مفهوم شاخص: کلمه شاخص در فرهنگ لغت فارسی به معنای نماگر، نمایانگر، نمایه، نشانگر، شناسه، معرف، شناسانه، شناساگر و پیراسنجه آمده است که از آنها برای ارزیابی معیارها استفاده می­ شود. به سخنی دیگر شاخص ­ها، ابزارهایی هستند که کیفیت دید ما را در هنگام تماشای موضوع مورد مطالعه از دریچه معیارها، ارتقا می­ دهند؛ به عنوان مثال اگر موضوع مورد مطالعۀ ما، بررسی کیفیت زندگی جامعه شهری تهران باشد، برای این مطالعه، معیارهای چندی نظیر آلودگی هوا، رفاه مادی، امنیت اجتماعی و آزادی­های فردی را می­توان انتخاب کرد، آنگاه برای بررسی آلودگی هوا، می توان از شاخص­ های مشخصی نظیر غلظت منواکسیدکربن، ذرات معلق، سرب و… در هوا را مورد اندازه ­گیری قرار داد. لازم به ذکر است در فرایند ارزیابی عملکرد کارکنان این که «چه چیزی» اندازه ­گیری شود حیاتی­تر است از اینکه «چطور» اندازه گیری شود؛ زیرا انتخاب معیارها و به تبع آنها شاخص­ های اشتباهی می ­تواند موجب نتایج غیر کارکردی جدی شود(میانداری، ۱۳۸۲، ۵۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

تشخیص عملکرد خوب و بد به وجود شاخص­ هایی بستگی دارد که بر مبنای اهداف نظام ارزیابی عملکرد کارکنان طراحی گردیده و عملکرد افراد به وسیله آنها مورد سنجش و اندازه ­گیری قرار می­گیرند. هر اندازه شاخص ­ها دقیق­تر و مرتبط با شاغل باشند، نتایج ارزشیابی مفیدتر و اثربخش­تر خواهد بود. بطور کلی شاخص ­ها را می­توان به چهار دسته اصلی تقسیم کرد.
۱- شاخص­ های ویژگی فردی ۲- شاخص­ های اخلاقی ۳- شاخص­ های ارزشی ۴- شاخص­ های کاری
۱- شاخص­ های ویژگی فردی: به شرایط انجام موفقیت آمیز وظایف و مسئولیت ­ها نظیر سن، سابقه، تحصیلات، جنسیت و… اطلاق می­ شود.
۲- شاخص­ های اخلاقی: صفات و خصوصیاتی را شامل می­گردد که مورد پذیرش جامعه باشد. مانند: ادب، صداقت، قابلیت اعتماد و نظایر اینها.
۳- شاخص­ های ارزشی: شاخص­ هایی هستند که در جهان­بینی انسان ریشه دارند. بینش­ها، نگرش­ها، طرز تلقی­ها و نظایر اینها، از شاخص­ های ارزشی به شمار می­روند.
۴- شاخص­ های کاری: به میزان کار، کیفیت کار و نظایر آنها اطلاق می­گردد.
بطور کلی، مهمترین عامل و عنصر یک نظام ارزشیابی عملکرد، شاخص­ هایی هستند که در مجموعه نظام برای سنجش میزان و کیفیت کار پیش ­بینی می­گردند، و ابزار موثر و واقعی ارزشیابی کننده برای ارزشیابی به شمار می­آیند(سبحان اللهی، ۱۳۷۹).
شاخص های ارزیابی عملکرد تدوین شده باید ویژگی یک سیستم هوشمند و پیشرفته را داشته باشند که عبارتند از:
– مخصوص، معین و مشخص باشد. یعنی شاخص جامع و مانع، شفاف و ساده، واضح، رسا و صریح باشد بطوریکه برداشت یکسانی از مفاهیم ایجاد نماید.
– قابل اندازه ­گیری باشد. سنجش آنها به سادگی مقدور باشد. یعنی علاوه بر عملکرد کمّی، قابلیت تعریف عملکرد کیفی شاخص در قالب های متغیر کمّی را نیز داشته باشد.
– قابل دستیابی باشد.
– واقع گرایانه باشد. یعنی با فعالیت ها، ماموریت ها ، خط مشی و راهبردهای واقعی سازمان و با حوزه ­های حساس و کلیدی عملکرد سازمان مرتبط باشد.
– چارچوب و محدودۀ زمانی، یعنی شاخص دوره ارزیابی معین داشته باشد.
– بانک اطلاعاتی، یعنی داده ها و اطلاعات لازم و مربوط به شاخص وجود داشته باشد (رحیمی، ۱۳۸۵).
۲-۶- رویکردهای ارزیابی عملکرد کارکنان
برای انجام ارزشیابی صحیح بایستی رویکردهای ارزیابی عملکرد کارکنان را شناسایی کرده و کاربرد هر کدام را در موقعیت‌های معین بدانیم. بطور کلی پنج رویکرد در خصوص ارزشیابی عملکرد معرفی شده است (نو^[۲۲] و دیگران، ۲۰۰۸، ۳۵۵ اسنل و بولندر^[۲۳] ، ۲۰۰۷، ۳۴۸) این رویکردها عبارتند از: ۱- رویکرد مقایسه‌ای ۲- رویکرد ویژگی‌ها ۳- رویکرد رفتاری ۴- رویکرد نتایج و ۵- رویکرد کیفیت.
الف) رویکرد مقایسه‌ای: رویکرد مقایسه‌ای به مدیریت عملکرد ، نیازمند این است که ارزیابی کننده، عملکرد افراد را با دیگران مقایسه کند. این رویکرد معمولاً از ارزیابی جامع یک عملکرد فردی یا ارزشی به منظور رتبه‌بندی افراد در یک گروه کاری استفاده می‌کند. حداقل سه تکنیک در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرد که شامل: رتبه‌بندی، توزیع اجباری، و مقایسه زوجی می‌شود.
ب) رویکرد ویژگیهای فردی: این رویکرد به مدیریت عملکرد، بر گسترش ویژگی­های معینی که برای موفقیت سازمان مطلوب تلقی می‌گردد، تأکید می‌کند. تکنیک­هایی که در این رویکرد مورد استفاده قرار می‌گیرند مجموعه‌ای از رفتارها و ویژگیها شامل: ابتکار، رهبری، خصلت رقابتی و ارزشیابی افراد را در بر می‌گیرد.
پ) رویکرد رفتاری: این رویکرد تلاش می‌کند رفتارهایی که یک کارمند بایستی انجام دهد تا در کارش مؤثر باشد را تعریف کند. تکنیک‌های متنوعی در این رویکرد تعریف شده است که مستلزم اینست که یک مدیر ارزیابی ‌کند کدام کارمند این رفتارها را از خود بروز می‌دهد. این تکنیک‌ها شامل ۵ تکنیک: وقایع حساس، مقیاس‌های درجه‌بندی رفتاری، مقیاس‌های مشاهده رفتاری، اصلاح رفتار سازمانی و مراکز سنجش می‌باشد.
ت) رویکرد نتایج: این رویکرد بر مدیریت اهداف، نتایج قابل اندازه‌گیری یک شغل و گروه ­های کاری تمرکز دارد. این رویکرد فرض را بر این می‌گذارد که می‌توان فردیت خود را از فرایند اندازه‌گیری جدا کرد که در این صورت نتایج بدست آمده نزدیک‌ترین شاخص‌های ویژگیهای فردی به اثربخشی سازمانی است. دو سیستم مدیریت عملکردی که در این رویکرد جای می‌گیرد شامل: مدیریت بر مبنای اهداف و سیستم ارزیابی و اندازه‌گیری بهره‌وری می‌باشد.
ث) رویکرد کیفیت: چهار رویکرد پیش گفته رویکردها سنتی به اندازه‌گیری و ارزیابی عملکرد کارکنان تلقی می‌شوند. دو ویژگی اصلی رویکرد کیفیت؛ مشتری‌گرایی و رویکرد پیشگیری از خطا هستند. ارتقاء رضایت مشتریان داخلی و خارجی از اهداف اولیه و اساسی رویکرد کیفیت است.
۲-۷- روش­ها و فنون ارزیابی عملکرد کارکنان
روش­های مختلفی برای ارزشیابی عملکرد کارکنان وجود دارد که در قالب هر یک از رویکردهای ذکر شده می‌توان آنها را دسته‌بندی نمود (بایرز و رو^[۲۴]، ۲۰۰۸ ، ۲۱۸) اما اینکه کدام روش، مناسبترین یا بهترین روش ارزیابی است به هدف سازمان از ارزیابی کارکنان بستگی دارد و معمولاً نیز ترکیبی از روش های مختلف برای ارزیابی کارکنان به کار گرفته می‌شود. اسنل و بولندر (۲۰۰۷ ، ۳۸۴) روش های ارزشیابی عملکرد را در سه دسته کلی به شرح زیر ارائه نموده‌اند.
الف) روش های مبتنی بر ویژگیهای فردی
– روش مقیاس رتبه‌بندی ترسیمی^[۲۵]
– روش مقیاس استانداردهای مختلط^[۲۶]
– روش انتخاب اجباری^[۲۷]
– روش توصیفی^[۲۸]
این روشها به منظور ارزیابی خصوصیات شخصی مورد استفاده قرار می­گیرد و بر خود شخص و صفات و روحیات وی تاکید دارد. در همین راستا نظریه­ های صفات رهبری مبنای ارزیابی عملکرد قرار می­گیرند، لذا موضوع سنجش شخصیت کارکنان شامل عادت­ها و شیوه ­های معمول و نیز توانایی­های او را در ایفای نقش نشان می­ دهند، اهمیت بسزایی دارد. گرچه در طراحی روش ارزیابی ویژگی­های مشخصی به روش­های ذهنی متوسل می­شوند و اصولا یکی از ضعف­های این نوع ارزیابی محسوب می­گردد اما با توجه پیشرفت مطالعات علمی در این زمینه نمی­ توان در ارزیابی عملکرد کارکنان به این ویژگی­ها توجه نکرد. لذا یکی از ابعاد ارزیابی “ویژگی­های فردی و شخصیتی” است(علیرضایی و همکاران، ۱۹۹۵).
ب) روش های مبتنی بر رفتار یا روش­های رفتاری
– روش ثبت وقایع حساس^[۲۹]
– روش چک لیست^[۳۰]
– روش مقیاس رتبه‌ای رفتاری^[۳۱]
– مقیاس مشاهده رفتار^[۳۲]
کانون توجه در این ارزیابی­ها خصوصیات رفتاری می­باشد. در همین راستا نظریه­ های رفتار رهبری مبنای ارزیابی عملکرد قرار می­گیرند. بنابراین هدف از این نظریه ­ها، شناسایی رفتارهایی است که با رهبری موثر همراه هستند و محققان تصور کردند، رفتارهای رهبران موثر به نوعی با رفتارهای رهبران غیر موثر تفاوت دارند. به مرور زمان این مطالعات توسعه یافته و جنبه اقتضایی به خود گرفتند، بطوریکه براساس نظریه­ های اقتضایی رهبری برای ارزیابی عملکرد کارکنان و مدیران بایستی به شیوه رفتار آنان براساس وضع و موقعیت توجه کرد. مطالعات نشان می­ دهند در این روش ارزیابی نیز به عوامل ذهنی توجه می­ شود. اما بنظر می­رسد با توجه به گستره عملیاتی این نوع روش های ارزیابی، نمی­ توان بطور کامل بر ذهنی بودن این روشها انگشت گذاشت، زیرا اهمیت این روش­ها موجب شده است که دانشمندان علوم رفتاری نسبت به غنی کردن روش­های ارزیابی براساس گرایش­های رفتاری همت بگمارند. از آن جمله می­توان به فعالیت­های ” مرکز مطالعات رهبری” در امریکا اشاره کرد که توسط بلانچارد و همکارن اداره می­شوند(کوپرز^[۳۳] و همکاران، ۲۰۰۰).
ج) روش­های مبتنی بر نتایج
– روش مدیریت بر مبنای اهداف^[۳۴]
– روش کارت امتیازی متوازن
به منظور اجتناب از مشکلات آمیخته با نظام­های ارزیابی مبتنی بر ویژگی­های فردی و رفتاری، در ارزیابی می­توان به جای رفتارها، نتایج حاصله از رفتارهای کاری را مورد اندازه ­گیری قرا داد. لذا برای ارزیابی عملکرد کارکنان به اندازه ­گیری نتایج کار کارکنان پرداخته و از شاخص­ هایی مانند میزان تولید، میزان ارائه خدمات، میزان ضایعات و… استفاده می­گردد. در همین راستا برای همسان کردن شاخص­ های مختلف و ناهمگون از نظریه­ های بهره­وری بهره می­گیرند و لذا مبنای ارزیابی عملکرد نظریه­ های بهره­وری قرار می­گیرند. گرچه یکی از مزیت های توجه به نتایج کاری، استفاده از روش­های عینی مثل روش اندازه ­گیری بهره­وری جزیی و کلی است اما بنظر می­رسد برای ارزیابی جامع کارکنان و مدیران نمی­ توان به آن بسنده کرد و باید آن را همراه با سایر روش­ها بکار برد(لویزر^[۳۵]، ۱۹۸۷).
سایر صاحبنظران، علاوه بر روش­های فوق الذکر روش­های دیگری را نیز معرفی کرده ­اند که در ادامه ضمن تعریف مهمترین روش­های مورد استفاده وارائه توضیحات لازم، نقاط قوت و ضعف آنها را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
۱- روش رتبه ­بندی
یکی از ساده­ترین روش­های درجه­بندی، رتبه بندی ترتیبی کارکنان برحسب شایستگی، در امتداد پیوستاری از بهترین تا بدترین است، بدون توجه به این موضوع که چقدر یکی از دیگری بهتر یا بدتر می­باشد. روش رتبه ­بندی ممکن است به دو طریق استفاده شود. کارکنان ممکن است برحسب کل عملکردشان(بدین معنا که برحسب کارایی کلی چه کسی نفر اول، دوم، و یا سوم است) ارزیابی شوند، یا بطور جداگانه برای عوامل عملکرد فردی درجه­بندی شوند(یعنی، چه کسی برای کیفیت کار نفر اول، دوم، یا سوم است، چه کسی برای اعتماد نفر اول،دوم، ویا سوم است وغیره).
سه مشکل اساسی ممکن است در استفاده از این روش به وجود آید: الف) این روش بسیار ذهنی است و ارزیابی کنندگان می توانند درگیر خطای هاله­ای شوند. ب) هر قدر تعداد کارکنان بیشتر باشد، فرایند ارزیابی مشکل­تر خواهد بود، در حالی که اکثر ارزیابی کنندگان می­توانند بهترین و بدترین مشاغل خود را شناسایی کنند، آنها در مجزا کردن کارکنان در وسط پیوستار با مشکل روبرو می­شوند. در این حالت ارزیابی کنندگان قادر به تعیین میزان تفاوت هر فرد از فرد دیگر نیست. ج) مشکل دیگر در روش رتبه ­بندی، مبانی مقایسه است. ماهیتا رتبه ­بندی مستلزم آن است که افراد با یکدیگر، و در مقابل کارکنان دیگر مقایسه شوند. در حالی که توصیه اکثر مقالات ارزیابی آن است که کارکنان بر مبنای معیارهای شغلی سنجیده شوند و از مقایسه کارکنان با یکدیگر خوداری شود. بطور کلی رتبه ­بندی در بهترین حالت خود، یک روش ناقص و اولیه ارزشیابی است. این روش را می­توان در شرایطی به کاربرد که: ۱٫ تعداد کمی از کارکنان درجه­بندی شوند. ۲٫ توجه درجه­بندی تنها به بهترین یا بدترین باشد و توجهی به مقدار بهتری یا بدتری نداشته باشد. ۳٫ کارکنان در میان گروه مقایسه نشوند.۴٫ ارائه بازخور به کارکنان، هدف اساسی فرایند ارزیابی نباشد(جزنی،۱۳۷۸، ۳۱۱).
۲- روش درجه بندی ترسیمی

فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، واژه‌ای است که به هر نوع دستگاه ارتباطی و یا برنامه نظیر؛ رادیو، تلویزیون، تلفن‌های همراه، رایانه، نرم‌افزار، سخت‌افزارهای شبکه، سیستم‌های ماهواره‌ای و نظایر آن اطلاق شده که سرویس‌ها، خدمات و برنامه‌های متعددی مانند کنفرانس از راه دور، آموزش از راه دور به آنان مرتبط می‌گردد.
فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات اغلب در یک مفهوم و جایگاه خاص نظیر فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، بهداشت، کتابخانه‌ها و غیره موردبررسی کاربردی دقیق‌تر قرار می‌گیرد.
فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، به مجموعه امکانات سخت‌افزاری، نرم‌افزاری، شبکه‌ای و ارتباطی به‌منظور دستیابی مطلوب به اطلاعات، گفته می‌شود.
هم‌گرائی بین رایانه و ارتباطات یا پیوند بین رایانه و بهره‌برداری از تمامی قابلیت‌های آن خصوصاً پردازش و ذخیره‌سازی داده با امکانات متعدد ارتباطی، فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات را شکل می‌دهد.
بااینکه فناوری‌های مرتبط با رایانه به‌نوعی در جنگ جهانی دوم مورداستفاده قرار می‌گرفت، ولی پتانسیل‌های گسترده آن پس از تحقق دو تحول عمده در سال ۱۹۸۰ بر همگان آشکار گردید.اولین تحول در صنعت نیمه‌هادی‌ها ( ترانزیستور، مدارات مجتمع، میکرو تراشه‌ها ) بود که کوچک و ارزان شدن رایانه‌ها را به دنبال داشت. متعاقب این تحول عظیم، امکان استفاده از رایانه در ابعاد بسیار گسترده و برای عموم کاربران، فراهم گردید (همان منبع).

