نتیجه دیگر تصویب قطعنامه از نگاه «واشنگتن پست» این است که «روسیه به عنوان یک قدرت جهانی نگریسته خواهد شد و آقای پوتین دلایل بیشتری برای بالیدن به قدرت کشورش خواهد داشت. در مقابل جرج بوش که حتی شهامت انتقاد از مخالفت‌های روسیه را نیز نداشته، نادان و ابله به نظر خواهد رسید. در واقع آقای بوش اجازه داد منافع حیاتی آمریکا توسط حکومت و رهبری که مدت‌ها پیش قدرت خود را از دست داده بودند تضعیف شود». (روزنامه واشنگتن پست، ۲۲/۱۲/۲۰۰۶)

دولت روسیه پیگیر اهداف عمده ای در سیاست داخلی و خارجی خود می باشد که یکی از آنها، ادغام در اقتصاد جهانی از طریق الحاق به سازمان تجارت جهانی است و این میسر نمی‌شود مگر در همکاری با کشورهای غربی و بخصوص تامین نظر دولت آمریکا.
واقعیت زمانی اواخر سال ۱۹۹۴ و اوایل ۱۹۹۵ دوباره در دوران زمامداری پوتین نیز تکرار شد: توسعه همکاری روسیه و آمریکا در زمینه‌های تکنولوژیک و همچنین عضویت روسیه در سازمانهای بین المللی مانند سازمان تجارت جهانی با خودداری آن کشور از مشارکت با ایران در زمینه فن‌آوریهای اتمی و همکاری نظامی فنی با آن مشروط می‌شد.
روسیه که پس از فروپاشی شوروی در صحنه بین المللی به عنوان یک قدرت درجه ۲ شناخته می شود و با اذعان به این نکته که میدان عمل و توانایی محدود به خود را دارد برای دستیابی به جایگاه مناسب گذشته خود ، مجبور به اتخاذ سیاستی کژدار و مریز در دوره‌های زمانی مختلف و بر اساس فشارهای بین المللی است. لذا امکان ارائه نظرات صریح در سطح بین‌المللی از جمله حمایت بی چون و چرا از فعالیتهای هسته ای جمهوری اسلامی ایران را ندارد. اگر قدرت روسیه همانند و هم سنگ قدرت آمریکا بود شاید که نه بلکه حتما به مانند ادبیات آمریکایی ها با زبان زور و قلدرمآبانه صحبت می کرد همانگونکه در دوران اتحاد جماهیری شوروی چنین بود.
۲-۴-۵) وقوف روسیه از نیات ایران در برنامه اتمی:
همکاری مشترک با ایران ضامن اطلاع روسیه از وضعیت پروژه های اتمی ایرانی است. در آن شرایط آنان به راحتی خواهند دانست که آیا ایران در چارچوب برنامه های مسالمت آمیز هسته‌ای خود حرکت و طی مسیر می کند یا آنکه از آن منحرف شده است؟ روسیه در سال ۱۹۹۳ با پیشنهاد مطالعه مشترک برنامه های اتمی ایران به ایالات متحده مراجعه کرد ولی واشنگتن این پیشنهاد را رد کرد. بعدها کارمند مسئول وزارت انرژی اتمی روسیه اعلام کرد: ”از نقطه نظر راهبردی، ایران نزدیک‌ترین همسایه روسیه می‌باشد و برای ما خیلی مهم است بدانیم که برنامه اتمی ایران در چه وضعیتی است، تنها راه این امر اجرای پروژه‌های مشترک با آنهاست“. لذا کار مشترک و همکاری روسیه با ایران ضامن اطلاع آنها از برنامه و اهداف کاری ایران بوده و براحتی نشان دهنده درصد انحراف در برنامه با مواضع اعلامی مسالمت آمیز ایران می‌باشد.
