نظریه دوعاملی کتل با نظریات افراد قبل از خود دارای وجوه تشابه و اختلاف متعددی است از جمله اینکه هوش سیال کتل ازجهاتی با عامل G اسپیرمن همانند جلوه میکند در صورتی که اسپیرمن برخلاف کتل به موروثی بودن عامل G اشاره نکرده است. همچنین کتل معتقداست که هوش سیال در ۱۴ سالگی متوقف میشود. ولی در نظریات بینه وسیمون همین عقیده درباره هوش، به طور کلی ابزار شده است.
کتل نیز عوامل موجود در دو نوع هوشی را که باز شناخته است را استخراج نموده است او به فراخنای حافظه^[۱۱۳]، حافظه تداعی^[۱۱۴]، حافظه معنایی^[۱۱۵]، وهدف گیری^[۱۱۶] و توانایی مکانیکی وغیره اشاره کرده است.همچنین وی کوشیده است برای سنجش هوش سیال آزمونهایی ابداع کند.او سه آزمون در این زمینه به وجود آورده است که مقاطع سنی ۴ تا ۸ سالگی، ۸ تا ۱۲ سالگی و ۱۳ سال به بالا را مورد سنجش قرار میدهند (بهرامی، ۱۳۸۱).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نظریه ورنون
فیلپ ورنون (۱۹۵۰، ۱۹۶۱، ۱۹۶۵) روانشناس انگلیسی، نظریۀ اسپیرمن و نظریههای چند عاملی را از لحاظی تأیید کرد.به نظر اوهوش، کلی ویکپارچه است و در عین حال از توانایی های خاص کوچک و بزرگ تشکیل شده است. در رأس الگوی ورنون، علم کلی (g) قرار دارد که تمامی توانایی های سطوح پایین را یکپارچه میکند. این عامل که در آزمون های مختلف هوش مشترک به دو دسته بزرگ با نام عوامل گروهی اصلی تقسیم می شود. هر یک از عوامل گروهی اصلی، به عوامل گروهی فرعی و عوامل گروهی فرعی نیز هر یک به عوامل اختصاصی تقسیم میشوند.
اگر چه ورنون اشکال متفاوتی را برای بیان الگوی خود مطرح کرده، ولی الگوی خود یکی از رایج ترین و کاربردی ترین آنهاست. درمدل سلسله مراتبی ورنون، عامل g اسپیرمن در بالاترین مرتبه و عوامل اختصاصی که با خطوط عمودی نزدیک به هم مشخص شدهاند. زیر پوشش عامل g قرار دارند و توانایی اختصاصی نامیده شده اند. توانایی هایی که با یکدیگر همبستگی زیادی دارند، در یک خوشه و زیر عامل گروهی فرعی قرار می گیرند. سپس خوشه ها زیر یکی از عوامل گروهی اصلی قرار می گیرند که ورنون آن را کلامی – آموزشی و مکانیکی – فضایی نامید. عالم مکانیکی – فضایی را عملی نیز می نامند. عوامل گروهی اصلی نیز با یکدیگر رابطه دارند و در کل، توانایی ذهنی را تشکیل می دهند. ورنون برای شناسایی عوامل گروهی فرعی تلاش چندانی نکرد و فقط به ذکر برخی از آنها اکتفا کرد. او عواملی مانند توانایی های کلامی و عددی را در طبقه کلامی – آموزشی و توانایی فضایی، اطلاعات مکانیکی و توانایی های روانی – حرکتی را در طبقه عامل مکانیکی – فضایی قرار داد. (هوگان، ۲۰۰۳).
نظریه کارول
جان کارول با تکیه بر روش تحلیل عاملی، پژوهش های زیادی انجام داد او در سال ۱۹۸۰ تحقیقات مربوط به تحلیل عوامل توانایی های ذهنی را بررسی و خلاصه ای از الگوی سلسله مراتبی را ارائه کرد (کارول، ۱۹۹۳).
کارول الگوی خود را در سه مرتبه مطرح کرد و آن را نظریه سه مرتبه ای نامید. در این الگو، هوش عمومی در بالاترین سطح قرار دارد که همان عامل (g) اسپیرمن است. کارول هوش سیال و هوش متبلور را در سطح دوم قرار داد. البته در سطح دوم عوامل دیگری هم وجود دارند که بعضی از آنها با توانایی های ذهنی اولیه ترستون مطابقت دارند. در مرتبه اول نیز مجموعه ای از توانایی های اختصاصی تر قرار دارد . کارول در تحقیقات خود متوجه شد که روابط میان توانایی های اختصاصی پیچیده است و هر یک از آنها را می توان به بیش از یک عامل گروهی نسبت داد.
برای مثال هوش سیال بیشترین رابطه را با هوش عمومی دارد. الگوی کارول در واقع خلاصه ای از عوامل هوش انسان است که در پژوهشهای متفاوت با روش تحلیل عاملی استخراج شده است.
نظریه های تحولی هوش
نظریه های کلاسیک و سلسله مراتبی که تاکنون شرح داده شد، از نظریه های روانسنجی هوش به شمار میآیند. اغلب این نظریه ها با تحلیل عاملی آزمون های خاص رابطه دارند. گروهی دیگر از نظریه های هوش از دیدگاه کاملاً متفاوتی مطرح شده اند. یکی از این نظریه ها، نظریه های تحولی است که بر چگونگی تحول فکر همزمان با افزایش سن و تجربه های فرد تاکید دارند. این نظریه ها ویژگی های مشترکی دارند که مهم ترین آنها عبارتند از:
۱- این نظریه ها بر مراحل رشد مبتنی اند. به عبارت بهتر، رشد را در مراحل مختلف زندگی بررسی می کنند. هر مرحله دارای ویژگی هایی است که از نظر کیفی با سایر مراحل تفاوت دارد.
۲- توالی مراحل ثابت است و تمامی افراد به طور معمول با ترتیب یکسانی آن را طی می کنند، ولی ممکن است در متفاوتی مراحل رشد را طی کنند. بنابراین تمامی افراد الزاماً این مراحل را در ترتیب خود طی می کنند فرض کنید یکی از نظریه های تحولی چهار مرحله دارد (D,C,B,A) حرکت و رشد از A به B و C درانتها D است و انسان نمی تواند از مرحله A بلافاصله به مرحله D برود.
۳) مراحل برگشت ناپذیرند. هر گاه فردی به مرحله C برسد، دیگر نمی تواند به مرحله B برگشت کند؛
۴) به طور معمول (و نه همیشه) میان مراحل و سن رابطه وجود دارد.
نظریه های مرحله ای در حیطه سایر موضوع های روان شناسی بیش از هوش مطرح شده اند، برای مثال در زمینه رشد شخصیت نظریه های متفاوتی مطرح شده اند.
سطح رشد
سن/ تجربه
شکل۲-۴. نظریه های مبتنی بر مراحل
نظریه رشد شناختی پیاژه
یکی از مشهورترین نظریه های تحولی، نظریه رشد شناختی پیاژه است. این نظریه تأثیر بسیاری بر پیشرفت روان شناسی تحولی و آموزش کودکان داشته است. براساس نظریه پیاژه، ذهن انسان طی چهار مرحله اصلی زیر رشد می کند.
مرحله حسی – حرکتی (از تولد تا دوسالگی):
این مرحله به درون دادهای حسی محدود می شود. کودک با لمس کردن و به کارگیری دیگر اندام های حسی، به جمع آوری اطلاعات از محیط می پردازد. تا دو سالگی کودک با محیط سازگاری حسی – حرکتی خوبی پیدا می کند.
مرحله پیش عملیاتی (۲ تا ۶ سالگی):
طی این مرحله کودک به این توانایی دست می یابد که محیط پیرامون خود را به طور نمادین – از راه تصورات و افکار درونی – دستکاری کند و تغییر دهد.
مرحله عملیاتی عینی (۷ تا ۱۲ سالگی):
طی این مرحله کودک به نظام تفکر نمادین سازمان یافته دست یافته و آن را برای ایجاد تغییر درمحیط به کار می بندد. در این مرحله برون سازی و درون سازی به حد توان می رسد.
مرحله عملیاتی صوری (۱۲ سال به بالا):
در این مرحله تفکر انتزاعی در فرد شکل می گیرد و می تواند فرضیه هایی را سازماندهی و آزمون کند. نوجوان می تواند از واقعیت های موجود پا فراتر نهد.
اگر چه نظریه پیاژه (۱۹۵۰ و ۱۹۸۳) تاثیر بسیاری بر حیطه های روان شناسی تحولی و آموزش بر جای گذاشته، ولی نقش چندانی در آزمونگری ایفا نکرده است. پژوهش هایی که در چارچوب این نظریه صورت گرفته، با بهره گرفتن از تکالیف خاصی بوده است که به آزمون نیز شباهت هایی دارد.
پردازش اطلاعات و نظریه های بیولوژیک هوش
پردازش اطلاعات و نظریه های بیولوژیکی هوش انسان با یکدیگر تفاوت ها، شباهت هایی دارند. الگوی پردازش اطلاعات بر محتوای آنچه یاد گرفته می شود، تاکید ندارد، بلکه بر چگونگی پردازش آن توجه دارد. پردازش اطلاعات در رایانه مشابه با الگوهای پردازش اطلاعات در انسان است. بنابراین درمطالعه هوش باید آنچه را در مغز انسان می گذرد، بررسی کنیم در این نظریه کارکرد شبکه های عصبی در مغز نیز بررسی می شود، از همین روست که آن را نمی توان کاملاً از نظریه های بیولوژیک مجزا ساخت.
عنصر اساسی رویکرد پردازش اطلاعات، برای شناخت هوش انسان، تکالیف شناختی اولیه است، که تکالیف به نسبت ساده ای است که برای ارزیابی انواع پردازش ذهنی به کار می رود. به نظر پژوهشگران، عملکرد افراد در تکالیف شناختی اولیه ممکن است دریچه ای برای ارزیابی کارکردهای ذهنی باشد. این کارکردهای ذهنی شاخصی از هوش انسان تلقی می شوند، از آنجا که این تکالیف ساده اند، به تجارب فرهنگی و آموزش بستگی ندارند. طرفداران نظریه پردازش اطلاعات معتقدند آزمون های نابسته به فرهنگ، هوش را با سوگیری کمتری ارزیابی می کنند.
یکی از تکالیف شناختی اولیه، زمان واکنش ساده است. در این تکالیف فرد به محض مشاهده نور باید دکمه ای را فشار دهد. پاسخ به این تکلیف مستلزم طی مراحلی است. ابتدا فرد باید نور را مشاهده کند، سپس دکمه را فشار دهد و یک پاسخ حرکتی واقعی شود. دراین تکلیف سرعت واکنش فرد، شاخص هوش به شمار می آید. این تکلیف را می توان قدری پیچیده تری کرد؛ به این ترتیب که نور را به سمت راست و چپ برد و از آزمودنی خواست فقط هر گاه آن را در سمت راست می بیند، دکمه را بفشارد. در این تکلیف فرد پس از مشاهده نور، باید در صورت درست بودن مکان آن واکنش نشان دهد.
تکلیف شناختی دیگری که می توان به آن اشاره کرد، ارائه حروف الفبا به آزمودنی است. در این تکلیف چند زوج از حروف انگلیسی به آزمودنی ارائه می شود، او باید حروف با شکل مشابه را مشخص کند. به مثال زیر توجه کنید.
زمان کنترل، نمونه دیگری از تکالیف شناختی است. در این تکلیف دو خط موازی نورانی به سرعت از مقابل چشم آزمودنی می گذرند، او باید تشخیص دهد که کدام خط طولانی تر است. این تکلیف نیز مستلزم طی مراحلی است که عبارتند از: درون داد حسی، رمز گردانی، تعیین، مقایسه و واکنش. استوکس و بوهرس (۲۰۰۱) برای اندازه گیری زمان کنترل از حروف الفبا استفاده کردند. در تمامی مثال های یاد شده، پژوهشگر می تواند میانگین زمان واکنش و تغییرپذیری آن درمدت زمان محدود را محاسبه کند.
نظریه جنسن
آرتور جنسن، یکی از پیروان رویکرد پردازش اطلاعات است. او در زمینه ارتباط میان تکلیف شناختی اولیه و هوش عمومی، پژوهش های گوناگونی انجام داد. به نظر جنسن (۱۹۹۸)، کارکرد فرد در تکالیف شناختی اولیه بیانگر چگونگی پردازش اطلاعات اوست. وی در بررسی های اولیه خود به این نتیجه رسید که بین زمان واکنش سلول های عصبی به محرک ها و هوش رابطه وجود دارد. به نظر او واکنش سلول های مغزی که با سرعت پردازش اطلاعات رابطه دارد، در افراد گوناگون متفاوت است و بین سرعت پردازش اطلاعات، که با بهره گرفتن از آزمون های زمان واکنش اندازه گیری می شود و نمره های هوش افراد همبستگی وجود دارد (جنسن، ۱۹۶۹).
نظریه استرنبرگ
براساس نظریه استرنبرگ (۱۹۸۵)، هوش سه وجه دارد و هر وجه شامل چند زیر مجموعه است. این نظریه با بهره گرفتن از سه گروه از نظریه ها (مولفه ای، تجربی و بافتی) مطرح شده است نظریه های مولفه ای به فرآیندهای ذهنی اشاره دارد و شامل سه فرایند است، اولین فرایند شامل طراحی، نظارت و ارزشیابی است؛ این فرایندها را کارکردهای اجرایی می نامند که بر سایر فعالیت های نظارت دارد. دومین فرایند مولفه ای، عملکرد است که مستلزم اتخاذ راه حل مناسب برای حل مسائل است. سومین فرایند، دانش – اکتساب است که شامل رمزگردانی اطلاعات، ترکیب اطلاعات رمزگردانی شده ومقایسه است.
نظریه تجربه با مجموعه ای از تکالیف سر و کار دارد که بعضی از آنها بسیار پیچیده و بعضی ساده است. در نظریه های بافتی با زمینه ای، بر متغیرهای محیطی مانند روش های انطباق فرد با محیط، ایجاد تغییر در محیط و انتخاب راه حل های متفاوت در مواجهه با مسائل و مشکلات محیطی تاکید می شود.
نظریه استرنبرگ، بیشترین تاثیر را از نظریه های مولفه ای گرفته است، زیرا بخش اعظم آن بر فرایندها تاکید دارد. اگر چه نظریه استرنبرگ نظریه ای سه وجهی است، ولی در روش شناسی آن از تحلیل مولفه ای استفاده شده است.
نظریه هوش های چندگانه گاردنر
نظریه هوش های چندگانه گاردنر را به دلیل تاکید بر کارکردهای مغزی، در گروه نظریه های بیولوژیکی طبقه بندی کرده اند. گاردنر (۱۹۸۳، ۱۹۸۶) ابتدا هفت نوع هوش را شناسایی کرد: زبانی^[۱۱۷]، موسیقیایی^[۱۱۸]، منطقی – ریاضیایی^[۱۱۹]، فضایی^[۱۲۰]، بدنی – جنبشی^[۱۲۱]، بین فردی^[۱۲۲] و درون فردی^[۱۲۳]. هوش زبانی، منطقی – ریاضیاتی و فضایی از مواردی است که درسایر نظریه های هوش نیز مطرح شده است، ولی انواع دیگر آن به نظریه گاردنر اختصاص دارد. بیشتر مردم این کارکردها را از هوش متمایز می دانند. برخی متخصصان نیز بخشی از آن را با حیطه روانی – حرکتی و بخشی دیگر را با شخصیت مرتبط می دانند. گاردنر (۱۹۹۹) چهار نوع دیگر هوش را نیز مطرح کرد: طبیعت گرا، معنوی، وجودی و اخلاقی. نظریه هوش های چندگانه گاردنر در حیطه آموزش کاربرد بسیاری دارد. حتی در برخی موارد برنامه های درسی مدارس به طور کامل با توجه به انواع هوش گاردنر تهیه و تدوین شده اند.
نظریه داس، ناگلیری و کربای
داس، ناگلیری و کربای (۱۹۹۴)، با بهره گرفتن از الگوی پردازش اطلاعات و کارکردهای بیولوژیکی، نظریه ای را درباره هوش ارائه دادند که به PASS معروف شده و در آن P به معنای طراحی، A به معنای توجه و SS به معنای پردازش همزمان و متوالی است. مولفه های اصلی این نظریه از کارهای لوریا (عصب شناسی روسی) بر روی افراد عقب مانده ذهنی و آسیب دیده مغزی استخراج شده است. شکل ۲-۵ ، بیانگر الگوی نظریه داس، ناگلیری و کربای است.
واحد کارکرد
سوم
دوم
اول
ترتیب
تبیششس
شکل۲-۵.
همانگونه که در شکل ملاحظه می کنید، در هر یک از مراحل سطوح خاصی از مغز فعال است. اولین مرحله، توجه به برانگیختگی است که موجب ورود اطلاعات به سیستم پردازش می شود. در دومین مرحله، اطلاعات پردازش می شوند. یکی از ویژگی های کلیدی این نظریه، در نظر گرفتن دو نوع پردازش (متوالی و همزمان) است. در پردازش همزمان، اطلاعات به صورت کلی و یکپارچه پردازش می شوند. ماده هایی که برای ارزیابی این نوع پردازش طراحی می شوند عبارتند از: درک معنای کلامی، استدلال ریاضی و روابط فضایی. در پردازش متوالی، اطلاعات به صورت زنجیره ای پردازش می شوند. ماده هایی که برای ارزیابی این نوع پردازش طراحی می شوند، عبارتند از: هجی کردن و حافظه کوتاه مدت. سومین مرحله، مستلزم طراحی است. این مرحله در سایر نظریه ها با عنوان کارکردهای اجرایی مطرح شده و شامل نظارت، ارزشیابی و راهنمایی است. داس، ناگلیری و کربای (۱۹۹۴)، طراحی را از مبانی هوش انسان تلقی کرده اند.
رابطه آزمون ها و نظریه های هوش
بیشتر آزمون های هوش، بر نظریه هایی که تاکنون از آن یاد کردیم، مبتنی اند و هر کدام ویژگی های مشترکی دارند. از اجرای آزمون هایی که با تکیه بر نظریه های کلاسیک تهیه شده اند، اغلب یک نمره اصلی، یا کلی و تعدادی نمره فرعی حاصل می شود. نمره کلی، در واقع معرف عامل (g) و نمره های فرعی، معرف عوامل گروهی است. عوامل گروهی به طور معمول، کلامی، غیرکلامی، فضایی، حافظه و عددی یا کمی نامیده میشوند.
تاثیر الگوهای پردازش اطلاعات بر طراحی آزمون های هوش، به اندازه نظریه های کلاسیک نبوده است. اگر چه فعالیت های استرنبرگ، گاردنر، جنسن و دیگران مورد توجه قرار گرفته اند، ولی هیچ کدام تاثیر عملی چندانی بر آزمونهای هوش بر جای نگذاشتهاند. شاید این مسئله را بتوان به فقدان همبستگی زیاد میان نمره های هوش و تکالیف مربوط به پردازش شناختی نسبت داد.
نظریه های تحولی هوش نیز تاثیر چندانی در اندازه گیری توانایی های ذهنی نداشته اند. اگر چه کارهای پیاژه بر روان شناسی تحولی تا مدتها تاثیر زیادی داشت، ولی بر آزمونگری و طراحی آزمونهای هوش تاثیر اندکی داشته و تکالیف پیاژه همچنان به آزمایشگاه های روان شناسی محدود شده است. علاوه بر اینها، در کاربرد آزمون های هوش باید به تفاوت های گروهی، جنسیتی، سنی، نژادی و اقتصادی- اجتماعی توجه کافی مبذول شود، چرا که این متغیرها در تفسیر نتایج نقش بسیاری دارند.

