۲-۸-۱- ظرفیت حیاتی با فشار
یک روش ارزیابی مقاومت بازدمی مجاری هوایی بررسی نتایج یک بازدم سریع به داخل اسپیرومتر است. این اندازه ­گیری، ظرفیت حیاتی با فشار، خوانده می­ شود (۱۰۲). ظرفیت حیاتی، حداکثر حجم هوایی است که می­توان آن را با یک بازدم از ریه­ها بیرون فرستاد. لیکن ظرفیت حیاتی با فشار یعنی یک کوشش بازدمی حداکثر طی انجام اعمال فوق می­باشد (۹۸، ۱۳).
برای انجام مانور ظرفیت حیاتی بازدمی با فشار، شخص ابتدا یک دم حداکثر عمیق تا حد ظرفیت کل ریوی انجام می­دهد. بعد از لحظه­ای درنگ با حداکثر کوشش بازدمی یک بازدم تا حد ممکن سریع و کامل به داخل اسپیرومتر انجام می­دهد و هر مقدار هوا که ممکن است از ریه­ی خود خارج می­ کند(۱۱۳). در این هنگام فقط به اندازه حجم باقی­مانده هوا در ریه­ها باقی­مانده است. این روش فقط چند ثانیه طول می­کشد. ظرفیت حیاتی با فشار شامل حجم جاری به اضافه حجم­های ذخیره دمی^[۴۶] و بازدمی^[۴۷] است. اگر چه مقادیر ظرفیت حیاتی با توجه به اندازه بدن و همچنین وضعیت بدن طی اندازه ­گیری متغیر است، مقادیر میانگین معمولا ۵-۴ لیتر در مردان جوان سالم و ۴-۳ لیتر در زنان جوان است. ظرفیت حیاتی ۷-۶ لیتر در افراد بلند قامت غیر منتظره نیست و مقادیر ۶/۷ و ۱/۸ لیتر به ترتیب در بازیکنان فوتبال و قهرمانان دارنده دارای مدال طلای المپیک در رشته­ های اسکی تپه گزارش شده است. حجم­ها بزرگ ریه، در این ورزشکاران احتمالا بیانگر تأثیرات وراثتی است، زیرا این موضوع جای بحث دارد که حجم­های ایستای ریه بتوانند به طور معنی­داری با تمرین تغییر یابند (۵۳، ۱۱۴).

