۲-۲- تکالیف مصرف ­کننده

در دوران مدرن از همبستگی حق و تکلیف سخن رانده می­ شود. این تطور مفهومی حق ریشه در قرون وسطی و پس از جنگ­های خونینی رخ داد که اساس همگی بر حق و باطل بود. لذا با روشنگری اندیشمندان قرون ۱۷ و ۱۸ و برجسته نمودن اصل غایت بودن انسان، حق داشتن کم کم جایگزین تفکیک میان حق و باطل گردید. از اینرو هر شخص فارغ از نژاد، مذهب، رنگ و… به واسطه انسان بودن دارای کرامت انسانی بوده و از حداقل حقوق انسانی برخوردار است. این حق داشتن در زندگی اجتماعی با حق داشتن دیگران ملازمه دارد. ‌بنابرین‏ شایسته است در کنار حق، تکلیف را جهت تضمین حقوق دیگران و استمرار زندگی مسالمت­آمیز قرار دهیم.

«از لحاظ تاریخی بحث از حقوق انسان بویژه در قالب حقوق طبیعی و اساسی وی، در جنبش­های سیاسی-اجتماعی سده هفدهم در آمریکای شمالی و اروپا تجلی و بروز یافت و پس از آن به تدریج در همه جنبش­های سیاسی- اجتماعی دنیا رخ نمود تا اینکه طی سده بیستم در اسناد بین ­المللی حقوق بشر ظهور و استقرار یافت. به دیگر سخن، در این فرایند حق علاوه بر معنای عینی که از گذشته در نظر گرفته می­شد که برآن اساس، درستی یا نادرستی(حق و باطل) یک ادعا، از یک منظر عینی یا دست کم بین­الاذهانی سنجیده می­شد. در مقایسه حق شخصی به معنای «حق داشتن» بود که قضاوت درباره درستی و نادرستی ادعا را به فرد وامی­نهاد و صرفاً به دنبال حمایت از اصل تصمیم او در گزینش ادعایی از میان ادعاها بود. به دیگر سخن، در حق شخصی از صرف اعمال اراده آزاد فرد حمایت می­ شود ولی در حق عینی از محتوای عملی که بر اثر اعمال این اراده آزاد شکل گرفته است نیز پرسیده می­ شود».^[۶۸]

در رابطه میان خودروسازان و مصرف­ کنندگان نیز حق و تکلیف در کنار یکدیگر قرار دارند. همان‌ طور که مصرف ­کننده در ازای خرید خودرو حقوق و انتظاراتی دارد، تکالیفی نیز بر عهده دارد. پایبندی به مفاد قرارداد منعقده میان طرفین از بارزترین تکالیف و تعهدات مصرف­ کنندگان است. همچنین اجرای توصیه­ های تولیدکنندگان خودرو در جهت حفظ و نگهداری بهینه خودرو از دیگر تکالیف مصرف­ کنندگان محسوب می­ شود. در این زمینه بند ح از ماده نخست آیین نامه اجرایی قانون حمایت از مصرف کنندگان خودرو در تعریف استفاده مطلوب از خودرو ذکر می­ کند: «استفاده از هر خودرو مطابق مشخصات اعلام شده از سوی عرضه کننده (رعایت تعداد سرنشین و مقدار بار تا ظرفیت مجاز،‌شیوه نگهداری خودرو و نظایر آن) کهدر ضمانت نامه توضیح داده شده ؛ است».

لذا ‌می‌توان نخستین تکلیف مصرف ­کننده را استفاده مطلوب از خودرو مطابق آنچه در ضمانت­نامه تشریح شده است، دانست. تبصره ۲ ماده ۴ آیین­ نامه مذبور رعایت ضوابطمندرج در کتابچه راهنمای مصرف کننده برای مصرف کننده الزامی می­داند.

همچنین مصرف­ کنندگان بایست به هشدارهایی که تولیدکننده در زمینه ایمنی خودرو متذکر می­ شود، گوش فرا دهد. این هشدارها شامل انواع فراخوان­هایی است که در طول مصرف ممکن است به دلایل ایمنی توسط تولیدکننده صادر شود. برای نمونه فراخوان­هایی که تولیدکننده جهت رفع عیب خودرو صادر می­ کند، مصرف ­کننده مکلف است در مهلت مقرره مراجعه نماید در غیر اینصورت نمی­تواند مطالبه خسارت در اثر عیب و نقص خودرو نماید، مگر آنکه اثبات نماید به نحو مقتضی مطلع نگردیده است. متأسفانه قوانین و مقررات در این زمینه سکوت کرده ­اند. اما منطقی است که در عیوب عمده که به ایمنی خودرو مربوط است، تولیدکننده علاوه بر فراخوان عمومی از طریق رسانه­های گروهی بایست به طور مکتوب یا اختصاصی نیز به مصرف­ کنندگان اطلاع رسانی نماید.

