بعد از جنگ جهانی دوم به مدت تقریباً۴۰ سال ژئوپلتیک به عنوان یک مفهوم و یا روش تحلیل، به علت ارتباط آن با جنگ‎های نیمه اول قرن بیستم منسوخ گردید، هر چند ژئوپلیتیک در این دوره از دستور کار دولت ها در مفهوم قبلی خود خارج شد، اما همچنان در دانشگاهها تدریس می­شد. برای تبدیل شدن نقش فعال جغرافیا در تعریف ژئوپلیتیک به نقش انفعالی سه دلیل عمده قابل ذکر است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

اول اینکه جغرافیدانان بعد از شکست آلمان در جنگ، ژئوپلیتیک خاص آلمان را مقصر اصلی عنوان کردند و سیاست‎های آلمان نازی را متأثر از این مکتب می‎دیدند. خود را از مطالعات در مقیاس جهانی کنار کشیده، توجه خود را به دولت ها و درون مرزهای سیاسی بین المللی معطوف داشتند و واژه ژئوپلیتیک بر چسب غیر علمی‎به خود گرفت و از محافل علمی‎و دانشگاهی طرد شد.دلیل دیگری که موجب افول نقش جغرافیا در جنگ سرد شد ظهور استراتژی باز دارندگی هسته ای بود. توانایی پرتاب سلاح‎های هسته ای بوسیله هواپیما و موشک به فاصله‎های دور،باعث شد که دیگر نه فاصله و نه عوامل جغرافیایی مثل ناهمواری ها و اقلیم چندان مهم تلقی نمی‎شدند. دلیل سوم، ظهور ایدئولوژی به عنوان عامل تعیین کننده ی جهت گیری سیاست ها بود. ژئوپلیتیک جنگ سرد و ژئوپلیتیک عصر هسته ای از مشخصات دوره افول ژئوپلتیک هستند (زین العابدین، ۱۳۸۹ : 13).
۲-۱-۳- دوره احیا
بعد از پایان جنگ جهانی دوم جغرافیدانان شرمنده شدند و از آن پس تلاش نمودند جغرافیدانانی که ژئوپلیتیک را در اختیار آلمان نازی (هیتلر) گذاشته اند،کنار گذارند، و نتیجه اینکه حدود ۴۰ سال ژئوپلیتیک طرد شد. تا اینکه در دهه 1980 در جنگ ویتنام^[2] و کامبوج^[3] بر سر تصاحب منطقه ی مکنگ^[4]، گر چه هر دو کشور از بلوک شرق بودند، ایدئولوژی نتوانست جنگ را از بین ببرد. بنابراین، در گزارش این مناقشه و روابط دو کشور، مجدداً از مفهوم ژئوپلتیک استفاده شد و سپس کسینجر^[5] بصورت تفننی از واژه ی ژئوپلیتیک در مسائل جهان استفاده نمود. علاوه بر آن در جنگ ایران و عراق (1988-1980) و اشغال کویت توسط عراق (1991-1990 ) و به ویژه سقوط پرده آهنین در اروپا از سال 1989 موجب پر رنگ تر شدن این مفهوم شد و به خصوص فروپاشی شوروی (سابق) و برجسته شدن ملیت ها این مفهوم را به صورت یک مفهوم کلیدی در عرصه بین المللی قرار داد (زین العابدین،۱۳۸۹ :۲۸).
در حالیکه نامداران جغرافیای سیاسی چون ریچارد هارتشورن و استیفن جونز سخت در تلاش شکوفا ساختن جغرافیای سیاسی در جهان دوران میانه ی قرن بیستم شدند و سیاستمدارانی چون هنری کیسینجر واژه ژئوپلیتیک را دوباره به زبان روزمره سیاسی نیمه دوم قرن بیستم باز گرداند، جهانی اندیشانی چون ژان گاتمن و سوئل کوهن پیروزمندانه جهانی اندیشی جغرافیایی(ژئوپلتیک) را به بستر اصلی مباحث دانشگاهی باز گرداندند.در این زمینه ژان گاتمن^[6] با طرح تئوری «آیکنوگرافی^[7]– سیروکولاسیون^[8]» «حرکت» را در مباحث ژئوپلیتیک در معرض توجه ویژه قرار داد و عوامل روحانی یا عامل «معنوی» را در جهانی اندیشی «اصل» یا «مرکز» دانست و «ماده» یا «فیزیک» را تأثیر گیرنده قلمداد کرد (مجتهد زاده،۱۳۸۶:۹۶).
سائول بی کوهن می‎گوید: موضوعات ژئوپلیتیکی مهمتر از آن بودند که جغرافیدانان آنها را کنار بگذارند و اکنون خیلی از جغرافیدانان با یک تأخیر به او ملحق شده اند و از باز گشت و تجدید حیات ژئوپلتیک به اندازه او استقبال کرده اند.
2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک
همه نظریه‎های ژئوپلیتیکی جنبه ژئواستراتژیکی داشته و برای کسب قدرت بر فضای جغرافیایی تأکید داشتند. اما پس از پایان جنگ سرد و با مطرح شدن نظام نوین جهانی بسیاری از دیدگاه های ژئوپلیتیکی جنبه ی کمی‎پیدا کرد و حتی بعضی از این دیدگاه ها در عالم سایبر اسپیس مطرح شدند. در نظام نوین جهانی عده ای در تحلیل ژئوپلیتیکی خود، رویکرد انرژی را مد نظر قرار دادند،عده ای به مسائل زیست محیطی معتقد بودند، بعضی فرهنگ را عامل اصلی ژئوپلیتیک دانستند و بالاخره، عده ای مسائل ژئواکونومی‎را در تحلیل ژئوپلیتیکی خود مورد توجه قرار دادند. می‎توان گفت که معیار‎های قدرت که نظامی‎گری بود، به طور کلی جای خود را با معیار‎های مذکور تغییر داد. یعنی، قبل از پایان جنگ سرد، معیار اصلی قدرت نظامی‎گری بوده و تمام عوامل اقتصادی، اجتماعی به صورت ابزار مورد توجه بوده است.به علاوه مشخصه ی اصلی ژئوپلیتیک دوره جنگ سرد جهان دو قطبی، جهان سوم و کشورهای عدم تعهد بودند، اما در نظریه ی جدید ژئوپلیتیکی، جهان چهارم مطرح است (زین العابدین، ۱۷۱:۱۳۸۹).
۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی
اولین بارجورج بوش پدر^[9] رئیس جمهور اسبق آمریکا در جریان جنگ خلیج فارس در1990م نظام نوین جهانی^[10] را مطرح نمود. و در سال 1991 پس از مذاکرات خود در هلسینکی^[11] با گورباچف^[12] و مارگارت تاچر^[13]، رهبران اروپا، سازمان ملل متحد،کشورهای عربی به ویژه خلیج فارس و سایر هم پیمانان خود، نظریه نظام نوین جهانی خود را اعلام نمود (حافظ نیا،۵۳:۱۳۸۵).
این نظام دیدگاه‎های جدید آمریکا را بیان می‎کند. با فروپاشی نظام سیاسی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق و از بین رفتن رقابت قدرت ها، جهان از این پس صاحب نظام نوینی شود که بر قدرت همه جانبه آمریکا استوار است. قدرت و سلطه آمریکا بر جهان بدون تسلط بر خلیج فارس ممکن نبود. نظام نوین جهانی طرحی جدید برای سلطه بر مناطق مهم جهان توسط آمریکا بود. این نظام به رغم عنوان گول زننده آن، شکل جدیدی از استعمار نو است که جهان را به سوی مخاصمه و تلاطم سوق می‎دهد. جورج بوش پدر نظم نوین جهانی را این چنین تعریف می‎کند: «نظم نوین جهانی می‎گوید که بسیاری از کشورها با سوابق متجانس و همراه با اختلافات، می‎توانند دور هم جمع شوند تا از اصل مشترکی پشتیبانی کنند و آن اصل این است که شما با زور کشور دیگری را اشغال نکنید…» اما آمریکائیها از زمان پی ریزی چنین نظریاتی، کمترین توجهی به آنچه خود معتقدند نداشته اند و تعبیر «نوام چامسکی» نظم نوین جهانی تعبیر تازه ای از توسل به زور و انقیاد مضاعف ملت ها است.تمام ابعاد نظم نوین جهانی بر پایه منافع و توسعه طلبی آمریکا استوار است در عصر نظم نوین جهانی، ثبات و امنیت تقریباً به طور کامل برای هیچ کشوری- حتی آمریکا- وجود ندارد.