۲-۸-۲- حجم هوای بازدمی با فشار در یک ثانیه
آزمایش عملی­تر ظرفیت تنفسی حجم هوای بازدمی در یک ثانیه در یک بازدم عمیق از ظرفیت کل ریه می­باشد. این شاخص می ­تواند به عنوان ابزاری در ارزیابی سلامت عمومی استفاده گردد (۱۱۵). حجم بازدمی بافشار و حداکثر تهویه­ی ارادی تصویر پویایی از توانایی فرد برای حفظ سطوح بالای جریان هوا را ارائه می­ کنند. این حجم­ها در آزمون­های ارزیابی به منظور تشخیص احتمال بیماری ریوی کارایی خوبی دارند (۵۳). حساس­ترین قسمت منحنی جریان حجم به تغییرات مقاومت مجاری، ثانیه­ی اول بازدم است، حجمی از هوایی که در ثانیه­ی اول بیرون فرستاده می­ شود. بخصوص اگر به صورت نسبتی از تمام هوای خارج شده بیان گردد، این شاخص اصطلاحا حجم بازدمی بافشار (FEV1/FVC) نامیده می­ شود، که نشان­ دهنده توان بازدمی و مقاومت کلی در برابر حرکت هوا در ریه­هاست. در شخص طبیعی این نسبت در حدود ۷۵ % است (۱۱۶، ۱۱۷)، هرچند این مقادیر به سن و جنس و قد بستگی دارد (۱۱۷). اما در انسدادمجاری هوایی این رقم به فقط ۴۷ % کاهش می­یابد. بر اثر بیماری انسداد ریوی شدید مجاری هوایی، حجم هوای بازدمی با فشار در یک ثانیه به نحو قابل توجهی کاهش می­یابد، که غالبا در آسم حاد به وجود می ­آید و این رقم گاهی می ­تواند به کمتر از ۲۰ % ظرفیت حیاتی کاهش یابد. معمولا نقطه تمایز انسداد راه­های هوایی، نقطه­ای است که در آن مقدار ظرفیت حیاتی که می­توان در یک ثانیه از ریه خارج کرد کمتر از ۷۰ % باشد (۱۱۶، ۵۳).
۲-۸-۳- تهویه­ی ارادی بیشینه
یکی دیگر از آزمون­های پویای ظرفیت تهویه­ای، انجام تنفس سریع و عمیق در مدت ۱۵ ثانیه است. این شاخص حجم هوایی است که در یک دوره­ زمانی (۱۵ ثانیه) هنگام تکرار حداکثر تلاش تنفسی به خارج رانده می­ شود (۱۱۸). این حجم تنفسی ۱۵ ثانیه­ای، بعدا با حجمی که آزمودنی در مدت ۱ دقیقه به تنفس کردن ادامه خواهد داد، مقایسه شده و معرف تهویه­ی ارادی بیشینه است (۱۱۲). حتی هنگام حداکثر فعالیت، معمولا تهویه­ی ریوی به حداکثر ظرفیت ورزشکار نمی­رسد که وی را مجبور کند تا به طور ارادی هوا را وارد ریه­ها کرده و یا از آن خارج کند(۷۰). تهویه­ی ارادی بیشینه در حدود ۲۵ % بیشتر از حجم تهویه­ای در هنگام تمرین­های بیشینه است(۵۳). تعیین کردن تهویه­ی ارادی بیشینه، یک آزمایش خسته کننده ­ای می­باشد که امروزه بندرت انجام می­گیرد. تهویه­ی ارادی بیشینه را نمی­ توان به مدت نامحدود ادامه داد؛ افراد سالم جوان می­توانند ۷۵ % تهویه­ی ارادی بیشینه را به مدت ۱۵ دقیقه ادامه دهند. وقتی تهویه­ی ارادی بیشینه کمتر از ۳۰ لیتر در دقیقه برسد، ریس پنه ایجاد می­ شود، چون تحت چنین شرایطی معمولا حجم دقیقه­ای زمان استراحت به بیش از ۱۰ لیتر در دقیقه افزایش می­یابد. متوسط مردهای بالغ جوان تهویه­ی ارادی بیشینه محدود ۱۷۰ لیتر در دقیقه دارند. اما مقدار طبیعی آن بستگی به اندازه­ بدن، سن و جنس داشته و در مردها بین ۲۵۳ – ۴۷ لیتر در دقیقه و در خانم­ها ۱۳۹-۵۵ لیتر در دقیقه می­باشد (۱۱۴).
۲-۸-۴- تغییرات حجم ریوی
به طور طبیعی با افزایش سن کاهش محسوسی در کارکرد ریه اتفاق می­افتد به نحویکه به میزان ۳۰-۲۰ سی­سی در سال از میزان حجم بازدمی بافشار در ثانیه­ی اول افراد غیر سیگاری کاسته می­ شود که در افراد سیگاری کاهش در این پارامتر ۳-۲ برابر بیشتر است. در افراد سیگاری جوان­تر از ۳۵ سال قطع سیگار می ­تواند باعث افزایش کارکرد ریه شود و اگر فرد سیگاری بیش از ۳۵ سال سن داشته باشد و سیگار را قطع کند سرعت کاهش عملکرد ریه کندتر می­ شود (۱۱۹).
۲-۹- توان بی­هوازی
اهمیت دستگاه فسفاژن در تربیت بدنی و ورزش را می­توان در حرکات توأم با نیرومندی، شروع­های سریع قهرمانان سرعت، بازیکنان فوتبال، پرش کنندگان ارتفاع، پرتاب کنندگان وزنه و فعالیت­های مشابه­ای که برای تکمیل آن­ها فقط به چند ثانیه نیاز است مشاهده نمود. بدون این دستگاه حرکات سریع و قدرتی انجام نمی­گیرد، زیرا این فعالیت­ها به جای مقدار زیادی انرژیATP نیاز به ذخیره­ سریع انرژی ATP دارند. دستگاه فسفاژن نماینده­ سریع­ترین و در دسترس­ترین منبع ATP عضلانی است. برخی از دلایل مربوط به این موضوع عبارتند از: ۱) وابسته به یک سلسله واکنش­های طولانی نیست، ۲) وابسته به انتقال اکسیژن تنفسی به عضلات فعال نیست و ۳) هر دو ATP و PC مستقیما در پروتئین­های انقباضی عضلات ذخیره شده ­اند (۵۱، ۷۶). در حدود ۵ میلی مول ATP و ۱۰ میل مول PC در هر کیلوگرم عضله ذخیره شده است (۵۳). با وجود این ذخایر اندک ATP ، میزان ATP عضلانی می­بایستی به طور پیوسته در فعالیت ورزشی شدید بازسازی شود، تا مانع از رخداد خستگی و تداوم انقباض عضلانی شود (۵۰). هر چه قدر فعالیت ورزشی شدیدتر شود، بخش بیشتری از ATP از منبع انرژی بی­هوازی به دست می ­آید. سیستم انرژی بی­هوازی از دو سیستم ATP و گلیکولیتیک تشکیل می­ شود (۷۶).
۲-۹-۱- عوامل مؤثر بر توان بی­هوازی
سن: توان بی­هوازی با افزایش سن تا سن ۲۰ سالگی به تدریج افزایش می­یابد، بعد از ۲۰ سالگی به ازای هر ده سال، ۶ % از توان بی­هوازی کاسته می­ شود. این کاهش در زنان و مردان مشابه و به صورت خطی است. کاهش در توان بی­هوازی همراه با افزایش سن می ­تواند به علت تغییر و تحلیل توده عضلانی باشد(۱۲۰). کودکان در مقایسه با بزرگسالان توده عضلانی کمتری دارند و این خود می ­تواند منجر به توان بی­هوازی کمتر در کودکان شود. زیرا در اثر رشد و نمو توده عضلانی کودکان افزایش می­یابد و تراکم فسفازن و گلیکوژن عضلانی در آنان افزایش می­یابد، در نتیجه قدرت تحمل در برابر اسید لاکتیک هم افزایش می­یابد(۱۲۱).
جنس: افزایش توان بی­هوازی همراه با سن هم در دختران و هم در پسران مشاهده شده است. با این تفاوت که افزایش در توان بی­هوازی پسران در تمام دوره­ نوجوانی ادامه دارد. اما در دختران توان بی­هوازی تا سن بلوغ افزایش می­یابد و سپس به علت تغییر در ترکیبات بدنی متوقف می­ شود. به طور کلی، متوسط اجرا حتی قبل از بلوغ در پسران بیشتر است و مقدار پیشرفت توأم با سن نیز در پسران بیشتر از دختران است(۱۲۲).
زنان دارای تراکم فسفاژنی عضلانی مشابهی با مردان بوده ولی به دلیل کمتر بودن توده عضلانی، کل ذخایر فسفاژن آن­ها در مقایسه با مردان کمتر است. هر چند، عملکرد زنان در مسابقات کوتاه زمان (دوی ۱۰۰متر)، که در آن ذخایر فسفاژن از ذخایر مهم انرژی محسوب می­ شود به عملکرد مردان نزدیک می­باشد(۶۹).
وراثت: از آنجایی که تارهای کند انقباض دارای ظرفیت هوازی بالا و ظرفیت بی­هوازی کم ، در حالی که تارهای تند انقباض دارای ظرفیت هوای کم و دارای ظرفیت بی­هوازی زیاد است؛ بنابراین تارهای کند انقباض جهت فعالیت­های ورزشی سبک و درازمدت و تارهای تند انقباض جهت فعالیت­های ورزشی خیلی شدید و کوتاه زمان بسیج شده ­اند (۶۹). همچنین ورزشکاران ورزش­های سریع و شدید در مقایسه با مبتدیان ورزش­های استقامتی، دارای تعداد و درصد زیادی از واحدهای حرکتی کند انقباض در ماهیچه­های خود هستند. برعکس ورزشکاران استقامتی در مقایسه با مبتدیان و ورزشکاران ورزش­های سریع و شدید، درصد بزرگی از گونه واحدهای حرکتی کند انقباض در ماهیچه­های خود دارند. این قضیه هم برای مردان و هم برای زنان صدق پیدا می­ کند(۷۷). همچنین پژوهش­های اخیر مؤید این نظریه هستند که درصد توزیع تارهای ماهیچه­ای را تنها عوامل ارثی تعیین می­ کنند و با بررسی نتیجه تحقیقات بر روی دوقلوهای همسان چنین استنباط شد که توارث­پذیری توزیع گونه ­ای تارهای ماهیچه­ای برای مردان ۵/۹۹ و برای زنان ۵/۹۲ درصد است. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که الگوی توزیع و پراکندگی تارهای ماهیچه­ای تند و کند انقباض در ماهیچه­های ورزشکاران به احتمال بسیار زیاد حاصل انتخاب طبیعی است (۷۷) و بر همین اساس پی بردند که ظرفیت دستگاه اسید لاکتیک به مقدار ۴/۸۱ % توسط عامل وراثت تعیین می­گردد. بنابراین، توان بی­هوازی که در فعالیت­های خیلی شدید و کوتاه زمان به کار گرفته می­ شود، رابطه مستقیمی با نوع تار عضلانی به کار گرفته شده به هنگام انقباض عضلانی داشته و لذا دارای زمینه وراثت قابل توجهی است(۶۹).
انگیزش: افرادی که تحمل درد بیشتر و طاقت بالاتری دارند یا کسانی که دارای توانایی بیشتری برای ارائه­ تمرین­های ناخوشایند و خسته کننده هستند، قادرندکارهای بی­هوازی بیشتری انجام دهند. در چنین افرادی عموما سطح اسید لاکتیک و تخلیه گلیکوژنی بالاتر دارند و در آزمون­های ظرفیت انرژی کوتاه مدت هم امتیاز بیشتری به دست می­آورند(۵۳).
سرعت انقباض: جهت محاسبه­ی توان تولیدی یک عضله بایستی دو جزء ترکیب کننده آن یعنی نیرو و سرعت انقباض عضلانی مورد اندازه ­گیری واقع شوند، بنابراین توان تولیدی به وسیله انقباض عضلانی حاصل عملکرد نیروی تولیدی به وسیله عضله و سرعت انقباض عضلانی است. اوج نیرو و اوج توان تولیدی یک عضله با افزایش سرعت حرکت به ترتیب کاهش و افزایش پیدا می­ کند(۱۲۳).
