواند مفید باشد
محمد بن سعد(متوفی به سال ۲۳۰ هجری) در طبقات الکبری، روابط پیامبر با مسیحیان ذمی را شرح داده و عهد­نامه منعقد شده با آنان را بیان می­ کند. در این کتاب به مواردی از تعاملات پیامبر(ص) و خلفای راشدین با اهل ذمه اشاره دارد.
سیره النبویه: اثر ابن هشام(متوفی۲۱۸هجری) است. این کتاب، از جمله کتاب­هایی است که زندگانی پیامبر گرامی اسلام را شرح می­دهد. ابن هشام به چگونگی نفوذ مسیحیت در نجران اشاره دارد و این روایات را همراه با قصص و افسانه بیان کرده است. همچنین او به روابط پیامبر(ص) با مسیحیان نجران بعد از بعثت، ماجرای مباهله و صلح با مسیحیان نجران اشاره دارد.گزارش­های ابن هشام در مورد تشکیلات اداری مسیحیان نجران برای آگاهی از وضعیت مسیحیت در نجران کمک قابل ملاحظه ای می­ کند.
مروج الذهب و معادن الجوهر: از جمله تاریخ­های عمومی مهم به شمار می ­آید. این کتاب نوشته مسعودی دارای دو بخش است. در بخش نخست تاریخ خلقت و انبیاء ملل مختلف تا قبل از بعثت را، بررسی کرده است. بخش دوم کتاب با بعثت پیامبر(ص) آغاز و با ذکر حوادث تا سال ۳۳۶ پایان می­یابد. مسعودی در اثرش به بررسی حوادث دوران اموی می ­پردازد. با اینکه مورخ جامعه­نگری است و به شرح مباحث ادیان و مذاهب و سیره نظری و عملی خلفا علاقه خاصی در خلال حوادث تاریخی نشان داده، ولی اشاره قابل توجهی به وضعیت اهل ذمه ندارد.
احمد بن یحیی بلاذری (متوفی به سال ۲۷۹ هجری) کتاب فتوح البلدان را در مورد روند فتوحات مسلمانان در سرزمین­های مختلف به نگارش در آورده است. او فتوح نویس دقیق، همه جانبه­گر و تحلیل­گر است. در شرح یک منطقه در صورت لزوم، به حوادث سیاسی، اجتماعی و فرهنگیان توجه داشته است. جامعه­نگری بلاذری او را بر آن داشته تا اطلاعات با ارزشی از حیات اجتماعی، دینی، سیاسی و اقتصادی ذمیان مناطق مفتوحه ارائه دهد.
۱-۸-۲- تحقیقات جدید:
در این پژوهش از منابع زیر استفاده شده است و از این لحاظ دارای اهمیت هستند که به مبحث امویان پرداخته­اند.
دولت امویان: محمد سهیل طقوش، نویسنده این کتاب است؛ این کتاب یکی از جامع­ترین کتاب­های تحقیقی در مورد حکومت امویان است که از هشت فصل تشکیل شده است. نویسنده در هر فصل، مبحثی از حکومت امویان را تشریح می­ کند که از این جهت دارای اهمیت است.
سیر تمدن اسلامی: دکتر خاکرند در اثر خویش، ضمن تعریف جامع و کاملی از فرهنگ به بیان مؤلفه­ های فرهنگی امویان و همچنین پدید آمدن فرقه­های فکری و استفاده تبلیغاتی امویان از این فرقه­ها پرداخته است. این کتاب از این جهت که شرح کاملی از فرهنگ امویان و تقابل آن با فرهنگ نبوی و علوی ارائه می­دهد، دارای اهمیت است.
وضع مالی و مالیه مسلمین: اثر ابوالقاسم اجتهادی، این کتاب از چهارده فصل تشکیل شده است که در فصل پنجم به بررسی وضع مالی و مالیه مسلمین از آغاز تا پایان امویان پرداخته است. همچنین از این جهت دارای اهمیت است که نحوه برخورد بنی امیه با مسیحیان جهت رسیدن به مطامع مالی در این کتاب به خوبی دیده می­ شود.
فصل دوم
اهل کتاب در قرآن و متون اسلامی
۲-۱- ظهور اسلام
قرن هفتم میلادی، شاهد ظهور آخرین دین بزرگ الهی در شبه جزیره عربستان بود. اسلام رسالت جاودان خداوند به همه بشریت است و آن پایان شریعت­های آسمانی است. اسلام خود را به عنوان آخرین حلقه از زنجیره طولانی نبوت می­داند که، ابتدای این زنجیره به آدم می­رسد. آدم نه تنها پدر بشریت بود بلکه اولین نبی نیز به شمار می ­آید. در حقیقت، فقط یک مذهب وجود دارد که همان اعتقاد به وحدانیت خداست که، جوهره همه پیام های الهی را تشکیل می­دهد و اسلام آخرین شکل آن را ارائه دهد. پیامبر (ص) تأکید داشت حقیقتی که همواره در ادیان سابق وجودداشته است، دوباره تصدیق و تصحیح کرده است. این ویژگی ازلی اسلام نه تنها در جوهره­ی جهانی بودن و سادگی آن، بلکه در نگرش جامعه اسلام به مذاهب و اشکال معرفتی پیشین وجود دارد. اسلام همواره ادعا داشته است که پیامبران پیشین اعم از ابراهیمی و غیر آن، به اسلام تعلق دارند؛ تا جایی که در پارسایی روزمره اسلامی نقش مهم تر دارند (نصر، ۱۳۵۹: ۷-۶).
در قرآن آیات صریحی وجود دارد مبنی بر تبعیت از احکام موسی، عیسی، ابراهیم و سایر پیامبران الهی و این که حدیثی از رسول خدا (ص) نقل شده است که ایشان به مسلمانان فرموده است که:”در اموری که دستوری در احکام اسلامی درباره آن ها یافت نمی­ شود از رویه یهود و نصاری پیروی کنند.” آن حضرت نه تنها با بسیاری از عادات و رسوم ما قبل از اسلام مخالفت نمی­کرد؛ بلکه دستور می­داد به نکات شایسته دوره جاهلی عمل شود و پیروان خویش را به رعایت احترام و حقوق آنان فرمان می­داد. مسلمانان نیز در طول تاریخ هر جا زمام امور را در دست داشتند، حقوق اهل کتاب را نیز رعایت می­کردند.
روشن است که قواعد و قوانین روم و ایران با حفظ قداست اولیه به قوانین مسلمانان راه نیافت؛ بلکه قبول آن­ها صرفاً به لحاظ سهولت و مصلحت و این که مغایرتی با قوانین موضوعه مسلمانان نداشته باشد بوده است(حمیدالله، ۱۳۷۳: ۱/۸۰و۷۹).