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دومین تحول عمده، ارتباط رایانه‌ها با یکدیگر و برپا سازی شبکه‌های رایانه‌ای است. در ادامه با بهره گرفتن از فناوری‌های متعدد مخابراتی و ارتباطی، امکان اتصال و ارتباط بین شبکه‌های رایانه‌ای، فراهم گردید.تحولات فوق، زمینه انقلاب عظیم اطلاعاتی در عصر حاضر و ظهور فناوری‌های متعدد اطلاعات و ارتباطات را ایجاد نموده است.
مهم‌ترین ویژگی فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات، نحوه ذخیره‌سازی، پردازش و دستیابی به اطلاعات است.
به مجموعه فناوری‌هایی که امکان ذخیره‌سازی، پردازش، ارائه و انتقال اطلاعات را از طریق محیط‌های انتقال فراهم می کند، فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات اطلاق می‌گردد.
زیرساخت اطلاعات
در زیرساخت اطلاعات، هدف ایجاد و گسترش امکانات زیر می‌باشد

• • شبکه‌ها و سرویس‌های مخابراتی؛

• • فناوری‌های انتقال؛

• • سوئیچینگ؛

• • دستیابی و عرضه؛

• • ارتباطات چندرسانه‌ای ( صوت، تصویر )، شامل:

– شبکه‌های موبایل، بی‌سیم
– شبکه‌های فیبر نوری
– سیستم‌های ماهواره‌ای
– سیستم‌های سخن‌پراکنی
– ترکیب ( تلفیق) مخابرات با سیستم‌های چندرسانه‌ای
– ارتباطات محلی با سرعت ‌بالا
– ارتباطات شهری، منطقه‌ای و ملی با سرعت بالا.
فن‌آوری اطلاعات
در فن‌آوری اطلاعات، موارد زیر موردتوجه قرار می‌گیرد:

• • ذخیره‌سازی اطلاعات؛

• • پردازش و ارائه اطلاعات؛

• • سیستم‌های عامل؛

• • زبان‌های برنامه‌نویسی؛

• • مهندسی پروتکل‌ها؛

• • نرم‌افزارهای کاربردی، شامل:

– پروتکل‌های شبکه
– شبکه‌های ذخیره‌سازی داده
– فناوری‌های رمزنگاری و امنیتی
– سخت‌افزار ( کامپیوترهای شخصی، سرویس‌دهندگان و … )
– طراحی بانک‌های اطلاعاتی
– زبان‌های ارائه محتوا در وب نظیر HTML,XML
– تشخیص و پیشگیری از حملات.
۳-کاربردهای اطلاعات
در کاربردهای اطلاعات، موارد زیر موردتوجه قرار می‌گیرد:

• • ارائه خدمات؛

• • تسهیم دانش؛

• • مدیریت عمومی؛

• • سرویس‌های اجتماعی؛

• راه‌ حل ‌های تجاری؛

در ارتباط با حمایت از اعدام و دگر کشی، دو ایده اصلی مطرح می‌باشد. یک ایده ابزاری- عملی که بیان می‌دارد افزایش و بالا رفتن نرخ جرایم خشونت آمیز، احتمالا ً موجب افزایش حمایت از اشکال مختلف کنترل اجتماعی نظیر مجازات اعدام می‌گردد. دومین رهیافت به رابطه بین حمایت از اعدام و دگرکشی از طریق تجربیات جامعه پذیری مستقیم و غیر مستقیم توجه دارد. گلیز^[۱۰۷]و استراوس^[۱۰۸]می گویند: افرادی که در معرض سطوح بالایی از جرایم و تجاوزها قرار دارند به احتمال بیشتری نسبت به دیگران از اعدام حمایت می‌نمایند، زیرا آنها این گونه جامعه پذیر شده اند که هنجاری بودن خشونت را بپذیرند با توجه به اینکه خشونت به مثابه یک شکل مقبول و کارآمد مجازات و کنترل رسمی است. مطالعه رانکین (۱۹۷۹) در این زمینه دلالت بر وجود رابطه بین اعدام و دگرکشی دارد. یافته های پژوهش رانکین نشان داده است که میزان و سطح دگرکشی در محدوده های محلی تأثیر بیشتری بر میزان حمایت از اعدام می‌گذارد تا نرخ قتل در سطح ملی.
باومر با مطالعه و بررسی پژوهش های قبلی، به بررسی رابطه بین اندازه ساکنین مناطق با نرخ بالای قتل، فضای سیاسی محافظه کاری، گروه های اقلیت و نابرابری اقتصادی با حمایت از اعدام پرداخت. داده‌ها و اطلاعات این پژوهش از مرکز ملی آمارهای بهداشتی، GSS و سرشماری گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها مهر تأییدی بر بیشتر فرضیات استنتاجی پژوهش می‌زند، اما در مورد روابط مطرح شده بین متغیرها در زمینه تهدید، که رابطه بین سیاه پوست و حمایت از اعدام تأیید می‌شود، نابرابری اقتصادی رابطه معناداری نشان نمی دهد. نویسندگان با جایگزین نمودن تبعیض های نژادی و قومی به جای معیار نابرابری، چنین رابطه ای را توضیح می‌دهند. در نهایت نویسندگان به نقش عوامل زمینه ای و ساختاری در کنار متغیرهای سطح فردی در تبیین میزان حمایت از اعدام در مناطق مختلف اشاره می‌نمایند.^[۱۰۹]