۲-۱۰- انعطاف­پذیری
توانایی مفاصل و عضلات بدن برای حرکت در هر جهتی و بیشتر از حد معمول انعطاف­پذیری نامیده می­ شود (۱).
۲-۱۰-۱- روش­های توسعه انعطاف­پذیری
برای توسعه انعطاف­پذیری مفاصل روش­های متعددی وجود دارند. از جمله سه نوع کشش متفاوت به نام:
کشش ایستا^[۴۸]: عبارت است از ایجاد حداکثر کشش به صورت غیرفعال در عضله و حفظ وضعیت مذکور برای مدت زمان معین. از مهم­ترین فواید این شیوه­ کشش، جلوگیری از اتلاف مقادیر زیاد انرژی در هر واحد زمانی در بافت، تسکین دردهای عضلانی و عدم ایجاد رفلکس انقباضی قوی است(۱۲۴).
کشش پویا^[۴۹] (پرتابی): در این تکنیک، از انقباض­های پی در پی عضله­ی موافق برای ایجاد کشش­های سریع عضله­ی مخالف استفاده می­ شود. کشش پویا، محاسن شتاب (سرعت) ایجاد شده به وسیله­ یک انقباض فعال و جاذبه­ی کشیده شدن یک عضله- هردو- را دارد. کشش پویا هر چند در گسترش دامنه­ حرکت موثر است، بندرت اجرای آن توصیه شده است. دامنه­ حرکت از راه اعمال یک سلسله حرکات تند یا کشش­ها به روی بافت مقاوم عضلانی افزایش می­یابد. بر اساس آزمایشات انجام گرفته، اگر نیروی تولیدی به وسیله­ حرکات تند و ناگهانی بیشتر از بسط­پذیری بافت باشد، ممکن است سبب آسیب دیدگی عضلات شود. انقباضهای متوالی وشدید عضله­ی موافق که منجر به کشش عضله­ی مخالف می­ شود، می ­تواند منجر به درد عضلانی شود(۱۲۴).
کشش تسهیل عصبی- عضلانی گیرنده­های عمقی ^[۵۰](PNF) : روشی است که در آن ابتدا عضله یا گروهی از عضلات را تحت کشش قرار می­دهیم و سپس همان عضلات را منقبض می­کنیم و دوباره عضلات را تحت کشش قرار می­دهیم، به عبارت دیگر حرکات شامل کشش- انقباض-کشش می­باشد. این روش نیاز به یار کمکی دارد تا در کشش و نگهداری وضعیت عضو هنگام انقباض عضله به فرد کمک کند(۱۲۴).
۲-۱۰-۲- کاربردهای انعطاف­پذیری
انعطاف­پذیری کافی ممکن است در پیشگیری یا کاهش بعضی از کمردردها، گرفتگی­ها و کشیدگی­های عضلانی مؤثر باشد.
انعطاف­پذیری کافی سبب بهبود اجرای مهارت ورزشی می­ شود.
کشش ایستا در تسکین درد عضلانی جلوی ساق پا ^[۵۱] مؤثر است. درد جلوی ساق ممکن است به علت انقباضات بازتابی باشد و اعتقاد بر این است که کنش ایستا ممکن است این انقباضات و در نتیجه درد را تسکین دهد.
تمرینات کششی برای پیگشیری و مداوای بعضی اختلالات قاعدگی مفید است. بعضی از انواع قاعدگی دردناک ممکن است به وسیله کشش عضلات لگن و غلاف وتری مفصل ران پیشگیری شده یا کاهش یابد(۴۹).
۲-۱۰-۳- عوامل اثرگذار بر انعطاف­پذیری
سن و جنسیت: تقریبا در نیمی از مردم، انعطاف­پذیری پس از پشت سر گذاشتن سال­های آغازین کودکی، تا ۱۲-۱۰ سالگی به تدریج کاهش می­یابد. پس از آن تقریبا از ۲۰ سالگی، انعطاف­پذیری بتدریج و متناسب با افزایش سن، کاهش می­یابد(۵۲). که احتمالا کم تحرکی علت اصلی آن است. افراد می­توانند با پیروی از یک برنامه تمرین مناسب در طول دوره زندگی، از کاهش دامنه حرکتی مفاصل بدن خود در سالمندی پیشگیری کنند.به طور کلی کودکان نسبت به بزرگسالان و زنان نسبت به مردان انعطاف­پذیری بیشتری دارند یعنی خانم­ها نسبت به آقایان در یک مفصل ویژه از انعطاف­پذیری بیشتری برخوردارند، شاید به این دلیل که خانم­ها گرایش بیشتری به انجام حرکات موزون دارند؛ البته این موضوع به سطح فعالیت آنها بستگی دارد. همچنین با افزایش سن از میزان انعطاف­پذیری کم می­ شود(۱).
درجه حرارت: دمای عضله روی وضعیت ارتجاعی و توانایی کش آمدن عضلات اثرگذار است. تغیر دمای عضله می ­تواند میزان انعطاف­پذیری را تا حدود ۲۰ درصد کاهش یا افزایش دهد. یعنی چنانچه قبل از انجام تمرین بدن خود را به خوبی گرم شود؛ انعطاف­پذیری عضلات افزایش یافته و احتمال آسیب کم می­ شود و همچنین می­توان تمرینات را به خوبی انجام داد. برخی متخصصان پیشنهاد می­ کنند که قبل از گرم کردن به وسیله تمرینات هوازی سبک (جاگینگ و حرکات نرمشی) تمرینات کششی انجام شود و عده­ای انجام این تمرینات را بعد از فعالیت­های هوازی پیشنهاد می­ کنند. این نوع برنامه­ ریزی به انتخاب افراد بستگی دارد. اما به نظر می­رسد انجام حرکات کششی قبل از گرم کردن با انجام تمرینات هوازی مناسب­تر باشد(۴۶).
سطح فعالیت: سطح فعالیت بدنی پائین و داشتن یک زندگی کم تحرک، یکی دیگر از علل اصلی کمبود انعطاف­پذیری است. وقتی هیچ­گونه فعالیت بدنی انجام نشود، از حالت ارتجاعی و قابلیت طویل شدن عضلات، رباط­ها و تاندون­ها کاسته شده و در نهایت موجب کوتاه شدن این بافت می­ شود. همچنین کم بودن فعالیت بدنی موجب چاقی و جمع شدن بافت چربی می­ شود و می ­تواند دامنه حرکتی یک مفصل را کاهش دهد (۱). آن دسته از افرادی که به لحاظ جسمانی فعال هستند و در سرتاسر زندگی خود نیز فعال باقی می­مانند، انعطاف بیشتری نسبت به افراد کم تحرک و بی­تحرک دارند(۵۹).
ساختمان مفصل و بافت­های اطراف مفصل: ساختمان مفصل از از این جهت با اهمیت است که جهت­های حرکتی و محدوده آن­ها را مشخص می­ کند. به عنوان مثال مفاصل آرنج و زانو از نوع لولایی هستند که امکان حرکت را تنها در یک جهت میسر می­سازد و آن فقط حرکت خم و باز شدن است. در مفاصل شانه و ران، سر گرد یک استخوان در داخل حفره توخالی استخوان دیگر قرار می­گیرد. این مفاصل حرکت را در جهت­های متفاوتی میسر می­سازند و معمولا نسبت به مفاصل لولایی دامنه حرکتی بیشتری دارند (۵۱).
بافت­های اطراف مفصل نیز می ­تواند در میزان انعطاف­پذیری اثر داشته باشد. برای مثال یک فرد چاق که چربی زیر پوستی زیادی دارد، نسبت به فردی که از تناسب بدن مطلوب برخوردار است، انعطاف­پذیری کمتری دارد، زیرا بافت چربی هنگام کشش از حرکت مطلوب جلوگیری می­ کند؛ به این صورت که موجب افزایش محیط یک اندام شده و وقتی فرد می­خواهد مفصل خود را حرکت دهد با عضو کناری برخورد کرده و از تاشدن و یا باز شدن بیشتر مفصل جلوگیری می­ کند (۱).
بیماری و آسیب: بیماری­هایی از قبیل آرتریت، حرکات مفاصل را دردناک و توام با ناراحتی می­سازد و باعث محدودیت در دامنه حرکت می­ شود. همچنین آسیب بدنی دامنه حرکت مفصل را محدود می­ کند، اما با یک برنامه بازتوانی مناسب می­توان مجددا انعطاف­پذیری مفاصل را بطور کامل یا جزیی برگرداند (۸۹).­
۲-۱۱- قدرت عضلانی
عبارت است از ظرفیت یک عضله برای تولید حداکثر نیروی انقباضی در برابر یک مقاومت (۹۶).
۲-۱۱-۱- عوامل مؤثر بر قدرت عضلانی
تحقیقات نشان می­دهد که کسانی که در طبقه مزومورف قرار می­گیرند در برابر تمرینات قدرتی پاسخ مؤثرتری نسبت به تیپ­های بدنی آکتومورف و آندومورف نشان می­ دهند(۸۹).
جنسیت: پسران و دختران تا قبل از رسیدن بلوغ از نظر قدرت تقریبا با یکدیگر مساویند. هنگامی که پسران دوران بلوغ را پشت سر می­گذارند نسبت به دختران برتری پیدا می­ کنند و علت آن را در دو عامل ژنتیک و فرهنگ باید جستجو کرد. از نقطه نظر ژنتیکی وقتی پسران به سن بلوغ می­رسند ترشح تستوسترون افزایش پیدا می­ کند و در نتیجه به حجم و قدرت افزوده می­ شود(۴۹).
سن: قدرت پسران در شرایط عادی تا سن ۱۸ سالگی به طور دائم و یکنواخت افزایش می­یابد. از ۱۸ سالگی میزان افزایش قدرت کندتر می­ شود. پسران در حدود سن ۲۵ و تا اواخر سال­های ۳۰ به حداکثر قدرت خود می­رسند و از آن پس کاهش تدریجی در باقی­مانده سال­های زندگی پیش می ­آید. تجربیات سایر کارشناسان حکایت از این می­ کند که به ازاء هر سال پس از ۲۵ سالگی ۱ % از قدرت مردان کاسته می­ شود، اما میزان کاهش قدرت در حد قابل ملاحظه­ای تحت تأثیر میزان فعالیت فرد قرار دارد (۸۲).
قدرت دختران بین سنین ۱۲-۸ سالگی تقریبا مانند پسران افزایش می­یابد، از این سن به بعد مقدار افزایش قدرت در نزد دختران به تدریج کاهش می­یابد. به طور کلی زنان در سنین ۲۵-۲۰ سالگی به حداکثر قدرت خود می­رسند و پس از آن نرخ کاهش معادل مردان خواهند داشت. شواهد موجود حاکی از این است که به طور معمول مردان به میزان ۴۰ -۳۰ % از زنان نیرومندتر هستند که در این جا منظور قدرت مطلق می­باشد (۱۲۵).
میزان افزایش قدرت از کودکی تا رسیدن به بلوغ به نسبت افزایش توده­ی عضلانی افزایش می­یابد. در کیفیت عضله ظاهرا هیچ­گونه تغییر مهمی دیده نمی­ شود، زیرا که هر گونه افزایش همراه با رشد عضله می ­تواند پدیدار گردد. به نظر می­رسد کاهش قدرت عضله در اواخر زندگی در نتیجه­ تغییر در کیفیت و کاهش کمیت عضله است. تمرین در هر سن به اندازه­ قابل ملاحظه­ای می ­تواند به قدرت شخص بیفزاید و کاهش طبیعی قدرت را که با افزایش سن همراه است را به تأخیر اندازد. بعضی از افراد که برای افزایش قدرت به تمرینات قدرتی می­پردازند تقریبا تا ۳۵ سالگی قدرتشان افزوده می­ شود (این افراد به قدرت بیشینه­ی خود می­رسند) (۴۹، ۸۷).