سرگئی کرینکو رئیس آژانس فدرال انرژی اتمی روسیه در کنفرانس خبری مورخ ۸/۹/۵۱۳۸ در مسکو تأکید کرد: روسیه همانند سایر کشورها صرفا می‌خواهد از صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران مطمئن شود. (خبرگزاری ایتارتاس، ۲۸/۱۱/۲۰۰۶)
۲-۴-۶) افزایش اعتبار با برداشت دیگر کشورها از سمبل همکاری ایران و روسیه:
موضوع همکاری هسته ای دو کشور و تداوم فعالیتها و بخصوص تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر به عنوان سمبل آن و به ثمر رسیدن یا لغو و تعلیق این همکاریها میان روسیه و ایران، برداشت هایی را از سوی دیگر کشورهای جهان که خواهان بسط روابط با روسیه بخصوص در زمینه اتمی هستند خواهد داشت. این برداشت در پاسخ به این سؤال قابل توجه است که آیا روسیه برای همکاری های آتی احتمالی شریک قابل اعتمادی برای آنها خواهد بود یا خیر؟ به هر صورت عملکرد مسکو در این رابطه به مثابه محکی برای پایداری روسیه بر توافقات خود در چارچوب مقررات بین المللی از سوی دیگر کشورها ارزیابی خواهد شد.
آقازاده رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در مورد تأخیر روسها در تحویل سوخت نیروگاه بوشهر و ‌ضمانت اجرایی تحویل به موقع سوخت توسط روسیه گفت: هر قراردادی ضمانتهای لازم را در متن خود در نظر گرفته است ولی پروژه بوشهر به دلیل اهمیتی که از لحاظ سمبولیک دارد قطعأ تأخیر و یا عدم اتمام آن، بیش از ضمانتهای اجرایی و مقادیر تعیین شده در قبال تاخیر، به حیثیت و اعتبار روسیه لطمه می‌زند.
آقازاده رئیس سازمان انرژی اتمی ایران افزود: اگر روسیه درمورد نیروگاه اتمی بوشهر خلف وعده کند، به اعتبار و حیثیت خود لطمه زده‌ است. (خبرگزاری ایرنا، ۱۴/۱/۱۳۸۶)
از طرفی دیگر وقوع حادثه انفجار در نیروگاه اتمی چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ و ضایعات و خسارات فراوان آن، اعتبار صنعت اتمی روسیه را با چالش روبرو کرده بود که احداث نیروگاه اتمی جدید آنهم در ورای مرزهای شوروی سابق می توانست کارایی لازم را برای احیاء، اعتبار و ابراز وجود مجدد صنایع اتمی روسیه که با رکود و تعطیلی مواجه بودند ایجاد نماید، نیروگاه اتمی بوشهر این فرصت را فراهم می آورد.
فصـل سوم : همکاریهای ایران و روسیه
در بعد اتمی
گفتار اول: سابقه برنامه توسعه انرژی اتمی ایران
۳-۱-۱) برنامه توسعه انرژی اتمی ایران قبل از انقلاب اسلامی:
بسیاری از کارشناسان ، همکاری اتمی ایران و روسیه را بدون در نظر گرفتن مرحله شکل گیری برنامه توسعه انرژی اتمی ایران و دورانی که دولت وقت شاه با همکاری و حمایت کشورهای غربی پایه های اولیه انرژی اتمی در کشور را بنا نهاد تجزیه و تحلیل و بررسی می‌کنند که در نگاه اول این تصور بوجود می‌آید که فن‌آوریها و تجهیزات و دستگاه های اتمی پس از برقراری تماس و همکاری بین تهران و مسکو در ایران پدیدار شد. برای درک بهتر و مناسب از دلایل شکل گیری و اهداف و روند برنامه انرژی اتمی در ایران ، به تاریخ این برنامه نگاهی می افکنیم.