2-2-2-رویکرد ژئواکونومی
پایه و اساس ژئواکونومی‎استدلالی است که از طرف ادوارد لوتویک^[14] ارائه شده است. او خبر از آمدن نظم جدیدبین المللی در دهه نود می‎داد که در آن ابزار اقتصادی جایگزین اهداف نظامی‎می‎شوند. به عنوان وسیله اصلی که دولت ها برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی به آن تأکید می‎کنند و این ماهیت ژئواکونومی‎است (عزتی،۱۰۷:۱۳۸۸)
ژئواکونومی‎عبارت ازتحلیل استراتژی­ های اقتصادی بدون درنظر گرفتن سودتجاری،که ازسوی دولتها اعمال می­ شود،به منظورحفظ اقتصادملی یا بخشهای حیاتی آن وبه دست آوردن کلیدهای کنترل آن ازطریق ساختارسیاسی وخط مشیهای مربوط به آن پرداخت. (عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت و فضا را مدّ نظر دارد و هدف اصلی آن کنترل سرزمین و دستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای اقتصادی فناوری و بازرگانی است بدین ترتیب به نظر می‎رسد مفاهیم ژئواکونومی‎در رویارویی با مسائل قرن 21 از کارآیی مناسبی در مقیاس جهانی برخوردار خواهد بود (واعظی،1388 :32)
ژئواکونومی‎رابطه بین قدرت وفضا را بررسی می‎کند. فضای بالقوه ودرحال سیلان همواره حدود ومرزهایش درحال تغییروتحول است،ازاین رو آزادازمرزهای سرزمین وویژگیهای فیزیکی ژئوپلیتیک است.درنتیجه تفکر ژئواکونومی‎شامل ابزارآلات لازم وضروری است که دولت می‎تواندازطریق آنها به کلیه اهدافش برسد.(عزتی،1387: 110)
ژئواکونومی‎و ژئوپلیتیک دارای تفاوتهای اساسی با هم می‎باشند،اول اینکه ژئواکونومی‎محصول دولت ها وشرکتهای بزرگ تجاری با استراتژیهای جهانی است درحالی که این خصیصه در ژئوپلیتیک نیست. نه دولت ونه شرکتهای تجاری هیچ نقشی درژئوپلیتیک ندارندبلکه یکپارچگی اتحادیه ها،منافع گروهی وغیره برپایه نمونه‎ های تاریخی با عملکردی نامرئی دراستراتژیهای ژئوپلیتیکی پایه واساسی برای همه صحنه‎های ژئوپلیتیکی هستند.
دوم اینکه هدف اصلی ژئواکونومی‎کنترل سرزمین ودستیابی به قدرت فیزیکی نیست بلکه دست یافتن به استیلای تکنولوژی وبازرگانی است. ازلحاظ کاربردی بایدگفت که مفهوم وعلم ژئوپلیتیک می‎تواند درنشان دادن راه وروش‎هایی برای پایان دادن به نزاعها ودرگیری ها ودرمجموع اختلافات نقش اساسی داشته باشددرحالی که ژئواکونومی‎ازچنین ویژگی برخوردارنیست(عزتی،1387: 112)
2-2-3- رویکرد ژئوکالچر
ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ، و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده‎های نظام اجتماعی همواره در حال شکل­ گیری، تکامل،آمیزش، جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرا فیایی کره زمین اند.به عبارت دیگر ژئوکالچر ترکیبی از فرایند ‎های مکانی – فضایی قدرت فرهنگی میان بازیگران متنوع و بی شماری است که در لایه‎های مختلف اجتماعی و درعرصه محیط یکپارچه سیاره زمین به نقش آفرینی پرداخته و در تعامل دائمی‎با یکدیگر بسر می­برندو بر اثر همین تعامل مداوم است که در هر زمان چشم انداز فرهنگی ویژه خلق می‎شود.از این رو ساختار ژئو کالچر جهانی بیانگر موزاییکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگی است که محصول تعامل‎های مکانی – قضایی قدرت فرهنگی اند که در طول و موازات یکدیگر حرکت می‎کنند (دیلمی‎معزی،2:1387).
ژئوکالچر پدیده ای است که بر شالوده نظام اطلاع رسانی نوین و یا صنایعی استوار است که به تولید محصولات فرهنگی مبادرت می‎ورزد وظیفه این صنایع تولید انبوه محصولات فرهنگی است. نظام سلطه فرهنگی در جهان کنونی در کنار نظام سلطه اقتصادی یا سیاسی از عناصر اصلی نظام ژئوپلیتیک جهانی می‎باشند. امروزه منطق حاکم بر فرایند‎های ژئوکالچر جهانی بر اشکال پیچیده و تکامل یافته تر شیوه‎های رقابتی مبتنی است. این فرایند در عین نافذ بودن، مدام در تکامل می‎باشد
پدیده‎های فرهنگی به دلیل خصیصه‎های مکانی شان همواره میل به ثبات و پایداری در مقابل نوآوری ها دارند که می‎توان به تلاش جوامع سنتی و حفظ میراث فرهنگی و آداب و سنن و نمادهای تاریخی و … اشاره کرد. از طرفی الگوهای تمدنی به واسطه ماهیت فضائیشان در جهت سرعت بخشیدن به تغییرات فرهنگی و زدودن مرزهای قراردادی هستند(حیدری،۱۳۸1 :۱۶۸).
۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی
مسایل ژئوپلیتیک زیست محیطی از اواخر قرن بیستم به موضوع اصلی فعالیت­ها و نگرانی­ها بین گروه‎های انسانی و بازیگران ملی و فراملی در سطوح منطقه ای و جهانی تبدیل شده است. محیط زیست بشری در سطوح محلی، ملی، منطقه ای و جهانی دستخوش مخاطرات گردیده است. این مخاطرات در سه بعد: کاهش و کمبود منابع، تخریب منابع و آلودگی محیط زیست تجلی یافته است. از دید ژئوپلیتیک، کمبود منابع زیست محیطی یا محروم کردن انسانها از زیستن در مکان مورد علاقه آنها رقابت و کنش متقابل بین گروه‎های انسانی و بازیگران سیاسی در سطوح مختلف را در پی دارد.(www.civilica.com).
طی چند دهه گذشته، افزایش جمعیت، گسترش دامنه مداخلات بشر در طبیعت برای تأمین نیازهای فزاینده از منابع کمیاب طبیعی، گسترش رویکرد سودانگاری در غالب طرح‎های توسعه ای، بی پروایی نسبت به جستار پایداری محیط زیست در ساخت سازه ها و زیر ساخت ها و مانند آن،پیامدهای ناگواری همانند گرمایش کروی، ویرانی لایه ازن، پدیده ال نینو، طوفانهای سهمگین، بالا آمدن سطح آب دریاها، گسترش گازهای گلخانه ای، خشکسالی، سیل، فرو نشست زمین، کاهش آب شیرین، بیابان زایی، کاهش خاک مرغوب، آلودگی هوا، باران‎های اسیدی، جنگل زدایی و نابودیت تنوع زیستی، نشانه‎هایی از جهانی شدن پیامدهای فروسایی محیط زیست در سطح فروملی و فراملی و جهانی بودن بوده اند. تداوم وضعیت موجود،آینده زیست و تمدن فراروی بشر را مبهم و نامطمئن کرده است.نگرانی از این وضعیت به همراه شرایط نا مطلوب کنونی، در طرح رویکردهایی همانند امنیت زیست محیطی، ژئوپلیتیک انتقادی، ژئوپلیتیک زیست محیطی، توسعه پایدار بسیار اثر گذاشت. با توجه به این که مفهوم «جهان» از مقیاس‎های مطالعاتی دانش یاد شده است، مرزهای محلی و ملی را در نوردیده اند، محیط زیست سویه ای ژئوپلیتیک یافته است (کاویانی،۱۳۹۰: ۸۵).