پیامبر اسلام (ص) در عین بیان دستور­های الهی و دعوت حق، نهایت تواضع و فروتنی را در برابر آنان (اهل ذمه) اعمال می­کرد. خواستار تحقق اوضاعی بودند که ملت­ها بتوانند در انتخاب مکتب و جهان بینی خاص خویش تصمیم بگیرند. در صورت روشن شدن حق، آزادانه، عقیده­ی توحیدی را بپذیرند و جز خدای یگانه را نپرستند و تسلیم خواست و اراده­ی او شوند. پیامبر اکرم (ص) در نامه­هایشان به رؤسای دولت­ها، هیچ­گاه پیشنهاد و ادغام آن­ها در دولت اسلامی را مطرح نکرد. بلکه فقط به قبول رسالت و گرویدن به آیین اسلام فراخواند و در مواردی به بقای ملک و سلطنت آنان تصریح و تداوم حاکمیت آنان را تضمین فرمودند. سیره پیامبر اکرم (ص) از قرآن کریم گرفته شده است که، حق حیات و رسمیت جوامع گوناگون را به صراحت تضمین می­ کند(عظیمی گرکانی،۱۳۸۷: ۱۰۸).
اسلام ترکیبی متنوع داشت؛ در برخورد با پیروان ادیان دیگر جامعه­ اسلامی از خود تحمل نشان داده و نوعی همزیستی مسالمت آمیز با آنان داشت. این موضوع را مسیحیان در جنگ­های صلیبی فهمیدند(لوئیس،۱۳۸۱: ۱۸- ۱۲).
از نظر اسلام صلح و همزیستی مسالمت آمیز انسان­ها با عقاید و مذاهب گوناگون، ارزش و هدف است که از همان پیدایی با شعار همزیستی مسالمت آمیز دعوت خویش را به جهانیان عرضه کرد. پیامبر نه تنها پیروان سایر ادیان را وادار به پذیرش اسلام نمی­کرد؛ بلکه هرگز اجازه­ی آزار و اذیت آن­ها را نمی­داد. تصدیق ادیان کهن و رفتاری که اسلام با پیروان آن داشت(تسامح مذهبی) وادارشان کرد تا سلاح بگذارند و با دادن جزیه از حمایت اسلام برخوردار شوند؛ این ابتکار سیاسی بزرگ پیامبر اسلام(ص) بود(حتی، بی تا: ۲۹۹).
همین رفتار­های کریمانه پیامبر بود که به اهل کتاب جرأت می­بخشید او را به پیروی از دین خود دعوت کنند. احکام معتدل اقتصادی و تسامح مذهبی نسبت به اهل کتاب، دو نعمتی بود که اسلام برای اهل کتاب به ارمغان آورد.
۲-۲- اهل کتاب در قرآن
با بررسی قرآن کریم در می­یابیم که از میان دو گروه یهود و مسیحیت که به طور مسلم از مصادیق اهل کتابند، بیشتر آیات به معرفی عقاید یهودیان، افکار و عملکرد آنان است. سپس مسیحیت و سرانجام فقط یک­بار از مجوس نام می­برد که از نظر داشتن کتاب آسمانی دارای تردید است. ولی آن­چه از آیات بر می ­آید این است که زرتشتیان اهل کتاب هستند. آنان از لحاظ حدود و حقوق بین مسلمانان و مشرکان قرار دارند.
تعابیر قرآنی از اهل کتاب به دو بخش تقسیم می­ شود:
۱–عنوان های عام : «یا اهل الکتاب»، «من اهل الکتاب»، «ان الذین اوتوالکتاب»، «الذین ءاتیناهم الکتاب» و «الذین أوتوا نصیباُ من الکتاب»
۲– عنوان های خاص مانند: « یا ایها الذین هادوا»، «والذین هادوا»، « یا بنی اسرائیل» و «الیهود» که مربوط به قوم یهود است و «النصاری» و «المجوس» که درباره مسیحیان و مجوسیان می­باشد.
درباره یهود و نصاری به روشنی از آیات بر می ­آید که دارای کتاب­اند، چرا که کتاب هرکدام تورات و انجیل نام برده می­ شود، ولی درباره مجوس به صراحت نمی­ توان از آیات استفاده کرد که آنان دارای کتاب بوده ­اند، چون فقط یک بار در قرآن این واژه به اجمال به کار رفته است. ولی همین قدر بر می ­آید که مشرک نیستند، چرا که مشرکان را در آیه« إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ» (حج/۱۷)، جدا آورده و مجوس در کنار یهود و نصاری مطرح شده است.
مجوس با توجه به این­که در برابر مشرکان در صف ادیان آسمانی قرار گرفته­اند، چنین بر می ­آید که آن­ها دارای دین ،کتاب و پیامبری بوده ­اند .امروزه مجوس به پیروان دین زرتشتی گفته می­ شود و یا لااقل، پیروان دین زرتشت بخش مهمی از آنان را تشکیل می­دهد. زرتشتیان کتابی به نام اوستا داشتند که درحمله اسکندر به ایران از بین رفته است و بعدأ در زمان بعضی پادشاهان ساسانی باز نویسی شده است. از عقائد آن­ها امروزه چیزی که بیش از همه شهرت دارد مسأله خیر و شر یا نور و ظلمت است، به این ترتیب که خدای نیکی­ها را اهورامزدا و خدای شر و ظلمت را اهریمن می­دانند. آن­ها به عناصر چهار گانه، مخصوصأ آتش احترام می­گذارند تا آن­جا که آن­ها را “آتش پرست می­خوانند و هر جا که هستند آتشکده­ای کوچک یا بزرگ دارند(صفایی،۱۳۸۳: ۱۵۲).
همان­گونه که در بیان، از دین زرشتی در قرآن به عنوان «مجوس» سخن رفته است و در شمار ادیان الهی قرار گرفته است.
“إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالصَّابِئِینَ وَالنَّصَارَى وَالْمَجُوسَ وَالَّذِینَ أَشْرَکُوا إِنَّ اللَّهَ یَفْصِلُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ”«البته خدا بین اهل ایمان، یهود، صابئان، نصاری، گبران و آنان که به خدا شرک آوردند محققاٌ روز قیامت جدایی افکند (هر کس را به جایگاه استحقاقش برد) که خدا بر (احوال و پاداش) همه موجودات عالم (بصیر و) گواه است»(قرآن، حج: آیه ۱۷).

