بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

۵۵۷/۰

مدل مستقل

۰۰۰/۰

۰۰۰/۰

۰۰۰/۰

۰۰۰/۰

۰۰۰/۰

۴-۴-۴-۲) مدل تحلیل مسیر دوم :
متغیر مستقل پردازش اطلاعات اجتماعی از ۷ فاکتور زیر تشکیل شده است:
۱) پردازش اطلاعات اجتماعی در احساس اطمینان در مورد افراد جدیدی
۲) پردازش اطلاعات اجتماعی در همسازی آسان با موقعیتهای اجتماعی
۳) پردازش اطلاعات اجتماعی در آسانی به موقعیتها و جلسات جدید
۴) پردازش اطلاعات اجتماعی در به سهولت همراه شدن با سایر افراد
۵) پردازش اطلاعات اجتماعی در شناخت افراد به مدت زمان کوتاه
۶) پردازش اطلاعات اجتماعی در سازگاری به آسانی با افراد جدید
۷) پردازش اطلاعات اجتماعی در گفتگو موضوعات خوبی
حال میخواهیم تأثیر این فاکتورها را بر متغیر وابسته رضایت مشتریان محاسبه کنیم.
شکل(۴-۲): ضرایب رگرسیونی متغیر پردازش اطلاعات اجتماعی
در این شکل ۵۵/۱ نشان دهنده میزان ضریب رگرسیونی میان متغیر پردازش اطلاعات اجتماعی در احساس اطمینان در مورد افراد جدیدی و متغیر رضایت مشتریان است همچنین عدد ۰۶/۳ نیز نشان دهنده واریانس متغیر پردازش اطلاعات اجتماعی در احساس اطمینان در مورد افراد جدیدی، می باشد. سایر مقادیر ارائه شده در شکل فوق را نیز به همین صورت می توان تفسیر کرد.
پردازش اطلاعات اجتماعی در احساس اطمینان در مورد افراد جدیدی را با ، پردازش اطلاعات اجتماعی در همسازی آسان با موقعیتهای اجتماعی را با ، پردازش اطلاعات اجتماعی در آسانی به موقعیتها و جلسات جدید را با ، پردازش اطلاعات اجتماعی در به سهولت همراه شدن با سایر افراد را با ، پردازش اطلاعات اجتماعی در شناخت افراد به مدت زمان کوتاه را با ، پردازش اطلاعات اجتماعی در سازگاری به آسانی با افراد جدید را با ، پردازش اطلاعات اجتماعی در گفتگو موضوعات خوبی را با ، و متغیر وابسته رضایت مشتریان را با نمایش دهیم، با توجه به ضریب رگرسیونی، مدل رگرسیونی خطی برازش داده شده به داده ها، به صورت زیر می باشد:

با بهره گرفتن از این مدل رگرسیونی، هر مقدار مد نظر، از متغیر رضایت مشتریان را می توان با بهره گرفتن از پردازش اطلاعات اجتماعی در احساس اطمینان در مورد افراد جدیدی، پردازش اطلاعات اجتماعی در همسازی آسان با موقعیتهای اجتماعی، پردازش اطلاعات اجتماعی در آسانی به موقعیتها و جلسات جدید، پردازش اطلاعات اجتماعی در به سهولت همراه شدن با سایر افراد، پردازش اطلاعات اجتماعی در شناخت افراد به مدت زمان کوتاه، پردازش اطلاعات اجتماعی در سازگاری به آسانی با افراد جدید، پردازش اطلاعات اجتماعی در گفتگو موضوعات خوبی، پیش بینی کرد.
برای این مدل میزان آماره ، و سطح معنی داری برابر ۰۰۰/۰ است. چون سطح معنی داری از ۰۵/۰ کمتر است نتیجه می گیریم که مدل رگرسیونی برازش داده شده میان متغیرهای مستقل و وابسته معنی دار و مناسب است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حال می خواهیم تعیین کنیم که کدامیک از متغیرهای مستقل دارای بیشترین تأثیر بر متغیر وابسته هستند، برای این منظور ضرایب استاندارد شده متغیرهای مستقل را محاسبه می کنیم، هر متغیری که دارای ضریب استاندارد بیشتری داشته باشد، تأثیر بیشتری بر روی متغیر وابسته دارد.
جدول (۴-۲۰): ضرایب استاندارد مؤلفه های متغیر پردازش اطلاعات اجتماعی

نام مؤلفه و ضرایب استاندارد

رتبه بندی

پردازش اطلاعات اجتماعی در احساس اطمینان در مورد افراد جدیدی

۱۵۳/۰

۷

پردازش اطلاعات اجتماعی در همسازی آسان با موقعیتهای اجتماعی

۴۶۳/۰

۶

پردازش اطلاعات اجتماعی در آسانی به موقعیتها و جلسات جدید

۴۶۶/۰

۵

دانشآموزان اطلاعات را روی کاغ به قصد نشان دادن به معلم مکتوب میکنند و یا اطلاعات مکتوب را روی دیوار مدرسه برای مشاهده دیگران نصب میکنند.

