سوبرال^[۱۲۶] و همکارانش (۲۰۰۱)، خواص مکانیکی ، ممانعت نفوذ بخار آب و خواص حرارتی فیلم های خوراکی بر پایه ژلاتین را بررسی کردند. خواص دو نوع فیلم ژلاتینی یکی بر پایه ژلاتین پوست گاو و دیگری بر پایه ژلاتین خوک مطالعه شده است. این فیلم ها با ۱ گرم ژلاتین در ۱۰۰ میلی لیتر آب ، ۱۵-۶۵ g سوربیتول در g 100 ژلاتین و در PH خنثی تهیه شده ­اند. نمونه ها در ۵۸٪ رطوبت نسبی و ۲۲ درجه سانتیگراد به مدت ۴ روز پیش از آزمایش کردن مشروط شده اند. خواص مکانیکی با تست سوراخ کردن و نفوذپذیری بخار آب با روش اندازه گیری وزن در ۲۲ درجه سانتیگراد تعیین شده اند. سوربیتول اثر پلاستیک کنندگی قابل توجهی روی نیروی پانچ و نیز روی دفرماسیون سوراخ فیلم های PSG ( ژلاتین پوست خوک ) و BGH ( ژلاتین پوست گاو) نشان می دهد. منشاء دو نمونه ژلاتین به نظر نمی­رسد تأثیری در اثر پلاستیک کننده روی نیروی پانچ داشته باشد. WVP فیلم های ژلاتینی بطور خطی با غلظت سوربیتول افزایش یافت. منشاء ژلاتین روی مقادیر WVP اثر داشته است ، در بیش از g 25 سوربیتول در g100 ژلاتین فیلم­های BHGبیشتر از فیلم های PSG نسبت به بخار آب نفوذ پذیر هستند. تفکیک فازی بین ژلاتین و سوربیتول در فیلم های BHG و PSG مشاهده شده است. این پدیده با افزایش میزان سوربیتول افزایش یافت. به دلیل این واقعیت Tg ژلاتین بطور ملایمی با غلظت سوربیتول فیلم تغییر می­ کند. افزایش میزان سوربیتول تشکیل پیوند در فیلم را کاهش می دهد و به احتمال زیاد دلیل تفکیک فازی می­باشد (سوبرال و همکارانش، ۲۰۰۱).
کوآنگ یئون لی^[۱۲۷] و همکارانش (۲۰۰۴) خواص مکانیکی فیلم­های ترکیبی ژلاتین را مطالعه کرده ­اند. اشکال اصلی فیلم های بیوپلیمری ضعف خواص مکانیکی آن­ها می باشد. بنابراین مطالعات زیادی برای بهبود خواص مکانیکی فیلم های پلی ساکاریدی با ترکیب شدن مواد هیدروفوب و پلاستیک کننده ها صورت گرفته است. محققان فوق گزارش کردند که ترکیب شدن ژلان در ژل های ژلاتینی منجر به افزایش سینرژیستی قدرت شبکه ژلی و بهبود ثبات و استحکام ژل شده است. از فیلم های کامپوزیتی ساخته شده از ۲ بیو پلیمر متفاوت خواص مکانیکی بهتری می توان انتظار داشت. استحکام بافت های ژلان وابسته به نیروی یونی و pH و غلظت می باشد در حالی­که در ژل های ژلاتینی عمدتاً وابسته به غلظت ژلاتین می باشد. ژلان ژل های سخت و شکننده تشکیل می دهد در حالی­که ژلاتین ژل الاستیک و انعطاف پذیر و نرم تشکیل می دهد. در مجموع این دو ماده در نسبت های چشمگیر و غلظت های نمک سینرژیسم نشان می دهند. اثر نسبت ژلان/ژلاتین و غلظت NaCl روی خواص مکانیکی این فیلم ها بررسی شده است. TS (ماده جامد کل) تأثیر خیلی مهمی روی خاصیت مکانیکی فیلم دارد. TS فیلم های کامپوزیتی (ژلان/ژلاتین) به نسبت افزایش ژلاتین به طور خطی کاهش می یابد در حالی­که TE استحکام کششی با افزایش ژلاتین افزایش می­یابد. در واقع ژلاتین جهت ایفای نقش پلاستیک کننده مناسب می باشد که انعطاف پذیری فیلم را افزایش داده و شکنندگی فیلم را نیز کاهش می دهد. وزن مولکولی نسبتاً پایین ژلاتین می تواند اجازه دهد که براحتی در شبکه های ژلان جای گرفته و موجب انعطاف بیشتر و کاهش سختی فیلم های کامپوزیتی گردد (کوآنگ یئون لی و همکاران، ۲۰۰۵).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

وانین^[۱۲۸] و همکارانش (۲۰۰۵) خواص مکانیکی ، ممانعت نفوذ بخار آب و خواص حرارتی فیلم های خوراکی بر پایه ژلاتین را بررسی کردند. خواص دو نوع فیلم ژلاتینی یکی بر پایه ژلاتین پوست گاو و دیگری بر پایه ژلاتین خوک مطالعه شده است . این فیلم ها با ۱ گرم ژلاتین در ۱۰۰ میلی لیتر آب ، ۱۵-۶۵ g سوربیتول در g 100 ژلاتین و در PH خنثی تهیه شده اند. نمونه ها در ۵۸٪ رطوبت نسبی و ۲۲ درجه سانتیگراد به مدت ۴ روز پیش از آزمایش کردن مشروط شده اند. خواص مکانیکی با تست سوراخ کردن و نفوذپذیری بخار آب با روش اندازه گیری وزن در ۲۲ درجه سانتیگراد تعیین شده اند. سوربیتول اثر پلاستیک کنندگی قابل توجهی روی نیروی پانچ و نیز روی دفرماسیون سوراخ فیلم های PSG ( ژلاتین پوست خوک ) و BGH ( ژلاتین پوست گاو) نشان می دهد. منشاء دو نمونه ژلاتین به نظر نمی­رسد تأثیری در اثر پلاستیک کننده روی نیروی پانچ داشته باشد . WVP فیلم های ژلاتینی بطور خطی با غلظت سوربیتول افزایش یافت. منشاء ژلاتین روی مقادیر WVP اثر داشته است ، در بیش از g 25 سوربیتول در g100 ژلاتین فیلم های BHG بیشتر از فیلم های PSG نسبت به بخار آب نفوذپذیر هستند. تفکیک فازی بین ژلاتین و سوربیتول در فیلم های BHG و PSG مشاهده شده است. این پدیده با افزایش میزان سوربیتول افزایش یافت. به دلیل این واقعیت Tg ژلاتین بطور ملایمی با غلظت سوربیتول فیلم تغییر می­ کند. افزایش میزان سوربیتول تشکیل پیوند در فیلم را کاهش می دهد و به احتمال زیاد دلیل تفکیک فازی می باشد (وانین و همکاران، ۲۰۰۵).
فاخوریا^[۱۲۹] و همکاران (۲۰۱۲)، اثر دو عامل نرم کننده­ مختلف، گلیسرول و سوربیتول و غلظت­های متفاوت نشاسته و ژلاتین روی خواص مکانیکی و فیزیکی فیلم خوراکی ترکیبی بر پایه نشاسته اصلاح شده و ژلاتین بررسی شد. نتایج نشان داد شفافیت و مقاومت به استحکام کششی، با افزایش ضخامت افزایش پیدا کرد و همچنین نفوذپذیری نسبت به بخار آب، با افزایش مقدار ژلاتین در فرمولاسیون کاهش یافت. در نهایت، نتایج در ارتباط با استحکام کششی و ازدیاد طول در استراحت (EB) برای نمونه با نرم کننده سوربیتول بهتر از نمونه با نرم کننده گلیسرول بود (فاخوریا و همکاران، ۲۰۱۲).
۲-۱۴- جمع بندی
با توجه به موارد بیان شده هدف تهیه بسته بندی فعال خوراکی بر مبنای فیلم ترکیبی نشاسته ssps / ژلاتین و نانو دی اکسید تیتانیوم جهت کاربرد در بسته بندی مواد غذایی و داروها می­باشد.
فصل سوم: مواد و روش ها
۳-۱- مواد
نشاسته­ی ssps ، ژلاتین گاوی از شرکت سیگما خریداری شد ( پنانگ مالزی^[۱۳۰] ). نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم، گلیسرول و سوربیتول مایع و نیترات منیزیم برای کنترل رطوبت نسبی از آلدریچ سیگما^[۱۳۱] خریداری شد. محیط کشت مولر هینتون آگار^[۱۳۲] و محیط کشت نوترینت براث^[۱۳۳] (مرک آلمان)، هود میکروبی (Beasat)، انکوباتور شرکت پارس طب نوین، سویه­ های استاندارد میکروبی (۱۳۳۳۰ PTCC / ATCC 8739 ) اشرشیا کولی^[۱۳۴] و (۱۱۱۲ PTCC / ATCC6538) استافیلو کوکوس آرئوس^[۱۳۵]، از آزمایشگاه مرکزی سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی، سایر مواد مورد استفاده از نوع آزمایشگاهی بوده است.