مدل­هایی که در این فصل مورد بحث قرار گرفته­اند عبارتند از: مدل گاز فرمی، مدل پوسته­­ای، مدل جمعی و مدل شبه کوارکی. علاوه بر اینها متدهای دیگری برای به دست آوردن بعضی خواص هسته­ها مورد استفاده قرار گرفته است، که می­توان از محاسبات مربوط به کشش سطحی هسته­ها نام برد. از کارهای انجام شده در این راستا می­توان به منابع [۱۴-۲۲] اشاره کرد. در مدل آلفا ذره­ای سعی شده است که هسته را مرکب از ذرات آلفا در نظر بگیرند [۲۳ و ۲۴] تا بتوانند برخی خصوصیات هسته را توضیح دهند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۲- مدل گاز فرمی^[۱۹]
یک سیستم شامل تعدادی از نوترون­ها وپروتون­ها که در یک جعبه مکعبی به طول a قرار دارند را در نظر می­گیریم. معادله شرودینگر برای یک تک ذره که در این جعبه قرار دارد به صورت زیر است.
(۳-۱)
با اعمال شرط مرزی، سد پتانسیل بی­نهایت در دیواره­ های جعبه، تابع موج در مرز برابر صفر خواهد شد، . مرز تابع جایی است که یکی از حالات زیر اتفاق بیفتد.
(۳-۲)
عمل دیواره­ های جعبه در واقع جایگزین میانگین برهم­کنش بین نوکلئون­هاست. با تنظیم اندازه جعبه می­توان به چگالی نوکلئون­ها در هسته رسید. حل معادله (۳-۱) با شرایط مرزی داده شده برابر است با:
(۳-۳)
در اینجا روابط زیر برقرار است.
(۳-۴)
در اینجا ، و همگی اعداد صحیح مثبت هستند و A ثابت بهنجارش است. (اعداد صحیح منفی به جواب یکسان با معادله (۳-۳) ختم خواهند شد.) هر مجموعه از اعداد صحیح یک جواب متناظر با انرژی زیر به دست خواهد آورد.
(۳-۵)
این معادله به همراه محدودیت­هایی که معادله (۳-۴) بر روی مقادیر ، و قرار می­دهد نمایانگر کوانتیزه شدن یک ذره در جعبه خواهد شد. از معادله (۳-۵) آشکار است که تکانه (تقسیم بر ) یک ذره در جعبه است.
بنابر اصل طرد پائولی هر حالت می ­تواند با چهار نوکلئون پر شود. دو پروتون با اسپین­های مختلف و دو نوترون با اسپین­های متفاوت. کمترین انرژی هسته با پر شدن پایین­ترین ترازهای انرژی جعبه به دست می ­آید. مقدار این انرژی بستگی به تعداد حالت­های در دسترس دارد.
با در نظر گرفتن فضای تکانه k به خاطر رابطه (۳-۴)، به ازای هر عنصر حجم مکعبی با طول (و حجم ) در این فضا تنها یک نقطه وجود دارد که یک جواب به فرم معادله (۳-۳) برای معادله (۳-۱) وجود دارد. تعداد حالت­های مجاز ، با اندازه k بین k و با رابطه زیر داده می­ شود.
(۳-۶)
در این رابطه حجم پوسته کروی در فضای تکانه با شعاع­های k و است؛ تنها یک هشتم از این پوسته در نظر گرفته شده است، چون ، و تنها مقادیر مثبت را اختیار می­ کنند. حجم فضای تکانه­ای است که هر حالت می ­تواند اشغال کند. شکل (۳-۱) تعداد حالت­های مجاز تا انرژی با رابطه زیر بیان می­ شود.
(۳-۷)
شکل (۳-۱): هر نقطه در محل تقاطع خطوط نماینده یک زوج مجاز است. به منظور یافتن تعداد زوج­های مجاز بین و ، تعداد نقطه­های بین دو کمان دایروی مشخص شده در شکل را می­شماریم. معادله (۳-۶) به طریق مشابه اما در سه بعد به دست آمده است.
چون هر حالت تکانه، براساس اصل طرد پائولی، دو پروتون و دو نوترون را در خود جای دهد. می­خواهیم پایین­ترین سطح انرژی A نوکلئون که برهم­کنشی با همدیگر ندارند، و در یک جعبه به طول a قرار دارند را حساب کنیم. پایین­ترین سطح انرژی هنگامی است که تعداد پروتون­ها و نوترون­ها با هم برابر باشد. بیشترین تکانه خطی با بهره گرفتن از رابطه بالا به دست می ­آید.
(۳-۸)
در اینجا حجم جعبه است. نتیجه­ای که از این رابطه به دست می ­آید این است که تکانه بالاترین حالت اشغال شده تنها به چگالی نوکلئون­ها، ، در جعبه بستگی دارد.
(۳-۹)
ما برهم­کنش بین نوکلئون­ها را نادیده گرفتیم (بجز در حالتی که چگالی را تعیین می­کرد، که از طریق دیوارهای جعبه اعمال شد). با این محدودیت، توزیع تکانه در واحد حجم در فضای تکانه، تابع پله­ای است، با یک مقدار ثابت محدود هنگامی که و برابر با صفر خواهد بود هنگامی که ، شکل (۳-۱). این توزیع تکانه تحت عنوان توزیع فرمی نامیده شده است. در آزمایشات پراکندگی انرژی بالا می­توان توزیع تکانه نوکلئون­ها در هسته­ها را اندازه ­گیری کرد، که نتیجه چنین آزمایشاتی عدم وجود تابع پله­ای به ازای می­باشد، اما احتمال یافتن نوکلئونی با تکانه سریعاً با k کاهش می­یابد.
N(k)
k_F
k
شکل (۳-۲): توزیع تکانه نوکلئون­ها در حالت پایه گاز فرمی. تکانه فرمی و برابر با تعداد حالت­هایی که تکانه بین و دارند.
با بهره گرفتن از مقدار مشاهده شده چگالی هسته­ها، ، که عملاً برای هسته­های با ثابت است، مقدار و را به دست می­آوریم.
(۳-۱۰)
و به ترتیب تکانه فرمی و انرژی فرمی مدل گاز تبهگن است. متوسط انرژی جنبشی فرمیون­های داخل جعبه کمتر از است و با در نظر گرفتن چگالی مشاهده شده هسته­ها از رابطه زیر به دست می ­آید.
(۳-۱۱)
همچنین مناسب است که شعاع هسته­ها را با بهره گرفتن از رابطه به دست آوریم. از آنجایی که چگالی مشاهده شده هسته­ها تقریباً از عدد جرمی آنها مستقل است، رابطه زیر به دست می ­آید.
(۳-۱۲)
با مقدار مشاهده شده چگالی هسته­ها شعاع هسته­ها به دست می ­آید و در نتیجه:
(۳-۱۳)
راه­های گوناگونی برای محاسبه شعاع هسته­ها وجود دارد، چون هسته­ها مرز پله­ای ندارند، بلکه چگالی هسته­ها تقریباً به صورت هموار به صفر می­ کند، معادله (۳-۱۳) نمایانگر شعاع کره­ای است که همه نوکلئون­ها را در بر بگیرد.
با توجه به رابطه (۳-۶) و شکل (۳-۱ ) می­بینیم که به ازای هر مقدار ، به عنوان نمونه، نباید حالت­هایی را بشماریم که ، زیرا در این حالت­ها تابع موج صفر است. تعداد این چنین حالاتی که در عنصر دایروی سطحی و شعاع k قرار دارد برابر است. بنابراین تعداد حالات­های مجاز بین k و برابر است با:
(۳-۱۴)
که در اینجا سطح مکعب دربرگیرنده گاز فرمی است. چون بر حسب نسبت نوشته شده است، برای هسته با هر شکلی معتبر است. می­توان نشان داد که در واقع تابعی از نسبت است. با بهره گرفتن از این رابطه می­توان انرژی هسته را به دست آورد.
(۳-۱۵)
در اینجا و . در این مدل را در واقع ضریب جمله حجمی و را ضریب جمله سطحی در رابطه انرژی بستگی هسته­ها می­دانند.