2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی
در مورد ماهیت و چیستی ژئوپلیتیک انتقادی نظریه‎های مختلفی ارائه شده است. عده ای از نظریه پردازان، ژئوپلیتیک انتقادی را در مقایسه با ژئوپلیتیک سنتی، که به دلیل سوء استفاده از شواهد جغرافیایی به نفع مقاصد امپریالیستی لکه دار گردیده، از لحاظ علمی‎مستقل و بی طرفانه می‎دانند که می‎تواند با دیدگاهی متعالی به امور جهانی نگریسته و تحقیق عینی بپردازد(مویر،220:1379). عده ای را باور بر این است که ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست­های پنهان دانش ژئوپلیتیک است (میرحیدر،42:1386)
از اوایل1970، شاهد ظهوررویکردی نوین به نام «ژئوپلیتیک انتقادی^[15]»هستیم.دانشمندان ژئوپلیتیک چون اتوتایل^[16] ومیشل فوکو را می‎توان ازپیشگامان این حرکت نوین دانست. این دانشمندان به طور همزمان، هم از ژئوپلیتیک انتقاد کردند و هم خود از اندیشمندان این عرصه بودند. این افراد، سیاست اندیشمندانه خود را بر «ضد ژئوپلیتیک» تعریف کرده و با وجود این، در چارچوب زیر بنایی مفاهیم ژئوپلیتیک کار می‎کردند (مویر،۳۷۸:۱۳۷۹).
محققین ژئوپلیتیک انتقادی تمایل دارند بجای تمرکز بر شناسایی عوامل جغرافیایی مؤثر بر شکل گیری قدرت دولتها و سیاست خارجی ایشان، از یک سو دریابند که سیاستمداران چگونه «تصاویر ذهنی» خود را از جهان ترسیم نموده اند و این بینش ها چگونه بر تفاسیر آن ها از مکان‎های مختلف تأثیر می‎گذارند؟ ژئوپلیتیک انتقادی به عنوان نظریه ای نسبتاً جدید که توانسته است خود را بر اساس مؤلفه‎های حاکم میان بازیگران روابط بین الملل، نظام مند سازد، چارچوبی مناسب برای فهم ژئوپلیتیکی جدید، به دور از عناصر سختی هم چون مرز و مکان ایجاد کرده است. بر اساس فهم برخی از موضوعات، بدون توجه به بعضی مسائلی که طبق نظریات سنتی غیرمرتبط می‎نمودند، امری ناقص خواهد بود. از منظر ژئوپلیتیک انتقادی، استراتژی قدرت همیشه نیازمندبه کارگیری فضا وهمین سبب گفتمان می­باشد. (www.javanemrooz.com)
رویکرد انتقادی، کوشش منتقدانه برای کشف ساختارهای جامعه معاصر است که ضمن نقد زیربنایی رویکردهای رایج در شناخت جامعه به تبیین کاستی ها ی روش شناسی آنها می‎پردازند و شیوه‎های اثبات گرایی (پوزیتیوسیتی) را در مطالعه جامعه نقد می‎کند و بر این انگاره استوار است که صرف تجربه و روش‎های تجربی کافی نیست و نباید مطالعه جامعه را همسان با مطالعه طبیعت انگاشت. هدف نظریه پردازان مکتب انتقادی، ایجاد دگرگونی‎های فرهنگی و روشنگرانه برای کاهش نابرابری‎های جهانی، برقراری عدالت بین المللی، احترام به تفاوت ها و گرایش به ارزش‎های فرهنگی جدیدی است که بر فرایند تعامل موجود در صحنه‎های اجتماعی و تمدنی حاکم شود و تعامل و عمل را در چارچوب ارزشهای موجود رهبری کند (مشیر زاده،۱۳۸۴ :۲۲۱).
هر چند ژئوپلیتیک به مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت سیاست و کنش‎های ناشی از ترکیب آنها با یکدیگر می‎پردازد (حافظ نیا،۳۶:۱۳۸۵). اما امروزه گفتمان آن تابعی از چالش‎های برخاسته از «جهانی شدن‎های اقتصادی»، «انقلاب اطلاع رسانی» و«خطرات امنیتی جامعه جهانی» است (مجتهد زاده،۱۲۸:۱۳۸۱)و بالاخره ژئوپلیتیک انتقادی در جستجوی آشکار کردن سیاست‎های پنهان دانش ژئوپلیتیک است.مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد.این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می‎باشد بیشتر توجه می‎کند. و عاشورا به عنوان عالیترین و متعالی ترین صحنه ژئوپلیتیک مقاومت از چنان ماندگاری و جاودانگی برخوردار بوده و هست که امروزه و در قرن بیست و یکم وهزاره سوم نیز توان تحریک و به غلیان در آوردن جنبش‎های مقاومت را دارد. بسیاری از نهضت ها و مقاومت ها در دنیای اسلام و حتی غیر اسلام الگوی مقاومت خود را از عاشورا الهام گرفته اند. (باباخانی،38:1392)
2-3-اندیشه ملی گرایی
ملی گرایی مفهومی‎کاملا سیاسی دارد. این مفهوم به عنوان یک اندیشه و فلسفه سیاسی تلقی می­ شود. اندیشه‎ای که در هر ملتی ریشه در هویت ملی و میهن دوستی آن ملت دارد. در حالی که مفهوم میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند، ناسیونالیسم پدیده ای فلسفی و نوین محسوب می‎شود که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شده است. در این راستا هنگامی‎که جنگ جهانی اول و جنگ‎های بزرگ قبل از آن بیشتر با انگیزه میهن دوستی شروع شده بود، جنگ جهانی دوم حاصل برخورد اندیشه‎های ناسیونالیستی بود.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
ناسیونالیسم به وابستگی مردم یک منطقه که براساس یک احساس مشترک به وجود آمده گفته می­ شود این احساس مشترک ممکن است علل تاریخی، فرهنگی، نژادی، جغرافیایی و غیره داشته باشد. ناسیونالیسم در حقیقت ملاتی است که گروه‎های مختلف را به هم پیوند داده و واحدی به نام ملت را به وجود می‎آورد. (روشن و فرهادیان،242:1385)
میهن دوستی و دلبستگی به هویت میهنی مفاهیم غریزی و کهن هستند. ناسیونالیسم یا ملی گرایی مفهومی‎کاملاً سیاسی است که از سوی اروپای بعد از انقلاب صنعتی به جهان بشری معرفی شد. از نظر واژه شناسی ناسیونالیسم از ریشه ناسی(Nasci)آمده است این واژه لاتین متولد شدن معنی می‎دهد و نظریه تکاملی ایده ناسیونالیسم را تأیید می‎کند.(حافظ نیا و همکاران،210:1389)
اگر ناسیونالیسم بر مبنای برگشت به ارزشهای جاهلی و اساطیری باشد، ارتجاعی محسوب می‎شود و اگر بر مبنای یک احساس انسانی و فرهنگ خلاق باشد، مترقیانه خواهد بود. مفهوم ناسیونالیسم در قرن نوزدهم و بیستم به طور گسترده ای از اروپا به سایر نقاط و از جمله خاورمیانه انتشار یافت. افکار ناسیونالیستی به دلایلی چند در نیمه دوم قرن نوزدهم در خاورمیانه، گسترش یافت.
اول: افتتاح مدارس جدید درمصر، لبنان وسوریه
دوم: اختراع چاپ که به دنبال خود آگاهی از امور سیاسی را افزایش داده و مشوق احیای فرهنگی- ادبی شد.