آموزش ارزش ها همچون هرآموزش دیگری نیازمند محتواهای آموزش منحصر به خود می باشد از طرفی انتخاب محتواهای آموزشی بایستی بر اساس اصول و معیارهای خاصی تهیه و تنظیم گردد که اگر مربی به این معیارها بی توجهی نماید قطعا در امر آموزش موفقیتی را کسب نخواهد نمود.این معیارها عبارتند از:۱- اهمیت: محتوای انتخاب شده باید از درجه بالای اهمیت برخوردار باشد.آن چه که انتظار داریم مخاطبان یاد بگیرند و انجام دهند باید در محتوا لحاظ گردد. مفاهیم و اصول اساسی به منظور تحقق اهداف برنامه آموزشی باید در محتوا مطرح شوند. این اصول عبارتند از این که ۱-قسمت اعظم محتوا باید شامل پیام هایی باشد که تاکید زیادی بر آن داریم ۲-اعتبار: مربی ماهر بایستی تلاش نماید تا با توجه به تسلط و آگاهی خویش از حوزه ی مباحث ارزشی به طرح محتواهایی بپردازد که از اعتبار لازم برخوردار باشند و از پرداختن به مباحثی که سندیت ندارند پرهیز نماید. لذا محتواهای ارائه شده در آموزش ارزش ها بایستی از پشتوانه ی محکمی از جهت اعتبار و سندیت برخوردار باشند. ۳-سودمندی: در آموزش ارزش ها مربی بایدبه دنبال تهیه محتواهای سودمندی باشدکه از جمیع جهات برای آموزش گیرنده مفید باشند؛ مربی می تواند برای ارائـه محتواهای ارزشی سودمنـد تر از چهار نـوع طرح ارائه شده توسط صاحب نظران مختلف استفاده نماید این طرح ها عبارتند از: طرح « موضوع-مدار » یعنی ارائه محتواهایی که بتوانددانشی را که در شغل آینده و فعالیت های دیگر بزرگسالی فردکاربرد دارد ،به فراگیران بیاموزد .محتواهای«فراگیر-مدار» یعنی محتواهایی که بتواند فرد را در به دست آوردن یک درک صحیح از «هویت خود» و کسب معنا در زندگی کمک کند و«مسئله- مدار»یعنی ارائه محتوایی که در غلبه با مشکلات اجتماعی و سیاسی کاربرد مستقیم داشته باشد.۴-انطباق با زمان آموزش و موقعیت های زمانی و مکانی : تهیه و تنظیم محتوا باید بر مبنای پیش بینی مدت زمانی باشد که برای آموزش نیاز است و همچنین بر مبنای مکان ارائه محتوا باشد. بـه طور مثـال مربی می تواند درآستانه ی اعیاد مذهبی خاص و یا مراسم عزاداری خاص به تهیه و تنظیم ، محتواهای لازم در رابطه با ارزش های دینی و اخلاقی متناسب با این موقعیت های زمانی بپردازد. از طرف دیگر مربی می تواند با توجه به موقعیت های مکانی خاص، به تهیه و تنظیم محتواهایی متناسب با آن مکان های خاص بپردازد. ۵-انعطاف پذیری: برای آموزش ارزش ها ، شایسته است تا مربی به این معیار توجه ویژه ای داشته باشد ، زیرا با توجه به گستردگی حوزه ی ارزش ها ، در هنگام تدریس امکان کشیده شدن دامنه ی بحث به مطالب جانبی وجود دارد؛ لذا محتوی باید به گونه ای تهیه و تنظیم شده باشد که قابلیت رجوع به مسائل جانبی را داشته باشد و احیاناً محدودیت های زمانی ، مانع از دسترسی کافی یادگیرنده به محتوای بیان شده نباشد. ۶-ارتباط محتوا با هدف: از جمله اصول اساسی که بایستی در طرح یک محتوا مد نظر قرار گیرد ارتباط محتوا با هدف آموزشی می باشد. قرار گرفتن محتوا در جهت و سمت و سوی هدفِ آموزش منجر به حصول به مقصد و موفقیت فعالیت های آموزشی می گردد. ۷-جذاب بودن محتوا : محتواهای آموزشی باید به گونه ای باشد که قدرت جلب توجه و تمرکز حواس فراگیران را دارا باشد ، جذابیت محتوا باعث افزایش میل به یادگیری و افزایش بازدهی آموزش خواهد شد. ۸- تناسب با پیشینه ی تجربی فراگیر: محتوا بایستی متناسب با تجربیات ِخانه و جامعه ای باشدکه کودکان از آن جا آمده اند. اگر مربی تلاش کند تا محتواهای آموزش ارزش ها در راستای تجربیات گذشته کودکان باشد این امر منجر به سهولت آموزش و سهل الوصول شدن دستیابی به هدف آموزش می گردد. ۹-پایه ی یادگیری مستمر و آموزش های بعدی: این مسئله یکی از موضوعات قابل توجه در مبحث آموزش ارزش ها می باشد؛ زیرا مباحث ارزشی به ویژه ارزش های دینی و اخلاقی، پایه و اساس یکدیگر هستند و می توانند به نوعی تکمیل کننده ی یکدیگر باشنداز طرفی ارزش های موجود در هریک از دومقوله ی دین و اخلاق نیز به تنهایی می توانند زمینه ساز یکدیگر باشند. بدین مفهوم که هریک از ارزش های دینی بستر مناسبی جهت ارزش دینی دیگری می باشند. ۱۰-فرصت دادن به انواع فعالیت های یادگیری: تجربیات یادگیری باید به گونه ای فراهم شود که فعالیت های متعدد یادگیری را برانگیزد. ۱۱-تناسب محتوا با مراحل رشد و توان فراگیران: محتوای تدریس نیز نبایستی به گونه ای باشد که خارج از سطح درک و فهم و توان یادگیری، یادگیرنده باشد .در انتخاب محتوی بایستی سطح معلومات یادگیرنده و سن و قابلیت های مربوط به مراحل رشد یادگیرندگان مورد توجه قرار گیرد. ۱۲-کمک به رشد همه جانبه فرد: در آموزش فرد بایستی به تمام جوانب شناختی ، عاطفی ، اجتماعی ، اخلاقی ، ایمانی و جسمانی فرد توجه شود و مقدمات لازم برای رشد آن ها فراهم گردد وجود آدمی از ابعاد مختلف تشکیل شده است .۱۳-انتخاب محتوا بر اساس روشی که قصد آموزش آن را داریم.توجه به این نکته لازم است که هر محتوایی را بایستی با روش خاصی آموزش داد و تمامی محتواها را نمی توان با یک روش، آموزش داد. ۱۴ -علاقه آموزش گیرنده: اگر محتوا به گونه ای باشد که علاقه مربی را برانگیزد جریان آموزش با سهولت بیشتری ادامه می یابد ؛زیرا موجب ایجاد انگیزه در آموزش گیرنده می گردد .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نکته مهم دیگری که باید در آموزش ارزش ها مد نظر مربی قرار گیردنحوه ی سازمان دهی محتوا است که که بایستی بر اساس ملاک های زیر باشد:
۱-توالی(تقدم و تاخر ): ترتیب ارائه مفاهیم و مطالب در ارائه محتوا حائز اهمیت فراوان است.