۳-۱-۳ نظرسنجی مؤسسه گالوپ در کشور امریکا در سال ۲۰۰۶

این تحقیق در می‌سال ۲۰۰۶ صورت گرفته است؛ نتایج تحقیق نشان می‌دهد حمایت عمومی از مجازات اعدام ۶۵ درصد می‌باشد. همچنین تحقیق مشابهی نشان داد پاسخگویان زمانیکه گزینه «زندگی بدون آزادی مشروط» را به عنوان یک محکومیت جایگزین اعدام دارند، زندگی بدون آزادی مشروط را بیشتر از مجازات اعدام انتخاب می‌کنند. در این تحقیق ۴۷ درصد مجازات اعدام را انتخاب نموده اند، ۴۷ درصد نیز زندگی بدون آزادی مشروط را انتخاب نموده اند و ۶ درصد نیز بی نظر بوده اند.^[۱۱۰]
۳-۲ راه حل ها
علل جرم و جنایت خشن، این آفت اصلی در بسیاری از جوامع، همچون راه حل‌های آن در هم تافته است. با اقداماتی همچون آموزش و تجهیز بهتر پلیس با از میان بردن فقر و بهبود امکانات آموزشی و تربیتی، کاستن از میزان جرم و جنایت امکان پذیر است. با این حال سیاستمداران اغلب از مسائل اصلی که زمینه جرم و جنایت است صرف نظر می‌کنند و به عنوان راه حل، آسان ترین راهرا بر می‌گزینند که همانا توصیه مجازات اعدام است. اعدام به این تصور دامن می‌زند که اقدامی شدید صورت گرفته است و این توهم به وجود می‌آید که گویا اوضاعی به هم ریخته، به نظم در آمده است. اما در واقع بیهوده است با گرفتن جان فردی که در زندان به سر می‌برد و دیگر تهدیدی برای جامعه نیست با جرم و جنایت مبارزه کنیم.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در جامائیکا که آخرین اعدام از طریق دار زدن در سال ۱۹۸۸ انجام شده است، دو حزب سیاسی اصلی وعده داده اند که در واکنش به شمار تأسف بار قتل در این جزیره، مجازات اعدام را از سر خواهند گرفت. میزان قتل نفس در جامائیکا به نسبت جمعیت این کشور بسیار بالاست: در حالیکه جمعیت این کشور ۶/۲ میلیون نفر است، شمار قتل نفس در سال ۲۰۰۷ به ۱۵۷۴ مورد رسید. با وجود این بحث و جدل بر سر اینکه چه کسی بیشتر اعدام می‌کند به رهبران سیاسی امکان داده که از اندیشیدن درباره علل جرم و جنایت و راه‌های مقابله با آن خودداری کنند. برخی از مسئولان بلند پایه پلیس بر بیهودگی برقراری مجدد اعدام برای حل مسئله جرم و جنایت در جامائیکا تأکید می‌ورزند. مارک شیلد، معاون شهربانی در جامائیکا، می‌گوید: « با توجه به تجربه من در جامائیکا گفتن این حرف به جوانان مسئول خشونت، که اگر مرتکب قتل شوند ممکن است توسط دولت کشته شوند، تلف کردن کامل و مطلق وقت خواهد بود، چرا که انتظار ندارند مدت زیادی زنده بمانند. آنها در انتظار آنند که به دست پلیس و یا تبهکاری دیگر به قتل برسند».
این دیدگاه با تحقیقاتی که نزد افسران بلند پایه پلیس به عمل آمده همخوانی دارد. بنا بر پژوهشی که در سال ۱۹۹۵ در ایالات متحده انجام شده، کمتر از ۱% مسئولان پلیس این کشور معتقدند که اعدام‌های بیشتر، در مبارزه با جرم و جنایت خشن اولویت دارد. در حالیکه ۵۱% برآنند که اولویت را باید به کاستن از مصرف مواد مخدر و کاهش بیکاری داد.
۳-۲-۱ پیش گیری از وقوع جرایم
پیشگیری از وقوع جرایم بهتر از کیفر دادن است. چنین است هدف هرگونه قانونگذاری صحیح که هنر رهبری انسانها به سوی بیشترین خوشبختی یا کمترین بدبختی ممکن با توجه به خیر و شر زندگی است. لیکن تدابیری که تا کنون به کار رفته اغلب بیهوده و مغایر با هدف مطلوب بوده است. ممکن نیست جنب و جوش انسان‌ها را تابع نظمی هندسی کرد که در آن از بی نظمی و در هم پاشیدگی نشانی نباشد. همانگونه که قوانین ساده و ثابت طبیعت مانع از آن نیست که سیارات در چرخش خود از اختلال در امان بمانند، به همین ترتیب، قوانین بشر ممکن نیست در کشاکش بی پایان و متضاد لذت و ألم از آشفتگی و نابسامانی جلوگیری کند. ممنوع کردن بسیاری از اعمال مباح، پیشگیری از جرایمی که از این اعمال ریشه می‌گیرد نیست، بلکه پدید آوردن جرایم جدیدی است و به رأی خود مفاهیم فضیلت و رزیلت را با وجودی که ازلی و ثابت می‌دانیم، تعریف کردن است وانگهی اگر هر عملی را که احتمالاً به ارتکاب جرم می‌ انجامد منع کنیم به کجا خواهیم رسید؟ ناگزیر باید انسان را از به کار بردن حواس خود نیز محروم داریم. در برابر یک انگیزه که انسان‌ها را به ارتکاب یک جرم واقعی وا می‌دارد، هزار انگیزه دیگر آنان را به ارتکاب عمل مباح ترغیب می‌کند که فقط قوانین فاسد این اعمال را جرم به شمار می‌آورد و اگر تعداد تقریبی جرایم با تعداد انگیزه‌ها تناسب داشته باشد، هر چه بر دایره اعمال مجرمانه افزوده شود، احتمال وقوع جرایم بیشتر می‌شود.
برای جلوگیری از وقوع جرم، باید کوشید تا قوانین، روشن و ساده باشد وتمام قدرت ملت برای دفاع از آن بسیج شود و هیچ قدرتی برای نابودی آن به کار گرفته نشود. باید کوشید تا قوانین کمتر به سود طبقات مردم اجرا شود تا خود مردم. کوشید تا مردمان از قانون و تنها از قانون بهراسند. هراس از قوانین رهایی بخش است ولی هراس انسان از انسان مرگبار و سرشار از گناه است.
مردمان برده همواره از مردمان آزاد شهوتران تر، هرزه تر و خونخوار ترند. مردمان آزاد به معارف روی می‌آورند، درباره مصالح ملت اندیشه می‌کنند و با مشاهده الگو‌های کمال به تقلید از آن می‌پردازند ولی بردگان به لذات آنی دل خوشند و برآنند در غوغای هرزه درایی، غرقاب نیستی را که خود شاهد فرو رفتن در آنند فراموش کنند. اینان به اینکه هر چیز سر انجام نا معلوم داشته باشد خو کرده اند و به فرجام خود به دیده تردید می‌نگرند و همین تردید نیروی بر انگیزنده شهوات را در آنان تقویت می‌کند. اگر قوانین حاکم بر ملتی که شرایط اقلیمی او را بی هم و غم بار می‌آورد، مبهم باشد، همین ابهام کودنی و نفهمی را در او تقویت و تشدید می‌کند. اگر ملتی شهوتران ولی پر تحرک باشد، این ابهام به اتلاف فعالیت می‌ انجامد و به صورت زمینه چینی‌ها و توطئه‌های کوچک فراوان که بذر بد گمانی را در دلها می‌افشاند و حزم و دوراندیشی را بر پایه خیانت و دو رویی استوار می‌کند، آشکار می‌شود. چنانچه ملتی دلیر و توانا باشد،
این ابهام پس از آنکه افت و خیزهای فراوانی را از آزادی به بردگی و از بردگی به آزادی بر انگیخت، سر انجام از میان برداشته می‌شود.
برای جلوگیری از وقوع جرم باید کوشید تا معارف با آزادی همراه باشد، هر چه علوم رواج بیشتری پیدا کند زیان آن کمتر و سود آن بیشتر خواهد بود. یک ملت نادان به ستایش نیرنگ بازی جسور که همواره انسانی است استثنایی بر می‌خیزد، حال آنکه یک ملت دانا او را ریشخند می‌کند. علوم که مقایسه و سنجش را آسان می‌کند و دیدگاه‌ها را تعدد می‌بخشد، موجب تقابل احساسات عدیده ای در افراد می‌شود که هر چه احساس تمایل و تنفر همانند در سلوک یکدیگر بیابند آسان تر تغییر می‌پذیرد. در برابر نور معرفت که ملتی را روشنی بخشیده، آتش بهتان نادانان خاموش میشود وقدرتی که به سلاح عقل مجهز نیست بر خود می‌لرزد، در حالی که نیروی توانمند قانون، استوار بر جای می‌ماند، چون انسان آگاهی را نمی توان یافت که اگر اندک آزادی زائدی را که از آن چشم می‌پوشد با تمام آزادی هایی که دیگر مردمان در طبق اخلاص گذارده اند بسنجد، به پیمان‌های عمومی، صریح و سودمند و ضامن امنیت مشترک دل نبندد، به ویژه اگر قانون نبود همین مردمان می‌توانستند علیه او هم داستان شوند. هر موجودی برخوردار از روحی حساس اگر نگاهی به قوانین سودمند بیافکند و دریابد تنها آزادی شوم زیان رساندن به دیگری را از دست داده است نمی تواند برای تخت سلطنت و کسی که بر آن جلوس کرده، دعای خیر طلب نکند.
این طور نیست که علوم همیشه برای بشر مضر باشد و اگر علوم گاهی زیانبار بوده، از اینروست که از شر گریزی نبوده است. با افزایش آدمیزادگان بر روی زمین، جنگ، فنون خشن و نخستین قوانین یعنی پیمان هایی نا پایدار که ضرورت، منشأ حیات و زوال آنها بود، پدید آمد. در این زمان فلسفه که اصولی اندک ولی درست داشت شکل گرفت. چون بی دردی و ضعف باریک بینی، انسان‌ها را از اشتباه باز می‌داشت ولی با تعدد انسان‌ها نیازها افزایش یافت لذا برای ممانعت از بازگشت آنان به حالت طبیعی نخستین که بیش از بیش فلاکت بارمی شد، تأثیری شدیدتر و پایدارتر لازم بود. بنا براین نخستین اشتباهاتی که عالم را از خدایان مجعول پر کرد و به عالمی نا پیدا، قدرت اداره عالم خاکی را نسبت داد، بزرگترین خدمت را در حق بشر معمول داشت.
« برای آنکه کیفر، تعدی یک تن یا چند تن علیه شهروند خاصی تلقی نشود، باید پیش از همه علنی سریع، ضروری، در شرایط خاص تا حد ممکن ملایم، متناسب با جرایم و به حکم قانون معین باشد»^[۱۱۱].