سوم: تجزیه امپراطوری‎های قدیم که به دنبال خود، خود مختاری گروه‎های ملی را به دنبال داشت.(درایسدل و بلیک،77:1386)
با شروع قرن بیستم ناسیونالیسم به یک قدرت عمده سیاسی در خاورمیانه تبدیل شد و تأثیرات آن زمانی به اوج خود رسید که ناسیونالیسم ترک، عرب، ایرانی و یهود به طور همزمان در این منطقه ظهور کردند، از عوامل اصلی که سبب بروز شکاف و اختلاف در میان شیعیان منطقه خاورمیانه شده، اندیشه‎های ناسیونالیستی پیروان این مذهب در کشورهای مختلف می‎باشد. تنوع نژادی و قومی‎شیعیان ساکن در منطقه خاورمیانه الهام بخش اندیشه‎های ناسیونالیستی در میان آنان گردیده و این امر واگرایی و فقدان وحدت مذهبی در بین آنان را به دنبال دارد. ویژگی عمومی‎ناسیونالیسم تأکید بر برتری هویت ملی بر دعاوی مبتنی بر طبقه، دین و مذهب است و بر این اساس عوامل زبانی، فرهنگی وتاریخی مشترک به همراه تأکید بر سرزمین خاص، هویت بخش گروهی از مردم می‎شود.
بدین ترتیب ایدئولوژی ناسیونالیسم با تأکید بر نژاد و زبان در جهان اسلام که مرکب از انواع زبانها و نژادها ی گوناگون است، یکی از عوامل اصلی واگرایی تلقی می‎گردد. تجارب تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پان عربیسم از ادعای نهضت وحدت سراسری اعراب نتوانست در جوامع و کشورهای عربی ایجاد وحدت نماید و طی جنگهای اعراب اسرائیل و با شکست اعراب اعتبار خود را از دست داد. به طوری که در جریان جنگ 1991 آمریکا و متحدین با عراق برخی کشورهای عرب برای آزادی کویت به یک کشور دیگر عرب(عراق)، حمله ور شدند(صفوی،202:1387).
2-4-میهن خواهی
میهن خواهی یا وطن دوستی فلسفه سیاسی ویژه ای نیست، بلکه غریزه ای است که از حس اولیه ی تعلق داشتن به مکان و هویت ویژه ای آن و حس دفاع از منافع اولیه ی فردی در آن مکان ویژه ناشی می‎شود. گونه ی اولیه ی خودنمایی این غریزه کم و بیش در همه ی حیوانات قابل مشاهده است. بیشتر حیوانات محدوده‎های مشخصی را برای جولان دادن و منافع اختصاصی، فردی یا گروهی خود در نظر گرفته و به آن دلبستگی و تعلق می‎یابند و دخالت و تجاوز دیگران را در آن با سرسختی دفع می‎کنند. (مجتهدزاده،70:1381). مفهوم میهن از انگیزه‎های سیاسی دور است و از حد غریزه ی طبیعی خارج نمی‎شود. میهن خواهی یا میهن دوستی تا آن اندازه طبیعی و غریزی است که با تعلقات معنوی انسان درآمیخته و جنبه ی الهی به خود می‎گیرد و به گونه ی مفهوم مقدس خودنمایی می‎کند.
2-5- مفهوم ملت
جمع افرادی که از پیوندهای مادی و معنوی ویژه و مشخصی برخوردار باشند و با مکان جغرافیایی ویژه ای، «سرزمین سیاسی یکپارچه و جداگانه» همخوانی داشته باشند و حاکمیت حکومتی مستقل را واقعیت بخشند، ملت آن سرزمین یا کشور شناخته می‎شوند. بدین ترتیب ملت و ملیت پدیده‎های سیاسی هستند که در رابطه مستقیم با سرزمین واقعیت پیدا می‎کنند و این اصطلاحات در حالی که مباحث سیاسی هستند، جنبه ای کاملاً جغرافیایی به خود می‎گیرند. (مجتهدزاده،65:1381).
در زبان‎های اروپایی واژه ملت از کلمه(natio) مشتق شده و بر مردمانی دلالت دارد که از راه ولادت با یکدیگر نسبت دارند و از یک قوم و قبیله هستند. ملت به مجموعه ای از افراد ساکن در فضای جغرافیایی مشخص و محدود از حیث سیاسی اطلاق می‎شود که بر اساس عوامل و خصیصه‎هایی نظیر تبار، تاریخ، فرهنگ، دین، مذهب، سرزمین، قومیت، زبان و …نسبت به یکدیگر احساس همبستگی می‎کنند و خود را متعلق به یک ما می‎دانند.(حافظ نیا و همکاران،108:1389)

فرضیه فرعی 2 : انصاف در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه فرعی 3 : گشودگی در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه فرعی 4 : ثبات در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه فرعی 5 : شایستگی در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه توصیفی – بخش دوم(2) :
فرضیه اصلی : تعهد سازمانی در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه فرعی 1 : تعهد عاطفی در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه فرعی 2 : تعهد مستمر در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه فرعی 3 : تعهد هنجاری در بین کارکنان دانشگاه کاشان در سطح مطلوبی قرار دارد.
فرضیه رابطه ای – بخش سوم(3) :
فرضيه اصلي : بين اعتماد و تعهد سازماني در بين كاركنان دانشگاه كاشان رابطه معناداری وجود دارد.
فرضيه فرعي 1 : بین توجه و تعهد سازماني در بين كاركنان دانشگاه كاشان رابطه معناداری وجود دارد.
فرضيه فرعي 2 : بین انصاف و تعهد سازماني در بين كاركنان دانشگاه كاشان رابطه معناداری وجود دارد.
فرضيه فرعي 3 :بین گشودگي و تعهد سازماني در بين كاركنان دانشگاه كاشان رابطه معناداری وجود دارد.
فرضيه فرعي4 : بین ثبات و تعهد سازماني در بين كاركنان دانشگاه كاشان رابطه معناداری وجود دارد.
فرضيه فرعي5: بین شايستگي و تعهد سازماني در بين كاركنان دانشگاه كاشان رابطه معناداری وجود دارد.
1 – 6 ) مدل مفهومی تحقیق :
هدف ما در اين پژوهش بررسي رابطه بين اعتماد و تعهد سازماني كاركنان دانشگاه كاشان مي باشد.جامعه آماری مورد نظر کلیه کارکنان اعم ازهیئت علمی و کارمندان رسمی ، پیمانی و قرارداد معین دانشگاه کاشان می باشد.
براي بررسي تعهد سازماني از مدل آلن و ماير(1990) و براي بررسي اعتماد از مدلهای مختلف نظیر میشرا(1994) ، حسن زاده (1383) استفاده شده است .
با توجه به اين دو مدل ، مدل مفهومي اين پژوهش به صورت زير ارائه مي گردد :
(شکل1-1) مدل مفهومي پژوهش
1 – 7 ) اهداف تحقیق :
اهداف تحقیق متناظر با بخش های مختلف تحقیق عبارتند از :
1 – ارزیابی سطح اعتماد و ابعاد اعتماد در بین کارکنان دانشگاه کاشان
2 – ارزیابی سطح تعهد سازمانی و ابعاد آن در بین کارکنان دانشگاه کاشان
3 – ارزیابی رابطه بین تعهد و اعتماد سازمانی در بین کارکنان دانشگاه کاشان
4 – ارائه پيشنهادهاي لازم به منظور بهبود وضعيت اعتماد بين كاركنان و مديران .
1 – 8 ) قلمرو تحقیق :
1 – 8 – 1 ) قلمرو موضوعی : به طور عام مباحث رفتار سازمانی و بطور خاص مباحث روان شناسی سازمانی و مفاهیم اعتماد و تعهد سازمانی می باشد.
1–8 – 2)قلمرو زمانی: اطلاعات و داده های این تحقیق مربوط به تابستان سال 1393 شمسی می باشد.
1 – 8 – 3 ) قلمرو مکانی : قلمرو مکانی تحقیق دانشگاه دولتی کاشان می باشد.