در تعریف فرایندگرایی (اصطلاح فرایندگرایی و فرایند محوری یکسان به کار برده شده است) چنین گفته می شود که روشی است که با محور قراردادن فرایندهای کسب و کار و حذف فعالیتهای بدون ارزش افزوده، برای سازمان مزیت رقابتی به ارمغان می‌آورد. برای اینکه یک سازمان در راه فرایندگرایی گام بردارد می بایست تمامی تلاش خود را جهت پیاده سازی موارد زیر به کار گیرد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الف – تشخیص فرایند ها: ابتدا باید فرایندها را شناسایی کرد و برای آنها نام و عنوان برگزید. شناسایی و نامگذاری فرایندها گامی بسیار حساس و بنیادین است. پاره ای از سازمانها خود را گول می زنند و فعالیتهای وظیفه ای کنونی را فرایند به حساب می آورند. فرایندها از مرزهای سازمانهای موجود گذر می کنند و یک راهنمایی سرانگشتی این است که اگر برگزیدن فرایندی دست کم سه نفر را خشمگین نکند، نباید آن را فرایند دانست. در شناسایی فرایندها باید کارهای سازمان را به صورت افقی بررسی و از نگرش بالا به پایین یا عمودی خودداری کرد.
ب – شناساندن اهمیت فرایندها به همه دست‌اندرکاران: گام دوم شناساندن فرایندها و اهمیت آنها به همه مدیران، کارکنان و نمایندگان دور و نزدیک است، به نحوی که باید فرایندها، نام آنها، ورودیها و خروجی ها و ارتباطات آنها برای همه افراد ملموس باشد. روی آوردن به فــرایند محوری وظیفه افراد را بی درنگ تغییر نمی دهد، ولی دید آنها را گسترده تر می کند و به کل کار توجه می دهد و روحیه کار تیمی را تقویت می‌کند. با این بینش واژه کارگر با دیدگاه محدود و وظیفه‌گرای آن، جای خود را به فـــرایندگر، می دهد. فرایندگر کسی است که می داند با کار خود بــه نتیجه بخش شدن یک فرایند یاری می رساند.
ج – انتخاب معیار ارزیابی: برای اطمینان از کارکرد درست فرایندها، باید بتوان پیشرفت آنها را اندازه گرفت و در آن صورت به معیارهایی نیازمندیم. این معیارها می توانند بــرحسب ضرورت برپایه خواسته مشتری یا بر پایه نیازهای خود سازمان مانند هزینه فرایند و به کارگیری درست منابع واقع شوند. معیارهای همگون در کارکرد فرایندی، افراد را به صورت یک تیم منسجم درخواهد آورد.
د – به کارگیری مدیریت فرایند گرا: سازمان فرایند محور بایستی همواره در بهسازی فرایندهای خود بکوشد، زیرا این رویکرد کاری پیوسته و مداوم است. بنابراین، عمده فعالیت مدیریتی این گونه سازمانها اداره و پیشبرد درست فـــــرایندها در بالاترین توان آنها، بهره گیری از فرصتها در بهسازی فرایندها، و پیگیری در کاربرد فرصتها است. فرایند محوری یک طرح موقتی نیست، بلکه راه و روشی دائمی و فراگیر است(حمیدی زاده و بابادی، ۱۳۹۲).
۲-۶- مفهوم مسئولیت در سازمانهای فرایند محور
در نظام فرایند محور، کسی نمی تواند به بهانه مسئولیت شانه از زیر بار مسئولیت خود خالی کند. سرپرستی به معنای سنتی آن، ویژه سازمانهای وظیفه گراست. تنها وظایف ساده و محدود، نیازمند سرپرستی است که نظارت بر انجام کل کار را برعهده می گیرد. هیچ سرپرست جداگانه و بیرونی نمی تواند فعالیتهای گسترده یک فرد و یا یک تیم را در راه اجرای یک فرایند نظارت کند. در سازمانهای فرایند محور، دست به دست شدنهای سنتی وجود ندارد که نیازمند به گماشتن سرپرستانی برای پایش و نظارت بر آنها باشد. در اینجا جریان کار پیوسته است و به بخشهای جداگانه تقسیم نمی شود. بنابراین، نقشی برای سرپرستان سنتی وجود ندارد و همراه با این دگرگونی، اختیارات سرپرستان و مدیران خط مقدم نیز به کارکنان عملیاتی منتقل می گردد(بیاضی طهرانبد و همکاران، ۱۳۹۲).
مفهوم مسئولیت و اختیار در نظام فرایند محور، مکمل یکدیگرند. نظامهای سنتی که کارکنان را تنها به کارکردن و مدیران را به اداره وامی داشت، موجب پیدایش رده های فراوان سرپرستــی و مدیریت می شد که هیچ کار ارزش افزایی انجام نمی دادند، از سوی دیگر، کارکنان از اختیار و آگاهیهای لازم برای انجام کارهای ارزش افزای خود محروم بودند. چنین سازمانهایی بسیار پرهزینه، هدردهنده، منابع، و آماده برای بروز اشتباهات و برخوردهای کاری هستند. همچنین بسیار خشک و انعطاف ناپذیر می شوند، زیرا اختیارها را از کارکنان واقعی سلب و مانع به کارگیری آفرینندگی و ابتکار عمل آنها می گردند. در سازمانهای فرایند محور، کارکنان مسئول هر دو جنبه کار یعنی انجام کار و نیز خوب انجام یافتن آن هستند و جدایی چشمگیری میان انجام دادن و مدیریت کردن وجود ندارد و به واقع مدیریت بخشی از کار هر فرد است(حمیدی زاده و بابادی، ۱۳۹۲).
۲-۷- تحول نقش مدیریت در سازمانهای فرایند محور
در شناخت طبیعت مدیریت، دو پرسش اساسی باید مطرح شود. یکی اینکه «مدیران چه چیزی را مدیریت می کنند؟» و دیگری «چرا مدیران به امر مدیریت می پردازند؟
دیدگاه سنتی این است که مدیران کارهایی راانجام می دهند که از عهده کارکنان برنمی آید. در آن دیدگاه، کارگران افرادی ساده، غیرقابل اعتماد از لحاظ انجام درست کار، و به نسبت درخصوص دانش لازم درمـــورد کار کم سواد هستند و باید توسط مدیران رهبری شوند. چنانچه کارکنان را فاقد توانائیهای ذهنی لازم برای انجام کارهای پیچیده بدانیم و وظیفه اصلی ایشان را پرداختن به کارهای مشخص و یکنواخت به حساب آوریم، در آن صورت نقش سـرپرستان و مدیران در سازمان آشکار می شود. آنها تنها افرادی کلیدی هستند که کارهای شرکت را به سامان می آورند و مسئول درست انجام یافتن فعالیتها هستند. بنابراین، بخشی از وظایف مدیر، کنترل، بخشی سـرپرستی و بخشی نیز دایه گری بود. این نسخه ای بودکه برای مدیران سنتی می پیچیدند و اداره ها، واحدهای تشکیل دهنده سازمان بودند. همه نقشهای مدیریتی برپایه این لایه های اداری پیاده می شد(چمپی، ۱۳۷۷: ۳۸).
ولی در سازمانهای فرایند محور، این دیدگاه جایی ندارد. کارها ی ساده که نیازمند به سر پرستی مستقیم هستند در سازمانهای فرایندمحور حالت پیچیده و گسترده ای به خود می گیرند که تنهاسرپرستی درحدکلی وبنیادین را طلب می کنند. کارکنان واحدهای فرایند محور بایدتوان انجام کارهایی را داشته باشند که نیازمند به درک، خودمختاری، پذیرش مسئولیت وتصمیم گیری هستند . چنین کارکنانی به سرپرست احتیاج ندارند،بنابراین مفهوم سنتی سرپرست ومدیر از بین می رود. سازمانهای به گونه ای طراحی شوند که توجه به مشتری وتامین ارزشهای مورد نظر وی اساس کار باشد، چنین مفهومی باید به هدف اصلی مدیریت تبدیل گردد. بنابراین،مدیران سنتی بایدعهده دارنقش تازه ای شوند که صاحب کار یاصاحب فرایند عنوان گرفته است. چنین فردی نه مسئول انجام وظایف یک اداره، بلکه در پی اجرای سراسری فعالیتهای سازنده یک فرایند است. توجه داشته باشید که برخلاف مدیر یک طرح یا پروژه که به طور موقت زمینه اجرای یک فرایند را آماده می کند، نقش صاحبکار وکار او پیوسته و دا ئمی است. در ضمن با گماشتن صاحبکار نباید پنداشت که همه مسئولیتها تنها متوجه اوست. درفعالیتهای فرایند محور همه افراد خود را مسئول کل کارو فرایند می دانند و بدان گونه عمل می کنند(تاکر، ۱۳۸۰: ۷۶).
روشن است که در آغاز روی آوردن سازمان به فرایند محوری، مسئولیت صاحب فرایند بیشتر است. رفته رفته و با جا افتادن افراد در جریان امور، هرکدام سهم بیشتری از صاحبکاری یا صاحب فرایندی را به خود اختصاص خواهند داد. توجه داشته باشیدکه مدیریت در مفهوم تازه اش اداره واحدها، بودجه و افراد نیست، عمده کار، مدیریت فرایندها است. به طورکلی می توان مسئولیتهای صاحب فرایند یا مدیر جدید در یک سازمان فرایند محور را به سه حوزه بزرگ تقسیم کرد:
۲-۷-۱-طراحی :
فرض کنید که یک شرکت گروهی از افراد را آماده کرده است تا فرایند تولید یک فرآورده را به عهده گیرند. هرچند باید آنها از اختیار کامل برخوردار و به دور از بوروکراسی پیچیده و دست و پاگیر باشند، ولی یک نفر باید به آنها چگونگی آغاز کار، گامهای ضروری و نظم اجرایی را نشان دهد. در روش فرایند محوری وجود اختیار به معنای هرج و مرج نیست و افراد نمی توانند کارها را تنها بدان گونه که خود می اندیشند انجام دهند. بنابراین، وظیفه مدیر یا به عبارت بهتر صاحبکار است که اعضای تیم را در راه انجام دادن کار راهنمایی کند. او مسئول آماده کردن طرح نخستین، طراحی فرآورده، آماده کردن اسناد و آموزش کارکنان درخصوص اجرای فرایند است. توجه داشته باشید که برای طراحی مناسب فرایند، فرد باید از زمینه های مهندسی و فنون آن برخوردار بوده و ابزار کار را نیز در اختیار داشته باشد. بدین ترتیب در اشغال سمتهــای مدیریتی، تحصیلات ویژه نقش عمده ای پیدا می کند. ما نمی توانیم از هر فرد عادی انتظار داشته باشیم که به طراحی یک فرایند بپردازد.
۲-۷-۲- مربیگری:
پس از آنکه کارکنان برپایه طرح فرایند آموزش یافتند، صاحبکار یا مدیر همواره برای دادن کمکها و راهنمائیها در موقعیتهای دشوار در کنار آنها است. ممکن است هریک از کارکنان در بخشی از فرایند خبره باشند، ولی صاحبکار بر کل فرایند اشراف و آگاهی دارد. به عبارت دیگر، همه اعضا از فرایند تصویری دارند، ولی بزرگترین تصویر در نزد مدیر یا صاحبکار است.
یکی از وظایف مهم مدیر پیشگیری از شکست کارهای تیمی است. تنها با نامگذاری، گروهی از افراد مستقل به یک تیم تبدیل نمی شوند. این کار به آموزش و یادگیری نیاز دارد. هرچند که اعضای تیم بر اصول و هدفهای تعیین شده فرایند توافق داشته باشند، بازهم بنا به علل مختلف از قبیل تفاوتهای شخصیتی، دیدگاه های گوناگون، درجهت حساسیت و نگرانی افراد و… امکان بروز اختلاف وجود دارد. اینجا وظیفه مدیر یا صاحبکار است که پاپیش نهاده و اعضای تیم را در راه رفع مشکل یاری برساند.
۲-۷-۳- تامین منابع و همراستایی:
کارکنان عامل اجرای فرایند هستند و صاحبکار نماینده آن. وظیفه صاحبکار یا مدیر تامین نیازهای مالی و دیگر منابع ازجمله ابزار وتسهیلات لازم برای عملیات فرایند است.
گرچــه هرکدام از صاحبکاران فرایندها می کوشند تا پشتیبانی و نظر دیگران را برای فرایند خود به دست آورند، ولی از سوی دیگر بایستی هدف، کل سازمان باشد. کارکرد خوب یک فرایند کافی نیست، آنها باید با همدیگر کارایی داشته باشند و با اهداف کلی سازمان همراستا باشند.
روشن است که دست صاحبکاران در طراحی و طراحی دوباره فرایند باز است و مربیگری و ارشاد اعضای تیم به عهده آنها است و نیز ایشانند که نمایندگی و دفاع از کارکنان را انجام می دهند. ولی صاحبکاران در انجام وظایف خود تنها نیستند و کارکنان باید با ایشان همکاری کنند. صاحبکار از کلیات فرایند آگاه است اما ریزه کاریها را نمی داند. بنابراین، باید همواره در ارتباط تنگاتنگ با کارکنان باشد تا جریان پیشرفت امور اشکالهای احتمالی را بشناسد و در موقع لزوم، دگرگونیهای موردنیاز را ایجاد کند(رمضانیان و پوربخش، ۱۳۹۲).
۲-۸- ساختار سازمانی در سازمانهای فرایند محور
همان گونه که ذکر شد کارهای فرایندی به تشکیل تیم های مناسب نیازمند است ولی این سوال مطرح می شود که جای این تیم ها در ساختار سنتی کجاست؟ در نظام فرایند محور، کارکنان می بایست دارای اطلاعات و اختیار تصمیم گیری گسترده باشند و این دیدگاه در ساختار سنتی که نیاز به سرپرستی را قانون طبیعت می داند، گناهی نابخشودنی است. بنابراین، ساختار سنتی، کارکنانش، روش مدیریتی، فرهنگ سازمانی و روش های ارزیابی و پاداش دهی آن، توان اجرای فرایندگرایی را نخواهند داشت مگر اینکه شاهد تغییراتی در آنها باشیم. ساختار سازمانی یکی ازمهمترین قسمتهایی است که در آن شاهد تغییرات اساسی خواهیم بود(سلطانی و اسمعیل لو، ۱۳۹۰).
در ساختار جدید به وظایف مدیران و آنچه انجام می دهند اشاره شد و اینک باید به گروه ها و کسانی که امر آموزش اصلی و پایه ای را به عهده دارند بپردازیم. توجه دارید که این گروه ها تیم نیستند زیرا تیم گروهی است که صاحبکار فرایند یا مدیر، رهبری می کند، می توان این بخش را مرکز خبرگی نامید. مراد از مرکز خبرگی دسته ای از کارکنان سازمان است که مهارت و حرفه ویژه ای دارند. برای روشن شدن مطلب باید به این نکته اشاره داشت که فرایند محوری اداره های وظیفه ای پیشین را به دو بخش تقسیم کرده است: تیم فرایندی یعنی جایی که کار انجام می شود و مرکز خبرگی یعنی جایی که افراد پرورش و مهارت کسب می کنند و بازدهش مهندسانی است که خود طرحها و نقشه های مهندسی را می آفرینند و در تیم هــای فرایندی به کارهای ابتکاری فراوان می پردازند(رمضانیان و پوربخش، ۱۳۹۲).
در مرکز خبرگی کوشش می شود تا مهارتها در بالاترین و بهترین حد ممکن گسترش یافته و تکمیل شوند. یک یا چند مربی در مرکز گماشته می شود تا به گسترش مهارتهای اعضا بپردازند و همواره مطمئن شوند که آخرین دستاوردهای حوزه کار خود را موردتوجه قرار داده اند. مراکز خبرگی اغلب به صورت سازمانهای مجازی با کمترین نمود ظاهری هستند یعنی حتی ممکن است اتاق و یا محلی برای این مراکز در کار نباشد. مجموعه افراد و مکانیسم پیوند آنها با یکدیگر(مثلاً ارتباط الکترونیکی) همان مرکز خبرگی است. با تجسم ساختاری که شــرح دادیم، به تیمهای فرایندی مستقلی می رسیم که با راهنمایی مدیر یا (صاحبکار) وپشتیبانی مربی به کار سرگرم هستند(سلطانی و اسمعیل لو، ۱۳۹۰).
۲-۹- چالشهای فراروی سازمانهای جدیدفرایند محور
پایان کار نمودار سازمانی و بدرود گفتن بدان به معنای واردشدن به بهشت موعود نیست. سازمانهای فرایند محور به رغم امتیازهــای فراوان آنها همچون پویایی، انعطاف پذیری، و مشتری گرایی، چالشهای تازه ای را در برابر ما قرار می دهند. نبود شکلی ثابت، نبود خطوط فرماندهی مستقیم و آشکار، و روشن نبــودن مسئولیتهای فردی و جمعی، به کارگیری ســازمانهای نوین را بس دشوار می کند. اولویتها و راه های رسیدن به آنها برای افراد متفاوت است. حتی کسانی که هدف مشتــرکی دارند، راه دستیابی به آن را یکسان نمی دانند و در تیم های کاری امکان برخورد عقاید بسیار است. صاحبکاران فرایندها نیز برای دسترسی به منابع ارزشمند و افراد خبره، ممکن است با هم برخورد منافع پیدا کنند(رمضانیان و پوربخش، ۱۳۹۲).
میان صاحبکاران فرایندها و مربیان نیز ممکن است بر سر برنامه های آموزشی و توسعه ای افرد، برخورد ایجاد شود. صاحبکاران برای پیروزی فرایندهای خود حاضر نیستند پاره ای از افراد خبره تیم را از دست بدهند. ازسوی دیگر، مربیان باتوجه به برنامه های درازمدت شرکت و نیازهای آینده، ممکن است ناچار باشند که افرادی را برای شش ماه و یا بیشتر به دوره های آموزشی ویژه بفرستند. درچنین برخورد و اختلافی حق با کیست؟ صاحبکار که درپی منافع کوتاه مدت فرایند خود است و یا مربی که هدف گسترده تر و درازمدت تری را درنظر دارد؟
چنین ناهماهنگی ها و برخوردهایی در سازمانهای سنتی نیز وجود دارند، ولی سادگی دروغین نمودار سازمانی آنها را پوشانده است. در سازمانهای فرایند محور این برخوردها آشکار می شوند، و این به سود همه است. سازمانها روش های گوناگونی را برای رویارویی با برخوردها برمی گزینند که از بحث و گفتگوهای ساده تا پیروی از روش بده و بستان بازار و چانه زنی را دربرمی گیرد. در مثال بالا، صاحبکاران و مربیان می توانند درخصوص منابع و افراد ارزشمند با همدیگر چانه بزنند و به نتیجه برسند. باید درنظر داشت که سازماندهی برپایه فرایند محوری، ایجاد آرمان شهر صلح و یکدلی نیست، بلکه محیطی است که در آن برخوردهای سالم و سازنده نشانه پویایی، سرزندگی، و تعهد است(حمیدی زاده و بابادی، ۱۳۹۲).
۲-۱۰- عوامل موفقیت مدیریت فرایند محور
عوامل حیاتی موفقیت برای گذار از مدیریت وظیفه ای به مدیریت فرایند محور عبارتند از:

• • تغیر فضای ذهنی : یکی از مشکلات فراگیر در سازمانها بخشی نگری است. به این معنا که مدیران و کارکنان هر بخش به جای توجه به منافع کل سازمان، تنها منافع واحد خود را درنظر می گیرند. مثلاً بخش تولید برای پایین آوردن هزینه تولید هر واحد اقدام به تولید حـــداکثر می کند، بدون درنظر گرفتن این مسئله که این اقــدام ممکن است موجب انباشت موجودی کالا شود و سازمان در فروش آن مشکل پیدا کند. ســازمان باید این طرزفکر را ترویج کند که تمامی مدیران و کارکنان اثر کار و تصمیم خود را بر کل سازمان درنظر بگیرند.

• • طراحی نقشه فرایند: فهم فرایند ازطریق طراحی نقشه فرایند تسهیل می شود. طراحی دقیق نقشه فرایند، فرایندها را به فعالیتهای قابل اندازه گیری تبدیل می کند و براساس آنها مسئولیتها تعیین و عملکرد طبق آنها سنجیده می شود.

• • به کارگیری روش های مدیریت فرایند محور

• • اندازه گیری فرایند: اندازه گیری فرایند، زبانی مشترک ایجاد می کند که سازمان را قادر می سازد اهداف استراتژیک را به کارهایی موثر در سطح عملیاتی ترجمه کند. به بیان دیگر، اهداف واستراتژی ها را به سنجه هایی (METRICS) ملموس تنزل می دهد که طبق آنها افراد و تیم ها می توانند عملکردشان را ارزیابی کنند(رضایی و همکاران، ۱۳۹۲).

۲-۱۱- مهمترین روش های مدیریت فرایند محور در سازمان
مهمترین روش های مدیریت فرایند محور در یک سازمان عبارتند از :

• • تخصیص مجدد حق تصمیم گیری : اجرای سیستم مدیریت فرایند محور، مستلزم گذار از ساختار سلسله مراتبی فرمان دهی و کنترل گذشته به رویکرد غیرمتمرکز تقویت کارکنان است. در این رویکرد، اختیارات کارکنان بیشتر و کنترل بر آنان کمتر می شود.

• • ساختار سازمانی متناسب : سازمانها باید نوعی ساختار ایجاد کنند که درعین اینکه مدیریت فرایندی را تسهیل می کند مزایای تخصصهای وظیفه ای را نیز حفظ کند. تشکیل تیم های میـــــان وظیفه ای با دادن حق تصمیم گیری کافی به آنان یکی از بهترین راه های جمع بین این دو رویکرد است.

• • سیستم اندازه گیری عملکرد : هر سازمان باید یک سیستم اندازه گیری عملکرد طراحی کند که کارکنان را برای فعالیت درجهت نیل به اهداف سازمان برانگیزاند. برای ارزیابی کارکنان در شغلهای فعلی شان رویکردی سیستماتیک به اندازه گیری عملکرد موردنیاز است. هدف سیستم اندازه گیری عملکرد ایجاد ارتباط بین مشارکت هریک از کارکنان و موفقیت کلی سازمان است.درواقع این سیستم باید بتواند سهم هریک ازکارکنان را در موفقیت سازمان محاسبه کند.

عملکرد هر سازمان را میتوان در عملکرد فرایندهای آن ملاحظه نمود و با شناسایی و تحت کنترل قرار دادن آن فرآیندها ، کل سازمان را کنترل کرد اما هر فرایندی از زوایای مختلف قابل بررسی و نظارت می باشد.هر مجموعه ای از یکسری فرآیندها تشکیل گردیده و تعامل و عملکرد فرآیندها در نهایت منجر به ایجاد یک خروجی در سازمان می گردد. حال چنانچه فرآیندهای موجود در سازمان بدرستی شناسایی شده و با انجام مطالعه دقیق، مدیریت شوند، می توان به حصول نتیجه و ارتقاء سازمان امیدوار بود.

۲-۱۱- شکل­های آهن در خاک
آهن موجود در خاک با توجه به ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی یه شش دسته تقسیم می­شوند که عبارتند از یون­های محلول، کمپلکس­های آلی و غیرآلی در محلول خاک، آهن تبادلی، کمپلکس­های پایدار آلی هوموس، آهن جذب شده بر روی اکسیدهای آبدار منگنز، آهن و آلومینیوم، آهن جذب شده بر روی کمپلکس کلوییدی هوموس، رس و آهن پیوند یافته با شبکه کریستالی از کانی­های خاک (تسیر و همکاران، ۱۹۷۹). اجزای آهن خاک­ها یا اشکال شیمیایی که معمولاً جدا می­شوند محلول در آب، قابل تبادل، متصل به کربنات­ها، مواد آلی، اکسیدهای آهن و منگنز و یا به صورت اجزای معدنی باقی­مانده هستند (سینگ و همکاران، ۱۹۸۸).
۲-۱۱-۱- آهن تبادلی
آهن نگهداری شده به­وسیله جذب الکتروستاتیک­ (مکانیسم­های تبادل­­یونی یا جذب غیر­اختصاصی) در مکان­های تبادلی خاک، آهن تبادلی نامیده می­ شود. مکان­های تبادلی سطوح باردار منفی رس­ها و اکسیدهای آهن و آلومینیوم و منگنز و نیز گروه ­های عامل مواد آلی را شامل می­شوند (هودگسون، ۱۹۶۳). بارمنفی کانی­های رسی ناشی از پروتون­دهی گروه ­های هیدروکسیل است در­حالی که جایگزینی هم­شکل یون­ها در ساختمان رس­ها در ایجاد بار دائمی نقش دارد. بار منفی بر روی اکسیدهای آهن و آلومینیوم و منگنز ناشی از پروتون­دهی گروه ­های هیدروکسیل سطحی است (نوده شریفی، ۱۳۹۲).
۲-۱۱-۲- آهن جذب اختصاصی شده
جذب اختصاصی آهن به شکل کمپلکس پایدار بین یون آهن و گروه ­های عامل به­ ویژه در سطح کلوییدهای آلی و غیر­آلی خاک اشاره دارد. آهن می ­تواند به­ طور اختصاصی توسط رس­های سیلیکاتی لایه­ای، اکسیدهای آهن و منگنز و آلومینیوم و مواد آلی جذب شود (نوده شریفی، ۱۳۹۲). در جذب اختصاصی، یون­ها با قدرت بسیار زیادی به­وسیله بارهای سطحی نگه­داری می­شوند. به­ طوری که این یون­ها در کئوردیناسیون اتم ساختمانی نفوذ می­ کنند و به­وسیله پیوندهای کووالانسی از طریق اتم­های اکسیژن و یا گروه ­های OH به کاتیون­های ساختمانی پیوند می­یابند (هوانگ، ۱۹۸۰).
۲-۱۱-۳- آهن موجود در ساختمان­ کانی­های سیلیکاتی و کانی­های اولیه
آهن می ­تواند از طریق جایگزینی هم­شکل به درون کانی­های سیلیکاتی وارد شود. آهن در سنگ­های بازالتی غالب است جایی که تجمعی از کانی­های فرومنیزیم و سولفیدها وجود دارد. بسیاری از ترکیبات آلی کمپلکس شده با منشأ میکروبی گیاهی موجود در خاک می­توانند عناصر می­توانند عناصر معدنی را حل کرده، موجب تخریب کانی­ها و تبدیل آن­ها به کانی­های ثانویه، ترکیبات بی­شکل و کمپلکس­های آلی-معدنی محلول شوند (دیکسیت و هرینگ، ۲۰۰۶). مهم­ترین کانی­های موجود در سنگ آهن عبارتند از هماتایت- گئوتایت- مگنتایت- لپیدوکروسایت- بوهمایت. گئوتایت فراوان­ترین هیدروکسید آهن در خاک است، از نظر ترمودینامیکی یکی از پایدارترین کانی­ها در طبیعت است، و تقریباً در همه خاک­ها و اقلیم­ها وجود دارد. رنگ قهوه­ای مایل به زرد خاک­ها نیز متأثر از این کانی­ها است. سطح ویژه بالا، فراوانی در محیط­های طبیعی نظیر خاک، پایداری در شرایط مختلف آزمایشگاهی و ساده و مشخص بودن سطح کانی گئوتایت نسبت به دیگر اجزای خاک، موجب شده است که در بیشتر مطالعات مربوط به جذب سطحی یون­ها و تجزیه­های کمی به عنوان نماینده خاک و بخش اکسید­های خاک استفاده شود (شورتمن و تیلور، ۱۹۸۹).
۲-۱۱-۴- آهن پیوند یافته با توده زنده خاک
قسمتی از آهن خاک با پسماند­های زیستی و مواد میکروبی و موادآلی در حال تجزیه پیوند یافته می­یابد. آهن یکی از عناصری است که با اتصال به ترکیبات آلی مرکب و یا ترکیبات آلی ساده مثل اسید­های سیتریک و اگزالیک که به مقدار نسبتاً زیادی در خاک وجود دارد، کمپلکس­های پایدار آلی آهن­را به ­وجود می ­آورد. ریز موجودات هتروتروف در خاک­های آنیون­های کمپلکس­های آلی آهن را به عنوان منبع انرژی مصرف کرده و آهن آن­ها را آزاد می­سازد. بازگرداندن بقایای گیاهی به خاک و تخریب آن­ها از طریق تجزیه میکروبی، میزان آهن خاک را افزایش می­دهد. با این وجود، آهن می ­تواند از طریق ورود به بافت­های میکروبی تثبیت شده و برای گیاه غیرقابل دسترس گردد (هودگسون، ۱۹۶۳).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۱۲- تعیین آهن خاک به روش عصاره­گیری دنباله­ای^[۲۴]