شکل ۳- ۱: تصویر ESEM نانو دی اکسید تیتانیوم
۳-۲- روش تهیه فیلم­های نانوبایوکامپوزیتی
محلول نانو ذرات دی اکسید تیتانیوم با غلظت ۱، ۲، ۳،و ۵% (وزنی/وزنی) پراکنده شدند و در ۶۰ درجه سانتیگراد با تکان دادن مداوم برای ۱ ساعت گرما داده شد و سپس برای ۲۴ ساعت بدون حرارت بر روی شیکر قرارداده شد تا محلول هموژن تولید شود. جهت اطمینان از همگن شدن محلول­های نانو به مدت یک ساعت محلول­ها در حمام اولتراسونیک یکنواخت شدند. نسبت­۱۰ به ۱ از نشاسته ssps و ژلاتین و طبق روش کاستینگ و با اضافه ­کردن نسبت ۱به۳ از سوربیتول-گلیسرول۴۰% (w/w ازنشاسته) به عنوان پلاستی­سایز، با هم ترکیب شدند. انتخاب این نرم کننده­ها بر اساس پایداری بالاترین حرارت که در آزمایش پیشین از آن گرفته شد مبتنی بود (الماسی^[۱۳۶] و همکاران، ۲۰۰۹). و به مدت ۱ ساعت بر روی هات­پلیت قرار داده­ شد. این دیسپرسیون نشاسته تا ℃۸۵ حرارت داده­شد و سپس برای کامل کردن ژلاتیناسیون به مدت ۴۵ دقیقه نگهداری شد. سپس محلول تا دمای ۳۵ درجه سانتی ­گراد سرد شد. مقدار ۹۰ گرم از دیسپرسیون در پلیت­ها ریخته شدند. این فیلم­ها در دمای محیط خشک شدند. فیلم­های خشک شده از سطح پلیت­ها جدا شدند و در ۲ ۲۳ درجه سانتی ­گراد و با رطوبت نسبی (RH) 5 50 درصد داخل دسیکاتور نگه داری شدند تا اینکه آزمایش شوند. تمام فیلم­ها (شامل کنترل) در سه مرتبه آماده شدند.
۳-۳ – ضخامت فیلم
ضخامت ­فیلم باریز­سنج مدل insize با قدرت تفکیک۰۱ /۰ میلی­متر به طور تصادفی در ۵ موقعیت تعیین و میانگین آن­ها برای محاسبات استفاده شد.
۳-۴- آنالیز فیلم
آزمون­های صورت گرفته در این تحقیق شامل اندازگیری ویژگی­های مکانیکی، ویژگی­های فیزیکو شیمیایی و ممانعتی (نفوذ پذیری به بخار آب، اکسیژن، جذب آب، میزان جذب آب و حلالیت)، بررسی رنگ، خواص ضد میکروبی، بررسی میزان جذب اشعه UV، و بررسی ایزوترم جذب با تغییر غلظت­های مختلف نانو دی اکسید تیتانیوم بر فیلم­های ترکیبی نشاسته ssps / ژلاتین می­باشد.
۳-۴-۱- ویژگی های مکانیکی
یک آزمون برای ارزیابی تغییر شکل (کششی) در سرعت ثابت در یک نمونه با ابعاد استاندارد برای اندازه ­گیری نیروی لازم برای پارگی مواد مورد استفاده قرار گرفت. منحنی نیرو در مقابل جابجایی این پارامترها را تعیین می­ کند.
تنش کششی (Tensil stress) (استحکام کششی نیز نامیده می­ شود) که در واحد MPa بیان می­ شود. نیروی لازم برای پارگی (گسیختگی) قسمتی از نمونه را اندازه ­گیری می­ کند.
بیشترین نیرویی که سبب گسیختگی جسم می­ شود تقسیم بر سطح مقطع نمونه، نشان دهنده قدرت کششی فیلم (مقاومت فیلم) است.
که در آن F نیرو بر حسب نیوتن و A مساحت قسمتی از فیلم که مورد آزمون قرار می­گیرد (ضخامت × عرض در mm²)
کشیدگی Elongation (Strain هم نامیده می­ شود) که واحد آن درصد است. که این نسبت جابجایی به طول اولیه نمونه است:
بیشترین تغییر طول به طول اولیه، انعطاف­پذیری فیلم را بررسی می­ کند (چند درصد طولش می ­تواند کش بیاید ولی پاره نشود).
که در آن L جابجایی (mm) و L0 طول اولیه (mm) کشیدگی در نقطه شکست به صورت درصد نسبی است که مقیاسی از انعطاف­پذبری فیلم­ها است.
مدول یانگ (Yang’s Modulus) این پارامتر برابر است با شیب در ناحیه خطی منحنی تنش-کرنش (نسبت stress به strain) بیانگر میزان سختی فیلم­ها است.
ویژگی­های مکانیکی در هر شکست مشخص می­ شود. در هر شکستن تنش و کرنش برای هر نمونه محاسبه شد. قسمتی از آزمون که متفاوت باشد در طول اندازه ­گیری خیلی قابل توجه نیست. شکل منحنی تنش -کرنش رفتار خاص مواد شکننده (شکستن در محدوده الاستیک) یا انعطاف­پذیر (شکست در پلاستیک) را تعریف کند.
ویژگی­های مکانیکی درهرپارگی مشخص شدند. استرس واسترین پارکنندگی (σ، ε) برای هرنمونه محاسبه شد. بخش آزمایش به طورچشمگیری درطی اندازه ­گیری تفاوتی نکرد. می­توان برای تعریف کردن رفتارخاص ماده به عنوان ترد (شکست درمحدوده الاستیک ) یاductile (شکست درپلاستیک)، از شکل منحنی­های stress strainاستفاده کرد. D882-10ASTM باتغییری (اصلاحی) برای تعیین کردن ویژگی­ها مکانیکی­درشرایط­استاندارد­مورداستفاده­قرارگرفت­ (ASTM, 2010).­ نوارهای­ فیلم­ به ­طول۱۰۰mm و عرض ۲۰mm بریده شدو به مدت ۴۸ ساعت در دمای℃ ۲۳ و رطوبت نسبی ۵۳ % تنظیم شد. آنالیز بافت مجهزشده بانرم افزارTexture Exponent 32 به منظور اندازه ­گیری ویژگی­های مکانیکی فیلم به کار گرفته شد. جداسازی سرعت اولیه و سرعت crosshead به ترتیب ۵۰mmو ۳۰ بود. Elongation و قدرت کشش در نقطه پاره شدن از تغییرشکل و نیروی داده ثبت شده توسط نرم افزارمحاسبه شد. ۸ تکرار هر نمونه مورد ارزیابی قرار گرفت.
۳-۴-۲- رنگ سنجی
رنگ سطح فیلم با بهره گرفتن از رنگ­سنج­ها مشخص شد (اسپکتروفتومتر مینولتا ۳۵۰۰ اوساکا- ژاپن) و مقادیرL*،a*، b* گزارش شد. قبل از آنالیز ابزار با اجسامی با عبور ۱۰۰% و ۰% کالیبر شد. آزمایشات در سه مرحله و با سیستم کامپیوتری و با بهره گرفتن از نرم­ افزار مجیک اسپکترا انجام گرفت (نسخه ۱۱/۲ شرکت سایبر کروم مینولتا ژاپن).
میزان رنگ در سه موقعیت تصادفی اندازه ­گیری شد که مرکز نمو­نه­ی فیلم را نیز شامل می­ شود. بیشترین مقدار برای ۱۰۰ و کمترین مقدار برای آن ۰ است. a* مثبت بعنوان قرمز و a*منفی بعنوان سبز مشخص شد در حالی که b* مثبت بعنوان زرد و b* منفی به عنوان آبی مشخص گردید.
۳-۴-۳- نفوذ پذیری بخار آب (WVP)
از روش اصلاح شده کاپ گراومتریک به روش استاندارد ملی آمریکا ASTM E96-05 که برای تعیین میزان نفوذ پذیری در فیلم ها استفاده شده است( ASTM ,2005b). در این آزمون کاپ ها با آب پر شدند و هوا حدود ۵/۱ سانتیمتر بین سطح فیلم و آب بود. فیلم ها به اندازه دهانه کاپ بریده شدند و به کمک خمیر بازی بر روی کاپ نگه داشته شدند. در ابتدا وزن اولیه کاپ ها با ترازو با دقت ۰۰۰۱/۰ اندازه گیری شد و سپس درون دسیکاتور که با سیلیکاژل(خشک کن) برای تولید رطوبت نسبی %۰ پر شده بود قرار گرفتند. پس از آن هر ۲ ساعت یک بار نمونه ها توزین شد تا ۷ نقطه این روند ادامه داشت. سپس از نمودار وزن بدست آمده در مقابل زمان برای تعیین (WVTR) استفاده شد. شیب قسمت خطی این نمودار نشان دهنده مقدار حالت پایدار از نفوذ بخار آب در میان فیلم در هر واحد زمان (g/h) (WVTR) بر اساس gr بر m² در هر روز بیان شد. رگرسیون دامنه ضرایب %۹۹/۰ یا بالاتر بدست آمده. (WVP) فیلم توسط ضرب کردن (WVTR) در ضخامت متوسط فیلم و تقسیم آن بر فشار بخار آب در سطح فیلم محاسبه می شود.
۳-۴-۴- حلالیت فیلم ها
حلایت فیلم­ها در آب بر طبق نظر مایزورا^[۱۳۷] و دیگران (۲۰۰۷ ) و با قدری تغییرات تعیین شد پس از تعیین میزان رطوبت موجود در هر فیلم میزان مواد جامد موجود در آن قابل تعیین بود با توجه به این مسأله، تکه­های از فیلم (۶۰۰میلی گرم) بریده شده در یک دسیکاتور با ( (۰% RH کلرید کلسیم به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۴۰ درجه سانتیگراد حرارت داده شد. سپس درون بشر با ۱۰۰ سی­سی آب دیونیزه قرار داده شد این نمونه­ها با تکان خوردن­های دائمی به مدت۲۴ ساعت در دمای اتاق به همزده شدند. سپس مخلوط فیلم و آب بر روی یک کاغذ صافی که قبلا به وزن ثابت رسیده و دقیقا توزین شده بود صاف شد. کاغذ صافی به همراه نمونه تا رسیدن به وزن ثابت در دمای۴۰ درجه سانتیگراد قرار داده ­شد. درصد حلالیت فیلم­ها در آب از رابطه زیر محاسبه گردید.
۱۰۰= درصد حلالیت
۳-۴-۵- ظرفیت جذب آب (WAC)
برای بررسی میزان ظرفیت جذب آب تکه هایی از فیلم (۲×۲ cm) بریده و در دسیکاتور که زیر آن کلرید کلسیم (برای صفر شدن رطوبت) قرار داشت به مدت ۲ روز قرار داشت. نمونه ها با ترازویی با دقت ۰۰۰۱/۰ توزین گردید، درون دسیکاتوری که زیر آن آب قرار دارد، قرار داده می­ شود. و بعد از ۲۴ ساعت نمونه­ها توزین شدند، و از طریق فرمول زیر میزان جذب آب بدست آمد:
وزن خشک فیلم/وزن آب جذب شده =WAC
۳-۴-۶- ایزوترم جذب
ایزوترم جذب رطوبت در℃۲۵ براساس روشی که به وسیله برتوزی^[۱۳۸] و همکاران در سال ۲۰۰۷، شرح داده شده است مشخص شد. موازنه آزمون جذب در ۳ تکرار برای هر رطوبت نسبی اندازگیری شد و به صورت گرم جذب آب برگرم فیلم خشک گزارش شد. داده های تجربی جذب در معادلهG.A.B جایگزین شد. معادلهG.A.B به وسیله فرمول زیر تعریف می­ شود:
که در آنWm , C , Kپارامترهای معادلهG.A.B هستند،Wمحتوی­رطوبت (برمبنای خشک) وa_w فعالیت آبی است. برای ارزیابی دقت­وصحت معادله G.A.B داده ­های­ تجربی برای ایزوترم­ جذب به صورت درصد متوسط ضریب انحراف نسبی(E) برای فیلم­ها محاسبه شد. توسط فرمول زیر داده می­ شود:
که در آن Nمقدارداده­های تجربیmi, mip به ترتیب میزان آزمایشی پیش ­بینی شده بود (داده های تئوری).در مدل Eمیزان زیر%۱۰نشان دهنده جایگزینی مناسب است ( چیوارک^[۱۳۹] و همکاران، ۲۰۰۹).
همچنین مدل ایزوترم جذب تعادلی چند جمله ای با مرتبه ۳ نیز در داده های تجربی براز گردید.
۳-۴-۷- اشعه مرئی – UV
اشعه ماوراء بنفش مرئی برای هر دو طیف جذب و عبور برای فیلم های نانوبایوکامپوزیت از ۱۹۰ تا ۱۱۰۰ نانومتر با بهره گرفتن از اسپکتوفتومتر مدل UV-1650PC ثبت شد، از صفحه شیشه ای خالی به عنوان مرجع استفاده شد.
۳-۴-۸- نفوذ پذیری به اکسیژن
اندازه ­گیری نفوذپذیری فیلم­ها به وسیله MoconOxtran 2/21 انجام شد و با بهره گرفتن از نرم­افزار نفوذپذیری WinPermTM و با کمک روش استاندارد ASTM-D3985-05 نفوذ پذیری به اکسیژن به دست آمد. فیلم­ها در پوشش ­های فویل آلومینیوم با یک فضای باز cm²5 قرار داده شدند و روی یک سل دیفوزیون قرار داده شدند. آزمون در دمای ۲۵، فشار اتمسفری و رطوبت نسبی %۵۰ (RH)، %۲۱ گاز اکسیژن به عنوان تست گاز انجام شد. اکسیژن منتقل شده از میان فیلم­ها با بهره گرفتن از حمل کننده گاز (N₂/H₂)­­ به سنسورهای کالمتریک عبور داده می­ شود. حمل کننده خارجی هر ۱ ساعت ۱ بار برای رسیدن به حالت پایدار انتقال اکسیژن به صورت همگرا اندازه گیری شد.
ضریب نفوذپذیری cc-μm/(m² day atm) بر اساس نرخ انتقال اکسیژن در حالت ثابت با در نظر گرفتن ضخامت فیلم محاسبه شد ( ASTM 2005a).
۳-۴-۹- آزمون میکروبی
بدین منظور سویه­ های استاندارد میکروبی (۱۳۳۳۰ PTCC / ATCC 8739 ) اشرشیا کولی^[۱۴۰] و (۱۱۱۲ PTCC / ATCC6538) استافیلو کوکوس آرئوس^[۱۴۱]، از آزمایشگاه مرکزی سازمان پژوهش­های علمی و صنعتی ایران به صورت لیوفیلیزه تهیه شد. آمپول حاوی میکروب­ها با احتیاط کامل در شرایط استریل و در زیر هود میکروبی شکسته شد. سپس مقدار ۵/۰ میلی لیتر محیط کشت استریل نوترینت براث^[۱۴۲] توسط پیپت پاستور به داخل آمپول تخلیه، و با سر سوزن به هم زده شد، سپس سوسپانسیون میکروبی را در درون طرف حاوی محیط کشت استریل ریخته و به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد نگهداری شد و سپس در محیط کشت مولر هینتون آگار^[۱۴۳] به روش خطی چهار منطقه­ای کشت داده شد و به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد گرمخانه گذاری شد.
آزمایش فعالیت ضد میکروبی بر روی فیلم با بهره گرفتن از روش نفوذ آگار^[۱۴۴] بر اساس مایزورا^[۱۴۵] و همکارانش (۲۰۰۷) صورت گرفت. تاثیرات ضد میکروبی بر روی فیلم با ممانعت صفر در مقابل E.coli و استافیلو کوکوس آرئوس^[۱۴۶]، سویه ­های بیماریزا بر روی کشت جامد معین شدند. برای تعیین فعالیت ضد میکروبی فیلم­های خوراکی از روش نفوذ ماده ضد میکروبی در محیط آگار دار استفاده شد. فیلم­های تولید شده با بهره گرفتن از یک قالب به دیسک­هایی به قطر ۵ میلی متر تبدیل شدند. سپس تک کلنی از باکتری برداشته و کشت ۴ منطقه­ای رو پلیت می­دهیم تا باکتری فعال شود. پس از کشت آن را داخل انکوباتور ۳۷ درجه سانتی ­گراد به مدت ۲۴ ساعت گذاشته تا باکتری رشد کند، و در دمای ۴ درجه سانتی گراد نگهداری شد. به منظور حفظ قابلیت زیستی باکتری، هر بیست روز کشت مجدد آن انجام گرفته ­شد. سپس از باکتری فعال شده توسط لوپ تک کلنی برداشته و داخل لوله آزمایش حاوی ۵ سی­سی آب مقطر استریل شده اضافه می­کنیم تا کدورت سوسپانسیون میکروب­ها برابر کدورت نیم­مک فارلند گردد (استانداردهای نیم مک فارلند با افزودن حجم خاصی از محلول اسید سولفوریک ۱ درصد و کلرید باریم ۱۷۵/۱ درصد برای به دست آوردن یک محلول سولفات باریم با دانسیته نوری خاص تهیه می شود. معمولا استاندارد نیم مک فارلند که حاوی ۹۵/۹ میلی لیتر اسید سولفوریک ۱ درصد و ۰۵/۰ میلی لیتر کلرید باریم ۱۷۵/۱ درصد می باشد بیشتر کاربرد دارد. استاندارد نیم مک فارلند کدورتی معادل با یک سوسپانسیون باکتری حاوی cfu/ml 10⁸ ۵/۱ ایجاد می کند)، سپس زیر هود میکروبی از این لوله آزمایش توسط سمپلر ۱۰۰۰ میکرو لیتر، ۱ سی­سی از محلول را برداشته و سطح پلیت ریخته و توسط میلهL شکل کشت دادیم، سپس دیسک­ها در شرایط استریل (۱۰ دقیقه زیر اشعه uv قبل از کشت دادن) روی محیط مولر هینتون آگار^[۱۴۷] قرار داده شدند. پلیت­ها سپس در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد به مدت ۲۴ ساعت گرم خانه گذاری شدند. سپس قطر هاله­های تشکیل شده با بهره گرفتن از کولیس با دقت ۰۲/۰ میلی متر اندازه ­گیری شد. اختلاف مساحت هاله­های تشکیل شده از مساحت دیسک­ها به عنوان شاخص فعالیت ضد میکروبی در نظر گرفته شد. در مواردی که هاله تشکیل نشده بود یعنی فعالیت ضد میکروبی وجود نداشت، اختلاف مساحت برابر صفر در نظر گرفته شد.
۳-۵- تجزیه و تحلیل آماری
از آزمون های آنووا دو طرفه و توکی (یا دانکن) برای ویژگی های فیزیکی و مکانیکی، و پارامترهای مختلف در میان انواع مختلف فیلم در سطح معنی دار %۵ به کار برده شد. تجزیه و تحلیل با بهره گرفتن از گراف پد پریزم ۶، انجام شد. برای انجام مدل سازی از تکنیک کمینه کردن مجموع مربعات اختلاف داده های تئوری و عملی به کمک افزونه Solver در نرم افزار اکسل ۲۰۱۰ استفاده شد.