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مقالات، روزنامهها و نوشته کتابها منبع دانش هستند .
متون درسی تنظیم شده است .
دانشآموزان انتخاب محدودی در گزینش منبع دارند .
اهداف کاربردی فناوری معلوم نیست و یا دارای انسجام نیست .
تولیدات فکری مثل گزارشها روی کاغذ نوشته و تمام میشوند.
۱۰-گزارش ها متونی را تشکیل میدهند که پیوندی با تولیدکنندگان آنها ندارند.
دانشآموزان گزارشهای خود را از یکدیگر پنهان میکنند و تنها به معلم اجازه خواندن آن را می دهند.
متنها به خانه آورده میشوند و والدین و دیگران به طور فردی در آن سهیم میشوند.
دانش فقط به یک صورت ارائه می شود.
دانش به صورت خطی ارائه می شود.
دانشآموز در سنین پایین از فناوری استفاده نمیکنند آمادگی استفاده از ابزارهای الکترونیکی را ندارند.
۲-۳-۲ – الگوهای نوین تدریس
در قرن بیست ویکم با خواست روبه رشد و فزاینده کیفیتگرایی، در آموزش وپرورش روبه رو هستیم به همین دلیل به رغم توسعه کمی آموزش رسمی در چند دهه اخیر انتقاداتی بر جنبه های کیفی تعلیم و تربیت وارد آمده است، برخی از این انتقادات دلالت بر وجود دانشآموزان بیانگیزه، فارغ التحصیلان بیعلم معلمان فاقد خلاقیت دارند حتی دانش آموزان سطح بالاتر تحصیلی درحال گذر از مسیر از پیش تعیین شده هستند و در جریان یادگیری فعالیت و تحرک ندارند(اطیایی،۱۳۸۴) از سوی دیگر شرکت نکردن دانش آموزان به طور کامل در فعالیتهای یادگیری به آن معنی است که آنها در جریان یادگیری درگیر نشده اند(آقازاده،۱۳۸۱)
بسیاری از نظریه پردازان معتقدند که در یادگیری دانش آموز باید فعال باشد روسو معتقد است نباید هر چیزی را به صورت آماده در اختیار دانشآموز قرار داد. بلکه او باید نیاز به تلاش را در خود احساس کند.(آرمند،۱۳۷۱)
اصولا برای اجرای هر برنامه آموزشی لازم است که ابتدا چهارچوب و خط مشی کلی فعالیتها مشخص شود سپس روش های اجرا و وسایل و امکانات مورد نیازی برای فعالیت و تحقق هدفهای آموزش تعیین و انتخاب گردند تدریس و یادگیری فعال شامل استفاده از استراتژیها است که زمینه ساز فرصت هایی برای فعالیت و عمل است. تدریس و یادگیری فعال اشاره دارد به فرصتهایی برای ارتباط بین معلم و شاگرد و ارتباط بین خود دانشآموزان با یکدیگر و ارتباط بین دانشآموزان و مواد درسی و دیسیپلینهای آکادمیک. برونر معتقد است که دانستنی ها را نباید به صورت مستقیم در اختیار دانش آموزان قرار داد بلکه باید آنها را با مسئله روبهرو کردن تا خودشان به کشف روابط میان مورد راه حل های آن اقدام کنند.(کدیور ،۱۳۷۲) .
۲-۳-۳- رویکردهای نو در تدریس _ یادگیری
با تحول علم و فناوری و پیدایش نظریههای جدید در یادگیری، رویکردهای جدیدی نسبت به علم و روش های آموختن علوم مطرح شده است. امروزه بیشتر دانشمندان در تعریف علم به مطالعه پدیده ها از طریق مشاهدات معتبر و قابل اطمینان و، تحلیل مشاهدات و تفکر درباره یافتهها و ساختن نظریههایی بر اساس توجیه آنچه مشاهده وتحلیل شده است با هم توافق دارند و بر خلاف گذشته آن را به دو بخش عمده تقسیم میکنند : معرفت علمی و فرایند علمی. معرفت علمی عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات و یافته های منظم و منسجم، مانند حقایق، مفاهیم، اصول، قواعد، نظریهها و مفاهیم کلی مربوط به یکی از رشته های علمی(گانیه ،۱۹۸۵)، فرایند علمی نیز شامل روش علمی و نگرش علمی مربوط به آن است. روش علمی مجموعهای از فنون، مهارتها، شیوه های بررسی و در کل فعالیتهای است که دانشمندان در تولید دانش جدید و بررسی درستی و یا نادرستی دانش موجود از آنها استفاده میکنند، مهارتها و شیوهایی مانند فرضیه سازی و پیشبینی، طراحی تحقیق، کاربرد ابزار، جمعآوری داده ها و تجزیه و تحلیل یافتهها (ماتیوز ،۱۹۹۴). نگرشهای علمی بهعواطفواحساسات درونی دانشمندان نسبت به معارف بشری مربوط میشود که در آن داشتن گرایش مثبت نسبت به علم، رعایت صداقت در جمعآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها، تشخیص خطاها و نارساییها، توجه به اصل تغییرپذیری در علم و انعطاف پذیری در برخورد با حقایق نقش مهمی را ایفا میکند(ماتیو، ۱۹۹۹) نظامهای آموزشی برای بهبود بخشی فعالیتهای مدارس به استانداردها منابعی نیاز دارند که بتنهایی کافی نیستند. معلمان به آگاهی و ادراک مطمئنتری از آنچه تدریس میکنند نیاز دارند (ماتیوز،۱۹۹۴ ) به نظر برونر نظامهای آموزشی به جنبشی نیاز دارند که در آن دقیقا با الزام عمیقتری مشخص شده باشد که به کجا میروند و در آینده به چه نوع انسانهای تربیت شدهای نیاز دارند. در این صورت که متخصصان تعلیم و تربیت میتوانند چهار چوب مشخصی را برای تحول یافتن تعلیم و تربیت تعیین کنند و تمام منابع و نیروی کارآمد و دلسوز را به کار بگیرند. او در بیان اینکه” هر موضوعی را میتوان به هر کودکی در هر سنی، به شکلی مشروع آموخت” روشدیگری را انتخاب میکند و میگوید : حیطه هایدانش به وجود نمیآیند، بلکه ساخته میشوند. هرحیطه از دانش را میتوان در سطوح وسیعی از انتزاع و پیچیدگی به وجود آورد(ماتیوز،۱۹۹۴،به نقلاز شعبانی)
در رویکرد جدید تدریس _ یادگیری دانشآموز هم یادگیرنده محسوب میشود و هم محصول یادگیری؛ یادگیرنده است زیرا دست کم در قسمتی از مطالعات خود دست به اکتشاف میزند. اکتشاف نه به این معنا که محتوای آموزشی را در ساخت شناختی خود جای دهد و وحدت بخشد، بدین معنا که توانایی انتقال دانش کسب شده در موقعیت جدید مساله را توسعه بخشیده وخود پنداری مثبت به عنوان حل کننده مستقل مساله را کسب کرده است. همچنین دانشآموز محصول یادگیری است؛ زیرا نه تنها مفاهیم اصلی و اصول و نظریههای جدید را فهمیده و به مطالعه پدیده های طبیعی واجتماعی بپردازد تا بتواند دلایل و شواهد را از تبلیغات، اطلاعات را از خیالبافی، حقایق را از افسانهها، واقعیت را از فریب و اغفال، نظریه را از عقیده، مشاهده را از استنتاج و باورکردنی را از باور نکردنی تمیز دهد. (ماتیوز،۱۹۹۴،به نقل ازشعبانی ،۱۳۸۶)
۲-۳- ۴- پرورش تفکر، رویکردی جدید در فرایند تدریس _ یادگیری
با تحول مبانی نظری و ماهیت علم، رویکردهای جدیدی در تعیین اهدا ف تربیتی وفرایندآموزش مطرح شده است. یکی از بارزترین رویکردها توجه بهتفکر جدید فرایند تدریس _ یادگیریاست. انیس، لیپمن و پاول ۱۹۸۹ معتقدند که تربیت انسانهای صاحب اندیشه باید نخستین هدف تعلیم و تربیت باشد. به نظر پاول محصول نهایی تعلیم و تربیت باید “ذهن کاوشگر” باشد. اندرسون،۱۹۹۷وهارت،۱۹۸۰ برنقش اساسی جستجوی معنا در شناخت تاکید میورزند و معتقدند دانشآموزان باید به طور فعال تلاش کنند، اطلاعات جدید را با دانسته قبلی خود وحدت بخشند وآنچه را مهم و با ارزش است استنباط و انتخاب کنند و به طور راهبردی درباره یادگیری خود بیندیشند. ارنبرگ، ۱۹۸۵) طراح چندین برنامه مهارت تفکر، برای تدریس تفکر در قالب نیازها و منافع فردی و اجتماعی برعقلانیت تاکید میکند و معتقد است وقتی که دانشآموزان فارغ التحصیل میشوند باید قادر باشند عوامل علمی و اخلاقی هوشمندانه را دنبال کنند و جامعه نیز حق دارد چنین انتظاراتی از اعضای خود داشته باشد. به نظر او این تولیدات، که تنها در سایه تفکر دانشآموزان به دست میآید، باید پایه و اساس برنامه ریزی تمام دروس قرار گیرد؛ زیرا هدف اصلی تعلیموتربیت انتقال دانش آموزان از دنیای خود محور مبتنی برتجربیات شخصی محدود و واقعیات محسوس بات حصیلشده، به دنیایی غنی تر انتزاعیتر است که ارزشها، بینشها و حقایق متعدد و گوناگون را در بردارد. متاسفانه به رغم ارائه نظریههای مختلف درباره ضرورت و تقویت تفکر، همچنان بین نظریه و عمل در این زمینه فاصله بسیاری وجود دارد.
بسیاری از صاحبنظران تربیتی معتقدند فقر تفکر دانشآموزان نتیجه حاکمیت روش های سنتی در مدارس است. (گودلد،۱۹۸۳؛سرانتیک،۱۹۸۱). تحقیقات انجام شده در این زمینه بیانگرآن است که هنوز بسیاری از معلمان بیشترین زمان کلاس خود را صرف ارائه مطالب یا طرح سوالهایی میکنند که صرفا جمعآوری مجدد حقایق ساده علمی را میطلبد و فقط یک درصد از زمان صرف شده در کلاس را به سوالهایی اختصاص میدهند که به پاسخ متفکرانه نیاز دارد(سرانتیک،۱۹۸۳). اغلب معلمان با دادن فرصت اندک برای پاسخگویی به سوالها، دانش آموزان را از ارائه نظرهای متفکرانه دلسرد میکنند.(راو،۱۹۷۴ ؛گال،۱۹۸۴).