1 – 9 ) تعاریف واژه های تحقیق :
1 – 9 – 1 ) تعریف مفهومی :
تعریف مفهومی همان تعریفی است که در فرهنگ لغات برای هر کلمه آورده می شود و معمولا با این کار معانی متعدد یک لغت محدود می شود و معنی مورد نظر شما در آن مشخص می شود. مثل: حَکَم( کسی که بین من و شما داوری می کند)، حِکَم( مجموعه پندها و اندرزها)، حُکم( امر، دستور و فرمان) که هرچند از نوشتار مشابهی برخوردارند اما معانی مختلفی دارند.

اعتماد^[22] : دستاورد ونتیجه مدیریت خوب است . به عبارت دیگر نمی توان اعتماد را مدیریت کرد بلکه با رفتار های مدیریتی مناسب و با درک متقابل بهتر انتظارات می توان آن را ایجاد و حفظ کرد(مای و هنگین ، 2006)
تعهد سازمانی^[23] : تعهد سازمانی عبارتست از حالتی که کارمند سازمان ، اهداف و سازمانی که در آن کار می کند را معرف خود می داند و آرزو می کند که در عضویت آن سازمان بماند. (رابینز ، 1387) تعهد عبارتست از نگرش های مثبت و یا منفی افراد نسبت به کل سازمانی که در آن فعالیت می کنند.
ابعاد اعتماد: که در این تحقیق بر اساس مدل مفهومی تحقیق شامل : توجه ، گشودگی ، شایستگی ، انصاف و ثبات می باشد.
توجه^[24] : ملاحظه ی کلیه نیازهای کارکنان از جانب مدیران سازمان( اسمیت ، 2005)
انصاف^[25] : طرز تلقی مثبت کارکنان نسبت به عملکرد سازمان در پرداخت حقوق و مزایا(اسمیت ، 2005)
گشودگی^[26] : به میزان تسهیم و به اشتراک گذاشتن اطلاعات با دیگران اشاره می کند. در واقع این بعد اعتماد به میزان پذیرش نظرات و تجربیات دیگران ، تفکر انعطاف پذیر و مضایقه نکردن از ارائه اطلاعات لازم برای پیشرفت سایر افراد ، گروه ها یا سازمان اطلاق می شود (اسمیت ، 2005)
ثبات^[27] : به قابل اتکا بودن ، قابل پیش بینی بودن و قضاوت مناسب در برخورد با موقعیت ها و سازگاری بین حرف و عمل اشاره می کند (اسمیت ، 2005)
شایستگی^[28] : دارا بودن مهارت های لازم برای تصمیم گیری اثربخش از جنب مدیران (اسمیت ،2005) . شایستگی دانش و مهارت های میان افراد و دانش و مهارت های فنی را در بر می گیرد(رابینز ،2003)
دانشگاه^[29] : نهادی از وزارت علوم و تحقیقات و فناوری می باشد. نهادی برای آموزش عالی که سه ویژگی اصلی دارد:

• • دانشکده‌هایی در رشته‌های گوناگون دانش – تسهیلاتی برای پژوهش استادان و دانشجویان

• • رتبه‌های آموزشی که به دانشجویان و استادان داده می‌شود.

1 – 9 – 2 ) تعاریف عملیاتی
تعريف عملياتی، مفاهيم را لمس‌پذير مي‌کند و روش‌هاي اندازه‌گيري را که ملاک‌هايي براي کاربرد تجربي مفاهيم به دست مي‌دهد، طرح و خلاصه مي‌کند. بطور خلاصه با این تعریف مشخص می کنیم که ما قصد داریم هر متغیر را چطور اندازه گیری کنیم. مثلا اگر بخواهیم سبک مدیریت یک مدیر را تعریف کنیم اول با مراجعه به کتاب یا سایر منابع اطلاعاتی به تعریف مفهومی سبک مدیریت پرداخته و در تعریف عملیاتی بیان می کنیم که مثلا با پرسشنامه استاندارد سبک مدیریت بطور عملی سبک مدیریت مدیران را اندازه گیری نموده و نمره حاصله نشان دهنده نوع سبک مدیریت فرد مورد نظر است. یا وقتی هوش هیجانی را اندازه گیری می کنید در تعریف عملیاتی بیان می کنید که نمره کلی پرسشنامه نمره هوش هیجانی یا مثلا نمره حاصل از سؤالات 1 تا 5 نشان دهنده مؤلفه اول هوش هیجانی است. یا در تحقیقات تجربی یا نیمه تجربی تعریف می کنید که در صورت وارد کردن متغیر خاصی میزان اضطراب آزمودنی با نوع واکنش او به متغیر وارده اندازه گیری می شود .
تعهد : براساس پرسشنامه استاندارد شده آلن و مایر در قالب 24 سوال پژوهشی سنجیده می شود که سئوالات 1 الی 8 مربوط به مولفه ی تعهد عاطفی ، سئوالات 9 الی 16 مربوط به تعهد مستمر و سئوالات 17 الی 24 مربوط به مولفه ی تعهد هنجاری می باشند .

۴-۱) محیط پژوهش
محیط پژوهش در این مطالعه، دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بود. این محیط به جهت سهولت دسترسی به تعداد کافی نمونه ها انتخاب گردید.
۷-۱) ابزار و روش گردآوری اطلاعات
ابزار گردآوری داده ها در این پژوهش، پرسشنامه بود که بر اساس اهداف شامل ۴ قسمت به شرح ذیل بود:
بخش اول مربوط به عوامل فردی مرتبط با وضعیت تحصیلی است که یک پرسش نامه محقق ساخته شامل ۵ حیطه ویژگیهای فردی، مشخصات تحصیلی قبل از ورود به دانشگاه و مشخصات تحصیلی حین تحصیل در دانشگاه، وضعیت اقتصادی – اجتماعی و وضعیت عاطفی- روانی می باشد، این پرسشنامه دارای ۲۸ سؤال شامل سن، جنس، وضعیت تاهل، رتبه تولد، تعداد افراد خانواده، نوع دیپلم، معدل کتبی دیپلم، رتبه کشوری در کنکور ورودی، نوع سهمیه قبولی در کنکور ورودی، فاصله اخذ مدرک پیش دانشگاهی تا ورود به دانشگاه، رشته تحصیلی، ترم شاغل به تحصیل، علاقه مندی به رشته تحصیلی، محل سکونت در زمان تحصیل، وضعیت بومی بودن، ابتلا به بیماری، اشتغال به کار حین تحصیل، تعداد ساعات اشتغال به کار در هفته، مسئولیت تامین مالی خانواده، درگیری با مسا ئل عاطفی – روانی در طول تحصیل، داشتن مکان مناسب برای مطالعه، داشتن برنامه منظم جهت مطالعه، سابقه مردودی، تعداد دفعات مردودی، سابقه مشروطی، تعداد دفعات مشروطی و ترم تحصیلی مشروط می باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

بخش دوم مربوط به عوامل خانوادگی مرتبط با وضعیت تحصیلی است که یک پرسش نامه محقق ساخته، دارای ۱۱ سؤال شامل وضعیت تاهل والدین، سطح تحصیلات پدر و مادر، شغل پدر و مادر، میزان درآمد خانواده، وضعیت مسکن، محل سکونت والدین، بیماری والدین، مسائل عاطفی – روانی و مشکلات خانوادگی و فوت بستگان درجه اول در طول تحصیل می باشد.
بخش سوم مربوط به عوامل آموزشی نظری در سه حیطه فراگیر، فراده، محیط و امکانات و تجهیزات آموزشی در محیط آموزش نظری است.
الف) در حیطه فراگیر از پرسش نامه استاندارد یادگیری موثر دانشگاهی (CLEI)^[55] استفاده شد. این ابزاری است که جهت ارزیابی یادگیری موثر دانشجویان در دانشگاه استفاده می شود و وضعیت تحصیلی آنها را در طول تحصیل مورد بررسی قرار می دهد. روایی و پایایی این ابزار توسط ماری براتون^[۵۶] در سال ۲۰۰۹ صورت گرفت(آلفا کرونباخ ۸۰%). سوالات این پرسش نامه در ۶ حیطه به شرح زیر طبقه بندی می شوند (۴۲).