۲٫۲٫ انواع مخازن داده
۱٫۲٫۲٫کد اصلی:
کد اصلی بخش قابل ­اجرا و رفتار یک توسعه نرم­افزاری است. که در نهایت به ­صورت فرمت اجرایی به مشتری تحویل داده می­ شود. که عموما به ­عنوان مهمترین داده از سوی توسعه­دهندگان مورد توجه قرار می­گیرد. مخزن حاوی این اطلاعات شامل تعدادی از منابع کد و اسناد در یک یا چند زبان مختلف برنامه­نویسی است. این اسناد معمولا به موجودیت­های منطقی به نام­های ماژول^[۱۳]یا بسته گروه­بندی می­شوند. تمام این مجموعه اطلاعات کد اصلی سیستم نامیده می­ شود. برای کاوش این متون تمرکز روی شناسه­ها (متغیر، نام)، توضیحات و رشته­ های اصلی داخل کد اصلی است. معمولا کلمات کلیدی و نمادها در نظر گرفته نمی­شوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲٫۲٫۲٫ مخازن خطا(سیستم ردیابی خطا BTS^[14])
این مخازن برای ذخیره اطلاعات مربوط به ایجاد و حل خطا، مشخصات ارتقاء سیستم و کلیه اقدامات دیگر در مرحله تعمیر و نگهداری استفاده می­شوند. معمولا هنگامی­که توسعه­دهندگان و کاربران به مشکل یا خطایی در یک سیستم نرم­افزاری مواجه می­شوند، یادداشتی درباره این خطا در پایگاه ­داده خطا در موضوع مربوطه ذخیره­ می­ شود. این اطلاعات شامل: علت و مکان وقوع خطا در برنامه و اینکه چگونه خطا باعث ایجاد اشکال و خلل در روند برنامه شده­ است. پس از آن یک یا چند متخصص، موضوع ایجاد ­شده را برای رفع مشکل بررسی می­ کنند. چنانچه خطا برطرف شود موضوع در فرم مربوطه بسته­ می­ شود. تمام این اطلاعات در مخازن و پایگاه­های خطا ذخیره می­شوند. عمومی­ترین سیستم­های مخازن خطا Bugzilla ، Trac هستند.
اگرچه تا به امروز سیستم­های متعددی ساخته شده ­اند. در حالت ­عادی بین خطا^[۱۵]، نقص^[۱۶]، عیب^[۱۷] تفاوت قائل می­شویم، اما در این تحقیق همه را با لفظ خطا و هم معنی در نظر می­گیریم.
۳٫۲٫۲٫ لیست نامه­ ها و گفتگو­های ثبت شده
لیست ایمیل­ها (یا آرشیو بحث­ها) همراه با گفتگوهای ثبت شده بین افراد دخیل در یک پروژه آرشیوی از ارتباطات متنی توسعه­دهندگان ، مدیران و ذینفعان آن پروژه هستند. لیست متنی متشکل از بسته­های الکترونیکی که شامل سه قسمت:
سرآیند (فرستنده ،گیرنده و زمان ارسال)
بدنه پیغام­(متن داخل ایمیل)
مجموعه ­ای­از فایل­های پیوست­شده(مستندات اضافی که همراه ایمیل فرستاده ­می­ شود) می­باشد.
شرح گفتگو­ها شامل ثبت مکالمات فوری بین ذینفعان پروژه، که بر حسب زمان یا نویسنده دسته­بندی شده ­اند، می­باشد.
۴٫۲٫۲ .پایگاه داده کنترل منبع (پایگاه داده کنترل ویرایش ها)
سیستمی برای ثبت تاریخ تغییرات (ویرایش­ها) به­همراه خود ویرایش و اطلاعات دیگر به ­صورت اسناد و اطلاعات متنی است. توسعه­دهندگان معمولا تاریخ و زمان ویرایش یک کد اصلی را در پایگاه داده­هایی ذخیره می­ کنند. پایگاه داده ­های کنترل کد رایج مانند] cvs 13[ و] svn 14[ ، به توسعه ­دهندگان اجازه می­ دهند به یک کپی از مخزن سراسری و جهانی، در سیستم فایل­های محلی خود، دسترسی داشته باشند. اسناد موجود را ویرایش کند، یا اطلاعاتی اضافه یا کم کند و یا ساختار دایرکتوری این مخازن را تغییر دهند. همچنین می ­تواند در مخزن اصلی سند یا اطلاعات جدید محلی ایجاد کند.
بنابراین کنترل بازبینی­ها دو نتیجه مهم در بر خواهد داشت:
اول اینکه به توسعه­دهندگان اجازه می­دهد، مستقل از کسانی که به مخازن دسترسی دارند، فایل­های روی سیستم­های خود را تغییر دهند . پس از آن که تغییرات تایید شده ایجاد شد بقیه می­توانند این تغیرات را بررسی­کنند. این استقلال کاری اجازه می­دهد که یک چرخه کار موازی بدون نیاز به ارسال ایمیل و گفتگو و نیز بدون تغیرات ورژن برنامه به عقب و جلو تشکیل شود.
دوم اینکه زمان و تاریخ همه اطلاعات و مستندات به صورت خودکار ثبت و نگهداری می­ شود. اگر نسخه­های قبل نرم­افزار نیاز بود­، توسعه­دهندگان به­راحتی می­توانند به نسخه­های قبل سیستم دسترسی داشته باشند و سیستم را به نسخه قبلی برگردانند.
۵٫۲٫۲٫ اطلاعات طراحی و نیازمندی­های سیستم
مستندات نیازمندی­ها، معمولا در ارتباط با مشتری و یا با تایید­های او تنظیم می­ شود. این اسناد لیستی از نیازهای مشتری است که خواهان انجام آن توسط سیستم است. این نیازها به دو صورت دسته­بندی می­شوند. اینکه چه نیازهایی را سیستم باید برطرف کند و چگونه و با چه کیفیتی مورد­­انتظار مشتری است. اطلاعات طراحی نیز شامل تمام اطلاعات مربوط به طراحی­معماری و الگوریتم­های مهم و مورد استفاده^[۱۸] سیستم است. طراحی سیستم می ­تواند به شکل نمودار(مانند UML) و یا به­ صورت متون جریان کار نمایش داده شوند.
۶٫۲٫۲٫ مخازن شرح اجرا
اطلاعات مربوط به خروجی یک برنامه در حین یک یا چند بار اجرا، بر حسب آن­ چه که در قسمت تست مشخص شده ثبت می­ شود. این اطلاعات شامل لیستی از زمان و دلیل اجرا شدن متدهای یک سیستم، مقادیر قطعی متغیرها و جزئیات مربوط به شرایط اجراست. این لیست هنگامی مفید است که فرایند اشکال­زدایی در مقیاس وسیع همزمان با هزاران یا میلیون­ها فرایند دیگر از سوی افراد مختلف انجام شود. در این هنگام پیدا کردن اشکالات فردی لازم اما کاری دشوار و زمان بر است. این مخازن کمک می­ کنند به تک تک این اجراها با جزئیات دسترسی داشته ­باشیم.
۷٫۲٫۲٫ مخازن سیستم نرم افزار
مخازن سیستم نرم­افزار شامل مجموعه ­ای از سیستم­های مختلف به همراه کد اصلی آنها که افراد علاقه­مند می­توانند به­راحتی در آن جستجو کرده و از آنها استفاده نمایند. از مخازن مهم رایج در این حوزه می­توان به Source Forge ]15 [وGoogle Code ]16[ اشاره کرد.
این مخازن شامل آرایه وسیعی از اطلاعات در حوزه ­های مختلف پروژه­ های نرم­افزاری است که می­توان اطلاعات غنی را در فازهای مختلف آن استخراج کرد. آن­چه به­عنوان منابع داده در این تحقیق مورد استفاده قرار می­گیرد همان مخازن خطا است. که با بهره گرفتن از یک سیستم ردیابی خطا نمونه­های آماری لازم استخراج می شود]۱۷[.
۳٫۲٫ خطای نرم­افزاری
اشکال نرم­افزاری، خطا، نقص و یا شکست ایجاد شده در برنامه کامپیوتری است، که باعث تولید یک نتیجه نادرست یا غیرمنتظره می­ شود. یا باعث بروز رفتار ناخواسته از سیستم می­گردد. رفع این مشکلات در پروژه­ های نرم­افزاری از سخت­ترین و پر هزینه­ترین مراحل مهندسی نرم­افزار است. این خطاها می ­تواند در پروژه­ های بزرگ ومخصوصا پروژه­ های متن باز^[۱۹] از سوی همه کاربران و توسعه­دهندگان گزارش شوند. از این رو نرم افزارهای ردیابی خطا به کمک آمده تا بتوان این گزارشات را ثبت و پی­گیری کرد. خاطر نشان می­کنم که در این تحقیق همان­طور که قبلا گفتیم مشکلات اعم از نقص، شکست یا خطا با عنوان خطای نرم­افزاری معرفی می­ شود.
۱٫۳٫۲٫سیستم ردیابی خطا
سیستم ردیابی خطا یک برنامه نرم­افزاری است که برای کمک در سهولت پی­گیری خطاهای نرم افزاری در طول عمر پروژه طراحی و ارائه شده­است. این سیستم یک نرم­افزار کاربردی برای تیم توسعه است به­ طوری که به ­آن­ها در تضمین کیفیت و کاهش هزینه ها و پیشرفت سریع پروژه کمک می­ کند. این سیستم­ها به کلیه افراد دخیل در یک پروژه اعم از کاربران، توسعه­دهندگان و ذینفعان دیگر اجازه می­دهد که خطای رویت ­شده در نرم­افزار را در هر مرحله از روند تولید که باشد گزارش داده و پیگیری کنند. بسیاری از پروژه­ های بزرگ از این نرم­افزارها استفاده­کرده و پروژه­ های خود را در نسخه­های مختلف ارائه می­ دهند. تا در مراحل مختلف از ارائه نسخه جدید خطاهای نسخه قبلی که دیگران گزارش داده­اند پیگیری و رفع کنند. پروژه در هر حالتی ارائه شود، چه به­ صورت مرحله­ ای یا کامل، متن­باز یا بسته و با هر متد استفاده شده در مهندسی نرم­افزار ، یک سیستم ردیابی خطا در پیشبرد بهتر و سریع­تر فرایند مهندسی نرم­افزار بسیار ارزشمند است.
بسیاری از این نرم­افزارها برای استفاده عموم طراحی شده و بقیه تنها برای استفاده در یک پروژه طراحی می­شوند. معمولا سیستم­های ردیابی خطا با دیگر اپلیکیشن­های مدیریت پروژه یکپارچه و مجتمع می­شوند]۱۸[. مهمترین قسمت این سیستم­ها مخازن اطلاعاتی آن­هاست که کلیه اطلاعات مربوط به خطا را در خود ذخیره می­ کنند. باید دید در یک سیستم ردیابی خطا ایده­ال چه اتفاقی می­افتد و یک خطا چه چرخه­ای را در طول عمر خود در آن طی می­ کند. به­عنوان مثال باگزیلا^[۲۰]یک سیستم ردیابی خطا است که در سال ۱۹۹۸ توسط تری ویسمن^[۲۱] برای شرکت موزیلا^[۲۲] نوشته شد.
در ابتدا باگزیلا به­عنوان یک سیستم ردیابی خطا متن­باز از داخل خانه برای کاربران مرتبط با نت اسکیپ^[۲۳] طراحی شد. ابتدا به زبان TCL^[24] و سپس به Perl برای راحتی و سهولت استفاده و دخالت همگان در پیشرفت کار برگردانده شد. این سیستم برای استفاده در پروژه­ های متن باز بهینه­سازی شد. به­ طوری که شرکت­ها و پروژه­ های بزرگی چون یاهو، ناسا،Gnome ، KDE ، Apache ، RedHat، ویکی مدیا و خود موزیلا از آن استفاده کردند هر خطا یک شناسه(ID)، عنوان، تاریخ، وضعیت، نام محصول و مولفه، میزان شدت سختی و پیچیدگی، اولویت و غیره را در خصوصیات خود دارد]۹ [(شکل۲-۱).
شکل۲- ۱-مشخصات یک موضوع (خطا)در نرم افزار Bugzilla
یک خطا از زمان ایجاد تا زمان بسته­شدن(حل مشکل) چرخه­ای را در سیستم دارد(شکل۲-۲) نمودار فعالیت برای یک مخزن خطا در شکل۲-۳ نشان داده شده­است.

