در قالب این نظام بانک های فعال در بخش مبادلات ارزی به تسویه حساب با سایر بانک های عضو می پردازند. نظام به صورت لحظه ای کار می کند و ارتباط بین مراکز اصلی بانک ها را در مبادلات ارزی برقرار می کند. بعلاوه در این نظام، بانک مرکزی به عنوان واسطه عمل می کند. بدین معنی که بانک مرکزی به منظور تسویه حساب های بین بانکی بانک ها، حساب های ارزی آنها را تغییر می دهد. به عبارت دیگر تسویه حساب در این شیوه با دخالت بانک مرکزی انجام می گیرد. گسترش چنین نظامی و امکان مبادلات ارزی بین بانکی، تلاش برای زمینه سازی جهت ارتباط با بانک های دنیاست و در آینده نگری این نظام، یکی از مهم ترین اهداف امکان مبادلات و تسویه های ارزی بین بانک های داخلی و خارجی شناخته شده است. (احمدزاده فرد شیرازی، ۱۳۸۸: ص۴۳)
۴- شبکه سوئیچ عملیات بین بانکها
علاوه بر ارتباط مبادلاتی بین شعب بانک ها، بر اساس سوئیچ عملیات بین بانکی امکان مبادلات اصلی عمده بین مراکز بانک ها نیز فراهم می شود. در این شبکه مراکز اصلی بانک ها، به صورت لحظه ای به مبادلات مختلف ریالی و ارزی می پردازند. همچنین وصول و حواله مربوط به بانک ها در این نظام به راحتی و با سرعت بالایی انتقال می یابد. (احمدزاده فرد شیرازی، ۱۳۸۸: ص۴۴)
۵- شبکه سوئیفت
ارتباط بین بانک ها و بانک مرکزی از طریق شبکه سوئیفت فراهم شده است. شبکه شتاب نیز بخشی از این شبکه به حساب می آید. چرا که در شتاب ارتباط بین بانک ها میسر است در حالیکه در شبکه سوئیفت ارتباط بین بانک ها و بانک مرکزی فراهم است. بانک مرکزی از طریق این شبکه ارتباط و مبادلات را به صورت لحظه ای با بانک های مختلف برقرار می کند. بکارگیری چنین شبکه ای در ارتباطات کاهش زیاد هزینه ها را به دنبال داشته است.
علاوه بر موارد زیرساختی فوق که به عنوان ارکان اصلی بانکداری الکترونیک در کشور به حساب می آیند، می توان به سایر عناصر بانکداری الکترونیک از قبیل شبکه خودکار، دستگاه ها و کارت خوان های خودکار نقطه فروش، کارت هوشمند، تلفن بانک و فاکس بانک پایانه ها و خطوط داده ای اشاره کرد. (احمدزاده فرد شیرازی، ۱۳۸۸: ص۴۴)
۲-۴) دستگاه های خودپرداز
۲-۴-۱ )تاریخچه دستگاه های خودپرداز
دستگاه خودپرداز در اواخر دهه ۱۹۶۰ در آمریکا ابداع گردید. توسعه و شهرت دستگاه های خودپرداز را به شرکت داکیوتل[۸۳] نسبت می دهند. د.لا.ریو[۸۴] اولین خودپرداز الکترونیکی را عرضه کرد که برای اولین بار در ۲۷ ژوئن ۱۹۶۷ توسط بانک برکلی[۸۵] در شهر اینفلد در شمال لندن نصب شد. اولین خودپردازها تنها یک ژتون یا کوپن تک کاربری را می پذیرفتند که توسط دستگاه نگهداری می شد. این دستگاه بسته های از پیش آماده شده حاوی ده پوند استرلینگ را ارائه می کرد. خودپرداز مدرن به صورت شبکه در سال ۱۹۶۸ در دالاس تگزاس توسط دان وتزل[۸۶] اختراع شد. شبکه خودپردازها برای اولین بار در سال ۱۹۷۳ در انگلستان مورد استفاده قرار گرفتند. سی.