• • تکنولوژی زاید (تکنولوژی از رده خارج).

• • تکنولوژی‏هایی که به صورت اتفاقی در فرایند و توسعه به وجود می ‏آید و فعالیت محوری شرکت نمی‏باشد.

• • فروش به کسی که تکنولوژی را بهتر توسعه می‏ دهد.

• • کاهش حمایت مادی از توسعه تکنولوژی خاص.

• کسب درآمد.

ب) فروش آینده‏نگر

• • حمایت از کسب و کار محوری، بدین ترتیب که تکنولوژی‏های حاشیه‏ای برای حمایت از تکنولوژی اصلی فروخته می‏ شود و عملاً سعی می‏ شود که اهرم استراتژیک به دست آید و از این طریق مزیت رقابتی استراتژیک خود را حفظ و توسعه نماید (دیرمینا، ۱۳۸۲).

  

۲-۱-۲۸ تکنولوژی صادراتی

صادرات تکنولوژی را می‏توان در سه گروه عمده قرار داد:

• • صنعتی

• • قرارداد ساخت

• خدمات دیگر

۲-۱-۲۸-۱ صنعتی

تکنولوژی صنعتی به طور گسترده شامل فعالیت کارخانه‏ای چون: تولید ژنراتور و توزیع برق، فاضلاب، حمل و نقل و ارتباطات و … می‏ گردد. صدور تکنولوژی صنعتی شامل چهار نوع فعالیت می‏ گردد:

الف) پروژه‏های کلیدی: قسمتی از هر پروژه صورتی خارجی دارد (صادرات تجیهزات بومی) و قسمت دیگر صورت خارجی ندارد (مطالعه امکان‏یابی، طراحی پروژه، آموزش و … ) .

ب) سرمایه‏گذاری مستقیم: قسمتی از آن در خارج تحقق می‏یابد و قسمتی از آن صورت خارج ندارد. به جز روابط مدیریتی که تحقق خارجی ندارد و روابط مالی که طبیعت مداوم دارد و همچنین ممکن است صادرات تجهیزات سرمایه‏ای جهت توسعه را نیز در بر بگیرد.

ج) لیسانس ( پروانه ساخت): اساساً صورت خارجی ندارد (به شکل خدمات فنی، حق ثبت، دانش فنی، طراحی) اما ممکن است اجزایی از آن نیز صورت خارجی داشته باشد.

د) مشاوره (مهندسی و مدیریت): که به طور کلی صورت خارجی ندارد. معمولاً رهنمود صادرات تکنولوژی به شکل‏های گوناگون توسط نمایندگی‏های دیگر انجام می‏ شود.

۲-۱-۲۸-۲ قرارداد ساخت

در اینجا هم ممکن است صدور تکنولوژی به شکل‏های گوناگون واقع شود. اما به طور کلی اجزاء کوچکی از صادرات صورت خارجی ندارد و اجزاء بزرگی از آن شامل تدارک مهندسی فنی و خدمات سازمانی و گاهی همراهی کردن به وسیله صدور نیروی کار نیمه ماهر و غیرماهر صورت خارجی به خود می‏ گیرد.

۲-۱-۲۸-۳ خدمات دیگر

صدور خدمات فنی مدیریت و مالکیت هتل یا خدمات مالی، بهداشتی، کشاورزی و … که تماماً کم و بیش صورت خارجی ندارند. همچنین ممکن است صدور تجهیزات از کشور مبدأ با مشاوره صنعتی همراه باشد (الواداری، ۱۳۸۹).

۲-۱-۲۹ سازگاری تکنولوژی

در صورتی که تکنولوژی وارداتی مطابق با عوامل درونی مانند نیروی انسانی مورد نیاز، اطلاعات و دانش فنی تجهیزات و ماشین‏آلات لازم و مدیریت و سازماندهی و عوامل بیرونی همچون هماهنگی با زیرساخت‏های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و فنی سطح تکنولوژی مربوط در کشور گیرنده باشد، مفهوم سازگاری تکنولوژی صدق می ‏کند (دیرمینا، ۱۳۸۲).

۲-۱-۳۰ جذب تکنولوژی

در صورتی که شرایط مناسب جهت انتقال مؤثر تکنولوژی توسط گیرندگان آن ایجاد شود، به طوری که پس از انتقال و در انتهای قرارداد مربوط به آن، گیرنده تکنولوژی قادر به کپی‏سازی از روی قطعات و شناخت روابط کلی حاکم بر طراحی مجدد و اقتباس از نمونه ‏های موجود که بر مبنای تحلیل و شناخت عمیق تکنولوژی و قوانین ملی طراحی و با هماهنگی با نیازها و شرایط جدید صورت می‏ گیرد، آن گاه می‏توان گفت که جذب تکنولوژی صورت پذیرفته است.

در سازگاری تکنولوژی همان طور که گفته شد، برای انتقال مرثر یک تکنولوژی جذب آن لازم است و می‏بایست تکنولوژی و سازگاری آن با شرایط محیطی گیرنده مورد بررسی قرار داد (رحیمی فاروجی، ۱۳۸۵).