حیطه خودکارآمدی تحصیلی(ASE)^[57] با ۱۳ گویه (موارد ۲۲- ۲۵ – ۳۹ – ۲۳- ۲۷- ۳۸- ۲۹- ۲۰- ۳۶- ۴- ۴۳- ۴۵- ۱۹). از میانگین به عنوان نقطه برش استفاده می شود. کسب نمره بالاتر از میانگین نشان دهنده این است که دانشجو از توانایی بالایی برای کسب موفقیت در رسیدن به اهداف اموزشی برخوردار است و نمره کمتر از میانگین نشان می دهد که دانشجو از توانایی پایینی برای کسب موفقیت در رسیدن به اهداف آموزشی برخوردار است.
حیطه برنامه ریزی و دقت در مطالعه (OAS)^[58] با ۹ گویه (موارد ۲- ۱- ۴۶- ۳۰- ۴۱- ۴۴- ۶- ۵ – ۲۴). از میانگین به عنوان نقطه برش استفاده می شود. نمره بالاتر از میانگین نشان دهنده سازمان دهی مطلوب دانشجو در برنامه های آموزشی برای کسب موفقیت دانشگاهی است. در حالی که نمره پایین تر از میانگین بیان کننده عدم برنامه ریزی و بی توجهی نسبت به انجام تکالیف و فعالیتهای مربوط به دانشگاه است.
حیطه استرس و فشار زمان (STP )^[59] با ۶ گویه (موارد ۳۴- ۱۲- ۳۱- ۳۵- ۷- ۳ ). این حیطه میزان سازگاری دانشجویان با استرس و فشار زمان برای انجام فعالیت های دانشگاهی را مورد سنجش قرار می دهد. از میانگین به عنوان نقطه برش استفاده می شود. کسب نمره بالاتر از میانگین منعکس کننده تطابق دانشجو با فشار درسی بدون بروز واکنش های رفتاری در فرد است. اما کسب نمره کمتر از میانگین نشان می دهد که فرد ممکن است در رابطه با فشار درسی، علائم و نشانه های اضطرابی را از خود بروز دهد و اینکه وی اعتقاد دارد که نمی تواند از عهده فعالیت های دانشگاه برآید.
حیطه مشارکت در فعالیت های دانشگاه (ICA )^[60] با ۵ گویه (موارد ۱۶- ۹- ۱۰- ۲۸- ۱۴ ). این حیطه میزان تعلق فرد به گروه خاص یا شرکت در فعالیت هایی که در دانشگاه برگزار می شود را ارزیابی می کند. از میانگین به عنوان نقطه برش استفاده می شود. کسب نمره بالاتر از میانگین نشان دهنده شرکت دانشجویان در فعالیت هایی است که در دانشگاه برگزار می شود و در یک یا چند کمیته دانشجویی دانشگاه عضو هستند. کسب نمره پایین تر از میانگین منعکس کننده عدم تمایل دانشجو به شرکت در فعالیت های دانشگاهی می باشد.
حیطه رضایت عاطفی (ES )^[61] با ۷ گویه (موارد ۱۳- ۳۷- ۱۷- ۲۶- ۱۱- ۱۸- ۱۵ ). این حیطه نشان دهنده درجه علاقه فرد و پاسخ عاطفی وی به زندگی دانشجویی از جمله دوستان و محیط آموزشی دانشگاه است. از میانگین به عنوان نقطه برش استفاده می شود. نمره بالاتر از میانگین نشان دهنده علاقه، اشتیاق و نگرش مثبت به زندگی دانشجویی است در حالی که کسب نمره کمتر از میانگین منعکس کننده عدم علاقه فرد و نگرش منفی وی به زندگی دانشجویی است.
حیطه ارتباطات کلاسی (CC)^[62] با ۶ گویه (موارد ۸- ۳۲- ۴۲- ۳۳- ۴۰- ۲۱ ). این حیطه شامل رفتارهای کلامی و غیر کلامی در فعالیت های کلاسی است که از میانگین به عنوان نقطه برش استفاده می شود. نمره بالاتر از میانگین نشان می دهد که فرد در ارتباطات در کلاس با اساتید و دانشجویان موفق است و نمره پایین تر از میانگین بیان کننده این مسئله است که دانشجو در بیان نظرات خود در کلاس درس و در برخورد با همکلاسی ها و اساتیدش با مشکل مواجه است.
عبارات در یک مقیاس ۵ گزینه ای لیکرت^[۶۳] (هرگز، بندرت، بعضی اوقات، معمولاً و همیشه) تدوین گردید. لازم به ذکر است که بعضی از عبارات پرسش نامه منفی بود که به صورت معکوس (سؤالات ۱- ۳- ۵- ۸- ۱۱- ۱۲- ۱۵- ۱۷- ۲۱- ۲۴- ۲۷- ۳۱- ۳۳- ۳۴- ۳۵- ۳۶- ۳۸- ۴۰- ۴۱- ۴۲- ۴۴- ۴۵ )، امتیازدهی شده اند. حداکثر امتیاز کل این مقیاس ۲۳۰ و حداقل نمره، ۴۶ میباشد. از میانگین بدست آمده به عنوان نقطه برش استفاده می گردد. بطوریکه نمره بالاتر از میانگین نشان دهندهی عملکرد تحصیلی بالا و یادگیری موثر دانشجویان است.
ب)حیطه مربوط به فراده : در این حیطه از پرسش نامه محقق ساخته در ارتباط با سنجش کیفیت آموزش نظری اساتید از دیدگاه دانشجویان استفاده شد و شامل ۱۰ سوال در مقیاس ۵ گزینه ای لیکرت (کاملاً موافقم، موافقم، مطمئن نیستم، مخالفم و کاملاً مخالفم) با حداکثر امتیاز ۵۰ و حداقل امتیاز ۱۰ می باشد. از میانگین نیز به عنوان نقطه برش استفاده می گردد.
ج) حیطه مربوط به محیط و امکانات آموزشی: این حیطه در ارتباط با سنجش محیط و امکانات آموزش نظری از دیدگاه دانشجویان بوده که از پرسش نامه محقق ساخته استفاده شد و شامل سوالات مربوط به محیط (۳ سوال) و امکانات دانشکده (۳ سوال) است. عبارات در یک مقیاس ۵ گزینه ای لیکرت (کاملاً موافقم، موافقم، مطمئن نیستم ، مخالفم و کاملاً مخالفم) طراحی شده است که در این مقیاس بالاترین نمره ۳۰ و پایین ترین نمره ۶ می باشد. از میانگین بدست آمده نیز به عنوان نقطه برش استفاده می گردد.
جهت سنجش وضعیت تحصیلی از شاخص میانگین معدل کل ترم های تحصیلی (^[۶۴]GPA) استفاده شد که دانشجویان با معدل ۱۶ (۰۱/۳) و بالاتر به عنوان دانشجویان با وضعیت تحصیلی مناسب و دانشجویان با معدل ۱۶ (۳) و پایین تر به عنوان دانشجویان با وضعیت تحصیلی نا مناسب در نظر گرفته شده اند(۴۶).
۸-۱) تعیین اعتبار ابزارهای گردآوری اطلاعات
جهت کسب اعتبار علمی پرسشنامه ها در این پژوهش از اعتبار محتوی استفاده شد، بدین صورت که ابزارهای محقق ساخته مشخصات فردی، خانوادگی و آموزشی دانشجویان (حیطه مربوط به فراده و محیط و تجهیزات آموزشی) پس از بررسی مقالات مرتبط و پژوهشهای مشابه و نیز راهنمایی اساتید محترم راهنما و مشاور طراحی شد. در مورد پرسشنامه استاندارد یادگیری موثر دانشگاهی(CLEI)، با توجه به موجود نبودن نسخه فارسی آن، ابتدا ابزار توسط ۲ تن از اساتید زبان انگلیسی به فارسی ترجمه شده و دوباره به زبان انگلیسی بازگردانده شد. سپس این پرسشنامه ها در اختیار ۱۷ تن از اعضای محترم هیأت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دکتر شهید بهشتی رشت قرار داده شد تا از شاخص اعتبار محتوی(CVR,CVI) و تعیین روایی تک تک سوالات^[۶۵] جهت تعیین اعتبار محتوی استفاده شود که در نهایت در هر سه حیطه در تمامی سوالات در سه قسمت سادگی، واضح بودن و مربوط بودن، نمره ای بین ۸/۰ تا ۱ را کسب کردند. سرانجام پس از جمعآوری پیشنهادات و بررسی توسط اساتید راهنما و مشاور و اعمال نظرات اصلاحی پرسشنامه های نهایی تنظیم گردید.