شکل۲- ۲ – چرخه یک خطا در یک سیستم مدیریت خطا]۱۹[

شکل۲- ۳ – نمودار جریان کار^[۲۵] یک سیستم ردیابی خطا
خطا جدید (NEW ) یا تایید ­شده وارد سیستم می­ شود(unconfirmed) اگر اعتبار خطا توسط یکی از اعضای تیم یا هسته مدیریتی تایید شد، به­عنوان یک گروه جدید ثبت می­ شود.
مدیران وکسانی که مسئول ارزیابی خطاها هستند باید وجود خطا را تایید کنند. اعتبار و غیرتکراری بودن آن ­را نیز بررسی­کنند. اگر خطا تایید شد به قسمت تایید شده­ها (Assigned) رفته، تا در اختیار تیم توسعه برای حل و فصل و رفع خطا قرار گیرد. در غیر این صورت به قسمت تایید نشده ( unconfirmed ) برای بررسی بیشتر می­رود.
اگر خطا رفع شد برچسب حل شده ( Resolved ) خورده و آن را به وضعیت حل شده انتقال می­ دهند.
اعضای تیم ممکن است یک خطا حل­شده را به یکی از حالت­های سازگار(Verified) و سپس بسته (Closed) اتصال دهند. یا دوباره به شکلی در رابطه با این خطا مواجه شدند و آن را به حالت دوباره باز یا تایید شده بفرستند.
خطا­هایی که به مرحله Resolved بازگردانده می­شوند یا نامعتبرند یا تکراری هستند و نیاز به بررسی مجدد دارند و یا به­ طور کامل رفع شده ­اند. چرخه عمر یک خطا از مرحله­ جدید تا مرحله خروج از حل تعریف می­ شود. شکل۲-۴ وظایف هر یک از اشخاص در ارتباط با مخزن خطا را نشان می­دهد. دو کادر قرمز در­دو نمودار شکل۲-۴ و شکل۲-۳ محدوده کاری این تحقیق را نشان می­ دهند.
شکل۲-۴- نمودار مورد کاربرد^[۲۶] یک سیستم ردیابی خطا
همان­طور که در شکل۲-۵ می­بینید، یک خطا دارای مشخصات متنی است. برچسب، وضعیت خلاصه و در قسمت جزئیات توضیحات و راه­ حل­های ارائه ­شده با ذکر نام نویسنده و تاریخ برای هر خطا درج شده است. همین اطلاعات و متون ثبت شده دامنه کار تحقیقاتی ماست. این داده ­ها منبع غنی اطلاعات و دانش سودمند است. اینکه چگونه این داده ­ها را کاوش کنیم و چه اطلاعاتی در آن­ها نهفته است، گام­های تحقیق ما را می­سازند. از آنجایی که این داده ­ها توسط افراد مختلف و با بهره گرفتن از قوانین نحوی صحیح و ناصحیح و گاه کلمات مشابه دریک حوزه استفاده شده ­اند نیاز به یک جستجو معنایی به شدت احساس می­شوند.
شکل۲- ۵-مشخصات یک خطا
پایه و اساس این تحقیق جستجو جملات مشابه معنایی است. به­صورتی که آن­دسته از جملات که دارای تشابه معنایی بیشتری با جمله یا کلمه کاندیدای ما هستند، جداسازی شوند. چگونگی این کار در سه مرحله خلاصه می شود: ابتدا با بهره گرفتن از تکنیک­هایی که در ادامه پیشنهاد می­ شود از میان داده ­های آماری­که از یک مخزن خطا انتخاب شده، میزان تشابه هر خطا (بر اساس داده ­های متنی مانند توضیحات، سرآمد، راه­حل و غیره) با خطای­ جدید اندازه ­گیری می­ شود. در مرحله بعد این خطا با بهره گرفتن از یک الگوریتم خوشه­بندی که سعی شده یک الگوریتم بهینه باشد به دسته­های جدا بر اساس ضریب تشابه محاسبه شده تقسیم می­شوند.
این کار به کاربر کمک می­ کند که نمونه­های مشابه گزینش ­شده را در خوشه­های طبقه ­بندی­ شده از نظر سختی و پیچیدگی کار در اختیار داشته­باشد.گاهی ممکن است کاربر خود بر اساس تجربه حدس بزند که مشکل زیاد پیچیده نیست. یا برعکس مشکل به زمان زیادی برای حل نیاز داشته باشد، در این حالت این خوشه­بندی می ­تواند در کاستن زمان یافتن راه­حل کمک قابل توجهی داشته باشد. آن­چه این کار را از کارهای انجام شده قبلی متمایز می­ کند توجه به بهره­وری و بهبود کارایی است. یک مخزن خطا مجموعه ­ای گسترده و بزرگ از داده­هاست که هر روز بزرگتر می­ شود. با بزرگ شدن نمونه آماری و نیاز به دقت در کار ابعاد پیچیدگی این عمل روشن خواهد ­شد. هدف اصلی این کار استفاده از تکنیکی است که دقت بالاتری داشته باشد. جستجو در یک بانک داده که متون در آن از قانون خاص برای رعایت اصول تحریر و قواعد نحوی استفاده نشده است، و کسانی که داده ­ها را ثبت کرده ­اند ممکن است از کلمات مشابه زیادی استفاده کرده باشند، نیاز بیشتری به یک جستجوی معنایی دارد.
۴٫۲٫تحقیقات پیشین در حوزه داده ­کاوی در مخازن خطا
در سال ۱۹۹۲ اولین نرم­افزار ردیابی خطا GNATS^[27] شروعی برای MSR بود. با ارائه اولین نرم­افزار ردیابی خطا، مدیریت و استفاده از دانش نهفته در خطا­ها اولین قدم­های خود را برداشت. در این مدت محققان سعی­کردند برای استخراج بهینه و مفیدتر دانش، مدل­ها و روش­های ­جدیدی با­ استفاده از الگوریتم­های مختلف ارائه ­کنند. بیشتر این روش­ها از الگوریتم­های دسته­بندی برای دسته­بندی اطلاعات و استفاده از دانش آن­ها به­ صورت طبقه ­بندی شده استفاده کردند. ابتدا مروری کوتاه بر تحقیقات قبلی و روش های بررسی ­شده خواهیم داشت. نواقص و کمبودهایی که به ­موجب آن ­ها این تحقیق انجام شده و روش ارائه شده­است نیز بررسی خواهد شد.
سال ۲۰۰۰، JunzoWatada به ­منظور برآورد تعداد خطا­ها در یک پروژه نرم­افزاری از رگرسیون فازی استفاده­کرد]۶[. وی مجموعه سئوالاتی را برای استفاده در سیستم فازی در مراحل مختلف از یک پروژه مطرح کرد. در این روش تمام داده ­ها برای جستجو هدف قرار نمی­گیرد و این خود ضعف بزرگی است.
Lucas D.Panger در سال ۲۰۰۷ مقایسه­ ای برای دسته­بندی مخازن خطا با بهره گرفتن از پنج الگوریتم دسته بندی ۰-R ،۱-R، درخت تصمیم ­گیری C4.5 ،Naïve Bayes و رگرسیون لجستیک، در داده ­های گرفته­ شده از Bugzilla انجام داده­است]۵[. این کار با محاسبه درصد خطا­هایی که دسته­بندی شده ­اند و ضریب Kappa برای هر کدام با بهره گرفتن از نرم­افزار Weka انجام داده ­است. داده ­ها بر اساس طول عمروتوضیحات متنی دسته­بندی شده ­اند. این تحقیق تنها مقایسه­ ای بین الگوریتم­های مختلف در یک دسته­بندی ساده برای داده ­های موجود در یک مخزن است، که کمتر به شباهت بین یک خطا جدید و خطا­های دیگر پرداخته شده­ است.

رویکردهای تصمیم گیری
رویکرد تصمیم گیری می تواند از دوجنبه اصلی بررسی شود. رویکرد هنجاری^[۷۰] و رویکرد توصیفی^[۷۱]. رویکرد هنجاری یا کمی تاکید بر تعیین ارزشهای مشخص برای پارامترهای مسئله و حل آن برای طیفی از ارزشها یا یک ارزش مشخص را دارد. در مقابل، چارچوب کار توصیفی یا کیفی تلاش نمی نماید که عوامل را دره بندی کند بلکه بدنبال بیان آنها در عبارات کلی بوده و حل مسئله بر اساس آنها مبتنی می باشد.^[۷۲]