آی.تی ۲۹۸۴ ( ترمینال پرداخت نقدی)[۸۷] اولین دستگاه خودپرداز واقعی بود که از نظر عملکرد شبیه به دستگاه های امروزی بود. تمام آنها آنلاین بودند و مقدار متغیری را پرداخت می کردند که بلافاصله از حساب مشتری کسر می شد. امروزه اغلب خودپردازها به شبکه بین بانکی متصل هستند و افراد را قادر می سازند از دستگاه هایی پول برداشت یا واریز کنند که متعلق به بانکی یا کشوری که در آن حساب دارند، نمی باشند. ( محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۱)
این صنعت از زمان معرفی اولین خودپردازها در سال ۱۹۶۹ تکامل یافته و تحت تغییرات عمده ای قرار گرفته است. متخصصان صنعت سه مرحله را در تکامل این صنعت معرفی می کنند: (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۲)
مرحله ظهور
در مرحله ظهور (۱۹۶۹-۱۹۹۶) خودپردازها از یک تکنولوژی مبتکرانه عرضه شده توسط موسسات مالی پیشگام به یک کانال اصلی عرضه خدمات مورد انتظار و مورد اتکای مشتریان تبدیل شدند. در اوایل دهه ۱۹۷۰ موسسات مالی شروع به معرفی شبکه های خودپرداز و راه اندازی شبکه های مشترک از طریق انتقال وجوه الکترونیکی کردند. بنابراین صاحبان کارت قادر به استفاده از خودپردازهای موسسات مالی دیگر شدند. علاوه بر این موسسات مالی هزینه های کمتر تراکنش های خودپرداز در مقایسه با تراکنش های عملیات شعبه را تشخیص دادند بنابراین کاربرد خودپرداز را افزایش دادند. به منظور تمرکز بر راحتی و خدمات بهتر به مشتری، عرضه کنندگان خودپرداز مبادرت به نصب خودپردازها نه تنها در شعب، بلکه در اماکن خارج از ساختمان مانند فروشگاه های بزرگ، فرودگاه ها و پمپ بنزین ها کردند. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۲)
مرحله اضافه بها (کارمزد خدمات)
این مرحله( از سال ۱۹۹۶-۲۰۰۵) به نرخ کارمزد خدمات خودپردازها ارتباط دارد. این نرخ ها در آمریکا از حدود ۱۹/۱ دلار در سال معرفی ۱۹۹۶ به بیش از ۷۴/۱ دلار در سال ۲۰۰۶ افزایش یافته اند. این امر خودپردازها را به مراکز سود یا زیان تبدیل کرد. به طوریکه به انفجار رشد عرضه آنها انجامید.
این دوره منابع درآمدی جدیدی را برای موسسات مالی فراهم ساخت و یک تغییر نگرش را توصیف کرد که در مقابل اخذ کارمزد (کسب درآمد) راحتی و خدمات جدید را به مشتریان ارائه کردند. علاوه بر این ظهور عرضه کنندگان غیر بانکی را امکان پذیر ساخت که تحت عنوان سازمان های (سرویس/ فروش) مستقل[۸۸] نیز به آنها تعبیر می شود. این سازمان ها در مقابل هزینه کمتر توانستند از خودپردازها در جاهایی بهره برداری کنند که برای موسسات مالی امکان پذیر نبود.