• • • • 1. 1. گرایش به سمت بخشش

بحث بخشش یکی از شاخص‌های بهداشت روانیست. برای مثال در قرآن کریم تصریح شده است که؛ جزاء سیئه سیئه مثلها فمن عفا و اصلح فاجره علی الله ^[۱۱۲]. این آیه رفتار عادی مردمان را نفی نمی کند و مقابله به مثل با ظالم را قبول دارد و می‌گوید کیفر بدی کردن بدی کردن است زیرا این مقتضای طبع اولیه بشر و رسم و عادت آنهاست اما از دیدگاهی متعالی و به مقتضای فرهیختگی و رشد که مطلوب و مورد علاقه خداوندتان است، اگر کسی عفو و بخشش پیشه کند و شکیبایی ورزد و کاری اصلح انجام دهد، چنان کارش بزرگ است که اجر او با خداست؛ زیرا بخشش نیازمند عبور از خودخواهی و ترجیح نوع دوستی و شکست نفسانیتی است که کار هر کسی نیست. خصوصاً در جرائم سنگینی مثل قتل و درخواست قصاص از سوی طرفین که این آیه از مستندات آن به شمار می‌رود اگر کسی در برابر قتل عمد فرد بی گناه گذشت کند، بخشش نسبت به کسی که از روی خطا مرتکب قتل شده است چنان کار بزرگی است که فقط خداوند از عهده پاداش دادن به آن بر می‌آید و با معیارهای عادی بشری و زمینی نمی توان کار او را تقویم و ارزش گذاری کرد.
در قرآن کریم هم آمده است؛ «یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم القصاص فی القتلی الحر و العبد بالعبد و الانثی بالانثی فمن عفی له من اخیه شیء فاتباع بالمعروف و اداء الیه باحسن ذلک تخفیف من ربکم ورحمه فمن اعتدی بعد ذلک فله عذاب الیم»^[۱۱۳] و سنت جان در برابر جان را که مرسوم روزگار بوده است نفی نکرده؛ اما افزوده است اگر کسی مجرم و قاتل را عفو کند کار شایسته ای انجام داده و رحمت از جانب پروردگار نصیب او خواهد شد. به همین دلیل است که گفته می‌شود در جامعه انتقامجو، خشونت نهادینه می‌شود و آنجا خودخواهی حاکم است و حتی با وجود ادعای دینداری اما خبری از گوهر دینداری که بخشش است وجود ندارد.
معمولاً افراد محروم از نظر اقتصادی، استعداد بی رحمی و خشونت شان بیشتر است زیرا احساس میکنند جامعه ای که به آنها رحم نکرده چرا باید به آن رحم کنند. آنها روحیه انتقامجویی از جامعه را پیدا می‌کنند. البته نوع این بی رحمی گاهی ممکن است خیلی پیچیده باشد. مثلاً افرادی هستند که احساس استخفاف نسبت به توانگران دارند اما روحیه انتقام و خشونت در درونشان پنهان است حتی برای خودشان، یعنی خودآگاهی به آن ندارند. به همین دلیل کسانی که چنین نیستند تحت تاثیر عوامل دیگری مانند مذهب یا فرهنگ قرار دارند. در ارتباط با موضوع بخشش و درخواست قصاص از سوی طرفین، این ناتوانی در بخشش ممکن است ناشی از ناتوانی اقتصادی یا فرهنگی در نگاه کلان و یا ناشی از القائات نادرست اخلاقی و فرهنگی توسط دستگاه های رسانه ای و ترویجی رسمی باشد.
روحیه بخشش یک حس آنی نیست بلکه یک فرهنگ است. اتفاقاً وقتی همه جا شعار رحمت و رأفتدهند اما عرصه های مختلف جامعه سرشار از خشونت باشد آن تبلیغ‌ها هم خودشان تبدیل به عامل خشونت زا می‌شوند زیرا مخاطب را عصبانی کرده و از کلمه بخشش و مدارا و رأفت متنفر می‌کنند. وقتی مجازات اعدام به عنوان یک امر ارزشی تبلیغ شود و بیش از اینکه توصیه و تأکید و ترجیح به عفو را در قرآن درباره قاتل ترویج کنند و مکانیسم های اجرایی برایش تعریف کنند، بر خود درخواست قصاص از سوی طرفین که در قرآن فقط یک گزینه و آن هم گزینه مرجوح است تأکید کنند، جامعه به اینسو گرایش پیدا می‌کند.
دو نگاه و منطق سیاسی و ساختاری و منطق جامعه شناختی وجود دارد. در نگاه سیاسی و ساختارگرایانه گفته می‌شود ساختار سیاسی و حکومت و دولتمردان منشاء ناهنجاری‌ها و به هم ریختگی‌ها هستند و در ضرب المثل های سنتی ما در «الناس علی دین ملوکهم». منطق دوم این است که جامعه مقصر است و دولت تافته جدا بافته ای از جامعه نیست. این آدم‌ها از دل همین جامعه بیرون آمده اند. از کوزه همان برون تراود که در اوست.
ضرب المثل‌ها هم معمولاً برگرفته از تجربی ترین امور بشری اند که به جای شکل تئوریک، شکل ضرب- المثل به خود گرفته اند که نوعی قالب تئوریک سنتی است. اما چرا ما شاهد این تئوری های تناقض آلود هستیم؟ برای اینکه هر دو درست است و هر کدام بخشی از حقیقت را بیان می‌کند اما در این میان نقش و مسؤولیت حکومت سنگین است زیرا حکومت با ابزاری که برای نفوذ و کنترل دارد می‌تواند اثرگذار باشد به نحوی که فرهنگ جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. البته اگر روش آن برخلاف طبیعت جامعه و قواعد اجتماعی باشد با مقاومت روبه رو می‌شود اما وقتی در راستای طبیعت جامعه باشد با روش علمی شناخته می‌شود نه اینکه بخواهیم با تبدیل آرزوها به تئوری و شناخت، مؤثر واقع شود. نمونه اینکه حکومت می- تواند در قلع خشونت مؤثر باشد این است که وقتی وزیر دادگستری فرانسه تصمیم گرفت مجازات اعدام را لغو کند اکثریت جامعه مخالف نظر او بودند و یکی از استدلالهایشان همین بود که با این کار جرم و جنایت زیاد می‌شود؛ اما با گذشت زمان جرم و جنایت زیاد نشد و گرایش جامعه هم به این تفکر بیشتر شد به نحوی که اکنون اکثریت مدافع لغو اعدام هستند. این وضع در سایر کشورها هم مشاهده شده به همین دلیل امروز دو سوم کشورهای جهان اعدام را یا لغو کرده اند یا متوقف یعنی در قانون شان هست ولی اجرا نمیکنند. چند کشور اسلامی مانند ترکیه و قرقیزستان و… هم جزء کشورهایی هستند که به آنها پیوسته اند. لذا نمی توان بار رواج خشونت را بر عهده یک طرف گذاشت و فقط حکومت را عامل تشویق آن دانست بلکه جامعه هم مقصر است.
خشونت یک جنبه غریزی دارد و یک جنبه فرهنگی. جنبه غریزی اش همان است که به عنوان غریزه دفاعی و خشم و عصبانیت از آن یاد می‌شود و واکنش هایی غریزی هستند نه فرهنگی. دیدگاه های هابزی^[۱۱۴] مبتنی بر این نوع شناخت از انسان هستند اما جنبه آموختنی خشونت بسیار مهم تر است به همین دلیل ما از تعبیر فرهنگ خشونت استفاده می‌کنیم. جنبه آموختنی به این معنا نیست که کلاس درس تعلیم خشونت گذاشته اند بلکه فرایند این نوع آموزش از نوع فرا آگهی است و بیشتر از کلاس که در آن نقد و نظر وجود دارد تأثیر دارد. یک مثال ساده این که چرا می‌گویند شغل قصابی و حتی طبابت با همه ضرورتی که دارد مکروه است؟ برای اینکه نوعی قساوت ناخواسته می‌آورد. طبیب به خاطر اینکه دائماً با دردمندان مواجه است درد و دردمندی برایش عادی می‌شود و مانند سایر افراد که رنج یک بیمار آنان را برمی انگیزاند، نیستند و قصابی هم کشتن و خون دیدن و خونریزی را ممکن است عادی کند. بنابراین می‌توان فهمید که وقتی هر هفته خبر اجرای چند اعدام انسان منتشر می‌شود چه فاجعه یی رخ می‌دهد. تأثیر مستقیم آن روی ده‌ها نفری است که به نوعی با خانواده یکی از طرفین شاکی و مقتول بستگی دارند و تأثیر غیرمستقیم آن بر جامعه است. این خیلی تراژیک است که مردم وقتی در روزنامه هر روز خبر اعدام افراد را می‌خوانند چنان از آن عبور می‌کنند که گویی خبر کشته شدن چند حشره را خوانده اند. حتی لحظه ای تأمل و درنگ بر اینکه چرا چنین شده است وجود ندارد. گاهی اخبار پیروزی یا شکست یک تیم فوتبال غم و شادی و واکنشی را در خواننده بر می‌انگیزد اما اخبار کشته شدن انسان‌ها به اندازه یک بازی فوتبال هم تأثری برنمی انگیزد. دست کم اینکه خواننده اگر فرد اعدامی را مستحق مرگ هم می‌داند اما لحظه یی با خود بیندیشد که چرا او چنین فرجامی یافت؟ آیا او هم نمی توانست مانند میلیون‌ها انسان دیگر از ابتدای کودکی مسیر دیگری برای زندگی اش رقم بخورد؟ این پرسشی است که مدیران جامعه هم می‌توانند داشته باشند و هریک از آنان و آحاد جامعه با خود بیندیشند که آیا آنان سهمی ولو اندک، مستقیم یا غیرمستقیم در به وجود آمدن این افراد بزهکار یا شرایطی که این بزهکاران را به وجود آورده است، ندارند؟

• • • • 1. 1. کرامت انسانی

این لفظ در هیچ یک از اسناد بین المللی تعریفی ندارد. به نظر می‌رسد این مقوله را باید مسأله ای دانست که صاحب بعد فلسفی است و یا لااقل ابعاد فلسفی آن بر ابعاد حقوقیش ارجحیت دارد؛ ولی نمی توان آن را فارق از بعد حقوقی دانست. بعضی از حقوقدانان از جمله« مک دوگال» با درخواست ایجاد «حقوق بین المللی کرامت انسانی»^[۱۱۵]تمایل خود را برای آنچه «جامعه دنیای آزاد»^[۱۱۶]می پندارند، بیان کرده اند.^[۱۱۷]
حقوق بشر مفهومی تاریخی اجتماعی است و از دیدی می‌توان آن را نسبی پنداشت، یعنی حقوقی که تا به حال جزء حقوق بشر قلمداد نمی شده اند به واسطه طبیعت رو به پیشرفت جامعه بین المللی، جزء حقوق بشر قلمداد شدند. لذا به نظر می‌رسد تعریفی که از حقوق بشر می‌شود و آن را حقوق ذاتی در طبیعت انسان که بدون آن زندگی به عنوان انسان میسر نیست تعریف می‌کند، مطلق نیست و تابع شرایط زمانی و مکانی است.