بلحاظی می توان تقسیم بندی مربوط به تصمیم گیری را به سه دسته کلی در ارتباط دانست:
۱-تصمیم گیری عقلایی
۲-تصمیم گیری رفتاری
۳- تصمیم گیری باز^[۷۳]
تصمیم گیری عقلایی
تصمیم گیری عقلایی^[۷۴] بدین معنی است که بازیگر سیاسی با انتخاب روبروست^[۷۵]. فرد در تصمیم گیریهای خود همواره تصمیماتی اتخاذ خواهد کرد که بهترین تصمیم ممکنه بوده و تصمیماتی است که امکان و احتمال نیل به اهداف و مقاصد او را به حداکثر می رساند^[۷۶].
هنگامی تصمیم گیری عقلایی است که تصمیم گیرنده
۱-در باره موضوع تصمیمی گیری اطلاعات کامل دارد.
۲-قادر است خواسته ها و اویت های خود را بر حسب مطلوبیت و مفید بودن آنها به ترتیبی منطقی درجه بندی نماید.
۳-قادر است از میان شقوق و راه حلهای مختلف راهی را برگزیند که مطلویبت او را به حداکثرمی رساند ^[۷۷].
شکل (۲)، مراحل مختلف تصمیم گیری در مدل عقلایی را نشان می دهد.^[۷۸] البته باید خاطر نشان ساخت که چنین مفروضاتی هیچگاه به تحقق نپیوست.^[۷۹]
اما در مورد بند اول، یعنی احاطه تصمیم گیر به کل اطلاعات بحث های مفصلی صورت گرفته است. در جهان معاصر، جمع آوری اطلاعات، کاری زمانگیر و هزینه بر است. در عالم واقعیت، تصمیم گیر در ابتدا مقداری اطلاعات را با پرداخت هزینه، تهیه می نماید. با این اطلاعات به نتایجی می رسد. سپس تصمیم می گیرد که این اطلاعات کافی است و یا او می بایست مقداری دیگر اطلاعات سفارش دهد^[۸۰].
نخستین فرضیه در مدل عقلایی این است که اهداف، معین و معلوم می باشد. یعنی فرض است که یا اهداف از قبل برای تصمیم گیرنده تعیین و داده شده است و یا آنقدر واضح و آشکار می باشد که هدف گذاری می تواند به آسانی و سادگی انجام گیرد. اما در شرایط واقعی تصمیم گیری، اهداف به ندرت معلوم و معین است.^[۸۱]
یکی از مشکلات مدل عقلایی این است که فرض می شود که مدیر از قبل بصورت مشخص می داند که به چه هدفی می خواهد برسد. در حالیکه در اکثر اوقات، مدیر نمی داند که واقعا هدف چیست و یکی از مسائل مدیر تعیین هدف است.^[۸۲]
فرض دوم در مدل عقلایی آن است که تصمیم گیرنده باید تمامی راه حلهای مختلف و ممکن را یافته، تک تک آنها را مورد ارزیابی دقیق قرار دهد. اما این تصوری واهی و ادعایی بیجاست که می توان تمامی راه حلهای مختلف را شناسایی کرد، چه رسد به اینکه میتوان یک یک آنها را به دقت سنجید و ارزیابی نمود^[۸۳]. فرضیه سوم این است که تمامی نتایج و عواقب ناشی از اتخاذ و اجرای یک تصمیم بررسی و در نظر گرفته شده است. ولی همانگونه که نمی توان تمام راه حلهای ممکن را یافت، همانگونه نیز نمی توان تمامی نتایج ناشی از انتخاب و و اجرای آنها را پیش بینی نموده و در نظر گرفت. آینده پدیده ایست با ماهیتی نامعلوم و غیر قابل پیش بینی و هیچ تصمیم گیرنده ای نمی تواند کاملا مطمئن باشد که تمامی اثرات و تبعات ناشی از هر تصمیمی را می دانسته است^[۸۴].
نکته دیگر آن است که بنابر مدل عقلایی، منافع شخصی فرد تصمیم گیر، منافع سازمانی و منافع ملی کشور همگی در یک سو و جهت قرار داشته و با یکدیگر تباین و یا تضادی ندارند. درحالیکه در عمل این چنین نیست و در اکثر اوقات منافع شخص و منافع سازمان و یا کشور با یکدیگر متفاوت می باشند.^[۸۵]
ونکته آخر آنکه در این روش فرض می شود که هیچگونه محدودیت از لحاظ زمان و هزینه ندارد^[۸۶].
تصمیم گیری رفتاری^[۸۷]
هنگامیکه محدودیت های ذهنی و شعوری تصمیم گیرنده در تجزیه و تحلیل کامل مسائل آشکار می شود، و هنگامی که ناتوانی او در استفاده کامل از اطلاعات و در ترکیب، پردازش و عمل آوری این اطلاعات تشخیص داده می شود، زمانی که مشاهده میگردد که اکثر مسائل دارای ماهیتی غامض و پیچیده است، و سرانجام هنگامی که در می یابیم که لازمه جمع آوری و کسب اطلاعات، تحمل هزینه های سنگینی است، سئوالی که طبیعتا به ذهن متبادر می شود، آن است که تحت این شرایط، اصولا برخورد یک مدیر با مسئله تصمیم گیری چگونه می تواند باشد و مدیر چگونه می تواند تصمیمی اتخاذ نماید که بهترین تصمیم باشد؟^[۸۸]
با پیشنهاد مفهوم “عقلایی محدود“^[۸۹] در مدل رفتاری تصمیم گیری، هربرت سایمون سعی می نماید جوابگوی این مسئله باشند^[۹۰]. در تحقیق اولیه در سالهای قبلتر، مارچ و سایمون تعریف محدودتری از مفهوم عقلایی ارائه می دهند. این دو معتقدند که عقلانیت انسان محدود است و این محدودیت ناشی از محدودیتهای ذهنی و شعوری انسان است و هرگونه بحثی در باره مکانیزم تصمیم گیری باید با علم براین واقعیت باشد. بنابراین، محیط های سازمانی و اجتماعی که تصمیم گیرنده در آن قرار گرفته است، در شیوه و نحوه تصمیم گیری او موثرند.^[۹۱] در این روش، تصمیم گیر پس از آنکه معیارهای نه چندان کاملی را برای حل مسئله در نظر گرفت، به مجرد رسیدن به یک راه حل که رضایت اور ا برانگیزد، کار تحقیق د رمورد آلترناتیوها را رها کرده و مسئله را خاتمه یافته می داند^[۹۲]. شکل (۳) بصورت شماتیک این روش را نشان می دهد. مارچ این ایده را گسترش داده و از مدل عقلانیت بافتاری^[۹۳] سخن به میان می آورد. این مدل بر این باور است که مردم در زمان تصمیم گیری، در زیر فشار های یک محیط پیچیده که متاثر از بسیاری دیگر از تصمیمات و معیارهای تصمیم گیری است می باشند و در عین حال در این موقعیت اطلاعات محدود و زمان محدودی را در دسترس دارند. بزبان دیگر مردم در حالت تصمیم گیری، در محیطی کاملا غیرشفاف قرار داشته، مسائل برای آنها روشن نبوده، ارتباط مابین راه حل های مختلف غیر مستقیم و کل پروسه در یک محیط سیاسی رخ می دهد^[۹۴]. سایمون معتقد است که انتخاب و تصمیم گیری همیشه بر مبنای یک مدل محدود، تقریبی و ساده شده از موقعیت واقعی انجام میگیرد. به عقیده نیوول و سایمون^[۹۵]، واقعیت بستگی به آن دارد که تصمیم گیرنده، واقعیت را چه تشخیص داده باشد. یعنی ممکن است آنچه تصمیم گیرنده واقعیت تشخیص داده، واقعیت نبوده و یا همه واقعیت نباشد.^[۹۶]
مسائل و مشکلاتی که یک تصمیم گیر در سطح سازمان، دولت و یا در سطح بین المللی با آن روبروست معمولا بقدری پیچیده و غامض است که مدیر بعنوان یک انسان و با محدودیتهای انسانی خود، توان رویاروئی و غلبه بر آن را ندارد و بناچار به ساده سازی متوسل می شود. ساده سازی به معنای آن است که معمولا مدیر بجای سعی در یافتن بهترین راه حل، سعی می کند که به راه حل مناسب دست پیدا نماید. قناعت به یافتن و بسنده نمودن^[۹۷] به راه حل مناسب و کافی (بجای ادامه جستجو برای یافتن بهترین راه حل) تصمیم گیری را عملی تر و آسانتر می نماید.
یکی دیگر از مدلهای مطرح در تصمیم گیری رفتاری، مدل نتایج محدود است. اوریلی، که به توصیف این مدل پرداخته است، چنین می گوید: “اول آنکه تصمیم گیرندگان عمدتا نتایجی در سازمان را ترجیح می دهند که منعکس کننده اهداف سازمان و اهداف فردی خودشان است.^[۹۸] ” این بدان معناست که بجای طی نمودن پنج گام تصمیم گیری بترتیبی که در گذشته بدانان اشاره نمودیم، ممکن است که برخی پروسه تصمیم گیری را ازانتها بدان بپردازند و پس از شناسایی یک یا چند نتیجه دلخواه آنان، پروسه تصمیم گیری را محدود بدین نتایج سازند.^[۹۹]
بنابراین می توان نتیجه گرفت که تصمیم سازی مانند برخی دیگر از مفاهیم در تئوری سازمان، یک ساخت مصنوعی، یک مفهوم روان شناختی از تعامل تعهد و عمل است.^[۱۰۰] در اینصورت نقش شخصیت در تصمیم گیری برجسته می شود.تصمیم گیری چنان با خصوصیات روانی تصمیم گیرنده آمیخته است که نمی توان یکی را بدون دیگری مطرح و مورد مطالعه قرار داد. عوامل و عناصر شخصیتی از قبیل خلق و خوی، هوش، انرژی، بینش و نگرش و احساسات مدیر ، همگی در تصمیماتی که او اتخاذ می نماید، نقش موثر دارند. بنابراین از دیدگاه روانشناسی اجتماعی، مطالعه فرایند تصمیم گیری می باید با درنظر گرفتن تمامی خصوصیات انسان تصمیم گیرنده انجام گیرد.
میان انسانها تفاوتهای بسیاری وجود دارد. از جمله تجربیات آنها یکی نیست، درجه ریسک پذیری در همه یکسان نیست، ایمنی، همان ارزش را برای همه ندارد و همه افراد به یک اندازه معاشرتی و اجتماعی نیستند. اهمیت وجود تفاوتهای فردی میان انسانها در این است که اطلاعات-یعنی آنچه که فرد بر اساس آن تصمیم میگیرد- برحسب این تفاوتها تعبیر و تفسیر و فهمیده می شوند.^[۱۰۱]
طی بحثی جامع، دانیل کتز^[۱۰۲] و روبرت کان^[۱۰۳]، شخصیت تصمیم گیرنده و مکانیزم های روانی اندیشیدن را یه عنوان عوامل زمینه ساز در تصمیم گیری مطرح می نمایند و معتقدند که اندیشه انسان و در نتیجه، تصمیم گیریهای او، تابع مجموعه ای از عوامل مختلف است که مهمترین آنها به شرح زیر می باشد:
۱-انسان و تصمیم گیری های انسان تحت تاثیر موقعیت او در فضای اجتماعی است.
۲-مدیر در تصمیم گیری از الگوگیری از گروه های برون سازمانی استفاده کرده و حتی برخی اوقات از افراد خارج از سازمان هویت پذیر می شود.
۳-در انسان ها تمایل به نزدیک بینی ذهنی وجود دارد.
۴-انسان غالبا به ساده سازی علل سببی می پردازد.
تصمیم گیری باز:
مدل باز تصمیم گیری با بهره گرفتن از تئوری عمومی سیستم ها بنا شده است. در این مدل، رابطه ای دوطرفه میان سیستم تصمیم گیری در سازمان و محیط پیش بینی شده است. بعبارت دیگر، در این مدل، محیط و تمامی عوامل محیطی موجود در آن، سیستم تصمیم گیری را تحت تاثیر قرار می دهد و تصمیم گیری نیز به نوبه خود محیط را تحت تاثیر قرار می دهد. در این مدل، چهره واقعی تری از تصمیم گیرنده ترسیم می شود. زیرا او موجودی جدا و مستقل از محیط تصمیم گیری به شمار نیامده است. همچنین شخصیت تصمیمگیر از جمله عوامل مهمی دانسته شده است که تصمیم یگیری را تحت تاثیر قرار می دهد.
منظور از مدل باز تصمیم گیری ، ارائه مدلی عملی برای تصمیم گیری می باشد. در مدل باز ، دیگر فرض نیست که تصمیم گیرنده تمام اطلاعات لازم برای تصمیم گیری را در اختیار دارد، دیگر فرض نیست که تصمیم گیری او همیشه بر اساس منطق و استدلالی خطا ناپذیر اتخاذ می شود، و دیگر فرض نیست که همیشه در اثر هر تصمیمی که او میگیرد، بهترین نتایج عاید میگردد. همچنین، تصمیم گیرنده، و بخصوص منافع، انگیزه و اهداف او، عاملی مهم در نوع تصمیم گیری های او بشمار آمده است. بنابر این، شخص تصمیم گیرنده، استعداد او برای آموختن از تجربیات و همچنین توانائی او در هماهنگ سازی خود با محیط، از جمله عواملی دانسته شده است که در تصمیم گیری موثر خواهد بود.^[۱۰۴] شکل شماره (۴) نمونه ای از یک مدل باز تصمیم گیری است.
تصمیم گیری گروهی:
در تصمیم گیری گروهی می توان گفت که کیفیت تصمیم گیری گروهی از کیفیت تصمیم گیری فردی بالاتر است. چراکه جمع دانش و اطلاعاتی که در گروه متمرکز است، بسیار بیشتر از دانش و اطلاعاتی است که در یک فرد به تنهایی وجود دارد. دیگر آنکه در تصمیم گیری گروهی، راه حل های بیشتر و متنوع تر برای حل مسئله ارائه می شود.
ولی باید توجه داشت که در هرحال، تصمیم گیری گروهی، ضمانتی برای تصمیماتی با کیفیت عالی نیست. امتیاز نسبی تصمیم گیری گروهی بر تصمیم گیری انفرادی، بستگی به ترکیب گروه تصمیم گیرنده خواهد داشت^[۱۰۵]. تکنیک های متعددی در تصمیم گیری گروهی موجود است که از آنها می توان به روش “طوفان مغزها^[۱۰۶]” و “تکنیک دلفای^[۱۰۷]” اشاره داشت.
قصد آن نیست که تصمیم گیری گروهی در این جا شکافته شود، اما باید در نظر داشت که در این روش از تصمیم گیری، موانع، مشکلات، آفات، دام ها و تله های متعدد وجود دارد که تعداد و کیفیت آنها متفاوت از تصمیم گیری فردی است. یکی از این آفات، توجه بیش از حد نشان دادن به اجماع و اتفاق نظر در جمع است که در اکثر اوقات، تصمیم گیری را از حالت پویایی و مسیر صحیح منحرف می سازد^[۱۰۸]. نکته دیگر رابطه معکوس مابین بازدهی و حصول اجماع است. هر بار که ما مایلیم که از یک همکار سازمانی دیگر نظر او را اراجع به تصمیم خودمان بدانیم، به همان میزان ما زمان و امکانات دیگر بیشتری را صرف اتخاذ تصمیم می نمائیم.^[۱۰۹]
در انتهای این بخش، جدول (۲)^[۱۱۰] برای مقایسه مدلهای تصمیم گیری به اختصار آورده می شود.
مدلسازی برای تصمیم:
برای شناخت بهتر پروسه مدلسازی تصمیم گیری، به کارهای سایمون باز می گردیم. به نظر سایمون، پروسه تصمیم گیری دارای سه فاز مجزاست: اطلاعات، طراحی و انتخاب.^[۱۱۱] موضوع اجرا بعدها به این سه فاز اضافه شد. مفهوم تصویری پروسه مدلسازی در شکل آمده است.^[۱۱۲] جریانی از فعالیتها از اطلاعات تا طراحی و سپس انتخاب جریان دارد، اما در هر فاز ممکن است که ما به فاز قبلتر بازگردیم. در فاز اطلاعات، واقعیت محیط مورد آزمایش قرار گرفته و مسئله مشخص و تعریف می شود. در فاز طراحی، مدلی که بیانگر سیستم باشد، ساخته می شود. این کار با ساده سازی واقعیت و همچنین نوشتن روابط مابین متغیرها امکان پذیر است. آنگاه مدل توسط معیارهای ارزیابی مورد تائید قرار می گیرد^[۱۱۳]. فاز انتخاب شامل راه حل برای مدل است. باید توجه داشت که این راه حل مسئله اصلی ما نیست، بلکه راه حلی برای صورتی از مسئله است که در مدل ما باز تعریف شده است. این راه حل در مدل تست می شود. آنگاه که راه حل پیشنهادی موجه بنظر رسید، این راه حل برای اجرا آماده است. اجرای موفق، یعنی حل مسئله اصلی ما. شکست ما را مجددا به پروسه مدلسازی سوق می دهد.^[۱۱۴] شکل (۵)، پروسه مدل سازی برای تصمیم گیری را نشان می دهد.^[۱۱۵]
مدل مطلوبیت مورد انتظار:
مدل مطلوبیت مورد انتظار که یک مدل عقلایی رفتاری است، بوسیله روانشناسان معرفت شناسی مورد چالش قرار گرفته است.^[۱۱۶] آزمایشات و همچنین نظر سنجی ها نشان می دهد که مردم برای تصمیمات ساده خود از روشهایی که مدل عقلایی در اختیار آنان قرار داده است استفاده نمی کنند و بجای بیشینه نمودن مطلوبیت ، مردم اکثرا تاثیرات و نتایج تصمیم را به عنوان چارچوب بر می گزینند. آنها به ندرت به یک تحقیق همه جانبه و کل گرا^[۱۱۷] دست می زنند. مردمان عادی، از محاسبات پیچیده برای تصمیم گیری احتراز می نمایند، زیرا محدودیت های عملکرد ادراک بشری با محاسبات پیچیده ریاضی در ذهن همخوانی ندارد.^[۱۱۸] آیا این محدودیت ها همانهاست که در بحث مدل عقلایی محدود^[۱۱۹] بدانها پرداخته می شود؟ توانایی انسان برای محاسبه و استنتاج محدود است، اما مدل عقلایی محدود به ندرت دقیق و موشکافانه تعریف می شود. وقتی که مدل عقلایی محدود بصورت دقیق و کامل مطرح می شود، شباهت عجیبی با رفتار هنجاری مدل های عقلایی دارد.^[۱۲۰] وقتیکه که بازیگران اجتماعی، در پی پیدا نمودن هزینه هر کدام از فعالیتهای خود هستند، اولین راه حل قابل قبول را می پذیرند. بسیاری از معرفت شناسان، بر این عقیده اند که تئوری مطلوبیت ، هنجاری و تجویزی است. بنابراین، علیرغم آنکه این تئوری ایده آل است، اما بصورت واقعی پروسه تصمیم گیری را بیان نمی نماید. نظریه دیگر، تئوری دورنما^[۱۲۱] بعنوان یک بدیل برای مدلهای عقلایی مطرح گردید. در دوران ما که دوره تخریب گری^[۱۲۲] است، این موضوع در روانشناسی شناختی رایج است که به انتخاب عقلایی حمله شود و بدون تردید با محدودیت های اطلاق پذیر آن موافقت گردد. معهذا، تئوری مطلوبیت مورد انتظار با چارچوب پذیری مسائل و توسعه و انکشاف راه حل ها تعامل نمی نماید. در همین رابطه، بجای انتخاب راه حل هایی که همه اجزای آن معلوم نیست، اما احتمالا سود آور است، انسانها آن راهی را بر می گزینند که در دسترس است. این یکی از ابعاد راه حل است که تنها در روانشناسی شناختی مطرح میگردد.
عوامل فرهنگی و اجتماعی
نهایتا، جامعه شناسانی همچون اتزیونی و کولمن این چنین بحث می نمایند که عوامل فرهنگی و اجتماعی، معرف متغیرهای اصلی تصمیم گیری هستند. اتزیونی می گوید که تصمیم تنها یک امر انفرادی نیست (مانند اختیار در برابر جبر) که بتواند مستقل از زمینه خود انجام شود. تصمیم گیری نیاز به توجه نمودن به شرایط فرهنگی داشته و همچنین شناسایی پیامدهای متعددی از قبیل زیر دارد:
۱-عوامل اجتماعی مانند پیمان های مابین دسته ها و گروه ها^[۱۲۳]
۲-سازمان اجتماعی(که در جامعه شناسی کارکردگرایی^[۱۲۴] به ساختار اجتماعی معروف است).
۳-تعهدات اخلاقی و ارزشهای ایدئولوژیک، و
۴-احساسات شخصیت های فردی
اضافه بر این، اتزیونی عقیده دارد که افراد کارکرد های مطلوبیت چندگانه دارند، زیرا اهداف متعدد دارند و این کارکردها با یکدیگر نزدیک نیستند و گاه از حد خود فراتر می روند.^[۱۲۵] برعکس، بازیگران سیاسی در شبکه هایی از افراد که بعضا با هم تداخل دارند و این افراد در اهداف مربوط به این لحظه که برای منظور خاصی در نظر گرفته شده، سهیم هستند، مشارکت دارند. منظور از دستجات، گروه های غیر رسمی هستند که می آیند و در کنار ساختار نهادهای حکومتی نمایان شده و می روند. فاکس و برامفیلد این دستجات را مجموعه ای از افراد مشخص با اهداف چندگانه که بدنبال کنش طرفدار سازمان خود می باشند، می نامند^[۱۲۶].
علیرغم تمامی مطالب فوق، تصمیم گیری در سیاست خارجی بصورت کلی هم در گروه مدلهای عقلایی و هم در گروه روانشناسی شناختی مطرح شده است. روانشناسان سیاسی گرایش به دو شاخه نمودن و سپس مطالعه نخبگان و یا رفتار سیاسی مردم را دارند. بعبارت دیگر، تمرکز آنان همراه با محدود سازی زاویه دید خود به تنها بازیگران و مذاکره کنندگان در بالاترین سطوح سلسله مراتب سیاسی و یا توجه مکفی بر روی ترسیم طرز تلقی های عامه مردم و خلق و خوی آنان است^[۱۲۷]. مردم شناسان به این اندیشه نگار لقب “انسان بزرگ تاریخ” را داده اند که در برابر قاعده کلی فرهنگ محوری^[۱۲۸] است^[۱۲۹].
مهمترین مفاهیم در مدل رفتاری تصمیم گیری سازمانی:
مهمترین مفاهیم تصمیم گیری سازمانی که در بخش رفتاری قرار دارند، عبارتند از شبه راه حل منازعه^[۱۳۰]، اجتناب نامطمئن^[۱۳۱]، تحقیق موضوعی^[۱۳۲] و آموزش سازمانی^[۱۳۳].