بنابراین انفجار در عرضه خودپردازها از رشد تراکنش ها فراتر رفت و این امر روند میانگین صعودی تراکنش های ماهانه به ازای هر خودپرداز را معکوس ساخت. رشد عرضه خودپردازها به رقابت بر سر مکان های سودآور نیز شدت بخشیده است. در ابتدا مالکان اماکن مایل بودند به عرضه کنندگان خودپرداز مبلغی بپردازند تا خدمات خودپرداز برای مشتریان آنها فراهم شود. بعدا تاجران و مالکان اماکن اقدام به دریافت هزینه در قبال اعطای حق قرار دادن یک خودپرداز در اماکن دیگر به غیر از بانکها کردند. در نتیجه درآمدهای نزولی و هزینه های صعودی، سوددهی کلی عرضه کنندگان خودپرداز را تحت تاثیر قرار داد. کاهش نسبت تعداد تراکنش ها به ازای هر خودپرداز باعث شد خودپرداز ها به عنوان مراکز سوددهی، برای موسسات مالی جذابیت نداشته باشند. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۳)
مرحله تغییر نگرش(باز تعریف)
به مرحله سوم از سال۲۰۰۶ تحت عنوان باز تعریف صنعت اشاره می شود. فرایند تغییر نگرش، نقش خودپردازها را برای عرضه کنندگان موسسات مالی توصیف می کند. در حال حاضر، عرضه کنندگان خودپرداز به خاطر این واقعیت که اغلب معیارهای عملکرد (مثلا تراکنش ها به ازای هر خودپرداز، درآمد به ازای هر خودپرداز، سود به ازای هر خودپرداز) نزولی بوده اند، تصمیم به بازنگری شیوه ارزیابی ارزش این دستگاه ها گرفتند.
در سال ۲۰۰۶ در آمریکا خودپردازها به عنوان یک مرکز سود به طور میانگین ماهانه ۳۴۰ دلار به ازای هر خودپرداز داخل ساختمان و ۴۳۷ دلار به ازای هر خودپرداز خارج از ساختمان زیان داشتند. کاهش میانگین تراکنش ها به ازای هر خودپرداز ادامه دارد و زیان های حتی بزرگتری را برای اغلب موسسات مالی در آینده تحمیل می کند در نتیجه بسیاری از آنها تصمیم به بازنگری شیوه ارزش دستگاه ها شدند. بنابراین دیگر نگرش به خودپردازها به عنوان یک مرکز سوددهی مستقل نمی باشد بلکه آنها به عنوان مرکزی متمایز برای ارائه خدمات به مشتریان که نیازها و اولویت های آنها را برآورده می کند، شناخته شده اند. بنابراین این صنعت یک دایره را به عنوان یک کانال سرویس کامل خدمات طی می کند. ( محمدی، ۱۳۸۸: ص ص ۲۴ -۲۱)
۲-۴-۲) روند رشد دستگاه های خودپرداز در جهان
تعداد دستگاه های خودپرداز نصب شده در سراسر جهان از ۶۴۰ هزار دستگاه در سال ۱۹۹۶ به حدود ۵۶/۱ میلیون دستگاه در سال ۲۰۰۶ افزایش یافته است و به طور میانگین نرخ رشد سالانه حدود ۹ درصد دارد. انتظار می رود در آینده تعداد خودپرداز های نصب شده با نرخ کمتر، سالانه حدود ۴ درصد رشد پیدا کند و طبق برآورد در سال ۲۰۱۷ به ۴/۲ میلیون دستگاه برسد. در مقابل رشد تمایلات استفاده از خودپرداز کاهش یافته است و انتظار می رود که در حدود ۲ درصد در سال باقی بماند. تعداد میانگین تراکنش ها به ازای هر دستگاه در حال کاهش است در نتیجه عرضه کنندگان خودپرداز با رقابت شدید و نیز با هزینه های روزافزونی برای شبکه های خودپرداز مواجه هستند. به منظور تجزیه و تحلیل کاربرد خودپرداز در سراسر جهان موسسات مالی، معمولا جهان را به هفت منطقه از نظر آهنگ نفوذ، آمار کاربرد و ویژگی های بکار برده شده تقسیم می کنند: چهار منطقه (آمریکا، کانادا، اروپا و ژاپن) دارای تعداد زیادی خودپرداز به ازای هر یک میلیون نفر هستند اما نرخ های رشد در حال کند شدن می باشد.