(آیزنر،۱۹۸۳) در مقالهای تحت عنوان “نوع مدارسیکه نیاز داریم” مشکلات مدارس امروز را یادآور شده میگوید : در مدارس امروز فقط بر مهارتهای خواندن و نوشتن وحساب کردن تاکید میشود، در حالی که این مهارتها ذاتا دارای ارزش نیستند و در تعلیم و تربیت نهی از فضیلتند. مساله این نیست که دانشآموز میتواند بخواند، بلکه این استکه او چه و چگونه میخواند؟ ارزش مدارس در تربیت انسانهای فرهیخته نهفته است آیزنر معتقد است مدارس باید توانایی تفکر بویژه تفکر منطقی و خلاق دانشآموزان را در آنچه میبینند، میشنوند میخوانند پرورش دهند؛ آنچنان که بتوانند عقاید را از حقایق، سفسطه را از استدلال منطقی و شایستگی را از عدم شایستگی تشخیص دهند؛ بویژه در فرهنگهایی که از هر سو تحت تاثیر اطلاعات مختلف قرار دارند. دانشآموزان باید در مدارس بیاموزند که چگونه یادبگیرند، به عبارت بهتر باید بیاموزند که معمار آموزش و پرورش خود باشند.
دستیابی به چنین مهارتی به ممارست و تمرین در تجزیه و تحلیل مباحث نیاز دارد. در مدارس باید زمینه این کار برای دانشآموزان فراهم شود و فرصتهایی نیز در فرایند آموزش آیجاد شود تا در زمینه های مختلف آن به مباحثه ؛ مناظره و تعامل فکری بپردازند و این امر به پرورش استقلال آنان در تصمیمگیری استدلال و قضاوت میانجامد و آنان نحوه دفاع از قضاوت خود را میآموزند. انتقادگری، آنچنان که در هنر متداول است، باید در فرایند تعلیم وتربیت در نظر گرفته شود تا منطق و ارزیابی اندیشه ها جایگزین فن نگارش در کلاس درس شود نظریه های تدریس _ یادگیری در جهت دادن به فعالیتهای آموزشی تاثیر بسیاری دارند.معلمان و برنامهریزان درسی در چهارچوب نظریهها میتوانند به جهان تعلیم و تربیت از منظر خاصی بنگرند و بر جنبه های مختلف کلاس درس تاکید نمایند علاوه بر این، در قالب نظریهها میتوان عملکرد نظامهای آموزشی را تحلیل و ارزشیابی کرد(آیزنر،۱۹۸۳،بهنقلاز شعبانی ،۱۳۸۶)
۲-۳-۵- نظریه های همسو با رویکرد تدریس تفکر و حامی آن
که بر اساس آنها میتوان به تحلیل فعالیتهایی که منجر به تفکرمی شود پرداخت عبارتند از:
نظریههای شناختی
نظریههای فراشناختی
نظریههای ساختن گرایی
۲-۳-۵-الف : نظریه شناختی
روانشناسان شناختگرا، رفتار را وسیله یا سر نخی برای استنباط و استنتاج پدیده های شناختی یا آنچه در ذهن انسان میگذرد میدانند. آنان رفتار آشکار را موضوع اصلی علم روانشناسی به شمار نمیآورند، بلکه بیشتر به فرایند های ذهنی که به اعتقاد آنها رفتار ناشی از آنهاست توجه دارند، به سخن دیگر، شناخت گرایان راههایی را که فرد به شناسایی امور میپردازند بررسی و مطالعه میکنند، از اینرو، یادگیری را تغییرات حاصل در فرایندهای درونی ذهن میدانند، نه ایجاد تغییر در رفتار آشکار(شوئل، ۱۹۸۶). در نتیجه “شناخت”موضوع اصلی پژوهشهای شناخت گرایان است. شناخت به آن دسته از فرایندهای ذهنی اطلاق میشود که از طریق آنها اطلاعات دریافت شده از راه حواس، به روش های مختلف تغییر مییابد، به صورت رمز در میآید و در حافظه ذخیره میشود و در استفادهای بعدی بازیابی میگردد. ادراک، تخیل، یادآوری، بازشناسی، حل مساله و تفکر ازاصطلاحاتی است که به مراحل فرضی شناخت اشاره دارد(وول فولک، ۱۹۹۰). شناختگرایان معتقدند انسان از یک نظام درونی تصمیمگیری برخوردار است که رفتار او را کنترل میکند. آنان تقویت را منبع بازخورد تلقی میکنند، بازخوردی که پیامد تکرار رفتار به فرد خبر می دهد، به عبارت دیگر، تقویت تردید را کاهش میدهد و احساسی از درک و فهم و تسلط در فرد به وجود میآورد .
نظریه پردازان شناختی یادگیرندگان را در فرایند یادگیری پردازش کنندگان فعال اطلاعات تلقی میکنند. کسانی که تجربه میکنند؛ برای حلمساله به جستجوی اطلاعات میپردازند در ساختار ذهن خود آنچه را برای حل مساله جدید مفید تشخیص میدهند، به کار میگیرند، به جای اینکه به طور انفعالی تحت تاثیر محیط قرار گیرند، فعالانه انتخاب، تمرین، توجه و حتی چشم پوشی میکنند و همچنان که در پی تحقق هدفها هستند واکنشهای متعددی از خود نشان میدهند روانشناسان شناختی، موقعیت یادگیری ر عوامل مهم و موثر در فرایند یادگیری میدانند و بر نقش آموختههای قبلی در یادگیری تاکید دارند، زیرا معتقدند، آموختههای گذشته خط مشی یادگیریهای آینده را تعیین میکند(شوئل ،۱۹۸۶). نظریهپردازان شناختی ساختارهای مختلف شناختی و فرایندهایی را که آن ساختارها را به وجود میآورند یا تغییرمیدهند ، بررسی میکنند. دلواپسیهای آنان درباره ساختارها و فرایندها، همواره در عناوین مطالعاتشان منعکس شده است، عناوینی چون حافظه، ادراک، توجه، حل مساله، درک مطلب و مفهوم یادگیری. (وول فولک ،۱۹۹۰)
۲-۳-۵- ب: نظریه فراشناخت
فراشناخت : آنچنان کهروانشناسان مطرح کردهاند دانش درباره فعالیتهای تفکر و یادگیری و کنترل آنها (فلاول، ۱۹۷۶)، یا بررسی دانش فرد، فرایندهای شناختی، تولیدات، یا آنچه بدان مربوط است(مارزانو ودیگران ،۱۹۸۸) و درواقع نظارت فعال، هماهنگی و تنظیم منطقی فرایندهای شناختی در ارائه خدمات به بعضی از اهداف خاص یاعینی است. با چنین تعبیری دانشآموزان در فرایند حل مساله همیشه درگیر نوعی فراشناختی اند.(پاریز،لیپسون وویکسون،۱۹۸۳).
یاماگوچی ضمن تحلیل مفهوم فراشناخت ،آن را به دو مقوله تقسیم می کند :
دانش فراشناختی (شخص، وظیفه و راهبرد).
مهارتهای فراشناختی (نظارت ،کنترل و ارزشیابی ).
وی معتقداست دانش فراشناختی تفکر درباره تفکر است و با دیگر دانشها تفاوت دارد، اما براساس دیدگاه پاریز و وینگود فراشناخت دارای دو جنبه اصلی است.
دانش وکنترل خود : دانش و کنترل خود ، دارای سه عنصر تعهد، نگرش و توجه است.
دانش وکنترل فرایند : که دراین مبحث بر دو عنصر مهم تاکید کردهاند. الف : انواع دانش مهم در فراشناخت ب: کنترل اجرایی رفتار.
رویکرد فراشناختی نیز در تقویت و پرورش مهارتها و راهبردهای تفکر نقش اساسی دارد.ازدیدگاه فراشناخت دانش آموزان باید بر فرایندهای ذهنی خودنظارتی فعال داشته باشند و فعالیتهای ذهنی خود را تنظیم و بازسازی کنند. در تفکر فراشناختی دانش شرطیکه از عناصر مهم فراشناخت است، جزء اجزاء تفکر انتقادی در فرایند یاددهی _یادگیری قلمداد شده است.
۲-۳-۵- ج: نظریه ساختن گرایی
ساختن گرایی مفهومی استعاره گونه در مورد چگونگی فرایند یادگیری است که در سالهای اخیر توجه بسیاری از محققان تعلیم و تربیت را جلب کرده است. پایه های فلسفی ساختن گرای بر اصل خطاپذیری معرفت شناسی استوار است. براساس این نگرش تمام معرفتهای علمی به دلیل فقدان درستی و عدم درک و فهم به طور بالقوه خطاپذیرند (کوبرن،۱۹۹۴).
پوپر در نظریه”عقلانیت انتقادی” با ارائه معیار عقلانی ابطال پذیری به جای تایید پذیری برای بررسی صحت و سقم دانش یا معرفت علمی معیار تازهای را معرفی میکند. براساس این معیار معرفت علمی همواره ماهیت گمانهای دارد، به همین دلیل، هرگز نمیتوان درباره شناخت و معرفت علمی به شکل قطعی و جزمی با توجه به شواهد تجربی اظهار نظر کرد(به نقل ازمهرمحمدی،۱۳۷۸).
از مجموع آراء فلسفی در زمینه فلسفه علم چنین استنباط میشود که از نظرساختن گرایان “معرفت ساخته ذهن انسان است”. معرفت مجموعه ای از حقایق؛ مفاهیم یا قوانین مورد انتظار برای کشف نیست و پدیده ای نیست که خارج از فرد و مستقل از او وجود داشته باشد.
انسان سازنده دانش در فرایند تجربه است. معرفت انسان ساخته خود انسان است(زاهوریک، ۱۹۹۵) نظریه پردازان ساختن گرا برای استحکام پایه های نظری خود به روانشناسی شناختی استناد می کنند.
در رویکرد ساختنگرایی موقعیت یادگیری مهمترین عامل موثر در فرایند یادگیری است. طبق این نظریه مجریان برنامه های درسی باید موقعیتی را فراهم آورند که دانشآموزان در آن از طریق مباحثه استدلالی، که عمل تعامل و تحلیل را تسریع و تسهیل میکند، به تفکر انتقادی بپردازند. همچنین راهبردهای یادگیری مشارکتی وحل مساله مطلوبترین روش برای کسب معرفت علمی است. تاکید بر فرایند ساختار دانش به جای تولید مجدد آن، پرورش اعمال متفکرانه، آموزش و یادگیری مشارکتی، توجه به فراشناخت وخود تنظیمی و خود کنترلی دانشآموزان و یادگیری در محیط غنی و معتبر حل مساله همواره در مرکز ثقل رویکرد ساختن گرایی قراردارد.
به طورکلی در میان مجموعه فعالیتهایی که برای تعلیم و تربیت دانشآموزان انجام میشود بیشترین سهم در تدریس معلم در کلاس درس اختصاص مییابد.(شعبانی،۱۳۸۳) معتقدند چهار ویژگی خاصدر تعریف تدریس وجود دارد که عبارتنداز:
وجود تعامل بین معلم و شاگردان .