۹-۱) تعیین اعتماد علمی ابزارهای گردآوری اطلاعات
در این مطالعه جهت بررسی پایایی پرسشنامه ها، از روش ثبات درونی و محاسبه ضریب آلفا کرونباخ استفاده شد. بدین منظور در یک مطالعه مقدماتی، ۲۰ نفر از دانشجویان دارای مشخصات واحدهای پژوهش به طور تصادفی انتخاب و پرسشنامه ها توسط آنها تکمیل شد، سپس تجزیه و تحلیل داده ها در SPSS.18 انجام شد که نتایج آن به قرار زیر می باشد: ضریب آلفا کرونباخ پرسشنامه عوامل آموزش نظری حیطه فراگیر CLEI)) 91% ، پرسشنامه عوامل آموزش نظری حیطه فراده ۲/۸۴ % و محیط و تجهیزات آموزشی ۶/۸۴ % تعیین شد.
۱۰-۱) روش گردآوری داده ها
جهت گرد آوری داده ها پس از تائید عنوان پژوهش در معاونت پژوهشی، تائیدیه کمیته اخلاق اخذ گردید. سپس پژوهشگر پس از اخذ معرفی نامه از مسئولین ذیربط از جمله ریاست محترم دانشکده پرستاری و مامایی دکتر شهید بهشتی رشت و معاونت محترم پژوهشی این دانشکده و همچنین با اخذ رضایت دانشجو جهت شرکت در تحقیق بصورت کتبی به جمع آوری نمونه ها پرداخت. در این مطالعه نکته قابل توجه این است که چون دانشجویان ترم ۷ پرستاری و مامایی، کلاس تئوری نداشته و فقط واحدهای بیمارستانی را می گذراندند. لذا شرایط نمونه گیری در گروه های مورد مطالعه با هم کمی تفاوت داشت. بنابراین محقق، آن دسته از نمونه ها که شامل دانشجویان پرستاری و مامایی ترم های دوم تا ششم بود را با حضور در جلسه امتحانی، و گروه دیگر که شامل دانشجویان پرستاری و مامایی ترم ۷ می شد و در حال گذراندن واحدهای عرصه بودند را در محیط کارورزی و با حضور در بیمارستان ها به جمع آوری نمونه ها پرداخت. محقق ابتدا با هماهنگی با مسئول محترم اداره آموزش، برنامه امتحانی دانشجویان، برنامه های کارورزی و نیز لیست معدل ترم های مختلف تمامی گروه های مورد مطالعه را دریافت نمود. در مورد دانشجویان ترم های دوم تا ششم، پژوهشگر با توجه به در اختیار داشتن برنامه امتحانات، در جلسه امتحانی تک تک گروه های دانشجویی حاضر شده و همان ابتدا در شروع امتحان، ضمن توجیه دانشجویان در مورد اهداف تحقیق و اطمینان دادن در مورد محرمانه ماندن اطلاعات فردی آنها، همزمان با توزیع سوالات امتحانی، پرسش نامه ها و فرم رضایت را نیز در اختیار دانشجویان قرار داده و از آنها درخواست می شد پس از تکمیل سوالات امتحان، صندلی خود را ترک نکرده و در صورت داشتن رضایت، به سوال های پرسش نامه پاسخ دهند. شایان ذکر است با توجه به اینکه این مطالعه، عملکرد تحصیلی دانشجویان را مورد ارزیابی قرار می داد و این امر توسط شاخص میانگین معدل دانشجویان سنجیده می شد لذا صحت و دقت معدل نوشته شده از اهمیت بالایی برخوردار بود. از این رو، هر دانشجو پس از تکمیل پرسش نامه به محقق مراجعه کرده و معدل ترم های مختلف خود را از ایشان گرفته، آن را در پرسش نامه ثبت کرده و به پژوهشگر ارائه می داد. به این ترتیب هدف اخلاقی بودن و محرمانه ماندن اطلاعات حفظ می شد و با داشتن معدل واقعی دانشجویان، بررسی انجام شده با دقت بیشتر و میزان خطای کمتر صورت می گرفت و دیگر اینکه جلسه امتحان فرصت تبادل نظر در طول تکمیل پرسش نامه را به آزمودنی ها نمی داد. همچنین نوع سوال های چند حیطه از ابزار CLEI به گونه ای است که قرار گرفتن در جلسه امتحان، شرایط تقریباً واقعی را برای پاسخگویی دانشجویان فراهم می کرد. علاوه بر آن، هم دسترسی وسیع به دانشجویان را در زمان کمتر امکان پذیر می سازد و هم به خاطر جو امتحان از بی نظمی، ازدحام و از دست رفتن نمونه های مطالعه کاسته می شود.
در مورد دانشجویان پرستاری و مامایی ترم هفت، محقق بر اساس برنامه کارورزی آن ها در محیط بیمارستان ها حاضر شده و جهت پیشگیری از مزاحمت برای اساتید محترم بالینی و دانشجویان، نمونه گیری در زمان استراحت آنها انجام شد. همچنین مواردی که در رابطه با دانشجویان ترم دوم تا ششم رعایت شده بود در مورد دانشجویان عرصه نیز لحاظ گردید.
۱۱-۱) تجزیه و تحلیل داده ها
با در نظر گرفتن عنوان پژوهش، مطالعه حاضر تک متغیری است که این متغیر ، وضعیت تحصیلی دانشجویان و عوامل مرتبط با آن میباشد. متغیر وضعیت تحصیلی متغیر وابسته و متغیرهای عوامل مرتبط (فردی، خانوادگی و آموزشی) متغیرهای مستقل میباشند. داده های این پژوهش در یک مرحله و به صورت تک گروهی جمع آوری گردید. یافته های پژوهش حاضر هم از نوع کیفی و هم از نوع کمی میباشند.
از عوامل فردی: سن(کمی- پیوسته ، متغیر زمینهای) ، جنس(کیفی- اسمی، متغیر زمینهای)، وضعیت تاهل(کیفی- اسمی، متغیر زمینهای)، رتبه تولد(کمی- گسسته ، متغیر زمینهای)، تعداد افراد خانواده (کمی- گسسته، متغیر زمینهای)، نوع دیپلم(کیفی- اسمی، متغیر زمینهای)، معدل کتبی دیپلم(کمی- پیوسته ، متغیر زمینهای)، رتبه کشوری در کنکور ورودی (کمی- گسسته، متغیر مستقل)، نوع سهمیه قبولی در کنکور ورودی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، فاصله اخذ مدرک پیش دانشگاهی تا ورود به دانشگاه (کیفی- رتبه ای، متغیر مستقل)، رشته تحصیلی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، ترم شاغل به تحصیل(کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، علاقه مندی به رشته تحصیلی (کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، محل سکونت در زمان تحصیل(کیفی- اسمی، متغیر زمینه ای)، وضعیت بومی بودن(کیفی- اسمی، متغیر زمینه ای)، ابتلا به بیماری(کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، اشتغال به کار حین تحصیل(کیفی- اسمی، متغیر زمینه ای)، تعداد ساعات اشتغال به کار در هفته(کیفی- اسمی، متغیر زمینه ای)، مسئولیت تامین مالی خانواده (کیفی- اسمی، متغیر زمینه ای)، درگیری با مسا ئل عاطفی و روانی در طول تحصیل(کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، داشتن مکان مناسب برای مطالعه(کیفی- اسمی، متغیر اصلی)، داشتن برنامه منظم جهت مطالعه(کیفی- اسمی، متغیر اصلی)، سابقه مردودی(کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، تعداد دفعات مردودی(کمی- گسسته، متغیر مستقل)، سابقه مشروطی(کیفی- اسمی، متغیر مستقل)، تعداد دفعات مشروطی(کمی- گسسته، متغیر مستقل) و ترم تحصیلی مشروط(کیفی- اسمی، متغیر مستقل) می باشد.