برای درک رفتار فلزات در خاک، روش­های مختلفی به منظور تجزیه و تفکیک فلزات به بخش­های مختلف شیمیایی­شان توسعه یافته است. محققان روش­های متفاوتی را برای جداسازی شکل­های مختلف عناصر کم­مصرف به کار برده­اند. از جمله روش­هایی که به طور گسترده برای اندازه ­گیری و جداسازی اشکال آهن خاک استفاده می­ شود، روش استخراج دنباله­ای است که در حقیقت یک روش آزمایشگاهی و تجزیه­ای است که در آن با بهره گرفتن از حلال­های شیمیایی، فازهای مختلف ژئوشیمیایی فلزات در طی پنج مرحله عملیاتی جدا می­شوند. روش استخراج دنباله­ای شامل پنج مرحله است که از روش تسیر و همکاران (۱۹۷۹) گرفته شده و معمولاً برای ارزیابی هر دو شکل پویا و بالقوه فلزات در محیط استفاده می­ شود (کلوپکا^[۲۵]و همکاران، ۱۹۹۶). در این روش مقدار کل فلز به پنج بخش قابل تبادل، پیوند یافته با کربنات ها، پیوند یافته با اکسیدهای آهن و منگنز، پیوند یافته با موادآلی و باقی­مانده تقسیم می­ شود (گلاسیز و همکاران، ۲۰۰۲).
۱- بخش قابل­تبادل^[۲۶]: فلزاتی که در این جزء قرار می­گیرند، به دلیل پیوندهای الکتروستاتیک ضعیف به راحتی تحت تاثیر فرایند های تبادل یونی (جذب/ واجذب) قرار می­گیرند. pH و یا قدرت یونی آب نیز بر این فرایندها اثر می­ گذارد (تسیر و همکاران، ۱۹۷۹).
۲- بخش کربناتی^[۲۷]: این بخش به تغییرات pH حساس می­باشد و آزاد سازی فلز از طریق انحلال بخشی از مواد جامد در ۵ pH= انجام می­ شود. بخش فلزی که در این بخش بازیافت می­ شود، هم رسوب شده با کانی­های کربناته می­باشد (پیکرینگ، ۱۹۸۶). ما و ایکسا (۱۹۸۸) گزارش کردند که برای جداسازی شکل کربناتی فلزات، ۵/۰ مولار (اسید استیک و استات سدیم) با ۷۴/۴ =pH به ۱ مولار (استیک اسید و استات سدیم) با ۵= pH برتری دارد، زیرا عصاره­گیر اول می ­تواند تمام شکل­های کربناتی را در خاک­های با کربنات کلسیم کمتر از ۱۰ درصد حل کند ولی عصاره­گیر دومی، فقط ۴۵ درصد از کل کربنات­ها را حل می­ کند. ما و یورن (۱۹۹۵) نشان دادند که عصاره­گیر ۱ مولار مخلوط استات سدیم و اسید استیک مشکلاتی را در دستگاه جذب اتمی ایجاد می­ کند و استفاده از آن را با محدودیت مواجه می­سازد.
۳- بخش متصل به مواد آلی^[۲۸]: فلزات سنگین تمایل دارند که با مواد آلی (هومیک و فولیک اسید) کمپلکس تشکیل دهند. شکل آلی فلزات معمولاً شامل شکل قابل استخراج با پیروفسفات یا EDTA یا شامل شکلی از فلزات است که توسط اکسید کننده­هایی مثل هیپوکلریدسدیم و یا آب اکسیژنه استخراج می­شوند (کلر و ودی، ۱۹۹۴). در عصاره­گیری شکل آلی، پیروفسفات معمولاً بر EDTA ترجیح داده می­ شود چون که اولاً بهتر می ­تواند فلزات را از مواد کلوئیدی در خاک استخراج کند و ثانیاً حلالیت شکل­های متصل به اکسیدهای منگنز توسط این عصاره­گیر نسبت به EDTA کمتر است (کلر و ودی، ۱۹۹۴).
۴- بخش متصل به اکسیدها^[۲۹]: شکل­های فلزات متصل به اکسیدهای منگنز، توسط هیدروکسیل آمین هیدروکلراید ۱/۰ مولار عصاره­گیری می­شوند و این محلول Mn⁴⁺ را به Mn²⁺ قابل محلول، احیا می­ کند (لیانگ و همکاران، ۱۹۹۱). فلزات متصل به اکسیدهای آهن به دو جز متصل به اکسیدهای آهن بی­شکل و اکسیدهای آهن کریستالی تقسیم می­شوند.
۵- بخش باقی­مانده^[۳۰]: فلزاتی که در این بخش باقی می­مانند، فلزاتی غیرمتحرک و پایدار به حساب می­آیند. فلزات این بخش معمولاً در ساختمان کانی­های اولیه و ثانویه حضور دارند و دارای پیوندهای محکمی هستند. تخریب به­وسیله اسیدهای قوی مثل HF، HClO₄، HCl و HNO₃ صورت می­گیرد (ابرادور، ۱۹۹۷).
۲-۱۳- اثر لجن فاضلاب بر شکل­های عناصر کم­مصرف در خاک
کاربرد کودهای آلی نظیر لجن فاضلاب به صورت منطقی می ­تواند سهم مهمی در تأمین عناصر کم­مصرف مانند آهن، منگنز، مس و روی داشته باشد (کرمی و همکاران، ۱۳۸۷). برای ارزیابی مقدار عناصر کم­مصرف در خاک­های تیمار شده با لجن فاضلاب، تعیین مقدار قابل استفاده عناصر که وابسته به شکل­های شیمیایی آن­ها در خاک­های تیمار شده است، اهمیت دارد. تعیین شکل­های شیمیایی فرآیندی است که منجر به شناسایی و تعیین توزیع عناصر در رابطه با ترکیبات مختلف خاک­ها می­ شود (تسیر و همکاران، ۱۹۷۹). خاک از ترکیبات مختلف مانند کانی­های رسی، اکسیدهای آهن، آلومینیوم، منگنز، کربنات­ها، مواد آلی و دیگر اجزای جامد تشکیل شده است (بکیرکیوگلو و همکاران^[۳۱]، ۲۰۱۱). بنابراین یک عنصر ممکن است بسته به این­که با ترکیبات مختلف خاک، سطوح واکنش دهنده­ و محل­های پیوند داخلی یا خارجی با انرژی مختلف پیوند داشته باشد، می ­تواند شکل­های مختلفی داشته باشد (کاباتا- پندیاس، ۲۰۰۱). افزودن لجن فاضلاب و سایر مواد زاید شهری به خاک، موجب افزایش غلظت عناصر کم­مصرف و تغییر در مقادیر شکل­های این عناصر در خاک می­ شود، زیرا لجن فاضلاب همواره دارای مقادیر بیشتری از این عناصر نسبت به خاک است (مک گراث و همکاران، ۲۰۰۰).
متقیان و حسین­پور (۲۰۱۳) در جزءبندی روی در ریزوسفر ریشه گندم در خاک تیمار شده با لجن فاضلاب دریافتند، بخش قابل تبادل و همراه با موادآلی در ریزوسفر کاهش می­یابد درحالی که روی همراه با اکسیدهای آهن و منگنز و باقی­مانده افزایش می­یابد.
همچنین متقیان و همکاران (۱۳۹۱) در بررسی ارتباط شکل­های شیمیایی مس با پاسخ­های گندم در خاک آهکی تیمار شده با لجن فاضلاب دریافتند در خاک­های تیمار شده با لجن در بین شکل­های مس، شکل­ تبادلی حداقل مقدار و بعد از مس تبادلی، شکل­های متصل به ماده آلی و متصل به کربنات­ها قرار داشتند. مس متصل به اکسیدهای آهن و منگنز و تتمه حداکثر مقدار را داشتند.
یان و همکاران (۲۰۱۱) با بررسی شکل­های شیمایی برخی فلزات نظیر روی و مس موجود در لجن فاضلاب با بهره گرفتن از روش استخراج دنباله­ای گزارش کردند که بیشترین مقدار روی مربوط به بخش متصل به اکسیدهای آهن و منگنز و بیشترین مقدار مس مربوط به بخش آلی بود. سو (۲۰۰۶) نیز گزارش کرد که روی پیوند یافته با بخش تبادلی و کربناتی، تنها ۶-۲ درصد از روی کل را تشکیل دادند.
ناروال و سینگ (۲۰۰۱) با بررسی تأثیر بقایای آلی از جمله لجن فاضلاب بر شکل­های مختلف منگنز بیان داشتند که بیشترین مقدار منگنز در جزء اکسیدی بوده است.
والتر­ و گواس^[۳۲] (۱۹۹۹) با بهره گرفتن از روش عصاره­گیری دنباله­ای بیان کردند که افزودن لجن فاضلاب در دو سطح ۴۰۰ و ۸۰۰ مگاگرم در هکتار به یک خاک آهکی زیر کشت گندم سبب افزایش غلظت روی در شکل­های آلی، کربناتی و باقی­مانده شد.
گوبتا و سینها^[۳۳] (۲۰۰۶) بیان کردند که بر اثر افزودن لجن فاضلاب (۱۰، ۲۵، ۳۵ و ۵۰ درصد وزنی) در خاک زیر کشت کنجد سبب افزایش روی در شکل متصل به اکسیدهای آهن و منگنز در مقایسه با تیمار شاهد شد.
علما و رونقی (۱۳۸۶) با بررسی اثر دو نوع ماده آلی بر شکل‌های شیمیایی منگنز و روی در دو خاک آهکی استان فارس (سیلتی لومی و رسی) گزارش کردند که درخاک آهکی با بافت لوم سیلتی در اثر کاربرد دو نوع ماده آلی، میزان منگنز در شکل محلول و تبادلی، همراه با ماده آلی، اکسیدهای آهن بی‌شکل و باقی­مانده، افزایش معنی­داری پیدا کرد.
باکرسی اوقلو و همکاران (۲۰۱۱) گزارش کردند که شکل باقی­مانده و مس متصل به اکسید­های آهن و منگنز بیشترین مقدار بود.
ریکاردو و همکاران (۲۰۰۳) در پژوهش خود، شکل­های شیمیایی برخی فلزات سنگین در خاک­های آلوده به مواد زائد را مورد بررسی قرار دادند. این محققین نشان دادند که کاربرد این ترکیبات باعث افزایش مقدار آهن تبادلی در خاک سطحی و عمقی شد.
لی و همکاران (۱۹۹۷) با بررسی اصلاح دو خاک با لجن فاضلاب، دریافتند که بر اثر افزودن لجن فاضلاب به خاک بخش غالب آهن در خاک­های مالی­سول و آلتی­سول به صورت باقی­مانده به ترتیب ۹۵% و ۸۵% بوده است همچنین این نتایج مطابق با یافته­های سینگ و همکاران (۱۹۸۸) است که نشان دادند بیشتر آهن خاک در ارتباط با بخش متصل به اکسیدهای آهن و منگنز و بخش باقی­مانده بود.
پراسانت و همکاران (۲۰۱۳) در پژوهشی دریافتند که در بین شکل­های آهن، شکل باقی­مانده بیشترین مقدار را داشت و پس از آن به ترتیب شکل­های متصل به اکسیدهای آهن و منگنز، آلی، تبادلی و کربناتی قرار گرفتند.
هانای و همکاران (۲۰۰۸) نیز با جزءبندی برخی فلزات تحت تیمار لجن فاضلاب گزارش کردند که بخش عمده آهن خاک در بخش باقی­مانده و میزان ناچیزی در بخش­های تبادلی و کربناتی مشاهده شد.
وانگ و همکاران (۲۰۱۰) بیان کردند که میزان آهن تبادلی و کربناتی استخراج شده با روش استخراج دنباله­ای بسیار ناچیز بود. آن­ها دلیل این امر را به زیاد بودن میل ترکیبی کلسیت با آهن در خاک­های آهکی نسبت دادند که مانع از آزادسازی آهن به فاز محلول می­ شود.
ساندرای و همکاران (۲۰۱۱) بیان کردند که شکل باقی­مانده آهن در خاک مورد مطالعه بیشترین مقدار و شکل کربناتی آهن کمترین مقدار را داشتند. آن­ها گزارش کردند که حدود ۹۰% از آهن به شکل باقی­مانده و سایر شکل­های آهن کمتر از ۱۰% آهن خاک را تشکیل دادند.
شاکونتالا و همکاران (۲۰۱۲) نیز با بیان نتیجه مشابه نشان دادند که الگوی توزیع آهن به­وسیله عصاره­گیری متوالی شیمیایی در لجن صنعتی به­ صورت تبادلی_< کربناتی_< اکسیدهای آهن و منگنز_< آلی _< باقی­مانده بود.
الجالود و همکاران (۲۰۱۳) در مطالعه زیست­فراهمی آهن در یک خاک آهکی دریافتند که آهن عمدتاً در بخش باقی­مانده و پیوندیافته با اکسیدهای آهن و منگنز وجود داشت، کوچکترین بخش قابل استخراج آهن تبادلی بود. ترتیب شکل­های آهن به صورت باقی­مانده_> اکسیدی_> کربناتی_> آلی_> تبادلی بود.