برای شعاع هسته رابطه برقرار است. و چگالی هسته است. بنابراین و بنابراین ضریب جمله سطحی در رابطه انرژی بستگی بدست می ­آید.
(۳-۱۶)
با جایگزینی مقدار انرژی فرمی، از رابطه (۳-۱۱)، در این رابطه و استفاده از مقدار مشاهده شده چگالی هسته­ها انرژی سطحی برابر با به دست می ­آید؛ که قابل مقایسه با مقدار فرمول نیمه تجربی جرم است (یعنی ).
چندان معقول به نظر نمی­رسد که چگالی هسته­ها را به صورت یک تابع پله­ای که در شکل (۳-۲) نشان داده شده در نظر بگیریم بلکه بهتر است آن را مانند شکل (۳-۳) در نظر بگیریم که با رابطه زیر بیان می­ شود.
(۳-۱۷)
در این صورت تا اولین مرتبه خواهیم داشت.
(۳-۱۸)
از طرف دیگر چگالی متوسط با رابطه زیر بدست می ­آید.
(۳-۱۹)
طرف چب معادله (۳-۱۸) تا اولین مرتبه مستقل از است بنابراین مقدار t برابر خواهد بود با: . مقدار تجربی ضخامت پوست هسته­ها، فاصله­ای است که چگالی هسته­ها از تا چگالی قسمت ثابت تغییر می­ کند. با این تعریف ضخامت پوست برابر می­ شود. اندازه ­گیری ضخامت پوست هسته­ها مقدار را می­دهد که با مقدار به دست آمده با مدل گاز فرمی قابل مقایسه است. البته اگر تابع چگالی به صورت هموارتر تعریف شود. مقدار به دست آمده بهتر خواهد شد [۲۵].