شکل ۴-۸: تأثیر شوری روی تعداد روزنه در سطح رویی برگ ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی-زیمنس بر متر) ۵۰
شکل ۴-۹: تأثیر شوری روی موم کوتیکولی ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۱
شکل ۴-۱۰: تأثیر شوری روی نسبت کلروفیل a به b (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۲
شکل ۴-۱۱: تأثیر شوری روی کلروفیل a و b (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۳
شکل ۴-۱۲: تـأثیر شـوری روی مجمـوع کـاروتنوئید و گزانتوفیـل (S0 = شـاهـد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۳
شکل ۴-۱۳: تأثیر شوری روی (الف) غلظت سدیم، (ب) غلظت پتاسیم در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۵
شکل ۴-۱۴: تأثیر شوری روی نسبت غلظت پتاسیم به سدیم ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۵
شکل ۴-۱۵: تأثیر شوری روی غلظت قندهای محلول در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۸
شکل ۴-۱۶: تأثیر شوری روی غلظت نشاسته در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۹
شکل ۴-۱۷: تأثیر شوری روی غلظت پرولین در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۵۹
شکل ۴-۱۸: تأثیر شوری روی (الف) غظت تانن، (ب) غلظت فنل در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی¬زیمنس بر متر) ۶۱
شکل ۴-۱۹: تأثیر شوری روی غلظت موسیلاژ در برگ و ریشه ختمی (S0 = شاهد، S1 = 4، S2 = 8 و S3 = 12 دسی زیمنس بر متر) ۶۳
شکل ۴-۲۰: مکانیسم احتمالی اثر تنش شوری در گیاه Althaea rosea L.. 65
فصل اول
مقدمه

• • 1. 1. مقدمه

از گذشته تا کنون خواص درمانی گیاهان دارویی شناخته شده است.امروزه با شناسایی عوارض جانبی سوء داروهای شیمیایی، افراد زیادی به مصرف داروهایی که منشاء گیاهی و طبیعی دارند روی آورده اند. تحقیقات علمی اثربخشی روش­های طب مکمل توسط گیاهان دارویی را به اثبات رسانده است. در کشور ایران داروهای گیاهی سالانه فقط ۱ تا ۳ درصد از داروهای مصرفی را تشکیل می­دهد. متأسفانه در کشور ما توجه زیادی به گیاهان دارویی نمی­ شود. از طریق بالا بردن مصرف داروهای گیاهی و کاهش داروهای شیمیایی می­تـوان در هزینه­ های درمـانی کشور صرفه­جویی کرد (Ebrahimi, 2001).
تنش شوری پس از خشکی از مهم­ترین تنش­های محیطی است که محدود کننده­ رشد گیاه می­باشد. خاک ها و آب­های شور از موانع اصلی رشد گیاهان هستند. کاهش عملکرد گیاهان در مناطق شور به طور متوسط ممکن است به بیش از ۵۰% برسد (یزدانی بیوکی و رضوانی مقدم، ۱۳۹۱). شوری باعث اختلال در جذب آب، کاهش جذب آب، کاهش فشار تورگر، سمیت یونی و تجمع یون­های سمی سدیم و کلر، تنش اکسیداتیو و کاهش رشد در گیاه می­ شود (Molassiotis, 2006). با این وجود طول سلول و تقسیم سلول کاهـش می­یـابـد که منجـر به کاهش رشد بـرگ، کـاهش رشـد ریشـه و ایـجاد کـوتـولـگی مـی­شود (Iqbal and Aftab, 2008).
ختمی با نام علمی Althaea rosea L. گیاهی علفی از خانواده پنیرک است. گیاه ختمی برای درمان سوزش دهان، سرفه­های خشک، سوختگی پوست و نیش حشرات، التهابات گلو، دستگاه گوارش، مشکلات دستگاه ادراری، یبوست و اسهال استفاده می­شـود. ختمـی خنـک کننده­ بـدن و مـدر اسـت (Shu kui shu, 2007).

موسیلاژ دارای ویژگی­های با ارزشی در صنعت و پزشکی دارد. اهمیت فوق­العاده­ای در درمان سرطان، التیام و ترمیم زخم­ها دارد. علاوه بر این دارای خاصیت ضد­ویروس و آنتی­باکتریـال است (Franz, 1989). موسیلاژ در گیاه به عنوان منبع ذخیره انرژی، حفاظی در برابر پاتوژن­ها و زخم­ها، انتقال دهنده و ذخیره کننده آب عمل می­ کند (Ghanem, 2010).

• • 1. 1. فرضیات

• • تیمار کلرید­سدیم بر صفات رشدی گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار دارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر صفات رشدی گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار ندارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر میزان موسیلاژ گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار دارد.

• • تیمار کلرید­سدیم بر میزان موسیلاژ گیاه ختمی (Althaea rosea L.) تأثیر معنی­دار ندارد.

    1. 1. اهداف تحقیق

از آنجایی که گیاه ختمی حاوی موسیلاژ زیادی است، در شرایط تنش می ­تواند نسبت به گیاهان غیر موسیلاژی آب بیشتری را در خود ذخیره کند. یکی دیگر از دلایل ما برای انتخاب این گیاه در پژوهش همین امر بود. در این پژوهش گیاه دارویی-زینتی ختمی تحت تیمار­های مختلف شوری در استان گلستان رشد داده شد، تا برخی صفات رشدی، عوامل فیزیولوژیک و فرایند­های بیوشیمیایی، به خصوص موسیلاژ آن که کاربرد دارویی و صنعتی بسیاری دارد، مورد ارزیابی قرار گیرد. این پژوهش با هدف بررسی اثرات شوری در رشد و میزان ماده موثره (موسیلاژ) گیاه ختمی دارویی- زینتی ختمی طرح‌ریزی شد. به علاوه انباشتگی برخی یون ها، قندهای محلول، پرولین، فنل، تانن نیز در این گیاه تحت تیمارهای مختلف شوری اندازه‌گیری گردید، تا درک بهتری از مکانیسم‌های مقاومت این گیاه به شوری به دست آید.
فصل دوم
بررسی منابع

• • 1. 1. مفهوم تنش

گليسين بتايين
بتا- آلانين بتايين

محافظ اسمزي
محافظ اسمزي

در گياهان، استرس‌هاي سرما، خشكي و شوري، تجمع اسميت‌ها و آنتي اكسيدان‌هاي سازگار را تحريك مي‌كنند . در مخمر و جانوران، مسيرهاي پروتئين كينازهاي فعال شده با ميتوژن (MAPK)، مسئول توليد اسميت‌ها و آنتي اكسيدان‌هاي سازگار هستند. اين مسيرهاي MAPK بوسيله دريافت كننده‌ها/ حسگرهايي چون پروتئين تيروزين كيناز، دريافت كننده‌هاي جفتي G-protein و هيستيدين كينازهاي دو جزئي، فعال مي‌شوند. از بين اين پروتئين‌هاي دريافت كننده، هيستيدين كينازها بطور واضح در گياهان شناسايي شده‌اند .
1-14-5-1-پرولین
بيش از 70 درصد ترکيبات آمينی توليد شده در زمان تنش شوری را پرولين تشکيل می­دهد. در واقع پرولين مهمترين ترکيب آمينی تجمع يافته در گياهان در زمان وقوع تنش شوری می­باشد و به نظر می­رسد تجمع ساير ترکيبات آمينی در زمان تنش شوری، اهميت کمتری داشته باشد .[Karamanos, 1995] اگرچه پرولين در تمام اندام­های گياه در طی تنش تجمع می­يابد، ولی سريع­ترين و وسيع­ترين انباشت را در برگ­ها دارد ] حيدری شريف­آباد، 1380[. تجمع پرولين تحت شرايط تنش با افزايش ميزان پيش­ماده­های بیوسنتز پرولين نظير اسيد گلوتاميک، اورنی­تين و آرژنين در ارتباط می­باشد ]اشرف و فولاد، 2007[. افزايش توليد پرولين در اثر تنش شوری باعث می­ شود، گلوتامين که پيش­ماده ساخت کلروفيل و پرولين است، کمتر در مسير بيوسنتز کلروفيل شرکت داشته باشد ] حيدری شريف­آباد،1380[. نحوه سنتز پرولين به صورت دياگرام شکل (1-4) می­باشد ]اشرف و فولاد، 2007[.
شکل1-9-مراحل سنتز پرولين
رهنمون و همکاران ]1392[، تأثير سطوح مختلف شوري را بر تغييرات پرولین در 47 ژنوتیپ بادام بررسی و گزارش کردند که به موازات انباشت يون­هاي سديم و كلر در برگ، ميانگين محتواي پرولين آزاد به طور معني­دار و با الگوي خطي از 7/37 در ژنوتيپ هاي بادام شاهد به 9/117ميكرومول بر گرم مادة تر در ژنوتيپ­هاي تحت 75 ميلي مول نمك افزايش یافت.
] غلامی و راحمی، 1389[ اثر تیمار شوری را بر برخی از خصوصیات بیوشیمیایی پایه GF₆₇₇ بررسی و گزارش کردند که میزان پرولین با افزایش غلظت شوری تا 60 میلی مولار به­ طور معنی­داری نسبت به گیاهان شاهد افزایش یافت. افزایش بیشتر غلظت شوری تا 75 میلی­مولار، تاثیر معنی­داری بر افزایش غلظت پرولین نداشت.
]دژمپور و همکاران، 1391[، اثر تنش شوری کلریدسدیم در چهار سطح (0، 3، 6 و 9 دسی زیمنس بر متر) را بر تغییرات محتوای پرولین برخی از پایه­ های جنس پرونوس شامل HS₃₀₂ (P. armeniaca × P. cerasifera)، پایه بذری HS₃₁₂ وHS₃₁₄ (Prunus amygdalus × P. persica)، پایه GF₆₇₇ و رقم سهند، بررسی و گزارش کردند، اگر چه غلظت پرولين برگ با افزايش سطوح شوري افزايش معنی­داری داشت، اما در اين خصوص ژنوتيپ ها، عكس العمل متفاوتي از خود نشان دادند .بیشترین میزان افزایش در محتوای پرولین در پایه بذری HS₃₁₄ و در تیمار شوری 9 دسی زیمنس بر متر، مشاهده شد.
با اعمال تنش خشکی روی نهال­های دو رقم بادام به نام­های راميلت و گاريگوس گزارش شد، در اثر تنش خشکی در رقم گاريگوس مقدار زيادی تنظيم­کننده­ های اسمزی در برگ­ها تجمع پيدا کرد که در حفظ تورژسانس برگ­ها در اين شرايط نقش مهمی دارد .
بن‌حسنی و همکاران ، با بررسی اثر کلرید سدیم با غلظت‌های 100، 200 و 400 میلی‌اکی والان بر لیتر بر روی پایه آتلانتیکا عنوان کردند که میزان پرولین به‌طور معنی‌داری در همه تیمارها افزایش یافت و بیشترین میزان پرولین در تیمار 400 میلی‌اکی والان بر لیتر مشاهده شد. ایشان گزارش کردند که محتوای پرولین در پایه آتلانتیکا بسیار زیاد است که این نشان می‌دهد که پایه آتلانتیکا می‌تواند به‌عنوان پایه مقاوم به شوری برای گونه ورا مورد استفاده قرار گیرد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