فصل سوم

مسئولیت مدنی تولیدکنندگان خودرو

۳-۱- مسئولیت مدنی ناشی از عیب یا نقص تولید

در این مبحث مسئولیت مدنی تولید کنندگان خودرو مبتنی بر نظریه کلاسیک تقصیر می‌باشد.در نظریه مسئولیت مدنی مبتنی بر تقصیر برقراری رابطه سببیّت میان عامل زیان و زیان وارده ضروری است و مستلزم اثبات آن از سوی زیان دیده است.این مسئولیت در قبال دارندگان خودرو مسئولیت قراردادی است که مطابق قرارداد فروش و خدمات پس از فروش تحقق می‌یابد.اما مسئولیت خودرو سازان محدود ‌به این مسئله نمی شود و آنان در قبال زیان های ناشی از نقص عیب خودرو در مقابل ثالث نیز مطابق ضمان قهری مسئول هستند.

۳-۱-۱- مسئولیت مدنی ناشی از عیب تولیددر قبال دارندگان خودرو (نظریه تقصیر)

همان گونه که در فصل نخست بیان کردیم عیب خودرو در سه سطح عیب طراحی،عیب تولید و عیب در بهره برداری قابل بررسی می‌باشد.این عیوب به طور یکسان موجب مسئولیت مدنی خودرو سازان نمی­ شود و با یکدیگر متفاوت است لذا در این بخش به بررسی مسئولیت مدنی ناشی از این سه عیب می­پردازیم.

۳-۱-۱-۱- مسئولیت مدنی خودرو سازان در اثر عیبدر طراحی خودرو

عیب در طراحی خودرو شامل عیوب ایرودینامیکی، سازه­ای، کنترلی و … می‌باشد که به فناوری و تجهیزات تولید مرتبط نبوده و ضعف اولیه در طراحی نخستین موجب بروز این مشکل می‌باشد در واقع فقدان دانش طراحی مهندسان و یا در قصور آنان در پیش‌بینی تمام جهات کاربری خودرو منجر به بروز ضعف طراحی می شود.اما چه عیوبی در طراحی،مؤثر در تحقق مسئولیت مدنی می‌گردد؟

به طور مثال وجود کیسه هوا و طراحی آن در خودرو موجب ایمنی بیشتر خودرو می شود و خریداران را در انتخاب آن ترغیب می کند اما چنانچه در تصادفی که کیسه هوا عادتا بایست عمل می نموده به درستی کار نکرده و موجب خسارات جانی شود چنانچه عیب طراحی اثبات گردد مسئولیت مدنی قابل اثبات می‌باشد. یا ضعف عملکرد ترمز ها که می‌تواند بیشترین خسارات را در پی داشته باشد،چنانچه ناشی از ضعف طراحی باشد موجب مسئولیت خودروساز می‌گردد.

‌بنابرین‏ می توان گفت در زمینه اشکالاتی که موجب بروز خطر شده است چنانچه ناشی از طراحی اولیه بوده باشد تولیدکننده به دلیل قصور در ارتقای فناوری و همگام نشدن با طراحی علمی و یا ضعف در کنترل کیفیت مسئول می‌باشد اما معیار هایی برای تشخیص عیب طراحی خودرو وجود دارد که دادگاه می‌تواند در رسیدگی به ادعاهای خواهان به آن توجه نماید.چرا که اگر خواهان مدعی عیب در طراحی خودرو باشد بایست بار اثبات را به دوش بکشد.

۱- معیار انتظار مشروع مصرف کننده^[۶۹] :

انتظار مشروع مقوله­ایست نوین که در اثر توسعه حقوقی مورد توجه قرار گرفته است. انتظار مشروع اگرچه در ذیل دامنه حق نمی­گنجد اما در کشورهای پیشرفته در رویه قضایی جایی برای خود باز ‌کرده‌است.

در این زمینه نیز حداقل انتظار مصرف ­کننده، انتظار دریافت خدماتی متناسب با هزینه­ پرداختی ضمن رعایت استانداردهای لازم جهت ایمنی ‌می‌باشد.