نتیجه:
فهم متون دینی، به ویژه قرآن، همانند فهم گفته ها و نوشته های دیگر قانونمند است. علاوه برآن، قرآن به دلیل ویژگی های منحصر به فردش، ملاک های افزون تری برای فهم دارد که غفلت از آن انسان را از شناخت صحیح مراد خداوند از آیه های نورانی اش باز می دارد. بدین سبب، از دیرباز کژفهمی های بسیاری دامن گیر مراجعان به قرآن بوده و هست. یکی از فرقی که در این گرداب فرو افتاده، سلفیه و بطور اخص بزرگان آن چون ابن تیمیه حرّانی و ابن قیم جوزی می باشند. در این پایان نامه تلاش شد تا در قالب فصلها و بخشهای مختلف به بررسی عوامل انحراف و کژفهمی ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم در تفسیر کلام الهی و نیز تأثیر نوع نگرش و افکار آنها بر نحوه برداشت از آیات الهی به منظور مستند سازی اصول اعتقادی خود، پرداخته شود. که در پایان این نتایج به عنوان عامل آن انحراف و تأثیر پذیری حاصل شد:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

– ملاک قرار دادن مسأله فهم مخاطبان قرآن در عصر نزول برای تفسیر کلام وحی(طریق سلف) به نحو یک سویه و مطلق و این که هیچ آیه ای از آیات قرآن بر مسلمانان صدر اسلام مبهم نبوده وتمامی مراتب عالی آن را همگی در یافته اند. عقیده و نگرش افراطی به این مسأله، پیامدهایی چون ظاهر گرایی و محدود و منحصر کردن مفاد آیه بر ظاهر آن، منع تأویل به معنای اصطلاحی آن، انکار وجود مجاز در قرآن و تعابیر نابجا و غیر صحیح از محکمات و متشابهات قرآن را به دنبال داشته است. چیزی که برآیند آن حجت دانستن فهم عرفی و ظاهری از آیات قرآن و به هم ریختن آیه ها(ضرب القرآن بعضه ببعض) در هنگام تفسیر آنها شده است. به همین دلیل ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم، در تفسیر آیاتی چون آیه «الرحمن علی العرش استوی»(طه:۵) و آیه «وجوه یومئذ ناضره الی ربها ناظره» (قیامه: ۲۲ و۲۳) جسمانیت و رؤیت خدا در قیامت را نتیجه گرفته اند.
یکی دیگر از نتایج این ظاهر گرایی، در تفسیر آیات مربوط به عصمت انبیاء(ع) بارز می شود. آن جا که ابن تیمیه و شاگردش با تمسک به ظواهر آیاتی که در وهله اول از آنها جواز صدور گناه از پیامبران برداشت می شود؛ عصمت انبیاء عظام(ع) را زیر سؤال برده می گویند: «جایز است پیامبر هم خطا کند و هم کارهایی را فراموش کند و هیچ اشکالی ندارد که شیطان بتواند بر انبیاء مسلط شود.» و جالب تر این که آنها بر این دیدگاه تفسیری خود از آیات مربوط به عصمت انبیاء ادعای اجماع نیز می نمایند. که در فصل دوم (بخش نبوت) این موضوع مطرح شد.
– توسعه در عناوینی چون شرک و بدعت و بسط و گسترش مصادیق آنها، این مسأله سبب شده است که سلفیه، در تفسیر آیات مربوط به شفاعت، توسل، تبرک و مانند آن، این موارد را از مصادیق شرک دانسته و معتقدین به این امور را مشرک بخوانند. که در فصل دوم (بخش توحید) به آن اشاره گردید و مورد نقد قرار گرفت.
-پرهیز از عقل گرایی. این مسأله در مواردی بروز و ظهور پیدا می کند که عقل به طور قطعی حکمی دارد و کسی در بدیهی بودن یا منتهی به بدیهی بودن آن تردیدی ندارد ولی این موارد از سوی ابن تیمیه و هم کیشانش ملاک فهم قرار نمی گیرد و حتی گاهی بدون استناد به آن، مراد جدی خداوند از آیه غیر از مراد استعمالی آن دانسته شده و تنها به ظاهر آیه اکتفا می شود. مانند آیه هایی که در ظاهر، ممکن است برجسمانی بودن ذات خدای متعال دلالت کند. مثل آیه:
«و جاء ربک و الملک صفا صفا» (فجر: ۲)
علاوه بر این پرهیز از عقل گرایی و کاربرد آن در مورد مسائل مربوط به خداوند آنان را تا جایی پیش برده است که به قول علامه حلی (ره)، ارتکاب قبیح و اخلال واجب را بر خداوند جایز دانسته و می گویند: «لا ما قَبُح‌َ مِنّا قَبُح‌َ مِن‌َ اللّه‌ِ ولا ما حَسُن‌َ مِن‌َ اللّه‌ِ حَسُن‌َ مِن‌ْ اَحَدِنا و هیچ‌ یک‌ از ما را نسزد که‌ چیزی‌ را بر خدا واجب‌ یا چیزی‌ را بر او حرام‌ کند.» و با این مبنا آیات مربوط به جبر و اختیار را تفسیر می نمایند که در بخش دوم از فصل دوم به این موضوع پرداخته شد.
– برداشت مغرضانه از روایات تفسیری و روش نادرست ابن تیمیه و ابن قیم در جرح و تعدیل این روایات از جمله این که اینان روایاتی را که مخالف عقاید و آرایشان است؛ بدون بررسی سند، جعلی می دانند. مثل اینکه می گویند: «حدیث هو ولیّ کل مؤمن بعدی ؛ او [حضرت علی(علیه السلام)] سرپرست هر مؤمنی بعد از من است.» یک حدیث دروغ بر رسول خداست. بلکه او در حیات و مماتش ولی هر مؤمنی است و هر مؤمنی نیز ولی او در زمان حیات و ممات است.
در حالی که بسیاری از علمای عامه چون ترمذی، نسائی، ابن حیان، حاکم نیشابوری، طیالسی، احمدبن حنبل و دیگران از طریق جعفربن سلیمان این حدیث را نقل کرده اند.
یا اینکه درمورد شأن نزول آیات مربوط به اهل بیت همچون آیه ولایت ، غدیر ، تطهیر و… پس از انکار حقایق تاریخی به جرح و تعدیل مغرضانه و دور از انصاف این روایات می پردازند و منکر فضایل مربوط به ائمه اطهار(علیهم السلام) از قبیل افضلیت تعیین به نص وعصمت، شده و در سایه آن از تفسیر واقعی آیات منحرف می گردند. که این مسائل در مباحث مربوط به نبوت و امامت از فصل دوم توضیح داده شد.
فهرست منابع و مآخذ:
الف. منابع فارسی