ایمنی جاده ها در کنار پیشرفت شبکه های حمل و نقل در درجه بالای اهمیت قرار دارند یعنی قبل از گسترش شبکه های ارتباطی باید اقدامات عملی را در جهت کاهش حوادث جاده ای از نظر فنی اجرا نمود. این امر با درک اینکه عامل اصلی اتفاقات یا خطرات (انسانی- طبیعی- مدیریتی) مشاهده شده چه هستند، حذف یا کاهش آنها تحقق می یابد.
این پژوهش عامل اصلی بروز تصادفات محور اردبیل- مغان را در گام نخست مسایل کیفی و فنی جاده تشخیص داده و به گمان مصاحبه شوندگان پیچ های خطرناک مسیر، عرض کم راه، کیفیت راه و نبود یا کمبودعلائم کافی دلیل عمده سوانح محور مذکور می باشد. موقعیت جغرافیایی و اقلیمی خاص مسیر مغان به گونه ای بوده که در طراحی و احداث جاده و فضای هندسی آن تاثیر منفی داشته است. بطوری که ناهمواری ها، شیب های تند، پیچ های خطرناک و دید ناکافی را به همراه داشته است . علاوه بر آن نقص های فنی جاده از قبیل عرض کم راه، علایم ناکافی و غیر استاندارد، ویژگی هندسی راه و کیفیت آسفالت توانسته در زیر مجموعه عامل جاده بروز سوانح رانندگی را تشدید کند.
در طول مسیر و خاصاٌ در گذرگاههای خطر زا علایم اخطاردهنده در حد بسیار پایینی است ، تعداد اندک کنار گذرها مشهود می باشد.عرض کم راه و عمدتاً در گردنه اصلی مسیر ضریب وقوع سانحه را بالا برده است. مسئله کیفیت جاده که اساساً بر اثر استهلاک، مواد اولیه نامناسب و پی ریزی غیراصولی دچار افت شدید شده و از طرف دیگر نامرغوب بودن آسفالت و لایه لایه شدن سطح جاده و ایجاد دست اندازهای بیش از حد متعارف، رانندگی در این مسیر را پرریسک قلمداد نموده است.
در رتبه دوم عنصر اثرگذار ، عوامل انسانی قرار دارند که به اعتقاد مصاحبه شوندگان سبقت و سرعت غیر مجاز، خستگی و خواب آلودگی راننده، انحراف به چپ، عدم رعایت حق تقدم ، عدم رعایت فاصله طولی ، عجله وشتاب بی مورد، حرکت با دنده عقب ، فرهنگ و شیوه رانندگی نادرست ، حواس پرتی ،مشغله ذهنی و صحبت با تلفن همراه نقش تعیین کننده ای را در بروز تصادفات محور مذکور داشته است. آنچه در زیر مجموعه متغیر های انسانی بیشتر تاکید شده و در گزارش های کارشناسان و ماموران راهنمایی و رانندگی و صورت سوانح مسیر به کرات آمده تاثیر بارز سرعت و سبقت غیر مجاز وانحراف به چپ در بروز تصادفات بوده است . بطوری که در این پژوهش هم دو عامل سرعت و سبقت غیر مجاز فارغ از گروه بندی ها در فهرست نخست عوامل تاثیرگذر محور یادشده قرار دارند. این دو عنصر شدیداً محور یاد شده را به مسیر پرحادثه و پر خطر برای کاربران تبدیل نموده است. کنترل و مهار این دو عنصر ویرانگر به تنهایی می تواند سبب کاهش وقوع تصادفات و سوانح جاده ای محور اردبیل- مغان گردد. هر چندکه بنا به یافته های تحقیق از دیگر عوامل مثل فرهنگ نادرست رانندگی و عجله و شتاب و سایر عناصر نیز نباید غافل شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