علیرغم تعداد زیاد خودپردازها تقاضای بیشتری برای دستگاه در ناحیه آسیا، اقیانوسیه و آمریکای لاتین وجود دارد. این دستگاه ها هنوز باید در خاور نزدیک و آفریقا به تعداد زیادی برسند. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۵)
۲-۴-۳) طبقه بندی دستگاه های خودپرداز
الف- از لحاظ قابلیت
دستگاه های خودپرداز چند کاره[۸۹] : این نوع دستگاه ها علاوه بر پرداخت پول وظایف دیگری از جمله پرداخت حوالجات و پرداخت قبوض، قابلیت دریافت اسناد و اسکناس را نیز دارا هستند و نسبت به دیگر دستگاه های خودپرداز گران تر می باشند. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۶)
دستگاه های خودپرداز از نظر نوع تحویل پول[۹۰] : این نوع دستگاه های خودپرداز با توجه به مدل های آنها، قابلیت و توانایی دستگاه های خودپرداز چند کاره را ندارند و بیشتر برای پرداخت وجه و حوالجات مورد استفاده قرار می گیرد. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۶)
ب-از نظر استقرار
دستگاه های خودپرداز متصل به دیوار شعب[۹۱] : این دستگاه ها روی سطح بیرونی دیوار شعب موسسات مالی نصب می شوند و در وضع ایده آل باید ۲۴ ساعته آماده ارائه خدمات باشند. در این دستگاه ها حسگرهایی داخل خودپرداز قرار داده شده تا وقتی درب ها توسط پرسنل غیر مجاز باز می شوند به اپراتورها هشدار داده شود. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۶)
دستگاه خودپرداز سالنی : در داخل سالن شعب بانک ها، موسسات مالی، سوپرمارکت ها و سایر اماکن که احتمال می رود تقاضای قابل ملاحظه ای برای وجه نقد وجود داشته باشد، نصب می شود. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۷)
دستگاه خودپرداز عبوری[۹۲] : این دستگاه در بزرگراه ها و خیابان های بزرگ نصب می شود به صورتی که خودرو در کنار آنها قرار می گیرد. صفحه نمایش و صفحه کلید آن به موازات شیشه ماشین می باشد که راننده بر آن مسلط باشد. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۲۷)
۲-۴-۴) قسمت های مختلف یک دستگاه خودپرداز
الف-قسمت های ورودی
کارت خوان[۹۳] : پس از وارد کردن کارت، کارت خوان اطلاعات حساب مشتری را از طریق قسمت مغناطیسی کارت اعتباری می خواند. پردازشگر اصلی با بهره گرفتن از این اطلاعات قادر به تراکنش از حساب بانکی می باشد. در شرایط خاص ممکن است دستگاه خودپرداز کارت وارد شده به دستگاه را ضبط کند برای این منظور محفظه ای در کنار کارت خوان تعبیه شده تا کارت های ضبط شده توسط دستگاه در آن قرار بگیرد.
صفحه کلید[۹۴]: کلیه اطلاعات موردنیاز برای هر نوع تراکنش از حساب صاحب کارت ازجمله دستورات کاربر برای دریافت مانده حساب و تغییر رمز را دریافت می کند. برای تراکنش نیاز به رمز می باشد که توسط صفحه کلید دریافت می شود.
ب- قسمت های خروجی
بلندگو[۹۵]: این امکان را میسر می سازد که شما را از دریافت وجه و کارت آگاه می کند و با فشار هر کلید یک بوق می زند. همچنین در بعضی از دستگاه ها انجام دستورات با پیام صوتی به مشتری اعلام می شود.
صفحه نمایش[۹۶]:دستورها و عملیات تراکنش را نشان می دهد. این صفحات اغلب تک رنگ یا رنگی از نوع اشعه کاتدی[۹۷] یا صفحه نمایش کریستال مایع[۹۸] می باشند.