1. 1. بى آزار شیرازى، عبدالکریم. قرآن و طبیعت جهان گذشته و آینده. تهران: بعثت، [بى تا].

1. 1. تابان، جعفر، ((اجمالی از افکار ابن تیمیه و نقد آن))،فصلنامه دین و سیاست، ۱(پاییز۸۳) : ۸۹-۱۰۴

1. 1. جعفری، یعقوب. تفسیر کوثر. ج۲، قم: نشر هجرت،۱۳۸۶ش

1. 1. جوادی آملی، عبدالله. توحید در قرآن. قم: نشر اسراء، ۱۳۸۳ش

1. 1. حسینی قزوینی، سید محمد. وهابیت از منظر عقل و شرع.ج۱، [بی جا]: مؤسسه تحقیقاتی ولی عصر(عج)، چاپ سوم، ۱۳۸۷

1. 1. خان احمدلو، سمانه.از سلفیه تا وهابیت. [بی جا]: باشگاه اندیشه، چاپ اول، ۱۳۸۴ش

1. 1. خسروى حسینى، سید غلامرضا. ترجمه وتحقیق مفردات الفاظ قرآن‏. ج۲، تهران‏: انتشارات مرتضوى‏، چاپ دوم، ۱۳۷۵ ش‏

1. 1. دافغانی، محمود. ترجمه طبقات. ج۱، تهران: نشر نو، ۱۳۶۵ق

1. 1. ربانی گلپایگانی، علی. (( قرآن وعصمت امام)). مجله انتظار، ۱۵(بهار ۱۳۸۴):۲۱-۲۳

1. 1. رضوانی، علی اصغر.شیعه شناسی و پاسخ به شبهات. ج۱، قم: نشر مشعر، ۱۳۸۲ش

1. 1. زریاب خویی، عباس. ((ابن تیمیه)).دایره المعارف بزرگ اسلامی،ج۳، شماره۱۰۰۸،ص۱-۴

1. 1. سبحانی تبریزی، جعفر. ((آشنایی با مکتب سلفیه)). افق حوزه، ۲۳۵(تیرماه۱۳۸۸)،ص۱-۴

1. 1. ^{___________________} . وهابیت مبانى فکرى وکارنامه عملى. قم: مؤسسه امام صادق(ع)، ۱۳۸۰ش

1. 1. سیار، پیروز. ترجمه کتاب مقدس(عهد عتیق). تهران: نشر نی، چاپ اول، ۱۳۸۰ش

1. 1. سید حسینی، سید صادق. توحید از دیدگاه تشیع و وهابیت.قم: مرکز تربیت مدرس، [بی تا]

1. 1. شرف الدین عاملی، سید عبدالحسین. ابو هریره و احادیث ساختگی. ترجمه نجف علی میرزایی، قم: هجرت، چاپ دوم، ۱۳۷۶ش

1. 1. صابر، حسین. سلفیه بدعت یا مذهب. مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ اول، ۱۳۷۵ش

1. 1. طباطبایی، سید محمد حسین. بررسی های اسلامی. قم: بوستان کتاب، [بی تا]

1. 1. ^{___________________} . اصول فلسفه و روش رئالیسم. ج۵، تحقیق مرتضى مطهرى، قم: صدرا، [بى تا]

1. 1. عربستانی، مهرداد. ((تبرک)). دایره المعارف اسلامی،ج۱۴، شماره مقاله ۵۷۴۶، ص۲

1. 1. غرویان، محسن و دیگران. بحثی مبسوط در آموزش عقاید. ج۱، قم: دارالعلم، ۱۳۷۵

1. 1. فخلعی، محمد تقی. مجموعه گفتمان های مذاهب اسلامی. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی،[بی تا]

1. 1. فقیهی، علی اصغر. وهابیان. تهران: [بی نا]، ۱۳۵۲ش

1. 1. محمّدى رى شهرى، محمّد. عدل از دیدگاه تشیع. قم: دفتر تبلیفات اسلامی، [بی تا]

1. 1. محمدی منفرد، بهروز. ((ویژگیهای امام)). مجله صباح، ۱۳(پائیز ۱۳۸۳):۱۸-۲۵

1. 1. مصباح یزدی، محمد تقی. اصول عقائد. ج۱، تهران: امیرکبیر، چاپ اول، ۱۳۷۵ش

1. 1. مطهرى، مرتضى. عدل الهى. قم: صدرا، [بی تا]

1. 1. ^{______________}. مجموعه آثار. ج۱، تهران: صدرا، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش

1. 1. مکارم شیرازى، ناصر و دیگران. پیام قرآن. ج۷، قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، چاپ چهارم، ۱۳۷۴ش

1. 1. ^{__________________________} .تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش

1. 1. موسوی مبلّغ، سید محمّد حسین. ((داوری در اندیشه‏های علامه حلّی و ابن تیمیه در زمینه آیات نازل شده در شأن اهل بیت(ع)))، مجله مشکوه، ۸۶ (بهار ۱۳۸۴): ۷-۲۲

1. 1. موسوی همدانی، سید محمد باقر. ترجمه تفسیر المیزان. ج۱۴، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۴ش

1. 1. نجارزادگان، فتح الله. ((بازخوانی مدارک واسناد شأن نزول آیه ولایت)). مجله طلوع، ۱(بهار۱۳۸۱): ۲-۵