نمودار ۴-۳ فراوانی پاسخ­گویان به تفکیک وضعیت تأهل……………………………………………………………………………………… ۵۰
نمودار ۴-۴ فراوانی نسبی پاسخ­گویان به تفکیک منطقه شهرداری………………………………………………………………………… ۵۱
فهرست پیوست
پیوست شماره ۱ پرسشنامه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………۹۰
پیوست شماره ۲ روابط بین متغیرها…………………………………………………………………………………………………………………….. ۹۴
پیوست شماره ۳ تحلیل عاملی تاییدی…………………………………………………………………………………………………………………..۹۷
فصل یکم: کلیات پژوهش

مقدمه
در آغاز قرن بیست و یکم، تغییرات سریع و همه جانبه­ی جهانی چنان محیط فعالیت سازمان­ها را دگرگون کرده است که سازمان­ها و مدیران آن­ها برای سازگاری با تغییرات و تحولات جهانی مجبورند راه­های نویی برای اقدامات خود بیابند تا بتوانند در صحنه­ی رقابت­های داخلی و جهانی باقی بماند. به مفهومی بسیار ساده، چالش جهانی تجارت و رقابت که در رویاروی کشورها و واحدهای کسب و کار قرار دارد دو جنبه است: نخست شیوه ای که بر مبنای آن باید سازمان­های تولیدی و خدماتی بتوانند محصولات و خدمات خود را به سایر کشورها صادر کنند و این رابطه را حفظ کنند و دوم روشی که سازمان­ها باید خود را در برابر کالا­های وارداتی مصون نگهدارند و از خود دفاع کنند(سعیدی پور، اسلمی، و رجبی، ۱۳۹۱). مشکل واردات محصولات خارجی برای استقلال اقتصادی و حمایت از تولیدات داخلی یک زنگ خطر جدی است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در دو، سه سال اخیر بر اثر اتخاذ سیاست­های جدید و متنوع اقتصادی و بازرگانی و همچنین بدون مطالعه بازار مصرف و حمایت از صنایع داخلی، شاهد ورود انواع و اقسام محصولات خارجی بوده و هستیم (ونوس و سلطانی، ۱۳۷۵). لذا گسترش حمایت از تولیدات ساخت داخل و سرمایه ایرانی باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد، چرا که تولید و صنعت نقش بی­دلیل و رکن مهم پیشرفت کشور تلقی می­ شود، از جمله راهکارهای پیش رو سازمان­ها برای حفظ موقعیت خود در برابر کالاهای وارداتی جلب توجه و تشویق مشتریان به خرید از محصولات ملی است. اکنون در شرایطی هستیم که کشور به خاطر افزایش تحریم­های بانکی و نفتی، رشد نرخ ارز، ضرورت کاهش بیکاری ۱۳ تا ۱۴ درصد، اقتصاد ایران نیازمند توجه به تولید ملی است (امینی، سیادت، و پیرعلی، ۱۳۹۱). به خصوص از آن­جا که هزینه­ تولید به خاطر هدفمندی یارانه­ها و رشد هزینه سوخت، رشد تورم در سال­های اخیر، رشد هزینه­ های سرمایه ­گذاری برای ایجاد هر واحد تولیدی افزایش یافته، لذا ضروری است که اقتصاد ایران و مسئولان دولتی و بانکی و سایر دستگاه­های اجرایی، توجه خود را به تولید کشور افزایش دهند. اما واقعیت این است که تولید ایرانی سال­ها به خاطر ثابت ماندن نرخ ارز در معرض تهدید واردات بوده است و در شرایطی که تولید ایرانی در اثر تورم با رشد هزینه مواجه بوده، کالای خارجی به طور مستمر به خاطر نرخ دلار ثابت، تشویق شده است، این در حالی است که کالای ایرانی با کیفیت و قیمت مناسب وجود دارد (Modiryar.com, 2012)، بنابراین نباید به مصرف کالای خارجی عادت کرد، زیرا خرید کالای داخلی به معنای حمایت از اشتغال جوانان است و از سرمایه ­گذاری ایرانی حمایت خواهد شد اما وقتی از کالای خارجی استفاده شود در واقع از سرمایه­گذار و کارگر خارجی و وارد­کننده حمایت خواهد گردید(امینی، سیادت، و پیرعلی، ۱۳۹۱).
در این مطالعه هریک از عوامل موثر بر خرید مصرف‌کنندگان از محصولات ملی را با تمرکز بر مصرف‌کنندگان محصولات خانگی بررسی نموده، سپس با بیان فرضیه ­های و با بهره گرفتن از مدل­سازی معادلات ساختاری به بررسی هر یک از فرضیه‌های مطرح شده پرداخته خواهد شد. در پایان نیز بر مبنای نتایج مطالعه، پیشنهاداتی ارائه خواهد گردید.

بیان مسئله پژوهش
یکی از اصول اساسی استقلال کشورها مسئله­ تولید ملی است تا بتوانند با تولیدات بومی روی پای خود بایستند و پاسخ­گوی نیازهای کشور و ملت خود باشند. با حرکت به سمت تولید ملی می­توان سرمایه ­های ملی هر کشور را صرف اشتغال و ایجاد زمینه­ توسعه اقتصادی کرد (سیاح ورگ، امیرپور، و وحیدی مطلق، ۱۳۹۱). محصول ملی کالایی است که درون یک کشور و با تخصص و دانش و مهارت مردم آن کشور تولید می­گردد. چنانچه این تولید ادامه یابد منجر به رشد اقتصادی، کاهش تورم، افزایش اشتغال و تکریم نیروی کار خواهد شد. اما برای تداوم آن لازم است که مردم آن کشور گرایش به سمت خرید محصولات داخلی داشته باشند. مسئله خرید محصولات ملی از جمله مسائلی است که اکثر کشورها از جمله کشور ما ایران با آن روبرو می­باشد.
گرایش و خرید محصولات ملی دارای مزایای اقتصادی (گسترش و ایجاد اشتغال، افزایش توان مالی و پولی و اعتباری کشور)، مزایای فرهنگی و اجتماعی ( احساس هویت ملی، فرهنگ سازی مصرف تولیدات )، مزایای علمی و آموزشی
(شکوفا شدن استعدادهای فردی، توسعه نیروی انسانی)، مزایای سیاسی و قانونی (تقویت قدرت چانه زنی نظام و کشور در عرصه بین المللی، ارائه چهره سیاسی مثبت) و مزایای بازاریابی (دسترسی راحت به خدمات پس از فروش، ارائه محصولات بر اساس سلایق مشتریان) می­باشد (Tebyan.net, 2012). در صورتی کشور به این مزایا دست خواهد یافت که بسترهای لازم برای تشویق مصرف­ کنندگان به خرید محصولات داخلی فراهم گردد. پر واضح است که مردم حق استفاده از کالای با کیفیت را دارند، ولی ترجیحاً بهتر است کالای ساخت داخل را مصرف کنند و این امر نیازمند تحکیم نگاه ملی است، به نحوی که دست­اندر کاران عرصه تولید، دولت و دانشگاه­ها حلقه ارتباط صمیمی و تعامل پایداری را با یکدیگر داشته باشند. زیرا صیانت از اعتبار تولید داخلی در عرصه جهانی وظیفه ملی است (کلانتر و امرایی، ۱۳۹۱).
با توجه به این­که در کشور ما حمایت از تولید و مصرف کالاهای داخلی همواره در اولویت سیاست گذاری­های اقتصادی و بازرگانی قرار داشته و با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری و شعار سال ۹۱؛ سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی و همچنین نبود پژوهشی در زمینه بررسی عوامل موثر بر خرید محصولات ملی در داخل کشور و فقدان مدل جامع در این زمینه و با توجه به این­که ­خرید محصولات ملی منجر به افزایش توان مالی و پولی، افزایش درآمد، توسعه نیروی انسانی می­گردد و بازاریابان و شرکت­های تولیدی محصولات داخلی می­توانند با سوق دادن
مصرف­ کنندگان به سمت مصرف محصولات ملی چرخه اقتصاد را به حرکت در آورند، لازم و ضروری است که پژوهشی در این زمینه انجام گردد. از سویی دیگر، برخی از برندها در صنعت لوازم خانگی داخلی مثل آزمایش و پارس خزر قبلا دارای موضع قوی­تر بوده ­اند و بعضا مزیت­های رقابتی نسبت به برندهای خارجی داشته اند که اکنون به نظر می­رسد موضع این برندها تضعیف شده است و به طور کلی مردم ایران نسبت به خرید محصولات لوازم خانگی ایرانی گرایش چندانی ندارند و جایگاه این­گونه محصولات در کشور خیلی مستحکم نمی ­باشد، همواره این ضرورت احساس می­شده که جهت سوق دادن مصرف‌کنندگان به سمت خرید از این محصولات باید اقداماتی صورت گیرد. در نتیجه بررسی عوامل موثر بر خرید مصرف­ کنندگان این نوع محصولات می ­تواند جوابگوی این ضرورت باشد.
بدین منظور لازم است عوامل موثر بر خرید مصرف­ کنندگان داخلی چون ملی­گرایی، ادراک کیفیت، ریسک ادراک شده، حمایت دولت از تولیدکنندگان داخلی، نقش رسانه­های جمعی، اعتماد به برند و محصول و دیگر عوامل بررسی گردد. با توجه به­ این­که تا­کنون این عوامل و تاثیر آن­ها بر خرید مصرف­ کنندگان به صورت مدلی یکپارچه و جامع مورد بررسی قرار نگرفته­اند، لذا در این مطالعه جهت برطرف نمودن این خلأ نظری، مسأله اصلی به این شکل بیان می­گردد که چه عواملی بر خرید محصولات ملی تاثیرگذار است؟ و چگونه می­توان آن­ها را در قالب یک مدل جامع و یکپارچه بررسی نمود؟ بدین منظور با بررسی مبانی نظری مطالعه و بیان فرضیه‌ها و آزمون آن‌ها به روشی نظام‌مند به تبین این مسأله پرداخته خواهد.