چاپگر رسید[۹۹] : این امکان را میسر می سازد که رسید عملیات تراکنش را برای مشتری چاپ کند.
توزیع کننده وجه[۱۰۰]: قلب یک دستگاه خودپرداز مکانیزم توزیع وجه است. این مکانیزم توسط چشم الکترونیکی کنترل و وظیفه آن تشخیص تعداد و پرداخت اسکناس است. این قسمت شامل محفظه ای برای نگهداری اسکناس و دارای مکانیزمی برای خروج اسکناس از محفظه ها و هدایت اسکناس در مسیر پرداخت تا دریچه خروج اسکناس می باشد. برای این منظور سنسورهای متعددی تعبیه شده که مسیر حرکت اسکناس را کنترل می نماید. تعداد اسکناسها و دیگر اطلاعات وابسته به صورت دوره ای چاپ می شوند و یک کپی برای مدت دو سال نگهداری می شود. در کنار چشم الکترونیکی برای شمارش پول مکانیزم توزیع وجه از سنسور که از شیوه تشخیص کلفتی اسکناس استفاده می کند، قرار دارد. اگر دو قطعه اسکناس بهم چسبیده باشد وقتی دستگاه شروع به توزیع اسکناس به دارنده کارت نماید، دو اسکناس بهم چسبیده به محفظه برگشت داده شده ها[۱۰۱] ارجاع داده می شود. این اتفاق برای اسکناسهای تاخورده، پاره و فرسوده نیز می افتد. تعداد اسکناسهای برگشت خورده ثبت می شود تا دستگاه از کیفیت اسکناس های داخل دستگاه آگاه شود. اگر تعداد این اسکناس ها خیلی بالا باشد، دستگاه هشدار می دهد که مشکلی در قسمت توزیع اسکناس وجود دارد. این قسمت اغلب در پایین دستگاه خودپرداز قرار دارد. (محمدی، ۱۳۸۸: ص۳۰)
۲-۴-۵) نحوه کار دستگاه های خودپرداز
همانطور که گفته شد دستگاه های خودپرداز دارای دو قسمت ورودی و چهار قسمت خروجی می باشد. دستگاه های خودپرداز با بهره گرفتن از وسایل ارتباطی ( تلفن ثابت یا ماهواره ) به پردازشگر میزبان متصل می شود. پردازشگر میزبان مانند یک ارائه کننده خدمات اینترنت[۱۰۲] می باشد که معمولا به تمامی شبکه های خودپرداز متصل می باشد. دستگاه هایی که با خطوط اختصاصی کار می کنند، مستقیما از طریق چهار سیم نقطه به نقطه و خط تلفن مخصوص به پردازشگر میزبان متصل می شوند. خودپردازهایی که با خطوط تلفن عمومی کار می کنند با بهره گرفتن از یک مودم و خط تلفن عمومی آزاد یا یک مرکز خدمات اینترنت به پردازشگر میزبان متصل می شوند. دستگاه ها با خطوط اختصاصی برای محیط هایی است که مراجعه به دستگاه بسیار زیاد است و کار باید سریع انجام شود و دستگاه های با خط تلفن عمومی اغلب برای تجارت های کوچک و جاهایی که مراجعه به دستگاه کمتر است به کار می رود. ( آقامحمدی،۱۳۸۵: ص ص. ۶۸-۶۷)
تحویل وجه