1. 1. نجفى خمینى، محمد جواد. تفسیر آسان. ج۷، تهران‏: انتشارات اسلامیه‏، ۱۳۹۸ق

1. نجمی، صادق؛ هریسی، هاشم. بیان در مسائل کلی قرآن. قم: نشر مجمع ذخایر اسلامی،[بی تا]

کاربردهای دولت الکترونیکی برای بخش های مختلف جامعه بسیار متنوع است. برخی از مراجعین به سیستم های دولت الکترونیک فقط برای استفاده از خدماتی نظیر پرداخت مالیات و عوارض، تمدید گواهینامه، عقد قرارداد، ثبت ازدواج و طلاق، شرکت در انتخابات، استفاده از کتابخانه های مجازی، پرداخت صورت حساب های آب، برق، تلفن، گاز، دریافت جواز کسب و تمدید آن و دریافت اطلاعات مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، به آن مراجعه می کنند. گروهی دیگر از مراجعین به دولت الکترونیک تقاضای خدمات الکترونیکی وسیعی را دارند. آن ها با بهره گرفتن از خدمات دولت الکترونیک توان پاسخ گویی به مشتریان خود را خواهند داشت. همچنین ارکان دولت نیز برای مرتفع ساختن نیازهای مشتریان نظیر کارگزاران ملزم به تبادل اطلاعات و انجام امور مختلف نظیر تراکنش هستند به عبارتی می توان کاربردهای دولت الکترونیک را در چند زمینه طبقه بندی کرد (فیضی و مقدسی، ۱۳۸۴).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱- ارتباط بین دولت با دولت^[۳۲] (G2G)
۲- ارتباط بین دولت با موسسات بازرگانی^[۳۳] (G2B)
۳- ارتباط بین دولت با شهروندان^[۳۴] (G2C)
۴- ارتباط بین دولت با کارمندان^[۳۵] (G2E)
۵-ارتباط بین دولت با مهاجرین^[۳۶] (G2F)
۲-۴-۶-۱- ارتباط بین دولت با دولت (G2G)
G2G در دولت الکترونیکی به معنی اشتراک اطلاعات و داده ها و تعاملات الکترونیکی بین بخشهای مختلف دولتی میباشد. این تعاملات میتواند به صورت درون سازمانی و یا برون سازمانی(بین سازمانی) و در سطح محلی، ایالتی، ملی و بین المللی صورت پذیرد. تبادل اطلاعات میان اجزاء مختلف دولت باعث میشود تا بخشهای مختلف قادر باشند از یکدیگر در ارائه خدمات پشتیبانی نمایند. از دیدگاه بسیاری از صاحب نظران برقراری ارتباط بین دولت با دولت رکن اصلی دولت الکترونیک میباشد، زیرا ایجاد دولت الکترونیکی بدون همکاری میان سطوح دولت امکان پذیر نخواهد بود (وست، ۲۰۰۰، ص۲۳).
۲-۴-۶-۲- ارتباط بین دولت با موسسات بازرگانی( G2B )
دولت الکترونیکی در راستای ارائه الکترونیکی خدمات و اطلاعات به بازرگانان و کسبه در مولفه G2B فعالیتهای طراحی و به کارگیری رویه های عملکردی الکترونیکی را به انجام میرساند تا به کمک آن کلیه تراکنشهای بازرگانان با بخش دولتی به صورت الکترونیکی و با صرف حداقل هزینه و زمان و حداکثر راندمان انجام شده و نیز اطلاعات دولتی در رابطه با بازرگانان و امور تجاری آنها از طریق وب سایتها در اختیار آنها قرار گیرد(وست، ۲۰۰۰، ص۲۳).
۲-۴-۶-۳- ارتباط بین دولت با شهروندان (G2C )
فعالیتهای انجام شده در این بخش ارتباط شهروندان با دولت را تسهیل نموده و شهروندان میتوانند از طریق وسایل ارتباطی مانند وب سایتها و ایستگاههای اطلاعرسانی به اطلاعات عمومی دسترسی پیدا کنند. G2C باعث میشود تا سازمانها غیرمتمرکز شده و از مراجعات مردم به سازمانهای دولتی کاسته شود به گونهای که مردم میتوانند از طریق ایستگاههای اطلاعرسانی مخصوص بسیاری از کارهای روزمره خود را انجام دهند )قاسم زاده و صفری ،۲۰۰۳، ص۲۷۳).
۲-۴-۶-۴- ارتباط بین دولت با کارمندان(G2E)
این مولفه تلاش مینماید در بهینه سازی نحوه ارتباط دولت با کارمندان سازمانهای مختلف دولتی را بهبود بخشد. کارمندان دولت بایستی بتوانند با صرف حداقل زمان و هزینه، کارهای خود را انجام دهند. به طور مثال آنها باید بتوانند به صورت الکترونیکی تقاضای وام، مرخصی یا حقوق بازنشستگی نمایند و یا حتی بتوانند در منزل وظایف اداری خود را انجام دهند. این بخش نسبت به سه بخش دیگر دولت الکترونیکی که به آنها اشاره شد از وسعت و اهمیت کمتری برخوردار است. و گاهی آن را جزی از G2G دانستهاند؛ زیرا کارکنان به عنوان جزیی از سیستم دولتی محسوب میشوند (همتی و سیدنقوی، ۱۳۸۸ ص۱۳۷).
۲-۴-۶-۵- ارتباط بین دولت با مهاجرین(G2F)
این مولفه دولت الکترونیکی که به تازگی به مدلهای قبلی اضافه شده است، زمینه تعامل دولت با کسانی را فراهم می کندکه می خواهند از سایر کشورها به آن کشور مهاجرت کنند (نقدی فرد هاشمیان ،۱۳۸۲).
۲-۴-۷- ساختار دولت الکترونیک
به طور کلی دو بخش اصلی در ساختار دولت الکترونیک وجود دارد: حوزه عمومی (جلو باجه) و حوزه دولت (پشت باجه). در بخش پشت باجه یا حوزه دولت، خدمات و اطلاعات جهت ارائه به شهروندان آماده و یکپارچه می شود در این بخش فقط دولت حضور دارد و یکی از کاربردهای دولت الکترونیک، یعنی کاربرد ارتباط دولت با دولت در این بخش قرار می گیرد. سایر کاربردهای دولت الکترونیک یعنی کاربرد ارتباط دولت با شهروندان و دولت با شرکتها در حوزه عمومی یا بخش جلو باجه تعریف می شود. در بخش جلو باجه، خدمات و اطلاعات آماده شده در پشت باجه، ارائه می گردد. دولت در این حوزه ارائه دهنده خدمات و شهروندان و شرکتها دریافت کننده خدمات هستند. هر یک از این دو بخش، ساختار مربوط به خود را دارند در بخش پشت باجه رعایت استانداردهای ارتباطی، توان تعامل بین سیستمی را افزایش می دهد و امکان اتصال و یکپارچه سازی اینترنت و اکسترانت های دولت را فراهم می آورد. پس از یکپارچه شدن، سیستم ها و شبکه های امنیتی برای کنترل اطلاعات و تعاملات و نیز تهیه ابزار احراز هویت ایجاد می شود. در این بخش امنیت و اطمینان ارتباطات و تعاملات تضمین می گردد. در جلو باجه که حوزه دسترسی عمومی است، شهروندان و شرکتها می توانند از طرق مختلف مانند کیوسک های عمومی، تلفن همراه، تلویزیون دیجیتالی، کامپیوترهای شخصی و غیره با دولت ارتباط برقرار کنند. استقرار دولت الکترونیک مستلزم تغییرات اساسی در حوزه عمومی و حوزه دولت است، زیرا در الگوی جدید، ساختار روابط و تعاملات تغییر می کند. به طور کلی در استقرار موفقیت آمیز دولت الکترونیک توجه و رعایت ویژگی های مهمی همچون وجود سایت مرجع دولت، وجود امنیت و اطمینان در سیستم ها و شبکه ها، وجود توان تعامل بین سیستمی و امکان دسترسی عمومی، ضرورت دارد (علی احمدی،۱۳۸۲).