۲-۱۴- عصاره­گیر DTPA

در سال های اخیر برای استخراج فلزات جامد در خاک تکنیک­های متعددی مورد استفاده قرار می گیرد که بسیار مهم است. انتخاب روش عصاره­گیری و آماده ­سازی نمونه قبل از تجزیه از اهمیت خاصی برخوردار است. انتخاب روش عصاره گیری به نوع عنصر بستگی دارد. ترکیباتی که عمدتاً در عصاره­گیری استفاده می­شوند عبارتند­ ­از:DTPA, NaNO₃, CaCl₂, NH₄NO₃, Na₂EDTA, NH₄NO₃. معمول­ترین عصاره­گیری که برای عناصر کم­مصرف و فلزات کمیاب استفاده می­شودDTPA (دی اتیلن تری آمین پنتا استیک اسید) بوده که یک عامل کمپلکس کننده قوی می­باشد. منبع فلزات قابل استخراج با DTPA معلوم نیست ولی فرض می­ شود که فلزات قابل استخراج با DTPA متناسب با مقدار فلز قابل دسترس برای جذب گیاه باشد (تسیر و همکاران، ۱۹۷۹). DTPA به­ طور گسترده­ای برای برآورد زیست­فراهمی فلزات در خاک­ و لجن فاضلاب استفاده می­ شود (اورتیز و آلکانیز^[۳۴]، ۲۰۰۶) زیرا ظرفیت بالایی در کلات کردن بسیاری از عناصر فلزی را دارد (پیچتل و بردوی^[۳۵]، ۲۰۰۸). توانایی DTPA به تشکیل کلات­های پایدار با انواع عناصر فلزی توسط هونگ و همکاران^[۳۶] (۲۰۰۲) نیز گزارش شده است.
۲-۱۵- اثر لجن فاضلاب بر عناصر کم­مصرف قابل استخراج با DTPA
بسیاری از روش­های شیمیایی به منظور بررسی زیست فراهمی فلزات سنگین در خاک بررسی شده ­اند، که از جمله آن­ها استخراج متوالی (میز^[۳۷] و همکاران، ۱۹۹۷ و ۲۰۰۰؛ امبیلا^[۳۸] و همکاران، ۲۰۰۱؛ استفان و همکاران، ۲۰۰۱) و استخراج ساده می­باشند. بسیاری از روش­های استخراج کننده بخش قابل دسترس فلزات، مبتنی بر استفاده از کلات کننده­هایی نظیر EDTA یا DTPA (برون و همکاران، همکاران، ۱۹۹۶؛ استفان و همکاران، ۲۰۰۱؛ حکیم و همکاران، ۲۰۰۳) هستند که به طور گسترده در خاک­های آهکی استفاده می­شوند (بالدوین و شلتون، ۱۹۹۹). تحقیقات نشان داده است که روش استخراج به وسیله­ DTPA، شکل قابل جذب فلزات در گیاهان را اندازه گیری می­ کند (پرتوزلی، ۱۹۸۹؛ هرناندز و همکاران، ۱۹۹۱؛ ابرادور و همکاران، ۱۹۹۷؛ سو و ونگ، ۲۰۰۳).
بوستانی و رونقی (۱۳۹۱) در اثر کاربرد لجن فاضلاب بر زیست فراهمی برخی از عناصر غذایی در یک خاک آهکی تحت کشت اسفناج دریافتند، با افزایش سطوح کاربرد لجن فاضلاب مقدار مس قابل عصاره­گیری توسط DTPA در هر سه بافت (شنی، لوم شنی، لوم رسی) افزایش یافت.
نجفی و همکاران (۱۳۹۰) با بررسی تغییرات منگنز قابل استخراج با DTPA و کاربرد لجن فاضلاب و کود دامی در دو خاک مختلف گزارش کردند، منگنز قابل استخراج با DTPA در هر دو خاک مورد مطالعه با افزودن هر دو نوع کود آلی افزایش یافت.
توپکوغلو^[۳۹] (۲۰۰۵) با ارزیابی کاربرد مکرر لجن فاضلاب (۵۰ و ۱۰۰ تن بر هکتار) بر زیست­فراهمی روی (قابل استخراج با DTPA) در خاک، دریافت که کاربرد لجن فاضلاب باعث افزایش قابل توجه در مقدار روی قابل استخراج در خاک شد.
شاهین و همکاران^[۴۰] (۲۰۱۲) نیز افزایش ۳۶۷ درصدی در روی قابل استخراج با DTPA را در اثر کاربرد لجن فاضلاب به یک خاک آهکی گزارش کردند. آنان دلایل احتمالی این افزایش قابل­توجه را به بالا بودن مقدار روی در لجن فاضلاب، تشکیل ترکیبات آلی­­ روی محلول و کاهش pH مرتبط دانستند.
اورمان و همکاران (۲۰۱۴) با بررسی اثر لجن فاضلاب بر عناصر کم­مصرف گزارش کردند که کاربرد لجن، موجب افزایش غلظت آهن استخراج شده با DTPA در تیمار ۸۰ تن در هکتار لجن نسبت به شاهد شد.
لی و همکاران (۲۰۰۷) اذعان داشتند، غلظت آهن قابل استخراج با DTPA در اثر افزودن پسماندهای آلی در مقایسه با خاک شاهد به طور معنی­داری افزایش یافت.
۲-۱۶- ویژگی­های گیاه اسفناج
اسفناج با نام علمی(Spinacia oleracea) گیاه بومی ایران است که از اوایل قرن اول میلادی کم­کم به نقاط دیگر دنیا راه یافت. طوری که در تاریخ آمده است، اسفناج در قرن هفتم در چین و در قرن دوازدهم در اسپانیا کشت می­گردید (اسدی قارنه، ۱۳۸۷). اسفناج گیاهی است یک ساله، دارای ساقه­ای راست که برگ­های آن پهن، نرم، مثلثی شکل و به رنگ سبز می­باشد. گیاهی است روز بلند که پس از سبز شدن، تولید برگ­های طوقه­ای^[۴۱] می­ کند. بدین ترتیب که در یک سطح در اطراف ساقه کوتاهی به طول چند میلی­متر نزدیک به سطح خاک قرار می­گیرند. در طی رشد بعدی این ساقه طویل شده و از آن شاخه­ های جانبی دیگری از محل برگ­های طوقه­ای به ساقه اصلی منشعب می­شوند. ممکن است از ساقه اصلی، ساقه­های فرعی درجه ۱و ۲ همراه با شاخه­ های جانبی درجه ۱و ۲ به ­وجود آیند (کفاش محمدی، ۱۳۹۱). اندازه گیاه می ­تواند بین ۸ تا ۱۰ سانتی­متر متفاوت باشد. ریشه اصلی گیاه عمیق است و می ­تواند تا عمق ۱۴۰ سانتی­متری در خاک نفوذ کند. از این رو می­توان این گیاه را در خاک­های شور به خوبی کشت نمود. ریشه ­های فرعی این گیاه دوکی شکل و حداکثر تا ۶۰ سانتی­متری خاک پراکنده­اند. برگ­ها در ارقام مختلف دارای فرم و رنگ متفاوتی هستند و به شکل­های تخم­مرغی، بیضوی و یا نیزه­ای وجود دارند. کناره­های برگ­ها می ­تواند کاملاً صاف یا دندانه­دار باشد. پهنک برگ نیز صاف و یا دارای چین و چروک است. امروزه دو واریته از این گیاه کشت می­ شود:
الف: اسفناج بذر خاردار که در واقع نوع قدیمی را معرفی می­ کند.
ب: اسفناج برگ صاف (کفاش محمدی، ۱۳۹۱).
هرچند می­توان اسفناج را در کلیه زمین­ها کشت نمود، ولی خاک­های خیلی سبک و خیلی سنگین برای رشد و نمو گیاه مناسب نیستند. بهترین خاک برای اسفناج حدواسط آن دو و اراضی نم­دار و حاصلخیز است. مناسب‌ترین pH خاک را براى اسفناج ۵ تا ۷ ذکر کرده‌اند. برخی از محققین نتیجه گرفته‌اند که محصول اسفناج در ۵ = pHبه نصف کاهش یافته و در ۵/۴ =pH رشد و نمو گیاه متوقف مى‌شود. بهترین خاک برای کشت اسفناج می ­تواند خاک­های لومی و یا خاک­های معدنی با هوموس کافی باشد. همچنین بستر کاشت برای کشت مکانیزه، باید صاف، دارای شیب کم و بدون سنگلاخ باشد (اسدی قارنه، ۱۳۸۷).