۲-۱-۳۱ انتقال تکنولوژی^[۲۴]

انتقال تکنولوژی و صنعتی شدن اجزاء اساسی مفهوم توسعه تلقی می‏ شود. انتقال تکنولوژی به کندن درخت از جایی و کاشتن آن در جای دیگر شباهت دارد. انتقال تکنولوژی به بررسی کافی قبلی درباره جامعه‏ای که تکنولوژی به آنجا انتقال می‏یابد، محتاج است.

آنکتاد^[۲۵] انتقال تکنولوژی را چنین تعریف می ‏کند:

انتقال تکنولوژی یعنی وارد کردن عوامل تکنولوژی خاص از کشورهای توسعه‏یافته به کشورهای در حال توسعه به منظور قادر ساختن کشورهای فوق در تهیه و به کارگیری ابزارهای تولیدی جدید و گسترش توسعه ابزارهای موجود (آتشگر، ۱۳۷۵).

تعاریف دیگر نیز برای انتقال تکنولوژی بیان می‏ شود:

• • به دست آوردن مجموعه دانش و فنونی است که جهت تمام امور یا هر یک از موارد تولید، ارائه خدمات، انجام امور تحقیقاتی و طراحی یا نگهداری به کار برده می‏ شود (رحیمی فاروجی، ۱۳۸۵).

• • انتقال تکنولوژی عبارت است از به کارگیری و استفاده از تکنولوژی در مکانی به جز مکان اولیه ایجاد یا خلق آن و معمولاً هنگامی مطرح می‏ شود که سطح تکنولوژی بین بنگاه‏های مختلف یکسان نباشد (فقهی فرهمند، ۱۳۸۳).

• • انتقال تکنولوژی عبارت است از فرایند کلی عرضه و تقاضای تکنولوژی که گستره ماشین‏آلات، ابزار و خدمات اطلاعاتی، مهارت‏ها و دانش فنی را شامل می‏ گردد (دیرمینا، ۱۳۸۲).

• انتقال تکنولوژی را می‏توان جریان جابجایی فناوری از محل ایجاد انتقال به محیط دیگر که در آنجا قابل استفاده باشد، تعریف کرد (سهرابی، ۱۳۸۱).

تعاریفی که غالباً از انتقال تکنولوژی ارائه می‏ شود، نگرش مکانیکی و غیرربط بر آن حاکم است. در آن تعاریف:

• • انتقال تکنولوژی یک جریان یک طرفه از سوی فروشنده به خریدار است.

• انتقال تکنولوژی بیشتر معطوف ابزار، تجهیزات و ماشین‏آلات است، در صورتی که نگرش پویا و سیستمی می‏گوید، انتقال تکنولوژی دو طرف دارد: «صاحب تکنولوژی و طالب تکنولوژی» و انتقال تکنولوژی یک جریان رفت و برگشتی بین این دو شکل می‏ دهد. برقراری این جریان را منافع صاحب تکنولوژی و احساس نیاز طالب تکنولوژی موجب می‏ گردد.

نوآوری و بومی نمودن تکنولوژی و ایجاد توازن لازم جهت صدور تکنولوژی جدید به صنعتی دیگر خود موجب دریافت تجربه علمی دیگر است که می‏تواند تکنیکی جدید را خلق نماید. آنان که در اجرا و عمل با قراردادهای انتقال تکنولوژی سروکار دارند و جریان دائمی بین خود و فروشنده تکنولوژی را شاهد هستند، به دیدگاه سیستمی و تعریفی در آن چهارچوب نیاز دارند، زیرا که واقعیت می‏گوید: تعاریف استاتیک در قالب نگرش‏های مکانیکی عملاً نقش‏آفرینی قابل توجهی در نگرش و عملکرد مجریان و مدیران انتقال تکنولوژی ندارد. قرارداد مورد مطالعه دائمی باشد، تا در صورت عدم تأمین نیاز با توافق‏نامه ها متمم قرارداد اصلاح گردد.

دیدگاه سیستماتیک می‏گوید طالب تکنولوژی نباید خود را در چهارچوب قرارداد محدود بداند. چرا که محدود بودن در چهارچوب قرارداد زمینه درون‏زا شدن تکنولوژی را فراهم نمی‏ کند.

واقعیت می‏گوید تعاریف غیر پویا و مکانیکی دو عمل نقش‏آفرینی قابل توجهی را برای مجریان انتقال تکنولوژی ایفا نمی‏ کند. ‌بنابرین‏ می‏توان تعریف نمود: انتقال تکنولوژی فرآیندی است که طی یک جریان رفت و برگشتی بین صاحب تکنولوژی و طالب تکنولوژی با انعقاد قراردادی حقوقی شروع و با خلق قابلیت نوآوری در طالب تکنولوژی جریان دائمی می‏یابد (سهرابی، ۱۳۸۱؛ خادم، ۱۳۸۹).