که این مورد یکی از زمینه های عمده بروز اختلاف نظر درسازماندهی محتوای برنامه است.امادر بیشتر محتوا ها موارد زیر به عنوان ملاک های سازمان دهی محتوا به کار می روند.
الف-سازمان دهی محتوا از ساده و آسان به شکل پیچیده:مطالب ساده و آسان ، کار ایجاد انگیزه را برای یادگیری راحت می کند و آمادگی و انگیزه فرد را برای آموزش موارد پیچیده تر فراهم می کند. ب-سازمان دهی محتوا از کل به جزء : شایسته به نظر می رسد که موارد جزئی قبل از موارد کلی آموزش داده شوند. ج-استفاده از روش سازمان دهی مطالب: به طور مثال در آموزش نماز خواندن ابتدا ، مربی بایستی قبل از آموزش به فراگیر بفهماند که برای چه کسی نماز می خوانیم؟ چرا نماز می خوانیم؟ نماز نخواندن چه عواقبی را در پی دارد؟ نماز خواندن چه فوایدی را در پی دارد؟ و پس از تثبیت مفهوم نماز در ذهن متربی و پذیرش مقبولیت آن توسط وی به آموزش آن بپردازد. چ-سیر حرکت از معلوم به طرف مجهول: محتوای آموزش به گونه ای تعین شود که با معلومات فعلی یادگیرندگان آغاز شود و به طرف دانش جدید حرکت کند. ح-استفاده از ترتیب عملکرد: این اصل می رساند که ترتیب تدوین محتوا باید بر اساس روال انجام گرفتن وظایف اثر بپذیرد. در مورد آموزش ارزش ها این مورد را می توان به این شکل بیـان کرد که بـه
طـور مثـال در هنگام آموزش نماز بایستی تمام ارکان ، مستحبات یا واجبـات نماز به ترتیب خاص
خود خوانده شوند.
۲-مداومت یا استمرار: همچون سایر فعالیت های یادگیری ، در آموزش ارزش ها نیز مداومت و استمرار در تکرار و تمرین محتواهای ارزشی می تواند تاثیر بسزایی در تثبیت ارزش ها بر ضمیر فراگیران داشته باشد. ۳-وحدت و یکپارچگی:یعنی در تمام دروس بایستی به طور غیر مستقیم به امر آموزش ارزش ها توجه شود.
در راستای موارد یاد شده به عنوان معیارهای انتخاب و سازمان دهی محتواهای مناسب جهت استفاده درآموزش ارزش ها ،به معرفی محتواهای مناسب جهت آموزش ارزش ها پرداخته شده است؛زیراآموزش بدون در نظر گرفتن محتوایی مناسب، تلاشی بی ثمر است. وجود محتواهایی با مضامین ارزشی به ویژه ارزش های دینی و اخلاقی از ضروریات یک آموزش موفق می باشد. تحقیق حاضر برای پاسخ به این سوال، محتواهای زیر را جهت آموزش معرفی نموده است.
۱-.قرآن. ۲-نهج البلاغه ۳-ادعیه و احادیث و روایات۴-طبیعت ۵-تاریخ ۶-متون ادبی (شعر، داستان ،ضرب المثل های اصیل) ۷-تجربه ۸-خود (انسان) ۹-جامعه ۱۰- اسوه های جامعه و تاریخ ۱۱-رسانه های صوتی و تصویری
-سوال چهارم در این تحقیق عبارت است از این که:نکات مرتبط با روش ها و فنون تدریس در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی کدامند؟ روش ها همچون ابزار اصلی کار می باشند که بدون آن ها، کار عملاً به تعطیلی و نافرجامی منجر می شود. تهیه روش های مناسب و مفید یکی دیگر از ملزومات اصلی آموزش ارزش هامی باشد. تحقیق حاضر در ابتدا به سوال بالابا یک جواب کلی، پاسخ می دهدکه عبارت است از ارائه نکات لازم جهت انتخاب روش های آموزش ارزش ها.این نکات عبارتند از: ۱-برآورد زمان : برآوردی از زمان مورد نیاز برای آموزش مطلب مورد نظر با توجه به روش اتخاذی جهت آموزش از نکات اساسی یک آموزش موفق می باشد. ۲-منابع آموزشی مورد نیاز: منابع آموزشی که برای اجرای آموزش و رسیدن به اهداف مهم هستند باید با دقت شناسایی شوند.۳-تکالیف فراگیر: در این بخش ، فعالیت ها و تکالیفی که فراگیران برای یادگیری و رسیدن به اهداف آموزشی باید انجام دهند مشخص می گردند. ۴-تناسب روش ها با هدف: مهم ترین معیار روش مناسب عبارت است از تناسب روش با هدف یا تناسب مجموعه روش ها با مجموعه اهداف آموزشی مورد نظر در برنامه ی درسی. این هدف ها عبارتند از: الف)هدف های شناختی ب) هدف های عاطفی ج)هدف های روانی ، حرکتی ۵-تنوع و جذابیت روش: جذابیت و تنوع روش های به کار گرفته شده ، باعث جذب انگیزه ، علاقه و دقت فراگیران خواهد شد. و مانع از یکنواختی و خستگی می گردد. ۶-تناسب روش با توانائیها و ویژگی های یادگیرنده: روش تدریس نیز نبایستی به گونه ای باشد که خارج از سطح درک و فهم و توان یادگیری، یادگیرنده باشد۷٫-تناسب با شرایط و امکانات محیطی و مالی: بدون محاسبه امکانات مالی و محیطی آموزش با شکست مواجه می شود. ۸-کمک به فراگیران در انجام فعالیت و ایجاد تفکر: روش ها باید به گونه ای تدارک دیده شوند که فراگیران را به اندیشه و فعالیت وادار نماید و منجر به پویایی فراگیر گردد. ۹-تناسب روش با محتوا: باید بین محتوا و روش ارائه آن هماهنگی عملی وجود داشته باشد. رابطه محتوا و روش ارائه آن به حدی نزدیک است که به جرات می توان گفت هر محتوایی با هر روشی قابل انتقال نخواهد بود.
سوال چهارم مطرح شده در این تحقیق عبارت است از این که: نکات مرتبط با رزش ها و فنون تدریس در آموزش ارزش های دینی و اخلاقی کدامند؟
با پاسخ به این سوال مهمترین بخش تحقیق یعنی روش ارائه آموزش ارزش ها ارائه می شود.