عوامل فنی و کیفی خودرو براساس یافته ها در جایگاه سوم قرار دارند. بنا بر نظر مصاحبه شوندگان عناصر مرتبط با خودرو همانند نوع وسیله نقلیه ، فرسوده بودن خودرو، فرسوده بودن لاستیک خودرو ، نقص فنی خودرو ، عدم تنظیم باد لاستیک های خودرو و عدم رعایت استاندارد ها توسط خودروساز در وقوع تصادفات اثر دارند. برخی از این عوامل مستقیماً به بی توجهی و سهل انگاری شخص راننده مربوط است همانند فرسوده بودن خودرو، فرسوده بودن لاستیک خودرو ، نقص فنی خودرو ، عدم تنظیم باد لاستیک های خودرو که بی شک شخص راننده مسبب بوجود آمدن آن و زمینه ساز حادثه تلقی می شود. بخشی از عوامل فوق هم بیشتر به خودرسازها ارتباط دارداز قبیل عدم رعایت استاندارد ها توسط خودرو ساز ، نوع و کیفیت وسیله نقلیه که بدیهی است برطرف نمودن نقص های این چنینی به مدیریت درست صنعت خودرو و سیاست گذاری های کلان آنها بر می گردد.
در نهایت عوامل محیطی و طبیعی در رده نهایی قرار دارند. هر چند که این عوامل اقلیمی بوده و خارج از کنترل کاربران می باشد ولی امروزه با پیدایش و عرضه تکنولوژی های نوین راهداری می توان ضریب تاثیرگذاری منفی آنها را به حداقل رساند.
۵-۳- محدودیت پژوهش :
محدودیت اصلی تحقیق حاضر، نبود اطلاعات و داده های ثبتی کافی و با جامعیت لازم برای یک دوره زمانی بلندمدت است. برخی اطلاعات و اسناد موجود حالت محرمانه داشته و لزوماً دسترسی به آن امکان پذیر نبوده و یا در صورت دسترسی انتشار آن مجاز تشخیص داده نشده است. همچنین محدودیت خود پرسشنامه و بسنده نمودن آن به تعداد سوالات محدود ولی استاندارد بدلیل تمایل ذاتی مصاحبه شوندهها به تکمیل آنی و سریع تر از دیگر موارد محدود کننده می باشد.
۵-۴- پیشنهادها
اعتقاد بر این است که با مطالعه و بررسی های علمی و ارائه راه کارهای اجرایی می توان به کاهش تصادفات کمک موثری نمود و از این طریق جان هزاران انسان را نجات داد و از هدر رفت منابع جلوگیری کرد. به همین منظور پیشنهادهای حاصل از تجزیه و تحلیل و بررسی نتایج پژوهش به ترتیب اهمیت و عوامل مطروحه در ادامه ارائه می شود:
پیشنهادات برای وزارت راه وشهر سازی:
– تعریض جاده یا حداقل تعریض گردنه ها و مسیر های پرخطر مخصوصاً محدوده رضی تا تقاطع سه راهی مشکین شهر ،یکی از مهمترین عوامل موثر در کاهش تصادفات به حساب می آید.
– پیچ بری گردنه ها و گذرگاه ها(محدوده رضی به گرمی بعداز تقاطع جاده فرعی مشگین شهر و بعد از روستای عالیشان سویی و….) برای رفع مشکلات دید رانندگان در طول رانندگی اکیدا توصیه می شود.
– نصب علائم راهنمایی و رانندگی و هشداردهنده درنقاط حادثه خیز که به شدت فقدان ان محسوس است.
– خط کشی منظم جاده های ارتباطی در منطقه مورد مطالعه و مخصوصا در مبادی ورودی و خروجی شهرها و جاده اصلی در اولین راهداری قرار گیرد.
– نصب تابلوهای هوشمند تعیین محدودیت سرعت(درمسیر سه راهی امیر کندی تا برزند) برای فراهم کردن امکان اعمال تغییرات سرعت مجاز در شرایط جوی مختلف بدلیل تغییرات جوی مداوم استان اردبیل ضرورت دارد.
نصب تجهیزات روشنائی در سرتاسر مسیرهای پرحادثه (مسیر سه راهی امیر کندی تا برزند)به نحوی که تمام طول آن را پوشش داده و موجب تقویت وسعت و دقت دید رانندگان شود.
پیشنهادات برای پلیس راه
– نصب دوربین های مداربسته در نقاط حادثه خیر و پرتردد به ویژه مسیر های اصلی آم به منظور اعمال نظارت و کنترل مستقیم پلیس بر رویدادهای ترافیکی محل از اهمیت زیادی برخوردار است.
-برای کاهش ضریب خطای عامل انسانی حضور پلیس راه در بخش هایی از جاده قبل از نقاط حادثه خیز ضرورت دارد.
– نصب دستگاه GPS (موقعیت یاب ماهواره ای) روی کلیه خودروهای ناوگان عمومی حمل مسافر اعم از اتوبوس، مینی بوس و سواری که روزانه در مسیر تردد می کنند به منظور کنترل الکترونیکی عملکرد رانندگان خاصاً در جهت تقلیل سرعت و سبقت غیرمجاز که آفت اصلی سلامتی و ایمنی مسیر است.
– تعیین مجازات سنگین برای مرتکبان تخلف سرعت و سبقت غیرمجاز از طریق اعمال جریمه تصاعدی و ثبت در سوابق تخلفاتی رانندگان و توقیف خودرو .
– آموزش و اطلاع رسانی کاربران ترافیکی از مفاد ماده «۴» قانون ایمنی راه ها و راه آهن.
– برگزاری کلاس های آموزشی برای آن دسته از رانندگان شرکت های مسافربری و باربری و رانندگان سرویس کارخانجات، شرکت ها و مانند آن که از مسیر مذکور تردد دایمی دارند با سرفصل های آموزشی ویژه.
– مستند سازی حوادث تلخ رانندگی مسیر از طریق عکسبرداری و فیلمبرداری و پخش آن در کلاس های متشکله برای رانندگان ناوگان عمومی توسط کارشناسان خبره.
– الزامی کردن طی دوره ویژه آموزشی برای متقاضیان اخذ دفترچه مدت کار و بازرسی سرعت و دفترچه کار برای رانندگان مسافری و باری به منظور ارائه مطالب قید شده در ردیف ها به آنان.
– تعیین محدوده مجاز برای تردد ادوات کشاورزی و عبور احشام و اعمال انضباط موثر
– اعمال کنترل ها و بازدیدهای فنی مداوم بر خودروهای عمومی و ضابطه مند نمودن صدور معاینه فنی خودروها
– نظارت بهتر بر فعالیت مسافربرهای سواری زردرنگ و ثبت سرعت و کنترل دقیق تخلفات و سخت گیری در اعمال انضباط مقرر در قوانین برای متخلفین.
-نظارت دقیق برآموزشگاه های رانندگی درخصوص صدور گواهینامه
پیشنهاد برای پژوهشگران
-انجام پژوهش در خصوص ضرروزیان وارده متاثر از سانحه تصادف(مالی ،جانی،روحی)
-تحقیق درخصوص علل فوت مصدومین حوادث جاده ای از بعد، فوت درصحنه تصادف یا حین انتقال به بیمارستان ویا دربیمارستان
-دربررسی های آتی وزن نسبی هریک از عوامل موجود درتحقیق با توجه به گرایش به تخلف یا تصادف درنظر گرفته شود.
پیشنهاد برای مراکز بیمه ای
-سرمایه گذاری درپروژه های تحقیقاتی درخصوص شناسایی علل تصادف ،نقاط حادثه خیز، به منظور پیشگیری از تصادف
-مشارکت وسرمایه گذاری در حذف پیچ های خطر ناک، اصلاح نقاط حادثه خیز ،ایجاد کنار گذرها ،زیر گذر ها درجهت کاهش تصادفات به جای پرداخت خسارت حاصل از تصادفکه هزینه کمتری داشته ونرخ بازگشت سرمایه بیشتری دارد.
فهرست منابع
آیتی ا. ۱۳۸۸٫ هزینه تصادفات(تئوری وکاربرد). پژوهشکده حمل ونقل وزارت راه وترابری.
آیتی ا. ۱۳۸۷٫ محاسبه هزینه های آسیب به وسایل نقلیه درتصادفات جاده ای ایران در سال۱۳۸۳٫ پژوهشنامه حمل ونقل ، ۱: ۱۴٫
آقا محمد ن. ۱۳۸۴٫ راه وایمنی وترافیک. تهران، دانشگاه علم وصنعت ایران
استیسی ن. ۱۳۷۸٫ مارگرت استیسی ترجمه علی اکبر عادلی، انتشارات ماهنامه صنعت حمل و نقل.
– اسد امرجی م. ۱۳۸۴٫ ارائه مدلی برای پیشگیری یا کاهش حوادث ریزش در جاده های کوهستانی. به راهنمایی محمود صفارزاده، دانشگده فنی و مهندسی دانشگاه تربیت مدرس، زمستان.
اسماعیلی ع- ر. ۱۳۸۷٫ رساله دکترای «طراحی و تدوین الگوی راهبردی توسعه فرهنگ ترافیک ایران»، دانشگاه امام حسین.
بهروزی ک. ۱۳۹۱٫ دائره المعارف مهندسی ترافیک، چاپ اول، تهران: انتشارات مجد.
پاک گوهر ع- ر. ۱۳۸۶٫ «گزارش بررسی علل و عوامل موثر بر کاهش تصادفات ترافیکی براساس رگرسیون CART, LR. دفتر تحقیقات کاربردی پلیس راهور ناجا.
پاک گوهر ع- ر؛ صادقی کیا ع. ۱۳۸۷٫ تحلیل داده های آماری تصادفات رانندگی به وسیله درخت تصمیم. ۳(۸):۲۷-۴۶٫
پدن م، ریچارد ا، دیوید ا، دینش م، ادنان ا. حیدر، اوا ج، کولین م. ۱۳۸۵٫ گزارش جهانی پیشگیری از حوادث ترافیکی راه ها. ترجمه محمد هادی ناصح، مهران ستوده و جمشید کرمانچی، تهران: انتشارات تندیس.
پیوندی پ، نصیری ا، عموزاده ع. ۱۳۸۴٫ بررسی تحلیل حوادث رانندگی مدیریت شده توسط هلال احمر استان سمنان و مقایسه آن با کل تلفات در سال ۸۳، مجموعه مقالات نخستین کنفرانس بین المللی حوادث رانندگی و جاده ای، دانشگاه تهران.
حبیبی نوخندان م، عزیزی ق. ۱۳۸۳٫ آب و هوا و ایمنی جاده های کوهستانی ایران، (مطالعه موردی: جاده هراز و فیروزکوه). رساله دکتری در رشته اقلیم شناسی، به راهنمایی قاسم عزیزی، دانشگاه تهران.