ایجاد کنسرسیوم برای خرید

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نیازهای دو یا چند شرکت مجزا برای خرید، ترکیب شده تا امتیازهایی را در زمینه قیمت، طراحی و تأمین آنها، کسب کنند.
وجود رده های مختلف در خرید و تأمین
با تغییر فرآیندها و استراتژی های خرید، وظایف در زمینه خرید در سطوح استراتژیکی، تاکتیکی و عملیاتی شکل گرفته است.
۲-۲-۸-رویکردها و نگرش های مطرح در مدیریت زنجیره تأمین
تحولات به وجود آمده در دنیای کسب و کار، منجر به پیدایش نظریه ها و رویکردهای مختلفی در بخش ها و مفاهیم تجارت از جمله مدیریت زنجیره تأمین شده است. این رویکردها هر یک زاییده تفکرات و نیز مبنایی برای توسعه مفاهیم جدید در زمینه تولید و خرید و نیز تأمین گشته است. به عنوان نمونه بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات عامل اصلی پیدایش EDI و نیز سیستم های هوشمند در تأمین شده و مفاهیم تفکر ناب و رویکرد تأمین ناب را معرفی نموده است. این رویکردها خود به نوعی بیانگر سیر تحول تأمین از ابتدا تا کنون هستند که برخی از آنها جایگزین برخی دیگر گشته اند. در ادامه رویکردها و نظریه های رایج و کلیدی در رابطه با تأمین مورد بررسی قرار گرفته و ویژگی های هر یک بیان می شود.
۲-۲-۸-۱-مدیریت تأمین در سطح جهانی
«مدیریت تأمین در سطح جهانی» طرز تفکری است که در آن بهبود مستمر فرآیندهای طراحی، توسعه و مدیریت سیستم تأمین یک سازمان با هدف بهبود نتیجه و ثمره سازمان، مد نظر قرار می گیرد. عبارت «سطح جهانی» این مفهوم را تداعی می کند که سازمان ها در یک محیط جهانی در حال فعالیت هستند. بدیهی است مدیریت تأمین در سطح جهانی، مرزهای کارکردی شرکت ها را گسترش می دهد، این طرز تفکر مستلزم تغییر نگرش مدیریت ارشد برای انتقال فرآیندهای تصمیم گیری از بخش داخلی یا تمرکز بر خود شرکت، به سمت بهبود کل زنجیره تأمین است.
مدیریت تأمین در سطح جهانی، فرایند خرید را نیز در بر می گیرد، اما بیشتر روی عوامل استراتژیک تمرکز دارد. مدیریت زنجیره تأمین در سطح جهانی، تمرکز بخشی یا داخلی ندارد، بلکه روی فرآیندهای در حال بهبود، با در نظر گرفتن هدفی بلند مدت برای پیشبرد قابلیت رقابت شرکت و دیگر شرکت های زنجیره تأمین، متمرکز شده و آنها را کاملاً مدنظر قرار می دهد.
به منظور ایجاد مدیریت تأمین در سطح جهانی، ضروری است سیستم های تأمین یک سازمان در موقعیت جهانی قرار گیرد و در نتیجه مدیران ارشد اهمیت کلیدی مدیریت تأمین را دریابند و تحولات لازم را پشتیبانی کنند.
یک سازمان باید در ابتدا بداند که در چه موقعیتی قرار دارد تا درک کند که برای رسیدن به نقطه موردنظر چه راه و مسیری را باید بپیماید. الگویابی از تجربیات سازمان های دیگر و استفاده از معیارهایی به منظور ایجاد پیشبرد در جهت مدیریت تأمین در سطح جهانی، می تواند راه حل مناسبی برای ایجاد این طرز تفکر باشد.
۲-۲-۸-۲-مدیریت زنجیره تأمین با بهره گرفتن از عامل ها و پیدایش تأمین مجازی
استفاده از عوامل نرم افزاری به طور وسیع تری در مدیریت زنجیره تأمین مورد توجه قرار گرفته و در بخش تأمین نیز بکار گرفته شده است. با بهره گرفتن از این عامل ها، یک ساختار نرم افزاری برای مدیریت زنجیره تأمین در سطوح تاکتیکی و عملیاتی ایجاد می شود. یک عامل نرم افزاری، در واقع یک فرایند نرم افزاری مستقل، هوشمند و هدف گرا است که به صورت هماهنگ با دیگر عامل ها و نیز کاربر در صورت نیاز ارتباط برقرار می کند و از جانب کاربر اموری به آن محول می گردد که در راستای هدفی مشخص، آنها را به انجام می رساند.
در استفاده از عامل ها در مدیریت زنجیره تأمین، هر وظیفه یا کارکرد موجود در مجموعه به یک عامل واگذار می شود و در واقع تأمین در قالب مجموعه ای از عامل های نرم افزاری شکل می گیرد.
به کارگیری این رویکرد منجر به پیدایش یک سازمان با مجموعه ای از کارکردهای مجازی می گردد که با بهره گرفتن از فناوری های ارتباطاتی و هوشمند با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و امور محوله را به انجام می رسانند. استفاده از عامل ها باعث بهینه سازی عملکرد تأمین و نیز هماهنگی و سازگاری بیشتر در این زمینه می شود.
۲-۲-۸-۳-تدارکات الکترونیک
اینترنت فرصت های بسیاری را برای فعالیت های زنجیره تأمین خصوصاً در حوزه تدارک فراهم نموده است. یکی از این زمینه های نوظهور، تدارکات الکترونیک است. تدارکات الکترونیک را استفاده از اینترنت برای انجام فرآیندهای تأمین و تدارکات تعریف می کنند. با بهره گرفتن از راه حل های ارائه شده در زمینه تدارکات الکترونیک، می توان فعالیت های تدارک را در طول زنجیره یکپارچه نمود.
۲-۲-۸-۴-تجارت الکترونیک و زنجیره تأمین
با توسعه اینترنت و نرم افزارهای مبتنی بر وب، همچنین دسترسی به شبکه های عمومی کم هزینه، ارتباطات بین سازمان های مختلف به طور چشم گیری افزایش یافته است. تعداد زیادی از مشتریان و تأمین کنندگان در شبکه های گسترده با یکدیگر در ارتباط هستند. تراکنش های فی ما بین اعضاء زنجیره از طریق اینترنت صورت می گیرد و زنجیره تأمین الکترونیک به عنوان جزئی از تجارت الکترونیک نقش عمده ای را در توسعه استراتژیک سازمان ها بر عهده دارد.
۲-۲-۸-۵-مدیریت زنجیره تأمین الکترونیک
سرعت بالا، هزینه پایین، ارتباطات و تعاملات میان تأمین کنندگان و مشتریان، عوامل کلیدی بهبود مدیریت زنجیره تأمین هستند. تمام این موارد در سایه مدیریت زنجیره تأمین الکترونیک تحقق می یابد. از طریق مدیریت الکترونیکی زنجیره تأمین، جریان اطلاعات و مواد طی شبکه ای از مشتریان و تأمین کنندگان به طور مؤثر جریان می یابند. تمامی این فرصت ها با توسعه فناوری اطلاعات پدید آمده اند. در زنجیره تأمین الکترونیک، اطلاعات به مقدار مناسب، در زمان مناسب در اختیار افراد قرار می گیرد.
۲-۲-۸-۶-بازارهای الکترونیک
با توسعه فناوری اطلاعات در جهان، بازارهای الکترونیکی نیز به سرعت افزایش می یابند. این بازارها در صنایع مختلف پدید آمده اند و تبادل خدمات و کالاها را پشتیبانی می کنند. یک بازار الکترونیک، محلی مجازی است که در آن تأمین کنندگان و مشتریان می توانند با یکدیگر دیدار نمایند و برای خرید و فروش کالا و خدمات با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. پدید آمدن و شکل گرفتن این نوع بازارها مرهون توسعه فناوری اطلاعات است. فناوری اطلاعات محدودیت های زمانی و مکانی را تا حد بسیاری کاهش داده و زمینه برقراری ارتباطات در محیط های مجازی را فراهم نموده است. تفاوت بازارهای الکترونیک و تدارکات الکترونیک یا تجارت الکترونیک در این است که در تدارکات الکترونیک و یا تجارت الکترونیک، تنها یک خریدار وجود دارد، ولی در بازارهای الکترونیک چندین خریدار وجود دارند و تأمین کنندگان می توانند از این مزیت به نحو مطلوبی استفاده نمایند. بازارهای الکترونیکی می توانند برخی از ویژگی های ذیل را داشته باشند:
اتحادیه ای از تأمین کنندگان و خریداران
ارائه خدمات لجستیک
ایجاد جریان اطلاعات، کالا، خدمات و پرداخت ها
ایجاد زبان مشترک و زیرساخت ارتباطی مناسب.(غضنفری و همکاران، ۱۳۸۹)
۲-۲-۹-روندهای مدیریت زنجیره تأمین در آینده
ظهور فناوری های نوین و افزایش استفاده از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطاتی و نیز پیدایش اصول تفکر ناب، منجر به شکل گیری مفاهیم و تحولات جدیدی در این حوزه شده که به خصوص از اواخر قرن بیستم تا کنون حضور آنها محسوس است و تأثیر بسیاری بر فعالیت ها و فرآیندهای زنجیره تأمین گذاشته است. این مفاهیم و تحولات عبارتند از:
مدیریت زنجیره تأمین
شرکت ها هم اکنون به صورت جمعی با تأمین کنندگان خود و تأمین کنندگان آنها (تأمین کننده رده دوم) و نیز مشتریان همکاری می کنند تا بهبودهای مستمر، در فرآیندهای زنجیره تأمین حاصل گردد. به این ترتیب شرکت ها و اعضای زنجیره، بهبودهایی را در زمینه طراحی، سرعت، کیفیت و هزینه شاهد می باشند.
کاهش زمان سیکل عملیات
زمان های سیکل تأمین و تدارک روی زمان های سیکل توسعه جامع و تولید، اثرات زیادی دارد. با وجود تمرکزهای پیوسته روی رقابت در بازار و نیز نیاز برای پاسخگویی به مشتری، فعالیت های خرید و تأمین می توانند با بهره گرفتن از همکاری نزدیک با تعداد محدودی تأمین کننده، زمان سیکل را تا ۵۰ الی ۶۰ درصد کاهش دهند.
ارتباطات تصویری با تأمین کنندگان
خریداران می توانند با پرسنل فنی، طراحی، و بازرگانی تأمین کنندگان استراتژیک خود، ارتباطات تصویری داشته باشند و از امکانات کنفرانس های تصویری استفاده کنند. استفاده از این گونه فناوری ها به خریدار و فروشنده در حل مشکلات و ارائه راه حل ها کمک کرده و منجر به افزایش بهره وری و بهبود زمان های سیکل حل مسأله می گردد.
یکپارچه سازی با استراتژی سازمان
وجود قابلیت ها و امکانات در خرید و تأمین می تواند استراتژی سازمان را تحت تأثیر قرار دهد. در خرید و تأمین می توان بسته به استراتژی سازمان از روش های متفاوتی استفاده نمود.
واگذاری فرایند تدارک
خدمات دفتر خرید و تأمین یک سازمان می تواند به صورت جزئی، بخشی یا کلی به تأمین کننده شخص ثالث واگذار شود، همانگونه که هم اکنون بسیاری از شرکت ها، فعالیت های آموزش خود را واگذار می کنند و بسیاری دیگر از شرکت ها، عملیات نگهداری و تعمیر را واگذار می کنند. این امر می تواند منجر به دستیابی بیشتر به مهارت ها، تخصص گرایی، تعدیل ظرفیت ها و نیز کاهش هزینه های مدیریتی گردد.
وجود مرزهای مبهم بین کارکردها و یا حتی حذف این مرزها
متخصصانی که در گذشته کارکردهای خاصی مانند طراحی، تضمین کیفیت، برنامه ریزی تولید، تولید و خرید را انجام می دادند، هم اکنون با یکدیگر در هر سطح از فرآیندهای کاری فعالیت می کنند. فعالیت ها بیشتر به صورت موازی انجام می شوند به طوری که موانع موجود بین کارکردها در حال از بین رفتن هستند.
طراحی برای قابلیت تدارک
گزینه های موجود برای کسب مواد و خدمت می تواند فعالیت طراحی و نیز «طراحی برای قابلیت تدارک» را متأثر سازد.
به کارگیری و عمومیت یافتن «سیستم های کششی» در تولید
با کاهش زمان های سیکل و نیز افزایش موجودی، مفهوم «موجود بودن مواد و خدمات تنها در صورت سفارش از جانب مشتری» جایگزین تولید برنامه ریزی شده طولانی مدت می گردد. EDI و اینترنت ابزارهای کلیدی برای برقراری ارتباطات ضروری در این خصوص می باشند.

خرداد

اردیبهشت

فروردین

ماه
ایستگاه

۷/۱۷۸۰

۹۳

۸/۸۷

۸/۹۰

۸/۸۹

۸/۹۵

۲/۱۲۱

۱/۱۵۷

۸/۲۰۷

۲/۲۵۴

۳/۲۴۵

۸/۱۹۹

۱/۱۳۸

انزلی

نمودار شماره(۳-۹): متوسط تعداد ساعات آفتابی ایستگاه سینوپتیک انزلی
۳-۱-۴-۷- ۷- باد
باد این شهر علی رغم رطوبت بالا از گرمای متوسط و جریان هوای مطبوع برخوردار است، همچنین بادهای متفاوت از جهات مختلف به این محدوده می وزند، در فصل زمستان معمولاً در یک تبادل سریع حرارتی و جابجایی ناگهانی طبقات مختلف بادهای گرم با جهت غالب جنوب غربی و شمال شرقی به جریان می افتد. معمولاً این باد سبب آتش سوزی مهیب در سطح شهرستان مخصوصاً مناطق جنگلی در روستاها شده و خسارات فراوانی به بار می آورد(موسی پور، ۱۳۷۴، ص ۱۶). سرعت باد غالب در بندرانزلی ۹/۶ نات است و از جهت شمالی می وزد. مقدار سرعت باد غالب در فصول پائیز و زمستان بیشتر از سایر فصول می باشد(مطالعات امکان سنجی منطقه نمونه گردشگری کپورچال،۱۳۸۷، ص ۹). در نمودار شماره( – ) جهت وزش باد به تفکیک ماه های سال و در نمودار شماره( – ) میانگین سرعت ماهیانه باد نشان داده می شود.
۳-۱-۴-۷- ۷- ۱- بادهای محلی بندرانزلی
بیرون وا : بادی که از جهت شمال می وزد.بیرون گیله وا : بادی که در زمستان و پائیز سبب باران می شود.
دشته وا : بادی که در شمال غرب گیلان وزش داشته و در بهار و تابستان موجب ریزش باران می شود.
کنار گیله وا : بادی که وزش آن از جهت شرق می باشد.
سرتوک : باد شمال شرقی که در فصل بهار و تابستان و پائیز وزیده و جزء بادهای مهم است.
خزری : باد شمال و شمال غربی است که سرد و طوفانی بوده و در زمستان خطرناک است.
گرمش : بادی که در پائیز و زمستان از سمت جنوب وزیده می شود و دارای سرعت زیاد است و سوزان و خشک بوده و تأثیرات بدی در آب و هوای پائیز و زمستان می گذارد(اداره هواشناسی بندرانزلی،۱۳۹۰).

نمودار شماره (۳-۱۰ ):گلبادسالانه ایستگاه همدیدی انزلی

نمودار شماره ( ۳- ۱۱):نمودار درصد توزیع فراوانی سرعت باد سالانه
۳-۱-۴-۷-۸- طبقه بندی اقلیمی منطقه
برای ارزیابی اقلیمی هر منطقه متد های و روش های مختلفی ابداع و ارائه گردیده است که هر محققی به فراخور نوع دیدگاه و نگرش خود به مسائل محیطی یک یا چند متد را برای تحقیق بر می گزیند . در اینجا به چند روش از متدهای اقلیمی رایج و متداول از جمله ، روش دمارتن اصلاح شده martonne) (de، سیستم طبقه بندی آمبرژه و آمبروترمیک و کلیماگراف یا هایترگراف که به نوعی ریشه در پارامترهای اصلی هواشناسی منطقه دارد اشاره می گردد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۱-۴-۷- ۸- ۱- طبقه بندی اقلیمی به روش ایوانف
روش ایوانف بر مبنای مقایسه تبخیر سالیانه با بارندگی سالیانه استوار است . روابط و جداول مربوطه به شرح زیر است :
P
I =
E
E = 0018/0 (5/2 + T2) (100 – r)
که در آن :
I = ضریب رطوبتی ایوانف