محقق در این تحقیق به ارائه یک روش کلی به نام روش پلکانی آموزش ارزش هاپرداخته است. این روش، از سه قسمت عمده تشکیل شده است که عبارتند از: الف) مرحله اول ، تحت عنوان مرحله ی قبل از آموزش یامرحله ی «آمادگی و آگاهی» نام گذاری شده است. در این مرحله مربی سعی می نماید تا با ایجاد آگاهی و آمادگی، زمینه لازم را جهت آموزش ارزش ها فراهم نماید. برای این منظور مربی به طی مراحل زیر اقدام می نماید: ۱) تعیین هدف ۲) ایجاد عشق و علاقه و انگیزه نسبت به وصول هدف ۳) شناخت متربی و تعیین نقطه شروع ۴) تزکیه قبل از تعلیم ۵) ایجاد آگاهی نسبت به اصول اولیه مقوله و ارزش ها که شامل (توضیح و تبیین ارزش ها و ضد ارزش ها می باشد.) تمامی مسائل یاد شده گامیست در جهت زمینه سازی و بسترسازی مناسب جهت ورود به مرحله ی دوم .
ب) مرحله ی دوم، تحت عنوان مرحله ی آموزش یامرحله ی «پایه گذاری» نام گذاری شده است. در این مرحله محقق سعی می کند به ارائه های روش های مختلفی که می توانند توسط مربی جهت اجرای مرحله دوم از روش کلی آموزش ارزش مورد استفاده قرار گیرد،اشاره می نماید. مربی می تواند در مرحله دوم از روش آموزش پله کانی ارزشها و در ادامه ی مرحله قبلی، به صلاحدید خود یکی از این روش ها یا ترکیبی از چند روش را به کار برده و فرایند آموزش پله کانی ارزش ها را اجرا کند . این روش ها عبارتند از:
۱-روش شعر ۲- روش بازی ۳- روش تقویت نگاه۴- روش داستان گویی ۵-مقایسه ۶ – روش
تصویر سازی (که شامل تصویر سازی از آینده و تصویر سازی از گذشته می باشد. ) ۷ – روش مشاهده و تقلید ۸- روش مشاهده و تقابل ۹- روش معرفی و تقلید ۱۰- روش معرفی و تقابل۱۱-روش تمثیل ۱۲-روش سوال تأکیدی و برانگیزاننده ۱۳- روش سقراطی یا دیالکتیک ۱۴- روش سوال و جواب ۱۵- روش ابطال، تخلیه، جایگزین ۱۶- روش تحلیل دعا ۱۷- روش بیان حکمت و برهان ۱۸ -روش تحلیل آیات قرآن ۱۹- روش رسانه ای ۲۰ –روش تحلیل تاریخ و عبرت آموز ۲۱- روش موعظه و اندرز ۲۲ – روش تذکر و یادآوری۲۳- روش ایفای نقش ۲۴- روش تحلیل و تصریح ارزش ها ۲۵- روش مناظره ۲۶-روش سنتی یا تلقین ۲۷٫روش فراگیر ۲۸-روش قرار گرفتن در محیط ارزشی ۲۹-روش همدلی۳۰-روش توضیح و تبیین ارزش ها۳۱ –روش بیان معیارها۳۲٫روش تحلیل ضد ارزش ها و تبیین خطرات حاکم بر آن ها ۳۳ -استدلال و قضاوت اخلاقی ۳۴-روش آموزش تلفیقی با سایر دروس .
ج) مرحله ی سوم، تحت عنوان مرحله بعد از آموزش یا مرحله ی «پرورش» نام گذاری شده است. در این مرحله مربی سعی می کند با ایجاد بینش عمیق، متربی را ازسطحی نگری دور ساخته و مهارت های تشخیص ارزش از ضد ارزش و یا از شبه ارزش را برای وی فراهم می کند. این مرحله شامل سه مرحله ی اصلی و تعدادی مرحله ی فرعی می باشد.
۱- افزایش دامنه توانایی شناخت متربی در حوزه ی ارزش ها که این مرحله شامل مراحل ریزتر از جمله:الف) معیار ارزشی ب) اقسام ارزش ها ج) ارزش مطلق و غیر مطلق د) سلسله مراتب ارزشی، می باشد.
۲- مرحله ی ایجاد بصیرت و راه کارهایی جهت دوری از قضاوت های سطحی و عجولانه می باشد که این مرحله نیز شامل مراحل فرعی از این قبیل می باشد.
الف) معرفی راه های شناخت ارزش ها
ب) شناخت تمهیدات و مکانیسم هایی شیطان و هوای نفس که مانع از تشخیص ارزش هاست. که این مکانیسم ها در ایجاد افتراق میان ارزش ها و ضد ارزش ها به متربی کمک زیادی می کنند.
ج) رعایت اعتدال ومیانه روی( که در این بخش، افراط و تفریط در چهار قوه ی عقل و غضب و شهوت و قوه ی و همیه بیان می شود.)
۱- قوه ی عقل که شامل تند روی در عقل، جهل بسیط یا تفریط در عقل می باشد . ۲- قوه ی غضب که شامل تفریط در غضب و افراط در غضب می باشد . ۳- قوه شهویه که شامل
افراط در قـوه شهویه و تفـریط در قوه شهویه می باشد. ۴- قوه ی وهمیه که شـامل افراط در قوه
وهمیه و تفریط در قوه ی وهمیه می باشد.
د) بیداری وجدان اخلاقی وایجاد مسئولیت اخلاقی ۳- مرحله ی تکرار و تمرین که مرحله ی آخر از مرحله ی بعد از آموزش می باشد که پس از طی این مرحله ارزش ها ،در فرد به صورت عادت در می آیند (البته عادتی که معقول و پسندیده باشد،نه عادتی نفهمیده و نسنجیده.)
با پایان این مرحله انتظار می رود که فرد ارزش ها را فرا گرفته و تا حد بسیار زیادی در خود نهادینه کرده باشد که بعد از این مرحله، همت، تلاش و پی گیری سایر نهادهای تربیتی از جمله خانواده، همسالان و جامعه را می طلبد که همگام و همسو با فرایند آموزش ارزش ها و همیار و همراه با مربیان و مسئولین آموزشی مدارس حرکت نمایند و زمینه های تقویت و نهادینه کردن هر چه بیشتر ارزش ها و احتراز از ورود به مرز ضد ارزش ها را فراهم نمایند.