%۱۵

%۱۰

۹۸۰/۶۰

۹۸۰/۶۰

۹۸۰/۶۰

۰

۹۸۰/۶۰

۹۸۰/۶۰

۹۸۰/۶۰

۵/۰

۹۸۰/۶۰

۹۸۰/۶۰

۹۸۰/۶۰

۱

۹۸۰/۶۰

۶۰۱/۶۱

۶۰۱/۶۱

۲

۹۸۰/۶۰

۲۲۱/۶۲

۰۸۳/۶۴

۱۰

۶۰۱/۶۱

۲۲۱/۶۲

۰۸۳/۶۴

۱۰۰

با توجه به نتایج فوق، هرچه ضریب نفوذ واحد حرارتی بیشتر و هزینه بهره ­برداری آن کمتر باشد قیمت فروش پیشنهادی به مصرف­ کنندگان کاهش بیشتری خواهد داشت.
شکل (۴-۵) و (۴-۶) مقدار توان خریداری شده از بازار اشتراکی را به ازاء و در غیاب واحد تولید حرارتی نشان می­دهد. در حالت بدون ریسک، یعنی ، بیشتر توان از طریق بازار اشتراکی تأمین می­ شود. همانطور که از جدول (۴-۳۰) دیده می­ شود فقط قراردادهای پیک ماهانه ۱ و پیک فصلی ۳ و ۴ استفاده می­ شود و هیچ قرارداد پایه­ای امضاء نمی­ شود. با در نظر گرفتن ریسک، یعنی ، مقدار توان کلی خریداری شده از بازار اشتراکی نسبت به حالت بدون ریسک کاهش می­یابد. این تأثیر رابطه مستقیمی با افزایش قیمت فروش پیشنهادی به مصرف­ کنندگان به ازاء افزایش دارد. افزایش قیمت فروش همراه با شکل منحنی قیمت فروش پیشنهادی نشان داده شده در شکل (۴-۲) منجر به کاهش در تقاضای کلی تأمین شده توسط خرده­فروش می­ شود. علاوه­براین، با در نظر گرفتن ریسک (افزایش ) توان قراردادشده از طریق قرارداد آینده افزایش می­یابد.