زمانی که مشتری کارت خود را وارد دستگاه می کند دستگاه کارت خوان اطلاعات آن را خوانده و به کامپیوتر اصلی می فرستد. کامپیوتر اصلی از مشتری رمز عبور را خواسته و پس از اینکه مشتری رمز را وارد کرد کامپیوتر اصلی اطلاعات روی کارت و رمز مشتری را جهت بررسی صحت از طریق لینک ارتباطی به پردازشگر میزبان می فرستد ( در صورتیکه کارت متلعق به بانک دیگری باشد پردازشگر میزبان اطلاعات را به شبکه شتاب فرستاده و شتاب نیز بر اساس اطلاعات روی کارت آن را به سرور بانک مربوطه می فرستد، سپس پردازشگر میزبان شماره حساب و رمز عبور مشتری را بررسی کرده و صحت یا سقم آن را به کامپیوتر خودپرداز ارسال می کند) کامپیوتر خودپرداز در صورت دریافت تائیدیه از پردازشگر میزبان از مشتری می خواهد تقاضای خود را از قبیل دریافت وجه، رسید، انتقال وجه و غیره وارد کند. سپس کامپیوتر تقاضای مشتری را به سرور اصلی می فرستد و در صورتیکه مشتری تقاضای دریافت وجه کرده باشد سرور اصلی موجودی حساب مشتری را کنترل کرده و در صورتیکه مجاز به برداشت وجه موردنظر باشد پردازشگر میزبان اجازه ارائه پول به مشتری را به کامپیوتر خودپرداز می دهد. کامپیوتر خودپرداز نیز موجودی صندوق خود را بررسی کرده و اگر به اندازه درخواست مشتری پول داشته باشد، دستورپرداخت وجه به مشتری را به پرداخت کننده صادر می کند. پرداخت کننده پس از شروع عملیات پرداخت پول به مشتری، صحت انجام عملیات فوق را به کامپیوتر خودپرداز می فرستد، کامپیوتر نیز صحت انجام عملیات فوق را به پردازشگر میزبان می فرستد تا پردازشگر میزبان نیز عملیاتی از قبیل کسر کردن وجه از حساب مشتری را انجام دهد. پس از اینکه پردازشگر میزبان وجه را از حساب مشتری کم کرد، کامپیوتر خودپرداز دستور ارائه کارت و رسید مشتری را داده و عملیات انجام شده را روی چاپگر ژورنال چاپ می کند. ( محمدی ، ۱۳۸۸: ص ص۳۰-۳۲)
۲-۵) مروری بر کارایی[۱۰۳] و مفاهیم آن
۲-۵-۱) تعاریف کارایی
کارایی یک مفهوم نسبی است و مقایسه بین عملکرد واقعی و عملکرد ایده آل است. می توان گفت کارایی به نحوه بهره گیری از منابع توجه دارد و میزان استفاده مفید از منابع را نشان می دهد. به عبارت دیگر نسبت بازدهی واقعی به دست آمده به بازدهی استاندارد و تعیین شده (مورد انتظار) کارایی است، یا در واقع نسبت مقدار کاری که انجام می شود به مقدار کاری که باید انجام شود. (رمضانی،۱۳۸۸: ص۲۱)
ژوزف پروکونیکف در کتاب مدیریت و بهره وری، کارایی را تولید کالایی با کیفیت بالا و در کوتاه ترین زمان ممکن تعریف کرده است.
منوچهر فرهنگ در واژه نامه اقتصادی خود کارایی را به این صورت تعریف کرده است: کارایی عبارت است از نسبت مقدار عاملی که به کار افتاده.
فارل کارایی یک بنگاه را تولید یک ستانده به حد کافی بیشتر، از یک مقدار مفروض نهاده تعریف کرده است.
همچنین در منابع دیگر تعاریفی از کارایی ارائه شده است که از آن جمله می توان به تعریف زیر اشاره کرد:
ستانده استاندارد/ ستانده واقعی = درجه کارایی
بر اساس این تعریف کارایی عبارت است از نسبت ستانده سیستم (در عمل ) به ستانده مورد انتظار یا شاخص، در واقع مقدار کاری که انجام می شود به مقدار کاری که باید انجام شود. (رمضانی، ۱۳۸۸: ص۲۳)
|
[چهارشنبه 1401-04-15] [ 09:10:00 ق.ظ ]
|