-سوال پنجم این تحقیق عبارت است از نکات مرتبط با ارزشیابی در آموزش در ارزش های دینی و اخلاقی کدامند؟
حاصل کار یک فرایند آموزشی زمانی مشخص می شود که از یک ارزشیابی دقیق برخوردار باشد و مربی موظف است تا ضمن طراحی سایر قسمت های آموزش، به طراحی مرحله ی ارزشیابی که نمایانگر نتیجه ی نهایی حاصل از مرحله آموزش می باشد بپردازد.و سپس به گونه ای ماهرانه به تحلیل ارزشیابی انجام شده بپردازد. از جمله فواید ارزشیابی این است که۱- اشکالات و ابهامات احتمالی متربیان در طی فرایند آموزش نمایان شده و مربی می تواند در جهت رفع آن ها تلاش نماید. ۲- مربی می تواند در فرایند آموزش خویش و به ویژه در روش های تدریس خویش تجدیدنظر نماید و نقطه ضعف های احتمالی را شناسایی و رفع نماید. ارزشیابی لزوماً در پایان مرحله ی آموزش صورت نمی گیرد و می تواند در برگیرنده ی سه نوع خاص باشد.
۱-ارزشیابی آغازین که در ابتدای ورود به فرایند آموزش و جهت بررسی معلومات قبلی متربی و یا میزان معلومات وی از آن چه که قرار است تدریس شود صورت می گیرد.
۲-ارزشیابی تکوینی که در طی فرایند آموزش و به منظور کشف اشکالات متربیان صورت می گیرد.
۳-ارزشیابی تراکمی که این ارزشیابی در پایان فرایند آموزشی به جهت شناخت مشکلات یادگیری متربی و یا کشف مشکلات موجود در فرایند آموزش و روش های آموزشی معلم صورت می گیرد.
در انجام یک ارزشیابی موثر و کارآمد باید نکات ظریفی مورد توجه قرار گیرد مسائل و مراحلی که باید در تحلیل و تعیین نظام ارزشیابی مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:
الف-تغییرات مورد نظر:مربی با در نظر گرفتن هدف های تعیین شده در برنامه آموزشی خود ،به راحتی به سنجش این مطلب می پردازد که آیا تغییرات مورد نظر در راستای تحقق در یاد گیرنده حاصل شده است یا خیر.
ب-تعیین معیار موفقیت شاگرد که برای قضاوت درباره عملکرد او مورد استفاده قرار خواهد گرفت: این معیار ممکن است به صورت مطلق یا نسبی تعیین شود.مربی باید مشخص کند که فراگیر باید به چه سطحی از معلومات برسد تابتوان آن را ملاک موفقیت وی به شمار آورد.
ج-تعیین نوع سوالات مورد استفاده در ارزشیابی: باید دقیقاً مشخص شود که از چه نوع سئوال هایی در ارزشیابی استفاده خواهیم کرد . ارزشیابی ارزش های آموخته شده ، می تواند به صورت شفاهی و یا عملی صورت گیرد.
انواع ارزشیابی مناسبِ ارائه شده جهت آموزش ارزش ها عبارتنداز ۱- استفاده از روش بالینی ۲ – پرسشنامه که شامل پرسش نامه ی آلپورت، فیرنون و لیندزی و معیار بررسی انتخاب و پرسشنامه معلم ساخته می باشد. ۳- قرار گرفتن در میدان عمل ۴- ایجاد موقعیت های معمارگونه ۵ – درخواست تکرار آموخته ها ۶- نمایش تصنعی عمل به ضد ارزش ۷- قرار دادن متربی در یک موقعیت وسوسه انگیز ۸- تحلیل محتوا ( شامل:۱-تحلیل داستان ۲- تحلیل فیلم ) ۹- کنترل نامحسوس متربی ۱۰- مشاهده ۱۱- مصاحبه ۱۲- پرسیدن سوالات خلاق ۱۳ – انواع داستان ها شامل آزمون های داستانی ۱۴-داستان های نیمه تمام .
با بهره گرفتن از روش های ارزشیابی یاد شده مربی می تواند متربیان را محک زد و مشکلات یادگیری آن ها ،مشکلات تدریس خود و یابه طور کلی موفقیت و یا عدم موفقیت آموزش را مشخص نماید.
۸-۳٫پیشنهادهای تحقیق:
۱٫انجام تحقیقاتی در راستای این تحقیق در رابطه با تعیین سن دقیق به کارگیری هریک از روش های یاد شده .
۱٫تلاش برای ایجاد فضا های آموزشی-تربیتی مناسب در جهت استفاده ی مستقیم یا غیر مستقیم از
روش های یاد شده در رابطه با آموزش ارزش ها به ویژه در مدارس کشور.
۲٫آموزشِ دانش پژوهان رشته های دبیری و به ویژه مراکز تربیت معلم با توجه به نکات یاد شده در رابطه با آموزش دهنده یا مربی ،و تلاش در جهت مزین کردن آن ها به این صفات وآشنا نمودن آن ها با روش های آموزش وشیوه های ارزشیابی ارائه شده در این تحقیق.
۸-۴٫توصیه های تحقیق:
به یقین می توان گفت که تهیه و تنظیم تحقیق حاضر گام بسیار کوچکی در جهت آموزش ارزش ها می باشد و نیاز به طراحی و تنظیم تحقیقات بسیار وسیع در خصوص زوایای مختلف آموزش و نهادینه کردن ارزش ها دارد.
از آن جایی که آموزش ارزش ها، تنها با تلاش مربی ومدرسه امکان پذیر نیست، و اگر تا حد زیادی هم این امکان وجود داشته باشد، در پاره ای مواقع اثر تخریبی عوامل جانبی دیگرکه از جمله ی مهم ترین آن ها می توان به محیط خانوادگی و اجتماعی اشاره نمود، باعث می شود که آموزش ارائه شده به مرور زمان رنگ باخته و تحت تأثیر عوامل بیرونی دچار تضعیف و یا نابودی گردد؛ لذا شایسته است که این مهم از پایه و اساس اصلاح گردد. بدین معنی که تحقق هدف آموزش و دستیابی به ارزش های والای انسانی، هماهنگی و همسویی تمام نهادهای اجتماعی و در رأس آن ها «هماهنگی دولت» را می طلبد، تا با برنامه ای منسجم و سازمان یافته که این برنامه هم نیازمند صرف وقت زیاد و مطالعات دقیق و حساب شده می باشد، به تحقق این مهم در جامعه کمک کند.
بهترین نهادهای موثر در امریاری رسانی که برای اجرای این طرح پیشنهاد می شوند، سازمان وزارت آموزش و پرورش،صدا و سیما و محققان می باشند تا با بهره گرفتن از کارشناسان خبره در زمینه ی مسائل اخلاقی و دینی، به تهیه و تنظیم برنامه هایی در این راستا بپردازند و به دور از تناقض گویی در رفع این مشکل اقدام نمایند.
۸-۴-۱- توصیه به وزارت آموزشی و پرورش:

۹-نظریه اسکینر: سیر از امور جزئی به کلی (موسی پور ، ۱۲۲:۱۳۸۲).