ایران از سال ۱۹۵۸ عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی گردیده و در سال ۱۹۶۷ معاهده عدم اشاعه تسلیحات اتمی ( NPT ) را امضاء و در سال ۱۹۷۰ آنرا به تصویب رساند و در سال ۱۹۷۴ نیز طی انعقاد موافقتنامه دو جانبه ای با آژانس بین المللی انرژی اتمی ، نظارت نظام پادمان هسته ای را بر فعالیت هسته ای خود پذیرفت. این موافقتنامه در قالب قرارداد شماره ۲۱۴/INFCIRC و بر اساس سند نمونه ۱۵۳/INFCIRC آمده است. (بولتن خبری ایرنا، ۱۳۸۴)
برنامه متنوع ساختن بنیه انرژتیک ایران در اوایل دهه ۱۹۷۰ تصویب شد و توسعه انرژی اتمی به جهت اولویت دار آن تبدیل گردید. این تصمیم در وهله اول بر اساس ارزیابی از ذخایر نفت کشور (قریب به ۱۷ میلیارد تن) اتخاذ شد ؛ در صورت ادامه استخراج نفت در سطح جاری (۲۰۰ میلیون تن در سال) ذخایر نفت تا سال ۲۰۴۲ بطور کامل مصرف خواهد شد.
علاوه بر آن، تصویب برنامه مذکور با تلاش برای حفظ سطح درآمدهای بودجه از صادرات نفت (قریب به ۹۰ درصد تمام درآمدها) و پرهیز از وابستگی در زمینه انرژی ارتباط داشت. رشد شدید قیمت نفت از ۸/۱ دلار در ازای هر بشکه در ژانویه ۱۹۷۱ تا ۶۵/۱۱ دلار در ژانویه ۱۹۷۴ عامل دیگری بود که قابلیت رقابت دیگر منابع انرژی را بطور ملموس افزایش داد. (World oil market and oil price chronologies, 1970-2000)
شاه ایران در سال ۱۹۷۴ برنامه توسعه انرژی اتمی را اعلام کرد. در چارچوب آن در نظر بود ۲۳ راکتور اتمی با توان کل بیش از ۲۰ مگاوات ساخته شود. برای اجرای این برنامه ، سازمان انرژی اتمی ایران تأسیس شد که رئیس آن مستقیماً از شاه ( و پس از انقلاب اسلامی از رئیس جمهور ) دستور می‌گرفت.
مأموریت‌های اصلی سازمان انرژی اتمی ایران به شرح ذیل تعیین شده بود:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

    • استفاده از انرژی اتمی برای برآورده کردن نیازهای کشور به انرژی؛
    • بدست آوردن فن‌آوریهای لازم برای ساخت مستقل راکتورهای اتمی؛
    • بدست آوردن فن‌آوریهای لازم برای دستیابی به چرخه سوخت اتمی؛
    • استفاده از ”فن‌آوریهای اتمی“ برای اهداف صنعتی ، طبی و کشاورزی؛
    • دفاع از افراد و محیط زیست در برابر تأثیرات تشعشعی.

(ayatollahi mohamed sadegh,1996, p2-3)
در کوتاه مدت در نظر بود سوخت اتمــی از خارج خریداری شود. قراردادهــای مربوطه در سالهای ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۷ با آلمان، فرانسه و ایالات متحـده آمریکا منعقد گشت.(Cordesman Anthony,1998 , p23) در آینده در نظر بود سوخت راکتورهای اتمی بطور مستقل تولید شود و برای این منظور عملیات اکتشافی زمین شناسی انجام و همچنین با شرکای خارجی در مورد خرید فن‌آوریها و دستگاه های غنی کردن اورانیوم مذاکره می‌شد.