ضرورت انجام پژوهش
ضرورت حمایت ملت ایران از چرخه های تولیدی و کالای ایرانی راه حلی برای حرکت و جهش چرخه­های اقتصادی کشور می­باشد؛ موضوعی که با رویکرد خرید کالای ایرانی می توان حمایت از کار و سرمایه ایرانی را تحقق بخشید و با رفتاری مثبت نسبت به ارتقاء کیفیت و بهره تولیدات داخلی نیز گامی اساسی را اعمال نمود. دراین رویکرد توجه به خرید کالاهای مورد نیاز از بازار داخلی و تولید ملی به­عنوان گام اساسی درحمایت از چرخه­های تولید و درخواست بجای مردم برای بهبود کیفیت و ارتقاء اجناس ایرانی می­باشد. مردم باید با خرید محصولات با کیفیت داخلی ذائقه تولیدکنندگان را برای الگوگیری از تولیدکنندگان با کیفیت، ترغیب کرده و پول و سرمایه ایرانی را درجهت رشد و بالندگی و اعتلای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به کار ببرند.
صنعت لوازم خانگی ایران امکانات بالقوه ای برای تولید و ارتقای کیفیت در همه زمینه ها را دارد. سرمایه گذاری های خوبی در این باره صورت گرفته و واحدهای بزرگ تولیدی مشغول به کار شده اند، به گونه ای که واحدهای کوچک تولیدی دیگر نمی توانند در این صنعت دوام بیاورند، اما با وجود همه این پتانسیل ها، این صنعت از سوی دولت و در رأس آن وزرات صنعت، معدن و تجارت حمایت نمی شود. لوازم خانگی از رشته های شتاب دهنده توسعه صنعتی هر کشور از جمله ایران است؛ گردش مالی سالانه این صنعت در ایران به طور میانگین شش میلیارد دلار برآورد می شود که چهار میلیارد دلار آن مربوط به لوازم خانگی انرژی برقی و بقیه به ظروف، سرویس غذاخوری و لوازم ریز آشپزخانه برمی گردد (بذرپاش, ۱۳۹۱). از این رو انجام مطالعات اقتصادی و بازرگانی برای شناسایی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف جهت تقویت موقعیت رقابتی در بازار ضروری است. این مطالعه با تحقق بخشیدن به ضرورتی که در بالا ذکر شد، می ­تواند با شناسایی عوامل رفتاری موثر بر خرید محصولات ملی گام موثری در این­باره بردارد.

اهداف پژوهش
هدف اصلی: ارائه مدلی جامع برای رفتار مصرف ­کننده نسبت به خرید محصولات ملی
اهداف فرعی:
هدف۱: سنجش تاثیرگذاری عوامل فردی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی
هدف۲: سنجش تاثیرگذاری عوامل فردی بر قصد خرید محصول ملی
هدف۳: سنجش تاثیرگذاری عوامل مربوط به آمیخته بازاریابی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی
هدف۴: سنجش تاثیرگذاری عوامل مربوط به آمیخته بازاریابی بر قصد خرید محصول ملی
هدف۵: سنجش تاثیرگذاری عوامل مربوط به دولت و فعالیت­های عمومی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی
هدف۶: سنجش تاثیرگذاری عوامل مربوط به دولت و فعالیت­های عمومی بر قصد خرید محصول ملی
هدف۷: ارائه راهکارهایی جهت تشویق و جذب مصرف­ کنندگان داخلی به مصرف محصولات ملی برای سازمان­ها و
شرکت­های تولیدی.

فرضیه ­های پژوهش
فرضیه ۱: عوامل فردی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.
فرضیه ۱-۱: ملی­گرایی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.
فرضیه ۱-۲: اثر کشور مبدأ بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.
فرضیه۱ -۳: سبک زندگی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.
فرضیه ۱-۴: تجربه خرید بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.
فرضیه ۱-۵: باورهای اقتصادی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.
فرضیه ۱-۶: باورهای مذهبی بر نگرش مصرف ­کننده نسبت به محصول ملی تاثیر مثبت و معنی­دار دارد.

ج – نظریه ی نقش: در این نظریه به دو جنبه اجتماعی و روانی توجه می‌شود. در جنبه اجتماعی، تأثیر عواملی نظیر نظام سازمانی و کارگاهی و شرایط محیط اشتغال در رضایت شغلی مورد توجه قرار می‌گیرد. این عوامل، شامل شرایط بیرونی رضایت شغلی می‌شود. جنبه روانی رضایت شغلی، بیشتر به انتظارات و توقعات فرد مربوط می‌شود. به بیانی دیگر، احساس فرد از موقعیت شغلی و فعالیت هایش در انجام مسئولیت‌های محوله و ایفای نقشی خاص به عنوان عضوی از اعضای جامعه، میزان رضایت شغلی فرد را مشخص می‌کند. رضایت کلی، نتیجه‌ای است که از ترکیب دو جنبه اجتماعی و روانی حاصل می‌شود ( یزدانی راد ، ۱۳۸۹ ، به نقل از http://mba-ajabshir.blogsky.com ).
از آنجا که رضایت شغلی قسمتی از رضایت سبک شخص از زندگی است . ماهیت بیرونی شغل بر احساس شغلی تاثیر می گذارد و متقابلا از آن جا که شغل یک قسمت مهم زندگی است رضایت شغلی بر رضایت کلی فرد از زندگی اثر می گذارد . لذا یک تاثیر متقابل بین رضایت شغلی و رضایت کلی از زندگی وجود دارد . به طوری که اگر فرد از کار خود رضایت نداشته با شد ممکن است دچار تعارض در کار و خانواده شود و همین طور بالعکس .
زنان بیشتر مستعد تعارض کار -خانواده هستند زیرا به طور سنتی مسئولیت خانوادگی را بر عهده دارند . تعارض کار – خانواده نوعی از تعارض بین نقشی است که در آن فشارهای حاصل از نقشهای شغلی و خانوادگی از هر دو طرف و یا از برخی جهات ناهمساز می باشد بدین معنی که مشارکت در نقش کاری و یا خانوادگی دشوار می شود ( ملکیها وهمکاران ، ۱۳۸۷ ).
رضایت شغلی یکی از عوامل بسیار مهم شغلی است.رضایت شغلی عاملی است که باعث افزایش کارآئی و نیز احساس رضایت فردی می گردد . هر کارفرما به نوعی در صدد افزایش رضایت شغلی در کارکنان موسسه خود می باشد .محققان رضایت شغلی را از دیدگاه های گوناگون تعریف و توجیه نموده اند . رضایت شغلی بر اثر عوامل متعددی حاصل می شود رضایت شغلی که نوعی احساس مثبت فرد به شغلش می باشد زائیده عواملی نظیر شرایط محیط کار ،نظام سازمانی شغل ،روابط حاکم بر محیط کار ،تاثیر عوامل فرهنگی است .لذا می توان نتیجه گرفت رضایت شغلی احساسیس روانی است که از عوامل اجتماعی نیز متاثر می باشد .
گروهی معتقدند رضایت شغلی به شدت با عوامل روانی ارتباط دارد .به عبارت دیگر ،این عده رضایت شغلی را در درجه اول از دیدگاه های روانی و خصوصیات فردی توجیه می نمایند. فیشر و هانا^[۱۱] (۱۹۳۹) رضایت شغلی را عاملی روانی قلمداد می نمایند و انرا نوعی سازگاری عاطفی با شغل و شرایط اشتغال می انگارند .یعنی اگر شغل مورد نظر لذت مطلوب را برای فرد تامین نماید ، در اینحالت فرد از شغلش راضی است .در مقابل چنانچه شغل مورد نظر رضایت و لذت مطلوب را فرد ندهد ،در اینحالت فرد شروع به مذمت شغل می نماید و در صدد تغییر آن بر می آید .به نظر هاپاک^[۱۲] (۱۹۳۵) رضایت شغلی مفهومی پیچیده و چند بعدی است و با عوامل روانی ، جسمانی ،و اجتماعی ارتباط دارد .تنها یک عامل موجب رضایت شغلی نمی شود بلکه ترکیب معینی از مجموعه عوامل گوناگون سبب می گردد که فرد شاغل در لحظه معین از زمان از شغلش احساس رضایت نماید و به خود بگوید از شغلش راضی است و از ان لذت می برد فرد با تاکیدی که بر عوامل مختلف از قبیل میزان در آمد ،ارزش اجتماعی شغل ،شرایط محیط کار ،و فرآورده اشتغال در زمان های متفاوت دارد به طریق گوناگون احساس رضایت از شغلش می نماید .