بسیاری از صاحب نظران اصول زیر را برای سازمان دهی محتوا بیان می دارند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الف-سازمان دهی محتوا از ساده و آسان به شکل پیچیده:
مطالب ساده و آسان ، کار ایجاد انگیزه را برای یادگیری راحت می کند انسان ها معمولاً در حل مسائل و پشت سر گذاشتن موانع احساس شعف نموده و خود را افرادی توانا می یابند. چنین شور و شعف و احساس توانمندی انگیزه درونی را برای یادگیری چند برابر می کند. مطالب ساده اغلب مطالب پایداری بوده و بیشتر این دسته مطالب شکل دهنده ی اجزای محتواهای پیچیده و دشوار هستند (آقا زاده واحدیان ، ۶۴:۱۳۷۷) .
به طور مثال آموزش ارزش هایی چون ، مهربانی ، دوستی ، محبت به مراتب آسان تر از آموزش ارزش عدالت می باشد که دارای جوانب متعددی است و گاهی باز نمودن مفهوم آن برای فراگیران ممکن است باعث ایجاد ابهاماتی گردد.
ب-سازمان دهی محتوا از کل به جزء :
قبل از پرداختن به جزئیات عنوان کردن مفاهیم کلی لازم است ( آقازاده واحدیان ، ۱۳۷۷: ۶۴).
مثلاً قبل از آموزش مبارزه با وسوسه های شیطانی و نفسانی درباره ی عواقب و زیان های ناشی از وساوس شیطانی و نفسانی بایستی صحبت کرد.
ج-استفاده از روش سازمان دهی مطالب:
محتوای بخشی از مواد آموزشی به گونه ای است که به طور طبیعی باید طبق یک سلسله مراتب ویژه ارائه شود (آقازاده واحدیان ، ۶۴:۱۳۷۷).
به طور مثال در آموزش نماز خواندن ابتدا ، مربی بایستی قبل از آموزش به فراگیر بفهماند که برای چه کسی نماز می خوانیم؟ چرا نماز می خوانیم؟ نماز نخواندن چه عواقبی را در پی دارد؟ نماز خواندن چه فوایدی را در پی دارد؟ و پس از تثبیت مفهوم نماز در ذهن متربی و پذیرش مقبولیت آن توسط وی به آموزش آن بپردازد.
چ-سیر حرکت از معلوم به طرف مجهول:
ترکیب و ترتیب محتوای آموزش به گونه ای تعیین شود که با معلومات فعلی یادگیرندگان آغاز شود و به طرف دانش جدید حرکت کند. همچنین آغاز کردن با مفاهیمی است که برای فراگیران شناخته شده است ، سپس مرتبط ساختن آن ها با مفاهیم مشابه جدید (میرزا بیگی، ۱۳۸۰ : ۱۹۹) .
لازم است که در امر آموزش ارزش ها به گونه ای به پردازش اطلاعات پرداخته شود که متربی ،یک مرتبه با توده ای از ناگفته ها و مجهولات روبه رو نگردد که اگر چنین شود، این امر منجر به ایجاد تنش و در نتیجه یاس از عدم درک مطالب درمتربی می گردد وبه یقین امرآموزش را در همان ابتدا مختل می کند؛لذا واجب است که این سیر حرکتی از معلوم به مجهول با مهارت مربی اجرا گردد.
ح-استفاده از ترتیب عملکرد:
این اصل می رساند که ترتیب تدوین محتوا باید بر اساس روال انجام گرفتن وظایف اثر بپذیرد. (آقا زاده واحدیان ، ۶۶:۱۳۷۷)
به عنوان نمونه در مورد آموزش ارزش های دینی می توان به آموزش نماز اشاره کرد که بایستی تمام ارکان ، مستحبات یا واجبات نماز به ترتیب خاص خود آموزش داده شود تا متربی به همان نحو عمل نمایدو نماز بخواند مثلا نمی توان جای تشهد را با اذان و اقامه عوض کرد.
۵-۳-۲-مداومت یا استمرار:
عناصر اصلی ، یک محتوا بایستی در طول زمان از راه تجربه و آزمایش تکرار شوند ، به عبارت
دیگر برای ایجاد مهارت های خاص در فراگیران ، باید زمان لازم برای پرورش آن مهارت و ارائه
فرصت های کافی به فراگیران در محتوا داده شده باشد ( ابراهیمی ، ۱۰۹:۱۳۷۷).
همچون سایر فعالیت های یادگیری ، در آموزش ارزش ها نیز مداومت و استمرار در تکرار و تمرین محتواهای ارزشی می تواند تاثیر بسزایی در یادگیری و در نهایت تثبیت ارزش ها بر ضمیر فراگیران داشته باشد.
۵-۳-۳-وحدت و یکپارچگی:
محتوای برنامه درسی باید به گونه ای باشد که ، برداشت های فراگیران در دروس مختلف در جهت تائید یکدیگر باشند. یعنی بین مطالب و تجارب ، پیوستگی و ارتباط وجود داشته باشد (همان) .به طور مثال وقتی از مضرات ربا ،ریا ،بد حجابی و غیره صحبت می کنیم محتواهای ما اعم از داستان ،شعر ،فیلم و غیره نیز این مطلب را تایید کند.
به طـور مثـال می توان به طـور غیر مستقیم در قالب سایر دروس آموزشی ، ارزش هـا را به گونـه ای خاص آموزش داد. در تدوین محتوای دروس تاریخ ، زمین شناسی ، فیزیک ، جغرافی ، دینی و غیره می توان به نحو ماهرانه ای ارزش ها را گنجاند وآن ها را آموزش داد.
۵-۴-محتواهای مناسب جهت استفاده درآموزش ارزش ها:
در این مرحله به بیان و توضیح محتواهای مناسب جهت آموزش ارزش ها پرداخته می شود.
۵-۴-۱٫قرآن:
قرآن اولین، کامل ترین و اصیل ترین کتابیست که برای تعلیم ارزش ها و به هدف پایه ریزی جامعه ارزشی بر مسلمانان نازل شده است و به عنوان یکی از غنی ترین منابع ارزشی محسوب می شود. هدف اصلی تمامی کتاب های آسمانی به ویژه قرآن، آموزش ارزش هاست تا پیروان ادیان الهی با بهره گرفتن از معارف این کتب، جامعه ای برپایه ی ارزش های الهی بنا نهند و در سایه ی این ارزش ها، به حیات طیبه دست یافته و به سعادت حقیقی یعنی رضای الهی دست یابند.