]جلیل مرندی و همکاران، 1388[، تحمل دو پايه سيب گمي و M₂₆ را به غلظت­هاي مختلف نمک کلرورسديم در محيط کشت نودسونسي مورد ارزيابي قرار دادند. نتایج تحقیقات آنها نشان داد که غلظت پرولین در پایه گمی تا تیمار 80 میلی مولار و در پایه M₂₆ تا تیمار 60 میلی مولار کلروسدیم به­ طور معنی­داری نسبت به گیاهان شاهد افزایش یافت. در مجموع، آن­ها گزارش کردند که پایه گمی در مقایسه با پایه M₂₆ در شرایط کشت درون شیشه ­ای، تحمل بیشتری به شوری داشت.
1-14-5-2-کربوهیدرات­های محلول و نامحلول
در بيشتر درختان ميوه در اثر تنش­های شوری و خشکی، تخريب و هيدروليز مولکول­های درشت تر نظير نشاسته و تبديل آنها به ترکيبات قندی نظير ساکاروز و بعد به مولکول­های کوچک­تری مانند گلوکز و فروکتوز باعث منفی­تر شدن پتانسيل آب در سلول­ها و تنظيم اسمزی می­ شود . در واقع بين افزايش تجمع اين ترکيبات و مقاومت به تنش درگياهان، ارتباط مستقيمی وجود دارد .
] غلامی و راحمی، 1389[ اثر تیمار شوری را برخی از خصوصیات بیوشیمیایی پایه GF₆₇₇ بررسی و گزارش کردند که میزان قندهای محلول در شرایط تنش شوری با غلظت­های کمتر (15، 30 و 45 میلی مول در لیتر) کمی کاهش یافت ولی در تیمار شوری با غلظت­های بالاتر ( 60 و 75 میلی مول در لیتر) نسبت به گیاهان شاهد مقداری افزایش نشان داد. کاهش میزان قندهای محلول می ­تواند به دلیل کاهش میزان آسیمیلاسیونCO2 و کاهش میزان فتوسنتز در شرایط تنش شوری و خشکی باشد و افزایش میزان قندهای محلول در شرایط تنش شوری در غلظت­های 60 و 75 میلی مول در لیتر به دلیل کاهش و توقف رشد رویشی در اثر کاهش رطوبت و کاهش جذب آب می باشد [Levitt, 1980]
با بررسی اثر تنش شوری بر رشد رويشی و توليد ميوه دو رقم توت فرنگی السانتا و کرونا گزارش شد که در هر دو رقم با افزايش سطح شوری، مقدار گلوکز، فروکتوز، سوکروز و نشاسته کاهش يافت و کاهش در ميزان اين کربوهيدرات­ها در رقم السانتا بيشتر از رقم کرونا بود. محققين کاهش ميزان کربوهيدرات­ها را به دلیل کاهش سطح برگ در نتيجه کاهش فتوسنتز گياه دانستند .
بن‌حسنی و همکاران ، با بررسی اثر کلرید سدیم با غلظت‌های 100، 200 و 400 میلی‌اکی والان بر لیتر بر روی پایه آتلانتیکا گزارش کردند که بیشترین تجمع قند­های محلول در تیمارهای 200 و 400 میلی‌اکی والان بر لیتر مشاهده شد.
]جلیل مرندی و همکاران، 1388[، تحمل دو پايه سيب گمي و M₂₆ را به غلظت­هاي مختلف نمک کلرورسديم در محيط کشت نودسونسي مورد ارزيابي قرار دادند. نتایج تحقیقات آنها نشان داد که غلظت قندهای محلول در پایه گمی تا تیمار 100 میلی مولار و در پایه M₂₆ تا تیمار 80 میلی مولار کلروسدیم به­ طور معنی­داری نسبت به گیاهان شاهد افزایش یافت.
چارتزولاکيس و همکاران ، اثر تیمار شوری را روی نهال­های 5 ساله دو رقم زيتون کورونيکی و ماستويديس بررسی و گزارش کردند شوری باعث افزايش ميزان مانيتول تا حد 3/41 درصد در رقم ماستويديس و تا حد 8/15 درصد در رقم کورونيکی شد.
ديچيو و همکاران ، با تحقيقی روی برخی از ارقام زيتون بيان کردند که تنظيم اسمزی در شرايط تنش خشکی و شوری باعث افزايش مقاومت گياهان نسبت به تنش می­ شود و مکانيسمی است که گياهان را از اثرات منفی تنش محافظت می­ کند و از آنجايی که درختان زيتون قادرند به خوبی در شرايط تنش خشکی تنظيم اسمزی را انجام دهند، لذا مقاومت آنها به خشکی بيشتر است. تنظيم اسمزی در اين درختان با تجمع يک سری ترکيبات سازگار در سلول­های گياهی انجام می­گيرد و با بهره گرفتن از اين ترکيبات تورژسانس سلول­ها حفظ شده و روزنه­ها در طول دوره تنش نيز می­توانند باز بمانند و همين مسئله باعث می­ شود که درختان زيتون در طول دوره شوری و خشکی نيز، فتوسنتز خود را حفظ کنند.
1-14-6- اثرات تنش شوری بر پراکسیداسیون لیپیدها در بادام و ساير درختان ميوه
اسید­های چرب غیر اشباع^[35] (PUFA) از مهم­ترین ترکیبات لیپید­های غشاء هستند که در برابر پراکسیداسیون بسیار آسیب­پذیر هستند. یکی از اصلی­ترین اثرات تخریبی و مضر ROS ها، توانایی آن­ها برای شروع واکنش­های زنجیره­ای اکسیداتیو اسید­های چرب غیراشباع است که منجر به پراکسیداسیون لیپیدها و تخریب غشاء می­ شود . پراکسیداسیون لیپید­ها با حمله رادیکال­های فعال اکسیژن آغاز می­ شود. رادیکال هیدروکسیل و اکسیژن یکتا، می­توانند با گروه متیلن PUFA واکنش داده و رادیکال­های پروکسی و هیدرو پراکسید­ها مزدوج را تولید نمایند .
PUFA-H+X^•PUFA^•+X-H
PUFA^•+O₂PUFA-OO^•
رادیکال پروکسیل تشکیل شده، بسیار واکنش­پذیر است و قادر است تا زنجیره واکنش­های پراکسیداسیون را تشویق کند.
PUFA–OO^•+PUFA–HPUFA–OOH+PUFA^•
تشکیل دی‌ان‌های مزدوج تغییر یافته وقتی اتفاق می­افتد که رادیکال­های آزاد، به هیدروژن­های گروه متیل حمله می­ کنند و باند دوگانه را جدا کرده و منجر به آرایش مجدد باند­ها شوند ،(شکل 1-5).