شکل (۴- ۵): مقدار توان خریداری شده از بازار اشتراکی در غیاب واحد تولید حرارتی و به ازاء

شکل (۴-۶): مقدار توان خریداری شده از بازار اشتراکی در غیاب واحد تولید حرارتی و به ازاء
شکل (۴-۷)-(۴-۹) مقدار توان خریداری شده از بازار اشتراکی را به ازاء و در حضور واحد تولید حرارتی با هزینه بهره ­برداری ۵۰، ۷۰ و ۱۰۰ دلار بر مگاوات ساعت و به ازاء ضریب نفوذ ۱۰% برای واحد حرارتی نشان می­دهد. همانطور که مشاهده می­ شود، با وارد کردن واحد تولید حرارتی و با در نظر گرفتن ریسک ( )، توان خریداری شده از بازار اشتراکی کاهش می­یابد. به دلیل پایین بودن هزینه بهره ­برداری در سه حالت، نمودارهای شکل­های (۴-۷)-(۴-۹) با یکدیگر مشابه می­باشند. شبیه­سازی­ها نشان می­دهد به ازاء افزایش هزینه بهره ­برداری و برای هزینه­ های بهره ­برداری بیشتر از ۳۰۰ دلار بر مگاوات ساعت توان خریداری شده از بازار اشتراکی در حضور واحد تولید حرارتی تغییرات زیادی خواهد داشت.

(الف) (ب)