تدبر در این کتاب آسمانی، ما را با معارف نهفته در آیات آن آشنا ساخته و به کارگیری این معارف سبب شکوفایی استعدادهای فطری ما می شود؛ زیرا قرآن کتابیست برگرفته از علم الهی و ازلی، سخنان خالق قادر و بی همتاییست که آفریننده ی ارزش ها و خوبی هاست. خالقی که عالم و آدم برگرفته از حکمت و قدرت لایزال اوست، خالقی که مصلحتِ مخلوق خویش را نیک می داند و بر خوب و بد آن آگاه است و دانا و بیناست نسبت به آینده ی او. پس چه کتابی بهتر و کامل تر از قرآن که گفته ی پروردگاری بی همتاست، همو که عالِم به اسرار غیب است وراهنمای
حقیقی تکامل بشریست.
لذا این کتاب مقدس می تواند به عنوان گهربارترین و غنی ترین محتوای آموزش ارزش ها مورد استفاده ی یک مربی متدین و متفکر قرار گیرد؛ زیرا که براستی این کتاب ارزشمند کوتاه ترین راه برای کسب ارزش ها و فضائل و آسان ترین راه برای شکوفایی فطرت و رسیدن به سعادت است. در تایید این سخنان، به آیاتی چند از این کتاب گرانبها و سخنانی گهربار از حضرت علی(ع) تمسک می جوییم.
خداوند در سوره مبارکه ی بنی اسرائیل،آیه ۹ می فرمایند:
« أن هذا القرآن یهدی للّتی هی اقوم و یبشر المومنین الذین یعلمون الصّالحات أنّ لهم اجراً کبیرا »
به راستی این قرآن به آیینی که از همه ی آیین ها استوارتر و جامع تر است هدایت می کند، و به آن مومنانی که کارهای شایسته می کنند نوید می دهد که برای آنان پاداشی بزرگ خواهد بود.
و در سوره مبارکه حدید آیه ۹ می خوانیم: « هو الذی ینزل علی عبره آیات بینات لیخرجکم من الظلمات الی النّور » اوست آن که بر بنده اش محمد آیاتی روشن از قرآن، را که بیانگر احکام دین است فرو می فرستد تا شما را از تاریکی ها بیرون آورد و به سوی نور روانه سازد.
مولای متقیان حضرت علی(ع) در خطبه ی ۱۹۸ نهج البلاغه می فرمایند:
«قرآن نوری است که خاموشی ندارد، چراغی است که درخشندگی آن زوال نپذیرد، دریایی است که ژرفای آن درک نشود، راهی است که رونده ی آن گمراهی ندارد، شعله ای است که نور آن تاریک نشود، جدا کننده ی حق و باطل است که درخشش برهانش خاموش نگردد، بنایی است که ستون های آن خراب نشود، شفا دهنده ای است که بیماری های وحشت انگیز را بزداید، قدرتی است که یاورانش شکست ندارند و حقی است که یاری کنندگانش مغلوب نشوند. قرآن، معدن ایمان و اصل آن است، چشمه های دانش و دریای علوم است، سرچشمه عدالت و نهر جاری عدل است، پایه های اسلام و ستون های محکم آن است. دریایی است که تشنگان آن، آبش را تمام نتوانند کشید و چشمه ای است که آبش کم شدن ندارد و… .»
و در خطبه ۱۵۸ نهج البلاغه می فرمایند: « بدانید در قـرآن علم آینـده و حـدیث روزگاران گذشـته
است. شفا دهنده ی دردهای شما، سامان دهنده ی امور فردی و اجتماعی شما است.»
در خطبه ۱۶۶ نهج البلاغه می خوانیم:« همانا خداوند بزرگ کتابی هدایت گر فرستاد، نیکی و بدی، خیر و شر را آشکارا در آن بیان فرمود.»
پس راه نیکی در پیش گیرید تا هدایت شوید و از شر و بدی پرهیز کنید، تا در راه راست قرار گیرید.تمامی آیات و روایات بیان شده موید این مطلب است که قرآن می تواند به عنوان یک محتوای مناسب جهت آموزش ارزش ها مورد استفاده قرار گیرد.
۵-۴-۲٫نهج البلاغه:
کتاب گرانبهای نهج البلاغه، بعد از قرآن به عنوان یکی از اصیل ترین کتب اسلامی که سرشار از سخنان گهربار حضرت مولی الموحدین علی(ع) می باشد، منشأ فصاحت و منبع بلاغت است.
این کتاب شامل خطبه ها، نامه ها، حکمت ها می باشد و می تواند به عنوان یکی از بهترین و بی نظیرترین محتواهای آموزشی در مبحث آموزش ارزش ها مورد استفاده قرار گیرد. دقت در بند بند این کتاب، به خوبی نمایانگر این حقیقت است که این کتاب معدن پرباریست از فضایل، دریاییست از حقایق و گنج پنهانیست از حکمت ها و رهنمودها. سخنان گهربار حضرت امیرالمومنین(ع) همچون اقیانوس بی کرانیست که هر آن چه بیشتر در آن غواصی کنی، گوهرهای گرانبها و نایاب بیشتری را صید می کنی.
کتابی سرشار از اصول، عقاید، علوم، علل، تعاریف، شرایط، وظایف، روش ها، میزان ها، ویژگی ها، جایگاه ها، شناخت ها، انذارها، تبشیرها، خط مشی ها، ضرورت ها، عاقبت اندیشی ها، خطرها، پرهیزها، خصلت ها، شگفتی ها، ره آوردها، شکست ها، پیروزی ها، ارزش ها، پندها، فلسفه ها، نشانه ها، ریزبینی ها و خلاصه هر آنچه که عقل عاقل می طلبد. این سخنان برخاسته از اندیشه ی مردیست که دریای علم و حکمت است .آنقدر دلنشین و حکیمانه می گوید که بلافاصله در دل هر اندیشمند عاقلی، رسوخ کرده و برجا می نشیند؛ لذا بر یک مربی لایق و عالم، واجب و لازم است که از این منبع غنی که پس از قرآن سرشار از ارزش هایی دینی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هنری و… است، به عنوان محتوای آموزش ارزش ها بهره گیرد و با مطالعه و دقت کافی و انتخاب موضوعات مربوط به هر جلسه آموزشی، متربیان خویش را از غنای آن بهره مند سازد.
۵-۴-۳٫ادعیه و احادیث و روایات:
سومین منبع اصلی که می تواند به عنوان محتوای آموزش ارزش ها مورد استفاده مربی قرار گیرد. کتب ارزشمند ادعیه و احادیث و روایات است. از آن جمله می توان کتب گرانبهایی چون نهج الفصاحه ، صحیفه سجادیه و مفاتیح الجنان که هـریک گنجینه ای از معارف و مناجات های اصیل
مملو از نکته ها، پندها در جهت هدایت و سعادت بشریت است، را نام برد.