شکل 1-10- یک دی­ان معمولی با باند دوگانه (A) که در اثر حمله رادیکال­های آزاد باند­های دوگانه آرایش مجدد و متفاوت با فرم اولیه پیدا می­ کنند به عنوان دی­ان ای مزدوج تغییر یافته شناخته می­شوند (B).
آنزیم لیپواکسیژناز (لینولئات: اکسیژن اکسیدوردوکتاز)، یکی از آنزیم­ های اکسیداتیو است که هیدرو پراکسیداسیون اسید­های چرب غیر اشباع را کاتالیز می­ کند و پراکسیداسیون لیپید­ها را سرعت می­بخشد . افزایش فعالیت لیپواکسیژناز، نشانه افزایش پراکسیداسیون لیپید تحت شرایط تنش است .
اندازه گیری محصولات نهایی پراکسیداسیون لیپید­ها، یکی از راه­های تشخیص تنش اکسیداتیو است [Smirnof, 1993]. درنتیجه پراکسیداسیون اسید­های چرب غیر اشباع، آلدئید­های غیر اشباع α و β مانند 4-هیدروکسی نوننال^[36] (4-HNE) و مالون دی­آلدئید^[37] (MDA) تولید می­شوند. این ترکیبات ثانویه آلدئیدی حاصل از پراکسیداسیون لیپید­ها، به طور معمول به عنوان شاخص تنش اکسیداتیو محسوب می­شوند .
مالون دی­آلدئید یک آلدهید فعال و ترکیبی الکترون ‌دوست است که معمولاً به شکل خالص دیده‌ نمی‌شود . تجمع مالون دی­آلدئید در شرایط تنش سبب افزایش نفوذپذیری غشاء پلاسمایی شده و نشت یونی افزایش می‌یابد ]ریزی و همکاران، 2009[.
اثر تنش شوری در چهار سطح 0، 40، 80 و 120 میلی مولار بر تغییرات محتوای مالون دی­آلدئید در 8 جنس مختلف بادام شامل P. reuteri، P. lycioides ،P. glauca ، P. elaagnifolia، P. arabica،P. oreientalis ، P. communis و P. scoparia بررسی و گزارش شد که در جنس P. lycioides با افزایش غلظت شوری تا 120 میلی مولار، غلظت مالون دی­آلدئید به­ طور معنی­داری افزایش یافت در حالی­که در جنس­هایP. elaagnifolia،P. oreientalis و P. communis با افزایش غلظت شوری تا 120 میلی مولار، غلظت مالون دی­آلدئید به­ طور معنی­داری کاهش یافت. در سایر جنس­های مطالعه شده، ابتدا با افزایش غلظت شوری تا 40 میلی مولار، غلظت مالون دی آلدهید افزایش و سپس با افزایش بیشتر غلظت شوری، غلظت آن کاهش یافت. آن­ها پیشنهاد کردند که بررسی تغییرات غلظت مالون دی­آلدئید نمی­تواند به عنوان یک فاکتور تعیین کننده به منظور تشخیص جنس­های حساس از متحمل به شوری به­کار رود .
حبیبی و امیری ]1392[، تغییرات در محتوای مالون دی­آلدئید را در دو پاية نارنج و پونسیروس تحت شرایط تنش شوري درون شيشه اي با غلظت­های 0، 50، 100، 150 و 200 میلی مولار بررسی و گزارش کردند که محتوای مالون دی­آلدئید با افزایش غلظت شوری در هر دو پايه افزایش يافت. در مجموع، پاية پونسیروس میزان مالون دی­آلدئید بيشتري نسبت پاية پونسيروس داشت. طبق نتايج به دست آمده، پاية نارنج در شرايط درون شيشه­اي، مقاوم­تر از پاية پونسيروس به تنش شوري بود و تحمل بيشتري در سطوح بالاي شوري داشت.
بررسی واکنش‌های بیوشیمیایی پنج رقم انگور در چهار سطح پتانسیل آب خاک نشان داد پایداری نسبی غشاء سلولی، با افزایش شدت تنش خشکی کاهش یافت. درصد پایداری نسبی در 5/1- مگاپاسکال در ارقام خوشناو، شاهانی و بیدانه سفید نسبت به بقیه ارقام بطور معنی‌داری کاهش یافت .
در مطالعه دیگری، دو پایه حساس و مقاوم سیب به تنش خشکی بررسی و نتایج نشان داد، در اثر تنش خشکی میزان مالون دی­آلدئید در پایه حساس افزایش بیشتری ‌یافت .
1-15- اثرات تنش شوری بر وضعیت عناصر غذایی در بادام و ساير درختان ميوه
مكانيسم­هاي مختلفي در جهت تحمل شوري وجود دارند كه از جمله آنها می­توان به توزيع يكنواخت يون­هاي نمكي در داخل واكوئل هاي سلول، تجمع متابولیت­هاي متعادل كننده اسمزی در داخل سيتوپلاسم، قابليت كاهش جذب كلر يا سديم توسط ريشه­ها و عدم انتقال كلر يا سديم به قسمت­ های هوايي اشاره کرد .
در تحقیقات انجام شده روی گیاهان مختلف تحت شرایط تنش شوری نشان داده شده است که سديم، باعث عدم تعادل اسمزی، تخريب غشا­های سلولی، کاهش رشد، جلوگيری از تقسيم و بزرگ­شدن سلول­ها می­ شود، ولی پتاسيم در حفظ تعادل اسمزی، باز و بسته شدن روزنه­ها و فعال­سازی تعدادی از آنزيم­ها نظير پيروات­کيناز موثر می­باشد . گياه به صورت انتخابی جذب پتاسیم را به سدیم ترجيح می­دهد ولی در صورت بيشتر بودن غلظت يون سديم در محلول خاک، کمبود پتاسیم در گياه قطعی است .
پتاسيم علاوه بر ايفاي نقش اساسي در متابوليسم‌هاي حياتي، در شرايط تنش شوري بسيار با اهميت جلوه مي‌كند به نحوي كه مديريت كارآمد پتاسیم در مقابل سدیم در گياه در بقاي آن در شرايط شوري اساسي است . برخي گياهان توانايي اين را دارند كه سيتوپلاسم سلول­هاي خود را از كاهش شديد مقادير پتاسیم محافظت كرده و از واكوئل‌ها به عنوان مخزني براي بافر كردن يون پتاسيم بهره ببرند. در همين رابطه گياهان متحمل توانايي آن را دارند كه مقادير پتاسیم سيتوسولي خود را در حضور کلرید سدیم بهتر حفظ نمايند .
نیتروژن یکی از اجزای تشکیل دهنده بسیاری از مولکول­های مهم از قبیل پروتئین ها، اسیدهای نوکلئیک، برخی هورمون ها (از قبیل ایندول استیک اسید و سایتوکینین) و کلروفیل می باشد ]حیدری شریف آباد، 1381[. درختان میوه می توانند نیتروژن را به فرم نیترات^[38] و یا به فرم آمونیوم^[39] و همچنین مولکول اوره از خاک جذب نمایند. سپس نیتروژن به گروه آمینی که از بنیانهای ساختمانی پروتئین ها و آنزیم­ها، هستند تبدیل می گردد ]بابالار و پیرمرادیان، 1387[. نیتروژن به عنوان یک فاکتور اصلی تعیین کننده رشد گیاه می باشد. تاثیر نیتروژن روی رشد رویشی، گلدهی، تشکیل میوه، محصول دهی، رسیدگی و مسایل فیزیولوژی پس از برداشت برای اکثر محصولات باغبانی ثابت شده است ]ملکوتی و طباطبایی، 1384[. کاهش جذب نیتروژن در محیط شور می ­تواند به علت کاهش تراوایی ریشه گیاه، کاهش فعالیت میکروبی خاك، کاهش جذب نیترات در اثر عرضه زیاد آنیون کلر در محیط ریشه و کاهش فعالیت نیتراتی شدن در خاك باشد ]حیدری شریف آباد، 1382[. همچنین گزارش شده است، کاهش ميزان تجمع نيتروژن در برگ گیاهان تحت شرایط تنش شوری می ­تواند ناشي از اثر آنتاگونيسی يون كلر درجذب نيترات، كاهش متابوليسم نيتروژن در اثر كاهش فعاليت آنزيم نيترات ردوكتاز برگ و كاهش مصرف آب بدليل كاهش جذب آب توسط گياه باشد . کمبود نیتروژن در گیاهان تحت شرایط تنش شوری به صورت زرد شدن برگ­ها یا رنگ پریدگی (کلروز^[40]) به خصوص در برگ­های پیر گیاه مشاهده می­ شود ]کافی و همکاران، 1378[. به علاوه کمبود نیتروژن در گیاه ممکن است سبب باریکی و اغلب چوبی شدن ساقه شود. این چوبی شدن ممکن است ناشی از ساخت بیش از حد کربوهیدرات ها باشد ]کافی و همکاران، 1378[.