تعارض کار خانواده برگرفته از سه منبع است: ۱- تداخل کار در خانواده مبتنی بر زمان، که بازتاب دهنده ی حالتی است که در آن خواسته های شغلی مانع نیاز کارکنان به صرف وقت در امور منزل و خانواده میشود. ۲- تداخل کار در خانواده مبتنی بر فشار، که مشخصّ کننده ی این است که عوامل فشارزای شغلی، منجر به تحلیل رفتن سطوحی از توان فرد شده که نشاط و انرژی کارکن، حتی هنگامی که در خانه به سر میبرد، را مختل میکند. در این شکل از تعارض، کار کردن موجب خستگی و بی رمقی می شود. ۳- تداخل کار در خانواده مبتنی بر رفتار مشخص کننده ی آن است که رفتارهایی که در محل کار، انجام آنها انتظار میرود، اگر در محیط خانوادگی فرد نیز ابراز و وضع شوند ایجاد مشکل می نمایند. تعارض کار خانواده از دیدگاه سازمانی نیز با پیامدهایی مانند کاهش بازده فرد در سازمان، کاهش رضایت شغلی و افزایش غیبت و ترک شغل همراه است ( بشلیده ، ۱۳۹۱).
یکی از عوامل تاثیر گذار و کاهنده رضایت شغلی فرسودگی شغلی کارکنان می باشد . از آنجا که امروزه استرسهای کاری در همه ی مشاغل به چشم میخورند و مشکلات فراوانی برای افراد و سازمانها به وجود آورده اند. مواجهه ی طولانی مدت با این استرسها به عارضه ی روانشناختی، موسوم به فرسودگی شغلی منجر میشود وسترن (۲۰۰۲)
فرسودگی از سه بعد خستگی هیجانی(فقدان انرژی و احساس تحلیل رفتن منابع هیجانی فرد به خاطر تقاضاهای سنگین روانی) ، فردیت زدایی ( رفتار با دیگران به مانند اشیا به جای افراد و عقاید و رفتارهای کناره گیرانه ) و کاهش موفقّیت فردی (تمایل به ارزیابی خود به صورت منفی و نادیده گرفتن دستاوردهای شخصی) تشکیل شده است .فرسودگی شغلی نه تنها باعث افزایش میزان غیبت، ترک شغل،کاهش تعهد و بازده افراد در سازمان میگردد، بلکه عواقب مهمی هم برای سلامت جسمانی، روانی و ا جتماعی در سطح فردی و گروهی دارد ( بشلیده ، ۱۳۹۱ ).
کارکنانی که از فرسودگی رنج می برند در کارشان کم علاقه و کم فعالیت می گردند . آنها از نظر روانی بی تفاوت ، افسرده ، زود رنج و خسته می شوند ، از تمام جنبه محیط کارشان چون همکاران ایراد می گیرند و به طور منفی به پیشنهاد های دیگران واکنش نشان می دهند . این عوامل به نوبه خود می تواند از طریق کاهش رضایت شغلی باعث شود که کیفیت کار آنها ، نه لزوما کمیت، کاهش یابد. (مهداد ،۱۳۸۷ ). طبق گفته جکسون^[۱۳] (۱۹۸۶) فرسودگی شغلی می تواند باعث شود فرد تصمیم بگیرد شغل یا حرفه خود را تغییر دهد . هرچه فرسودگی شغلی بیشتر باشد ، میل یا تلاش فرد برای تغییر شغل یا حرفه خود نیز بیشتر است .بعضی از افرادی که گرفتار این عارضه هستند ، ترجیح می دهند مشاغل اجرایی و مدیریت را داشته باشند . به هر حال ، بیشتر قربانیان فرسودگی شغلی یا شغل خود را تغییر می دهند و یا از جهت روانی کناره جویی می کنند و به انتظار می نشینند تا بازنشسته شوند (ساعتچی ، ۱۳۸۹).
اما فران (۲۰۰۳) بر ساعات کاری منعطف ، کاهش روزهای کاری هفتگی ، کارکردن در خانه ، مرخصی محسوب نمودن غیبتها را به عنوان مثال هایی از ابتکارات سازمانی برای کاهش تعارض کار – خانواده تاکید می کند ( مهداد ، ۱۳۸۷).
به عقیده مزلچ^[۱۴] (۱۹۸۲) سه وجه نشانگان فرسودگی به شرح زیر است :
۱-فرسودگی عاطفی – احساس پوچی ، درماندگی و نومیدی که به دلیل خواسته های عاطفی و فیزیولوژیکی افراطی ایجاد می شود .
۲-شخصیت زدایی – احساس بی عاطفی و بد گمانی و حساسیت کاهش یافته نسبت به دیگران .
۳-احساس کاهش یافته از توان شخصی- فرد احساس می کند که فعالیت ها و تلاش هایش هدر می روند و بی ارزش اند به نقل از ( مهداد ، ۱۳۸۷).
۱-۳ اهمیت وضرورت پژوهش
نیروی انسانی ،مهمترین سرمایه ی سازمان ها است و هر چه این سرمایه کیفیت مطلوب تری داشته باشد، احتمال موفقیت ،بقا و ارتقای سازمان،بیشتر خواهد شد. لذا بایستی در مورد بهبود کیفی نیروی انسانی سعی فراوان کرد ؛ چرا که این اقدام هم به نفع سازمان است و هم به نفع افراد . نیروی انسانی وفادار ، سازگار با اهداف و ارزشهای سازمانی و متمایل به حفظ عضویت سازمانی که حاضر است فراتر از وظائف مقرر فعالیت کند ، می تواند عامل مهمی در اثربخشی سازمان باشد. وجود چنین نیرویی در سازمان توام با بالا رفتن سطوح عملکرد و پایین آمدن میزان غیبت ، تاخیر و ترک خدمت کارکنان است و وجهه ی سازمان را در اجتماع ، مناسب جلوه داده و زمینه را برای رشد و توسعه ی سازمان فراهم می آورد . برعکس ، نیروی انسانی با احساس وفاداری کم و متمایل به ترک سازمان ، نه تنها خود در جهت نیل به اهداف سازمانی حرکت نمی کند ، بلکه در ایجاد فرهنگ بی توجهی نسبت به مسائل و مشکلات سازمان در بین دیگر همکاران موثر می باشد .
سازمان های بالنده دارای ویژگی های متعددی هستند. وقتی یک سازمان به سوی دستیابی به سطوح بالای بهره وری حرکت می کند،یعنی تلاش برای رسیدن به مرحله بالندگی را آغاز کرده است.یکی از مهمترین عوامل موثر در بهره وری، استفاده بهینه از نیروی انسانی در سازمان است. در نتیچه اگر بخواهیم نیروی انسانی سازمان ها کارآمد وکارایی وبهره وری شغلی در سطوح مطلوب باشد،باید از یافته ها واصول روان شناختی در محیط کار استفاده کنیم (کاووسی،۱۳۸۷). یکی از مباحث روان شناسی که در سالهای اخیر مورد توجه بسیاری از روان شناسان قرار گرفت ، مفهوم رضایت شغلی است.
همانطور که می دانیم کارکنان راضی کارکنان کار آمدتری می باشند به همین علت در سالیان اخیر تحقیقات زیادی روی این متغیر انجام شده تا به عوامل موثر ومیزان تاثیرگذاری برآن مشخص گردد .از آنجا که طبق پژوهشهایی که روی رضایت شغلی به انجام رسیده مشخص شده است که فرسودگی شغلی کارکنان می تواند عامل کاهنده رضایت شغلی باشد وهمچنین تعارض میان کار وخانواده به نوبه خود باعث کاهش رضایت شغلی می شود به همین منظور در تحقیق حاضر به دنبال تعیین تاثیرات این دو متغیر بر رضایت شغلی هستیم .ضمن اینکه عمده پژوهشهایی که روی رضایت شغلی در ایران صورت گرفته عوامل مثبت را بررسی کرده اند برآن شدیم تا دو عامل منفی تاثییرگذار بر این متغیر (فرسودگی شغلی وتعارض کار- خانواده ) را مورد بررسی قرار دهیم .
۱-۴ اهداف پژوهش
۱-۴-۱ هدف اصلی:
تبیین ارتباط بین مولفه های فرسودگی شغلی و تعارض کار و خانواده با رضایت شغلی در بین زنان شاغل دانشگاههای یاسوج
۱-۴-۲ اهداف فرعی:
پیش بینی رضایت شغلی از روی مولفه های فرسودگی شغلی در بین زنان شاغل دانشگاههای یاسوج .
پیش بینی رضایت شغلی از روی مولفه های تعارض کار و خانواده در بین زنان شاغل دانشگاههای یاسوج .
پیش بینی رضایت شغلی از روی مولفه های فرسودگی شغلی و تعارض کار وخانواده در بین زنان شاغل دانشگاههای یاسوج
فصل دوم
مبانی نظری پژوهش
۲-۱ فرسودگی شغلی
فرسودگی شغلی،کاهش قدرت سازگاری فرد با عوامل فشار زا است و سندرمی است مرکب از خستگی جسمی و عاطفی که منجر به ایجاد خود پنداره منفی در فرد نگرشی منفی نسبت به شغل و فقدان احساس ارتباط با مراجعان به هنگام ایجاد وظیفه است.این سندرم ممکن است فرد را به سوی انواع بیماری های روانی و جسمانی سوق دهد و فردرا به بالاترین مرحله فرسودگی روانی و عاطفی برساند.این سندرم در میان کارکنان بهزیستی ، کارکنان خدمات انسانی و بهداشتی و اعضای خانواده است و شامل سه بعد اصلی ۱-تحلیل رفتن هیجانی ۲-مسخ شخصیت ۳- کاهش احساس پیشرفت و دستاوردهای شخصی .
ابعاد دیگری نیز وجود دارد که بطور عمومی توصیف شده است :۱- پدیده فرسودگی ممکن است در یک فرد یا درسطح یک سازمان رخ دهد ۲- فرسودگی یک تجربه ای روانشناختی درونی است که احساس نگرش ها ، انگیزه ها و انتقادات فرد را درگیر می سازد ۳- فرسودگی تجربه ای منفی است که با مشکلات عمده پریشانی ،ناراحتی ،اختلال کارکرد و پیامدها ی منفی یا تمام اینها را موجب می شود (افتخاری ،هریس ،۱۳۸۱؛روستا ،۱۳۸۶).
پین^[۱۵] (۱۹۸۲)در مطالعات خودبه این نتیجه رسیده است که؛۱- نشانه گان فشار روانی فرسودگی شغلی؛۲-عوارض ونتایج سطوح بالای فشار روانی شغلی؛۳- ناکامی شخصی و۴-عدم برخورداری افراد از مهارتهای لازم برای مقابله کردن،دارای زیان های فراوان شخصی،سازمانی،اجتماعی است واین زیان ها نیز احتمالا روبه افزایش می باشند.نشانه گان فشار روانی فرسودگی شغلی در نتیجه ادامه وعدم تسکین فشار روانی ناشی از کار،به وجود می آید.عوارض و نتایج این نشانه گان را می توان به چهار نوع تقسیم کرد که عبارتند از؛۱-کاهش نیروی ذخیره شده در بدن فرد؛۲-پایین آمدن سطح مقاومت فرد نسبت به بیماری؛۳– افزایش عدم رضایت و بدبینی؛۴-افزایش موارد غیبت فرد از کار و کاهش کارایی شغلی وی.
فرسودگی شغلی را می توان به عنوان نتیجه نهایی فشار روانی تجربه شده که فرد نتوانسته است به طور مناسبی با آن مقابله کند ، تعریف کرد .
۲-۱-۱- مراحل پنجگانه فرسودگی شغلی
۱– مرحله ماه عسل:در این مرحله فرد احساسات شادمانی و سرخوشی ناشی از برخورد با شغل جدید را تجربه می کند.این احساسات عبارتند از: تهییج ،اشتیاق ، غرور و چالش.وجود نامطلوب به دو طریق ظهور پیدا می کنند و بعد از مدتی نیروی ذخیره شده برای مقابله با نیازهای یک محیط چالش آور، به تدریج به اتمام می رسد. در این مرحله ودر جهت مقابل با فشار روانی ، بعضی از عادات شیوه های رفتاری در فرد شکل می گیرند که غالبا برای مقابله با چالش های بعدی مفید نیستند .
۲ – مرحله کمبود سوخت :در این مرحله،فرد نوعی احساس مبهم زوال،خستگی،گیجی را تجربه می کند.نشانه های این مرحله عبارتند از:نا رضایتی شغلی،عدم کارایی ،اختلال در خواب،احساس خستگی.نارضایتی چنین احساساتی نیز واکنش فرار( اعتیاد و پر خوری )است.
۳- مرحله نشانه مزمن:در این مرحله نشانه های مرضی فیزیولوژیکی بیشتر آشکار می شوند و فرد نیازمند توجه وکمک می شود.نشانه های عادی این مرحله عبارتند از:فرسودگی مزمن،بیماری های جسمی،خشم وافسردگی.در این مرحله نوعی احساس خستگی و فرسودگی ،بر فرد مستولی می شود.
۴- مرحله بحران:اگر احساسات و نشانه های مرضی مرحله سوم را برای مدت طولانی ادامه پیدا کند،فرد وارد مرحله بحرانی می شود.دراین مرحله فرد احساس می کند بر او ستم رفته است وتمایلات مربوط به بدبینی،شک ،تردیدنسبت به خوددراوافزایش می بابد.در این مرحله ممکن است فرد دچار زخم معده ،سردرد دردهای مزمن پشت،فشار خون بالا و کم خوابی شود.
۵–مرحله برخورد با دیوار:این مرحله از نشانه گان فشار روانی ناشی ازفرسودگی یا به پایان رسیدن نیروی فرد برای سازگاری با محیط کار مشخص می شودواحتمال دارددراین مرحله،فرد شغل خود را از دست بدهد.از طرف دیگر،این احتمال نیز وجود دارد که در آن مرحله وبا بهبود فرد،بعضی از نشانه های مرضی از بین برود؛اما این نشانه ها تغییرات فیزیولوژیکی دیگری را در فرد ایجاد می کنند که ممکن است رهایی از آنها ،به سادگی انجام نگیرد(ساعتچی،۱۳۸۹).
۲-۱-۲ دلایل فرسودگی شغلی
علل عمده فرسودگی شغلی عبارتند از:
۱-نارسایی مهارت خود شخص و کم تجربگی او، ۲- نبود یا کمبود امکانات و لوازم کار،۳-کهنه بودن ابزارهای کار۴-کم توجهی کارفرما و پیچیدگی های کارو ارزش مهارت اقتصادی ان درمقایسه با سایر مشاغل سطح پایین۵-انتقادات طاقت فرسای کارفرمایان۶-مساعد نبودن موقعیت کار ۷-بالا رفتن سن فرد شاغل۸-رنجور بودن یا وجود بیماریهای مزمن و نا شناخته۹-ارجاع مشاغل به افراد نا آشنا ۱۰- تحقیر از سوی اطرافیان۱۱-ابهام و کشش در نقش ۱۲-سنگینی نقش ۱۳-سروصدای محیط فیزیکی خطرناک۱۴-مشکلاتعاطفی وخانوادگی(افتخاری،هریس،۱۳۸۱؛به نقل از روستا،۱۳۸۶).
این عقیده که استرس های انباشته شده از کار زیاد به فرسودگی منجر می شود،این یافته را که فرسودگی به طور معمول کارکنانی را که تا حد زیادی به کارشان متعهد و مقیدند یعنی از کسانی که اضافه به وقت موظف کاری خود کارشان را به خانه انتقال می دهند و یا روزهای تعطیل به اداره می‌روند حمایت می کنند . نشان اولیه فرسودگی زمانی مشخص می شود که این قبیل کارکنان ساعات طولانی تری را صرف انجام کار می کنند ،اما به دلیل خستگی وانعطاف پذیری کمتری به نتیجه می‌رسند.
قربانیان فرسودگی ممکن است احساس ناامنی کنند و در زندگی شخصی کامروا نباشند.به دلیل فقدان حرمت ذات و منزلت در خارج از شغل،آنها ممکن است سعی به یافتن این عوامل در شغل کنند.با کار سخت وغیر معمولی که در سازمان انجام می دهند،احترام و یا دانش های قابل توجهی کسب می کنندوبه خودشان ثابت می کنند که افراد با ارزشی هستند .بهای اضافه کاری طولانی مدت آنها،انبوهی از استرس و همچنین کاهش سریع انرژی است که بدن نمی تواند انرژی هدر رفته را به همان میزان جایگزین نماید و همین شرایط منجر به مشکلات جسمی و روانی می گردد( مهداد،۱۳۸۷).
۲-۱-۳ رویکرد های مختلف نسبت به فرسودگی شغلی
رویکرد تعاملی چرینس^[۱۶]
در مدل چرینس حرکت به سوی فرسودگی شغلی به ترتیب،شامل مراحل زیر است:
فشار روانی:منابع تنش(یا تنیدگی) که باعث ایجاد فرسودگی شغلی در فرد می شوند متعدد هستند. برای مثال تنش زا های فردی (انتقادات و ناکامی) تنش زا های بین فردی (تماس با مراجعان ،روابط با همکاران ،مدیران و…) وتنش زا های سازمانی (تراکم کاری و مقررات اداری )، از جمله منابع تنش در کارکنان سازمان ها هستند (ساعتچی ،۱۳۸۹).
الف)آشفتگی روانی:
این مرحله با مؤلفه های؛روان شناختی(عزت نفس پایین وخستگی هیجانی)،جسمانی(سردرد و خستگی )کاهش رفتار(استفاده ازالکل وبروزاختلافات خانوادگی )همراه است به این مرحله همان تحلیل هیجانی مزاج گویند.
ب)مقابله دفاعی:
این مرحله بااثرات فرایند فرسودگی روانی و کاهش کیفیت کار فرد،همراه است. مقابله دفاعی از طریق مجموعه ای از تغییرات در نگرش و رفتار نظیر سرزنش کردن دیگران (به خاطر خطاهای خود)،فقدان علاقه و همدردی نسبت به دیگران و متاثر نشدن از درد و آلام آنان،مشخص می شود.برای مثال اگر درمان گر خود گرفتار فرسودگی شغلی شده باشد،از طریق مقابله دفاعی تلاش می کند از هدر