از طرفی بسیاری از کارشناسان ایرانی در ایالات متحده و اروپای غربی (بلژیک، بریتانیا، آلمان غربی، ایتالیا، سوئیس و فرانسه) در زمینه فیزیک اتمی تحصیل کرده و تعلیم یافتند. برای نمونه اکبر اعتماد اولین رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در انستیتوی پژوهشها و فن‌آوریهای اتمی ساکلی فرانسه و دانشگاه پلی تکنیک لوزان و انستیتوی فدرال تحقیقات اتمی سویس تحصیل کرده بود. رضا امراللهی جانشین وی نیز در دانشگاه تگزاس در رشته «فیزیک اتمی» تحصیل و سپس در مرکز تحقیقات اتمی بلژیک در شهر مول دوره تخصصی را گذرانده بود.(gerardi greg, 1995, p 2111)
از لحظه بنیانگذاری سازمان انرژی اتمی ایران، برنامه تعلیم کادر برای کار در زمینه انرژی اتمی متوجه تحصیل در خارج بود. در اولین سالها اساسأً به ایالات متحده و اروپای غربی امید بسته شده بود. در سال ۱۹۷۵ در این سازمان قریب به ۱۵۰ کارشناس فیزیک اتمی کار می‌کرد که قریب به نصف آنها کارشناسان و مشاوران خارجی، اساسأً از ایالات متحده و انگلیس بودند. در همان سال حدود یکصد ایرانی برای تخصص در رشته فیزیک اتمی به خارج اعزام شدند.
دولت ایران، آلمان، فرانسه و ایالات متحده را شرکـــای اصلی در مـــورد اجرای برنامه تلقـی می‌کــرد. در سال ۱۹۷۴ بیــن سازمان انــرژی اتمـی ایران و یک کمپانــــی آلمانـــی بنام
”Union Kraftwerk “(KWU) درباره ساخت دو راکتــــور اتمی از نوعPWR (Pressured Water Reactor) به توان ۱۳۰۰ مگاوات در جنوب ایران در نزدیکی شهر بوشهر موافقتنامه امضا شد.
مطابق با این موافقتنامه سازمان انرژی اتمی ایران و وزارت فن‌آوریها و تحقیقات آلمان درباره همکاری در زمینه استفاده مسالمت آمیز از انرژی اتمی به توافق رسیده و اعلام کردند آماده هستند در ساخت و بهره‌برداری مشترک از نیروگاه و دیگر مؤسسات اتمی، تعلیم کادرهای علمی ایران، تأمین امنیت اتمی و تشعشعی، تولید و استفاده از ایزوتوپهای رادیواکتیو همکاری کنند.
همچنین مذاکراتی بین سازمان انرژی اتمی ایران و کمپانی‌های آلمانی KWU و ”Brown Boverie “ در مورد انعقاد قراردادهای جدید برای ساخت راکتورهای اتمی دیگر در جریان بود. (Ansari Mostafa Taqizdeh, 1995)
اوایل ماه مارس ۱۹۷۶ در جریان دیدار والری ژیسکاردستن رئیس جمهور فرانسه از تهران ، دو کشور موافقتنامه همکاری در زمینه توسعه صنعتی و اقتصادی را امضا کردند که در چارچوب آن ساخت نیروگاه اتمی در خاک ایران پیش بینی شده بود. (Ibid) در نتیجه مذاکرات بعدی بین سازمان انرژی اتمی ایران و کمپانی فرانسوی ”Farmatom“ قرارداد ساخت دو راکتور PWR با توان ۹۵۰ مگاوات در منطقه دارخوین اهواز در ساحل رودخانه کارون امضاء شد. ارزش هر راکتور بالغ بر ۲ میلیارد دلار برآورد شده بود.