پورتال یا سایت مرجع یکی از عوامل مهم ساختار دولت الکترونیک است که به عنوان واسطه بین شهروندان نقش مهمی بر عهده دارد. در یک پورتال، کلیه خدمات و اطلاعات به صورت یکپارچه و مستقل از این که با کدام سازمان در ارتباط است، ارائه می شود. به نحوی که شهروندان با مراجعه به آن می توانند به طیف وسیعی از خدمات برخط دسترسی پیدا کنند (وست ،۲۰۰۴)در واقع پورتال ابتکار عملی بیش از یک وب سایت است. وب سایت فقط لایه بیرونی ای است که مردم از طریق آن ارتباط برقرار می کند، در حالی که عملیات یکپارجه و منسجمی که در پشت صحنه انجام می گیرد، عاملی است که امکان استفاده از پورتال را می دهد. در واقع پورتال به عنوان واسطه بین کاربرد و سازمان های دولتی، فرایندهای اداری از جمله فرایندهای مشترک و دنباله دار- فرایندهایی که به سازمان های مختلف ارتباط پیدا می کند- را به صورت خود کار و با بهره گرفتن از بانک های اطلاعاتی اداره ها به صورت یکپارچه دراختیار کاربر قرار می دهد. از این رو، در طراحی پورتال می بایست به تمام ملاحظات اعم از فنی، محتوایی، امنیتی و. . . توجه گردد به نحوی که پورتال بتواند نقش خود را به عنوان واسطه ارتباطی به خوبی ایفا کند (یعقوبی،۱۳۸۶، ص۲۰۳).
۲-۴-۸- دلایل گرایش به دولت الکترونیکی
عوامل زیر می تواند برخی از دلایل گرایش بخش عمومی به دولت الکترونیکی را تبیین نماید:
۲-۴-۸-۱- کارآمدی فناوری اطلاعات در بخش دولتی
یکی از مواردی که گرایش به دولت الکترونیکی را در میان کارگزاران بخش عمومی توجیه می کند کار آمدی فناوری اطلاعات در بخش عمومی است. فناوری اطلاعات یکی از ارکان اصلی اصلاحات مدیریتی است و پیش بینی می شود در آینده، دولت الکترونیکی نقش برجسته ای در حکومت داری نوین ایفا نماید. فناوری اطلاعات امکان پذیری های فراوانی در راستای بهبود کارایی درونی و کیفیت ارائه خدمات عمومی به شهروندان فراهم نموده است. یافته های پژوهشی موید آن است که بیشترین تأثیر فناوری اطلاعات بر قابلیت بخش عمومی بوده است به گونه ای که فناوری اطلاعات توانسته است تأثیر ۸۴ درصدی بر کیفیت اطلاعات (دسترسی به داده ها و کیفیت داده ها)، کارایی (افزایش بهره وری، کاهش یا جایگزینی نیروی کار، بهبود کنترل های مدیریتی و صرفه جویی در زمان) اثربخشی (بهبود فرایندهای تصمیم تولیدات و خدمات و بهبود برنامه ریزی) بر جای گذارد (فقیهی و یعقوبی، ۱۳۸۳،ص۳۶).
۲-۴-۸-۲- موفقیت بخش خصوصی در کاربرد تجارت الکترونیکی
فاصله گرفتن مدیریت بخش خصوصی از الگوی سنتی تجارت و تلاش جهت حرکت به سوی الگوی جدید از دیگر عوامل موثر بر گرایش مدیریت بخش عمومی به سوی الگوی دولت الکترونیک بوده است. فعالیت بخش خصوصی در محیطی پویا و توام با رقابت تحولی بنیادین در نگرش مدیران آن ایجاد کرده است. مدیریت بخش خصوصی در چنین محیطی به این امر واقف گشته است که تنها راه بقا و تداوم حیات سازمان گذر از الگوی سنتی ارائه کالاها و خدمات و یافتن روش های نوین است. تقویت و تداوم چنین نگرشی در مدیران این بخش خیلی تعجب آور نیست، زیرا آنها آموخته اند که نمی توان با نگرش سنتی به سراغ پویایی های فزاینده ای رفت که تمام زندگی ما را احاطه کرده اند و با چارچوب های ذهنی متمایل به حفظ وضع موجود بقای خویشتن را تضمین کرد. سازمان های فعال بخش خصوصی به خوبی دریافته اند که الگوی تقاضای شهروندان از یک فرایند خطی تبعیت نمی کند و در صورتی که نتوان این الگوی غیر خطی و پیچیده را به خوبی شناسایی و پاسخ درخور به آن ارائه کرد، دیگران وارد صحنه شده و با پاسخ به خواسته های مشتریان عرصه فعالیت را بر آنها تنگ خواهند کرد (یعقوبی، ۱۳۸۶).
تحقیقات انجام شده در ارتباط با موفقیت کاربرد تجارت الکترونیک در بخش خصوصی موید آن است که تجارت الکترونیک اثرات چشمگیری بر عملکرد این بخش گذاشته است. با رشد سریع تجارت الکترونیک در پنج سال گذشته و تسهیل دریافت کالاها و خدمات، مشتریان این بخش احساس رضایت بالایی می کنند (ادمیستون^[۳۷]،۲۰۰۳).
صاحب نظران معتقدند تجربه موفق بخش خصوصی در کاربرد تجارت الکترونیک فشار زیادی بر بخش دولتی به منظور ارائه خدمات الکترونیک وارد آورده است. همانطور که مشتریان بخش خصوصی انتظار دارند، خدمات را به صورت یکجا، به شیوه ای کاربر پسند و به موقع دریافت کنند، شهروندان نیز از بخش دولتی انتظار دارند اطلاعات و خدمات دولتی را سریع، آسان و به موقع در اختیار آنها قرار دهد و این دو عامل یعنی تجربه موفق بخش خصوصی و فشارهای شهروندان باعث تقویت گرایش کارگزاران بخش عمومی به دولت الکترونیک شده است و شاید به همین دلیل باشد که برخی از صاحب نظران اعتقاد دارند ایده دولت الکترونیک همانند بسیاری از مفاهیم مدیریتی از بخش خصوصی گرفته شده است (مون^[۳۸]،۲۰۰۲).
۲-۴-۸-۳- دولت الکترونیک و نقش آن در تحقق جامعه اطلاعاتی
از دلایل دیگری که گرایش مدیریت بخش عمومی به دولت الکترونیک را موجب شده است، نقشی است که دولت الکترونیک می تواند در تحقق جامعه اطلاعاتی ایفا کند.
ویژگی های فن آوری های اطلاعاتی از جمله تعاملی بودن^[۳۹]، جمع زدایی^[۴۰]، ناهمزمانی^[۴۱]، تمرکز زدایی^[۴۲]، ظرفیت بیشتر^[۴۳] و انعطاف پذیری^[۴۴] بستری به وجود آورده است که مدیریت بخش عمومی را به استفاده از این ویژگی ها در عرصه های مختلف به ویژه در اداره امور عمومی وا داشته است. به عنوان مثال طرح موضوع جامعه اطلاعاتی در اجلاس اتحادیه بین المللی مخابرات در سپتامبر ۱۹۹۸ و اقدامات پس از آن تا سال ۲۰۰۳- سال برگزاری اجلاس جهانی سران در رابطه با جامعه اطلاعاتی در ژنو- موید توافق و همگرایی کشورها در راستای توسعه زیر ساخت های جامعه اطلاعاتی است (تکفا، ۱۳۸۳).