فال بد ونیک ، در بینبسیاری از ملت ها انواع گوناگون است ، چون : کف بینی ، شانه بینی ، ماسه بندی و… از قدیم رواج داشته است و عموم مردم در مواقع دودلی ، نگران فال می گیرند.
فال نیک ( مُروا): «مُروا درلغت به معنی فال نیک و تفأل خیر معنا شده است.»( معین، ذیل واژه مُروا)
فال بد (تطیّر یا مُرغوا ):تطیّر، مترادف فال بد است. این واژه عربی است. واژه‌ی «تَطیُّر» از ریشه‌ی«طیر» (پرنده) گرفته شده است و به معنای فال زدن به پرندگان است، ولى بعدها درباره‌ی هر چیزى که با آن فال نیک یا فال بد بزنند به‌ کاررفته است (تفاؤل و تشاؤم). ( راغب اصفهانی،۱۴۱۲، ج۲: ۵۲۸) تا این‌که پس از گذشت زمان غالباً در تشاؤم به‌کار رفت و مترادف آن شد؛ یعنی تنها در مورد چیزهایی به‌کار برده شد، که انسان‌ها آنها را اسباب بدی می‌پنداشتند. و به معنای بدبختی و شوم به‌کار رفته است؛ بدبختی و عقوبتی که خداوند در برابر اعمال بدکفّار و مشرکان تدارک دیده است.(همان ،۵۲۹)رابـطه‌ی بین تَطَیُّـر وطیر ونـحوه‌ی اشتقاق تَطَیُّر از
طَیر را این چنین شرح داده‌اند: عرب به مرغان فال می‌زدند، و اعراب به آن را «زَجر» می‌نامیدند، و چون به سفر می‌رفتند، و در راه به آن برمی‌خوردند، کارى می‌کردند که آن را از خود دور کنند، اگر از طرف چپ ایشان به طرف راستشان پرواز می‌کرد آن را به فال نیک می‌گرفتند، واگر از طرف راست ایشان به سوى چپ‏شان می‌پرید آن را شوم دانسته و به فال بد می‌گرفتند، به همین جهت فال بد را تطیّر نامیدند.( زمخشری ، ۱۴۰۷ ج۳: ۳۷۱)
زَجر : مترادف تَطَیُّر است، فال گویی کردن به مرغان و بانگ زدن برآنها ، فال به مرغ کردن و عیافت و فاگیری از پرنده است. بدین گونه که سنگی بسوی پرنده می افکنند، و یا برآن، بانگ می زنند. پس اگر پرنده بسوی راست بپرد، از آن فال نیک و اگر به سمت چپ، بپرد فال بد می گیرند. واز بین پرندگان، کلاغ را ابو زاجر می نامند. غیبگویی زجر، در قدیم معتقدانی داشته در کلده ومصر رایج بوده و از آنجا به یونان و از مردم یونان، به رومیان رسیده در یونان، و روم بیشتر به یکی از جهات اربعه فال می گرفتند. غیب گویان یونانی ( هنگام پیشگویی، وقایع آینده، خود را بسوی شمال و رومیان روی بسوی جنوب، می کردند ، مردم مشرق، بیشتر نشانی های خوشبختی و رفاهیت می دیدند ودر باختر ، نشانی های برخلاف آن می­دیدند و آن را شوم می­دانستند، و فال بد می­زدند. دانش زَجر وپیشگویی بر پایۀ پریدن و آوای پرندگان، درخشیدن برق، یا دیگرحوادث مهم جوی مانند: اقسام بادها، خسوف، کسوف و نیز سمت پرش پرندگان و نیز خواندن خروس و یا خوردن پرنده، تخمی که در قفس گذارده باشد. بسیاری از حوادث خُرد وناچیز رانیز به فال بد می گرفتند، ونشانه شومی می دانستند. مانند: عطسه، دچار اندوه و دلتنگی ناگهانی شدن، ریختن نمک برخوان و یا باده برجامه و… ( معین، ذیل واژه ی زَجر)
فال بد مورد تأئید دین اسلام نیست. چنانکه در آیه هایی از قرآن مجید این فال های بد، ردّ شده است:
درآیۀ ۴۷ سورۀ « نمل» کلام خدا آمده­است: « قالُوا اطَّیّرَنا بِکَ وَ بِمَن مَعَکَ قالَ طآئِرُکُم عِندِ اللهِ بِل اَنتُم قِومٌ تُفتَنُونَ.»آن کافران گفتند، که ما به وجود تو و پیروانت فال بد می­زنیم صالح گفت: این فال بد شما نزد خدا معلوم است، که شما خود موجب این امتحان وابتلاء شده اید. (قرآن ،۱۳۸۶: ۴۳۶)ودرآیۀ ۱۹ سوره «یس» قرآن کریم واژۀ « طائر» به معنی فال بد آمده­است : «قالُوا طآئرُکُم مَعَکُم اَئِن ذُکّرِتُم بَل اَنتُم قَومٌ مُسرِفُونَ.» رسولان گفتند: ای مردم نادان آن فال بدکه می­گوئید، اگر بفهمید ومتذکّر شوید. «جهلی است که» با خود شماست بلکه شما قومی مسرف وپر هوی وهوس هستید.» (همان ، ۵۰۴)ودر سورۀ«اعراف» آیۀ ۱۳۱ پرهیز کردن از فال بد آمده­است:«فَاِذا جاءَ تهُمُ الحَسَنَه ُ قالُوا لَناهذِه وَاِن تُصِبهُم سَیّئَهٌ یَطّیَّروُ ا بِمُوسی وَمَن مَعَه اَلآ اِنّما طائِرُهُم عِندِالله ِ وَلکِنَّ اَکثَرَهُم لایَعلَمُونَ.» پس آنگاه که نیکویى «پیش آمد خوش » به آنها می‌رسید،به شایستگـــــی
خود نسبت می دادند وهرگاه که بدى برآنها می آمد، فال بد، به موسی و همراهانش می­زدند. ظهور موسی واُمتش رافال بد، برخود می­گرفتند. آگاه باشند، که فال بد آنها، نزد خداست. «رنج و سختی که بدیشان رسد از خداست.» لیکن اکثر آنها بدین کار آگاه نیستند.» ( همان : ۱۸۶)
همچنین بعدازآمدن اسلام استخاره «فال گرفتن با قرآن»آنقدرمقدس شدکه مسلمانان برای انجام امورنیک ازاستخاره بهره می بردند. واز تطّیر دوری می­کردند. از رسول گرامی (ص) نقل است که فال راخوش می داشت وامّا تطیّررا خوش نمی داشت.«ما خابَ مَن إِستَخارَولا نَدِمَ.» هرکه از خداخیر جوید نومید نشود وهرکه مشورت کند نادم نگردد .(نهج الفصاحه ،۱۳۵۶: ۵۳۶) چون فال نیک حرکت آفرین و امیدآورنده است، اثر روانی زیادی در انسان دارد، پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) به آن سفارش فرموده‌اند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۳-۱-۱- راه رهایی از فال بد
همانگونه که بیان شد، تطیّر و بدشگونی؛ بیشتر به حالت نفسانی خود افراد بازگشت می‌کند که البتّه برای­نجّات از آن، پیشوایان معصوم(ع) راه‌ حل‌ هایی ارائه داده‌اند:
۱- بی­اعتنایی: امام صادق(ع) می‌فرماید: «اثر فال بد؛ به همان اندازه است که آن‌را می‌پذیری، اگر آن‌را سبک بگیری کم اثر و آسان خواهد بود، و اگر آن را محکم و سخت بگیری پُر اثر و اگر به آن اعتنا نکنی هیچ اثری نخواهد داشت».(کلینی،۱۴۰۷،ج۸: ۱۹۷) براساس این روایت؛ تأثیر تفأل و تَطَیّر مربوط به نفس صاحب آن است، و این‌که فال چیزى نیست، هر چه هست اثر نفس خود آدمى است.(طباطبایی،۱۴۱۷،ج۸: ۷۸) تأثیر یا بی‌تأثیری فال بد، در درون آدمی، پیرو وضعیتی است که انسان در نهاد خود به عنوان زمینه‌ی قبول یا ردّ آن ایجاد کرده است و بستگی به خواست، نوع تلقین و ارزیابی خود شخص دارد.
۲- توکّل برخدا: برای رهایی از عواقب تَطَیُّر و بدشومی باید انسان به خدا توکل­کند. فال بد به کسی ضرر می‌رساند، که از آن بترسد، ولی کسی که از آن هراس و ترسی نداشته باشد و بر خدا توکّل نماید، یقیناً به وی ضرری نخواهد رسید. امام صادق(ع) به نقل از پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «کفاره‌ی فال‏ بد زدن، همان توکّل‏ به خدا است».(کلینی،۱۴۰۷،ج۸ :۱۹۸) زیرا معنای توکّل این است که امر تأثیر را به خدای تعالی ارجاع داد و تنها او را مؤثّر دانست و وقتی این چنین معتقد باشیم، اثری برای فال بد باقی نمی‌ماند تا به ما ضرر و آسیبی برساند.(همان)
۳- دعا: دعا نشان دهندۀ عدم استقلال همه‌ی قدرت‌ها در برابر قدرت پروردگاراست. در دعا توجه به این حقیقت است که اسباب و علل طبیعی هر چه دارند از ناحیه‌ی خداوند دارند و به فرمان او هستند. لذا در روایات متعدد آمده­است که پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) به کسانی که به قلبشان تَطیّر و بدشومی خطور می‌کرد، دعاهایی را می‌آموختند و به این حقیقت آگاهی می‌دادند؛ مانند این‌که، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «هر کس چیز ناملایم و مکروهى را ببیند و به نظرش بدشگون آید بگوید: اللَّهُمَّ لَا یُؤْتِی الْخَیْرَ إِلَّا أَنْتَ وَ لَا یَدْفَعُ السَّیِّئَاتِ إِلَّا أَنْتَ وَ لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِک»؛(طبرسی،۱۴۱۲،ج۱۲: ۳۵۰) خداوندا! جز تو کسى خیر نمی‌دهد و بدی‌ها را کسى جز تو نتواند بر طرف کند، و هیچ نیرو و قدرتی از غیر تو نباشد. امام صادق(ع) در بخشی از دعای مربوط به حج و عمره می‌فرماید: «…اللَّهُمَّ لَا طَیْرَ إِلَّا طَیْرُکَ وَ لَا خَیْرَ إِلَّا َیْرُکَ وَ لَا حَافِظَ غَیْرُکَ»؛ خداوندا! هیچ فال بدى جز به اراده‌ی تو تحقق نمی‌یابد وخیر و نیکى‌ تنها از سوی توست، و هیچ حفظ کننده و نگه‌دارنده‌ای جز تو نیست.( کلینی، ۱۴۰۷، ج۸ : ۱۹۸)
۲-۳- ۲- تنوّع فال درباور اجتماعی
فال گرفتن در اثر احساس نیاز امدادی و شنیدن صدایی خاموش و غیبی است. در زبان فارسی به فال خوش مُروا و به فال بد و ناخوش مُرغوا و صداهای زاغ، کلاغ و جغد را به فال بد می­گرفتند. ( اهور،۱۳۷۲،ج۳: ۱۷۴۶) همچنین به زبان عربی، به فال بد« تطّیر» می گفتند و آنچه که درزبان پارسی از آن یاد می شود و همچنان باقی است، فال و تفأل است.
برای چگونگی انجام فال های شاهنامه، مثنوی و کلیات سعدی تا کنون مستنداتی پیدا نشد. امّا گویا در گذشته های دور مجالس ادبی ازبعضی کتابها برای تفأل استفاده شده­است .
فال شاهنامه – فال مثنوی
فال کلیات سعدی – فال ستارگان
فال قرآن (طغرایا مصحف) – فال حافظ
فال تسبیح – فال شمع
فال چهره یا صورت – فال کف دست یا کف بینی
فال شانه – فال نخود
فال کوزه – فال قهوه
فال چای – فال حباب
فال ماسه.. – فال سنگ
فال ورق – فال ناپلئون
فال اعداد – فال چوب
فال تاروت – فال گلبرگ
فال دندان – فال دیدار
فال مو – فال ظرف
فال نام – فال باران
وسایر فال ها …
فال زدن از روی ستارگان:منجّمان، از روی سعد یا نیک ستارگان نیک یا بد بودن، فال افراد را تعیین می کردند.ابوریحان بیرونی در«التفهیم »آورده است:«ستارگان رااثراست وفعل اندرآن چیزهاکه زیرایشان است ازپذیرندگان. » ( بیرونی، ۱۳۱۶: ۸۵)
ناصر خسرو می نویسد: «صابیان( فرشتگان ) می گفتند خیرات وشرور ونیکی ها و بدیها وابسته به سعد و نحس ستارگان است و این از آن جهت بود که آنان اجرام اسمانی را « احیاً ونطقاً – زندگان –سخنگویان» می دانستند.
مراین افلاک و انجم را نفسی باشد بغایت شرف. و چون نفسی که بغایت شرفست نفس ناطقه است، مراین افلاک و انجم را نفس ناطقه است، و ایشان زندگان و سخنگویانند.» ( ناصر خسرو، ۱۳۶۳ : ۱۳۶)
فال نام : انوری، جهت اغراق در مدح کمالدین مسعود،سعدبودن فال مشتری را از« سعدی و مبارکی نام »ممدوح دانسته است ودر بیتی چنین به نظم کشیده است:
بـه سعی نـام تـوشدفـال مشتری مسعود زعکس روی تــوشدجـرم آفتاب منیر
(انوری، ۱۳۷۶ : ۴۷۱)
زمانه سال ومه از خداز خدمت توجویدنام ستاره روز وشب ازطلعت تـــو گیردفال
(همان، ۲۴۹)
ای بــــه هستی داده گیتی راکــــمــال ملک را فــرخنده هــرروز ازتـــــوفال
(همان،۲۵۰)
بـه نیک طالع و فرخنده روز و فــرّخ فـال بـه سعد اخترومیمون زمـان و خرّم حـال
( همان ، ۲۴۶)
فال اعضای صورت:ابوریحان بیرونی در کتاب «التفهیم» آورده­است؛ ایرانیان به اعضای صورت انسان فال می­زنند به عنوان نمونه:«سربزرگ، نشانه عقل وکیاست است، پیشانی بلند علامت دولت وپیشانی کوتاه، علامت تنگ دستی.» ( بیرونی ،۱۳۱۶: ۳۲۵ )
همچنانکه فال گرفتن ازاعضای صورت در شعر ِ عبیدزاکانی درشعر«عشاقنامه» خویش با دیدن چهره شاد و خرم معشوق از صورتش فال خوش و مبارک می گیرد .