از آنجا که ایران در برنامه توسعه انرژی اتمی، دستیابی به چرخه تولید سوخت اتمی را در نظر گرفته بود، لذا علاوه بر ساخت راکتورهای تولید انرژی و جستجوی معادن اورانیوم، همچنین در مورد خرید کارخانه غنی کردن اورانیوم و فرآوری سوخت اتمی مصرف شده، مذاکراتی با فرانسه صورت گرفت که متعاقبا سازمان انرژی اتمی ایران در سال ۱۹۷۴ سهام کارخانه دیفوزیون گازی غنی سازی اورانیوم در تریکاستینه (فرانسه) را از کنسرسیوم بین‌المللــی”Eurodif“ به قیمـت یک میلیارد دلار خریــداری کرد. کمپانیهــای ENUSA (اسپانیــا)، Synatom (بلــژیک) و Enea (ایتالیــا) از دیگر صاحبان سهام آن بودند. (EURODIF Company Links,1999) تهران در این رابطه حق خرید محصولات کارخانه و دسترسی کامل به فن‌آوریهـــای غنــی سازی طراحــی شــده در کنسرسیوم را بدست آورد. (Timmerman Kenneth,1995)
لکن فرانسه از ۲۷ سال پیش ، سوخت اورانیوم غنی‌ شده ایران را که با سرمایه ایران در این کارخانه واقع در این کشور تولید شده، بلوکه کرده است و طی ۲۷ سال گذشته، ایران را از سهم خود در سوخت اورانیوم غنی ‌شده که در کارخانه « یورودیف» این کشور تولید می‌شود، محروم کرده است.
مجتمع غنی‌سازی اورانیوم «یورودیف» در تریکاستینه، دومین کارخانه غنی‌سازی اورانیوم در جهان است که در سال ۱۹۷۳ از سوی کمپانی تازه ‌تأسیس «یورودیف» خریداری ‌شد. این کارخانه، تولید خود را در سال ۱۹۷۹ آغاز کرد و اکنون، یک‌ سوم سوخت اورانیوم غنی ‌شده دنیا را عرضه می‌کند. در این کمپانی، شرکت فرانسوی «کوگما» ۶۰ درصد سهام را در اختیار دارد.
در آن مقطع، فرانسه که اتحاد اتمی آلمان، انگلیس و هلند و شرکت یورنکو را در برابر خود می‌دید، با دعوت از سه کشور بلژیک، اسپانیا و ایتالیا، اتحادیه اروپایی خود را در این زمینه تشکیل داد که به ترتیب کشورهای اسپانیا ۱۱۱/۱۱ درصد، بلژیک ۱۱۱/۱۱درصد، ایتالیا ۱۲۵/۸ و ایران ۱۰ درصد در «یورودیف» سهم داشتند.
ایران نیز که در زمان رژیم پهلوی، مبلغ قابل توجهی از هزینه ساخت این مجتمع را در سال ۱۹۷۳ پرداخت کرده بود، حدود ۱۰ درصد از سهام آن را در اختیار گرفت. دولت ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، مبلغ دو میلیارد دلار طی دو فقره پرداخت یک میلیارد دلاری در اختیار دولت فرانسه قرار داد، اما در سال ۱۳۵۷ و با روی کار آمدن شاپور بختیار به عنوان آخرین نخست وزیر رژیم پهلوی، دولت وی، مبلغ یک میلیارد دلار را از دولت فرانسه پس گرفت و در سال ۱۹۹۱ هم دولت فرانسه توافق کرد که مبلغ ۲/۵ میلیارد فرانک فرانسه، معادل یک میلیارد دلار را در قالب دیگری به ایران برگرداند. ‌بنا بر رویه این شرکت ، به جای پرداخت سود به سهامداران، سوخت اتمی به آنها داده می‌شود؛ از این رو این کارخانه که سالانه ۸/۱۰ میلیون واحد SWUS اورانیوم غنی‌شده تولید می‌کند ، باید ۱۰ درصد آن را در اختیار ایران قرار دهد. بدین ترتیب، در صورت واگذاری این حجم اورانیوم غنی‌شده، سوخت اتمی چهار نیروگاه تأمین می‌شود، اما در عین حال، فرانسوی‌ها از ارسال این سوخت به ایران خودداری می‌کنند. ایران که با داشتن سهام بالای ۵ درصدی، عضو هیأت مدیره این کارخانه نیز است، در ۲۷ سال گذشته که «یورودیف» به مرحله تولید رسیده، نتوانسته است سهم خود را از سوخت تولیدی در آن مجتمع برداشت کند و نه تنها نتوانسته منبع سوخت خود برای راکتورهای تحقیقاتی و نیروگاه‌های هسته‌ای خود را تأمین کند، بلکه از داشتن تکنولوژی هسته‌ای شرکتی که خود از سهامداران آن می باشد نیز محروم بوده است. این در حالی است که طبق اساسنامه این شرکت، همه سهامداران که عضو هیأت مدیره شرکت هستند، در همه تصمیم‌گیری‌ها و همچنین ارسال سوخت به کشورشان، نسبت به سهامداران دیگر در اولویت قرار دارند.(سایت خبری بازتاب، ۱۸/۱۰/۱۳۸۴)
در سال ۱۹۷۴ ساخت مرکز پژوهشهای اتمی اصفهان برای تعلیم دانشمندان و مهندسان ایرانی مأمور بهره‌برداری از نیروگاه اتمی، با حضور کارشناسان فرانسوی آغاز شد. در نظر بود تا سال ۱۹۸۰ در آن محل، راکتور تحقیقاتی و دستگاه فرآوری سوخت اتمی تولید فرانسه نصب شود. (Timmerman Kenneth, 1995)
در اکتبر ۱۹۷۶ وزارت امور خارجه شوروی (سابق) در رابطه با تمایل فرانسه برای صدور دستگاه های حساس فرآوری سوخت مصرف شده و استخراج پلوتونیوم (که می‌توانست در آینده باعث ظهور کشور دارای زیربنای گسترده اتمی در مرزهای جنوبی شوروی شود) به مقامات دولت فرانسه مراجعه کرد. (تیمربایف، ار.ام.،۲۰۰۰، ص ۶۵)
همکاری ایران و آمریکا در زمینه انرژی اتمی خیلی زودتر از تصویب برنامه متنوع ساختن بنیه انرژتیک ایران آغاز شده بود. در سال ۱۹۵۷ بین ایران و ایالات متحده موافقتنامه استفاده مسالمت آمیز از انرژی اتمی در چارچوب برنامه آمریکایی ”اتم در راه صلح“ امضاء شد. این برنامه که واشنگتن اولین بار آن را در سال ۱۹۵۳ در مجمع عمومی سازمان ملل متحد معرفی کرد، کمک ایالات متحده به توسعه انرژی اتمی مسالمت آمیز به شکل صادرات دستگاه ها و تجهیزات اتمی و همچنین تعلیم کارشناسان در این زمینه در ازای حق نظارت و بازرسی و بازدید از این اماکن برای اطمینان از استفاده انحصارأً‌ مسالمت آمیز از آنها را در برداشت. (Perabo Betsy, 1995, p5 )
ایالات متحده در سال ۱۹۶۷ در مطابقت با موافقتنامه امضاء شده و با مساعدت مالی آژانس بین المللی انرژی اتمی یک راکتور پژوهشی به توان ۵ مگاوات و سپس محفظه‌های گرم تولید پلوتونیوم را به مرکز پژوهشهای اتمی تهران صادر نمود. (Ibid)
دولت ایران اواسط دهه ۱۹۷۰ به خرید ۸ راکتور مولد انرژی از آمریکا ابراز علاقمندی کرد، (The US and Iran, An Increasing partnership) ارزش این معامله ۴/۶ میلیارد دلار برآورد شده بود. (perabo Betsy, 1995,p5)
ایران و ایالات متحده در مورد انعقاد موافقتنامه در خصوص همکاری در زمینه استفاده غیرنظامی از انرژی اتمی مذاکره می‌کردند.به گفته نماینده وزارت امور خارجه ایالات متحده، این سند باید به اساس حقوقی صادرات راکتورها و مواد اتمی آمریکایی، سرمایه‌گذاری ایران در صنایع غنی‌کننده آمریکا و همچنیـــن دیگر انواع همکاری در زمینـــه انرژی اتمی تبدیل می‌شد. (National Security Study Memorandum (NSSM),1975)

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...