نقش مدیریت دولتی در تحقق اصول و آرمان های جامعه اطلاعاتی نقش محوری است. مدیریت دولتی با هدایت و راهبری امور و سیاست گذاری کلان جامعه می تواند شرایطی به وجود آورد که جامعه اطلاعاتی با رویکردی متوازن و پایدار به وقوع بپیوندد، اما این امر قبل از هر چیز ضرورت توسعه و کاربری فن آوری اطلاعات در بخش دولتی را می طلبد. بعبارت دیگر، مدیریت دولتی می باید قبل از هر چیز پرچمدار فرایند اصلاحات با محوریت فن آوری اطلاعات و پایه گذار زیر ساخت های جامعه اطلاعاتی باشد و استقرار دولت الکترونیک گامی بنیادین در این راستا است(یعقوبی، ۱۳۸۶).
۲-۴-۸-۴- حکمرانی خوب و کارکرد دولت الکترونیک
دلیل دیگر گرایش مدیریت دولتی به دولت الکترونیک، کارکردی است که استقرار آن می تواند در تحقق بعضی از شاخص های حکمرانی خوب داشته باشد. حکمرانی خوب را به معنای فرایند باز خط مشی گذاری، حرفه ای شدن دیوان سالاری، دولت پاسخگو و جامعه مدنی قوی، فعال، و مشارکت جو در امور عمومی تعریف کرده اند. (کوچ^[۴۵]،۲۰۰۲).
بانک جهانی شاخص های حکمرانی خوب را به دو شاخص اصلی و چهار شاخص فرعی تقسیم کرده و تاکید می کند که حکمرانی خوب پیوند بین این شاخص ها را می طلبد. شاخص های اصلی عبارت اند از شمول (به حساب آوردن مردم) و پاسخ گویی و شاخص های فرعی نیز عبارتند از مساوات و برابری در مشارکت، عدالت محوری و و مساوات در برخورد سازمان دولتی با طیف های مختلف جامعه، شفافیت، و رقابتمندی (نقدی فرد هاشمیان ،۱۳۸۲) .
دولت الکترونیک با قابلیت های منحصر به فرد خود بستر اطلاع رسانی گسترده، دسترسی برابر به خدمات و کاهش تبعیض، گسترش مشارکت شهروندان در فرایند خط مشی گذاری عمومی از طریق تعامل برخط با خط مشی گذار، کاهش شکاف دیجیتالی، جبران محرومیتهای پیشین قشرهای خاصی از جامعه و دموکراسی الکترونیک را فراهم می آورد و این همان آرمان های مهمی است که در بسیاری از رویکردهای حکمرانی خوب از آنها یاد می شود. باز مهندسان دولت الکترونیک با بازمهندسی اساسی فرآیندها و روش ها و تغیر شالوده ساختار وظیفه ای حاکم بر بخش دولتی کمک شایانی به پیاده سازی حکمرانی خوب با معماری حاکمیت، بسیاری از موانع استقرار دولت الکترونیک را کاهش داده یا از بین می برند (یعقوبی، ۱۳۸۶).
۲-۴-۸-۵- انتظارات شهروندان از دولت
در نظام های مردم سالار کارگزاران بخش عمومی مشروعیت خود را از شهروندان کسب می کنند و بدیهی است که حفظ و تقویت این مشروعیت مستلزم حساسیت مدیریت دولتی در سطوح مختلف به انتظارات در حال تغییر شهروندان است. همچنین دولتها مصرف کننده منابع کمیاب اند و شهروندان انتظار دارند دولت به گونه ای در راستای ارائه خدمات عمومی اقدام کند که از اتلاف منابع جلوگیری شده و عملیات دولت از کارآمدی لازم برخوردار گردد. صاحب نظران معتقدند در جامعه متغیر امروزی روش های سنتی حکومت گری که بر جریان محدود اطلاعات و تعاملات میان بخش های مختلف جامعه و دولت پایه ریزی شده است، شناخت مسیرهای آتی تغییرات اجتماعی و ارزش های مورد پذیرش شهروندان است(کاکابادس^[۴۶]،۲۰۰۳).
الگوی دولت الکترونیک و ابتکار عمل های منحصر به فرد آن از جمله الگوهای جدید ارائه خدمات عمومی است که امکان ارائه خدمات آسانتر، سریعتر و با هزینه کمتر را برای شهروندان فرآهم می آورد و می تواند در برآوردن بخشی از تقاضای شهروندان موثر واقع گردد. دسترسی برابر شهروندان به اطلاعات و خدمات دولتی انتظار به حقی دیگری است که فقدان یا ضعف آن می تواند نگرانی آنها را دامن زند. ویژگی های خاص حاکم بر الگوی سنتی بوروکراتیک همچون ناتوانی در ارائه خدمات به مشتریانی که خواسته ها و اولویت های متفاوتی دارند، انعطاف پذیری، تاکید بر رویه ها و غیره در بسیاری از موارد دسترسی نا برابر شهروندان به خدمات و اطلاعات دولتی را موجب شده و در صورتی که چاره ای مناسب اندیشیده نشود، ممکن است به پیامدهای نامطلوبی منجر گردد. جهت گیری سازمانهای بخش عمومی به سوی ساختارهای شبکه ای حکومتداری، توسعه شبکه ها و حل و فصل مشکلات حکومت گری از طریق تشریک مساعی به جای هدایت و کنترل متمرکز در واقع اقدام هایی است که کارگزاران بخش عمومی در واکنش به افزایش انتظارات و تقاضاهای شهروندان دنبال می کنند (فقیهی و یعقوبی، ۱۳۸۳، ص۳۶).
۲-۴-۸-۶- تداوم اصلاحات بخش عمومی
ضرورت تداوم اصلاحات در بخش عمومی از عوامل دیگری است که دولتها را به سوی الگوی دولت الکترونیک کشانده است. اصلاحات بخش عمومی که از دهه ۱۹۸۰ به بعد آغاز شد در گذر زمان برنامه ها و الگوهای مختلفی را در دستور کار دولت ها قرار داده است و کارگزاران بخش عمومی در هر کدام از این الگوها تلاش کردند با اصلاحاتی در مدیریت بخش عمومی به چالش ها پاسخ دهند و خواسته ها و نیازهای ذینفعان را برآورده سازند. قرار گرفتن راهبرد اصلاحات و باز آفرینی دولت در دستور کار مقامات بخش عمومی برخی از کشورهای دنیا برآیندی از چندین عامل بوده است که عواملی همچون بحران در بخش دولتی، پدیدار شدن ایدئولوژی لیبرالیسم جدید و قدرت و اراده سیاسی و در کنار آن انقلاب فن آوری اطلاعات و فشارهای رقابتی بازارهای جهانی از جمله مهمترین آنهاست (هیکس^[۴۷]،۲۰۰۲).
۲-۴-۹- مزایای دولت الکترونیکی
منافع دولت الکترونیک نه تنها نصیب خود دولت، بلکه شامل حال شهروندان، بخش خصوصی، کارکنان دولت و افراد مقیم در کشورهای دیگر و مهاجرین نیز می شود.
۲-۴-۹-۱- مزایای دولت الکترونیک برای بخش خصوصی
افزایش مشارکت و همکاری با بخش خصوصی.
تدارکات سریع تر، کم هزینه تر و مطمئن تر با استفاده تدارکات الکترونیکی.
سادگی نقل و انتقال پول و مدیریت درست منابع مالی.
آسانی ارتباطات میان دست اندر کاران داد و ستد بخش خصوصی و دولتی.
ایجاد بستر مناسب برای تجارت الکترونیکی.
کاهش هزینه های بخش خصوصی و در نتیجه رشد اقتصادی جامعه (چن^[۴۸]،۲۰۰۲،ص۲۲۵).
۲-۴-۹-۲- مزایای دولت الکترونیک برای شهروندان
افزایش کیفیت خدمات دولتی.