از عوامل خانوادگی: وضعیت تاهل والدین(کیفی– اسمی، متغیر زمینهای)، تحصیلات پدر و مادر(کیفی– رتبهای، متغیر زمینهای)، شغل پدر و مادر(کیفی– اسمی، متغیر زمینهای)، میزان درآمد خانواده ( کیفی– رتبهای، متغیر زمینهای)، وضعیت مسکن(کیفی– اسمی، متغیر زمینهای)، محل سکونت والدین(کیفی– اسمی، متغیر زمینهای)، بیماری والدین(کیفی– اسمی، متغیر مستقل)، درگیری با مسائل و مشکلات خانوادگی (کیفی– اسمی، متغیر مستقل) و فوت یکی از بستگان درجه اول در طول تحصیل (کیفی– اسمی، متغیر مستقل) می باشد.
۱۲-۱) روش تجزیه و تحلیل داده ها
جهت تجزیه و تحلیل داده ها، اطلاعات جمع آوری شده پس از کد گذاری وارد کامپیوتر گردید و سپس متغیرهای پژوهش با بهره گرفتن از نرم افزار Spss نسخه ۱۸ و با کمک آمار توصیفی (برآورد فراوانی، درصد، محاسبه میانگین، انحراف معیار و میانه) و استنباطی (آزمون های t- test و آزمون مجذور کای) مورد بررسی قرار گرفت. در آمار استنباطی P<0.05 به عنوان سطح معنی داری در نظر گرفته شد. همچنین به منظور یافتن عوامل پیش گویی کننده وضعیت تحصیلی مناسب در دانشجویان از آزمون رگرسیون لجستیک استفاده شد. در این آزمون وضعیت تحصیلی (بصورت مناسب یا نامناسب) به عنوان متغیر پیامد و متغیرهای جنس، سن، بروز مشکل عاطفی یا خانوادگی حین دوره تحصیل،وجود مکان مناسب و برنامه منظم برای مطالعه، معدل دیپلم، نمرات پرسش نامه استاندارد یادگیری موثر دانشگاهی (CLEI) و نمرات کیفیت آموزش نظری اساتید از دیدگاه دانشجویان و نظر آنها در مورد محیط و امکانات آموزشی بصورت کیفی وارد آنالیز شدند و P<0.2 به عنوان معیار ورود در نظر گرفته شد.
۱۳-۱) ملاحظات اخلاقی
پژوهشگر در راستای انجام پژوهش، ملاحظات اخلاقی زیر را رعایت نمود:
پژوهشگر کتباً از طریق ریاست دانشکده پرستاری– مامایی شهید بهشتی رشت و با کسب اجازه از مسئولین ذیربط اقدام به پژوهش حاضر نمود .
رضایت دانشجویان جهت شرکت در تحقیق بصورت کتبی اخذ گردید.
امانت داری درباره اطلاعات اخذ شده از واحدهای مورد پژوهش رعایت شده و در این مورد به آنها اطمینان داده شد که نیازی به ذکر نام خود در پرسش نامهها نبوده و اطلاعات کسب شده محرمانه تلقی می شود .
به دانشجویان توضیح داده شد که در صورت عدم تمایل می توانند از ادامه همکاری در هر مرحله ای از پژوهش خودداری نمایند.
به دانشجویان گفته شد که در صورت تمایل نتایج مطالعه به آنان انعکاس داده خواهد شد.
یافته های پژوهش
با توجه به اهداف از پیش تعیین شده، در این پژوهش وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهر رشت مورد بررسی قرار گرفتند و اطلاعات حاصل در قالب ۲۰ جدول تهیه و تنظیم گردید.
جداول شماره (۱) تا (۵) در ارتباط با مشخصات فردی واحدهای مورد پژوهش(ویژگیهای فردی، مشخصات تحصیلی قبل از ورود به دانشگاه و مشخصات تحصیلی حین تحصیل در دانشگاه، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و وضعیت عاطفی- روانی دانشجویان) تنظیم شده است.
جدول شماره (۶) در ارتباط با مشخصات خانوادگی واحدهای مورد پژوهش تنظیم شده است.
جداول شماره(۷) تا (۹) در ارتباط با مشخصات آموزشی(حیطه فراگیر،حیطه فراده ،حیطه محیط و تجهیزات آموزشی) واحدهای مورد پژوهش تنظیم شده است.
جدول شماره (۱۰) در ارتباط با هدف ویژه اول پژوهش ” تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت” تنظیم شده است.
جداول شماره (۱۱) تا (۱۵) در ارتباط با هدف ویژه دوم پژوهش” تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل فردی (ویژگیهای فردی، مشخصات تحصیلی قبل از ورود به دانشگاه و مشخصات تحصیلی حین تحصیل در دانشگاه، وضعیت اقتصادی- اجتماعی و وضعیت عاطفی- روانی دانشجویان) ” تنظیم شده است.
جدول شماره (۱۶) در ارتباط با هدف ویژه سوم پژوهش ” تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل خانوادگی” تنظیم شده است.
جدول شماره (۱۷) در ارتباط با هدف ویژه چهارم پژوهش ” تعیین وضعیت تحصیلی دانشجویان دانشکده پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت بر حسب عوامل آموزشی حیطه فراگیر” تنظیم شده است.

۴-۶- بررسی نقش متغیر میانجی
مدل مفهومی این پژوهش ، نقش میانجی متغیر بهره وری نیروی انسانی در رابطه ارزش منابع انسانی و بازده سهام را مطرح می کند. برای بررسی شناسایی نقش متغیر میانجی از متدولوژی بارن و کنی(۱۹۸۶) استفاده که از سه گام زیر تشکیل شده است:

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱٫نشان دادن رابطه معنادار بین متغیر مستقل و وابسته؛
با توجه به تایید فرضیه اصلی تحقیق، این گام محقق شده است.
۲٫نشان دادن رابطه معنادار بین متغیر مستقل و میانجی؛
برای محقق شدن این گام ، فرضیه ذیل مطرح و آزمون شده است:
-ارزش منابع انسانی با بهره وری نیروی انسانی رابطه دارد.
۳٫نشان دادن رابطه معنادار بین متغیر میانجی (بهره وری) با متغیر وابسته (بازده سهام)
برای محقق شدن این گام ، فرضیه ذیل مطرح و آزمون شده است:
-بهره وری با بازده سهام رابطه دارد.
پس از محقق شدن گام های فوق ، سنجش اثر همزمان متغیر مستقل و میانجی بر متغیر وابسته در یک مدل( باید رگرسیونی گرفته شود که دو متغیر سرانه ارزش منابع انسانی و بهره وری منابع انسانی بعنوان متغیرهای مستقل بطور همزمان حضور داشته باشند) انجام می شود.
در نهایت در صورت محقق شدن دو شرط زیر می توان گفت که متغیر میانجی در این رابطه اثرگذار بوده است. شرط اول این که متغیر میانجی (بهره وری) با متغیر وابسته (بازده) رابطه معناداری داشته باشد و شرط دوم اینکه به لحاظ معناداری ، اثر مستقیم متغیر مستقل (ارزش) بر متغیر وابسته کاهش یافته باشد، چنانچه این کاهش منجر به نامعنادار شدن این رابطه شده باشد، اثرمیانجی کامل و در غیر اینصورت نسبی می باشد.
بررسی رابطه بین متغیر مستقل و متغیر میانجی
H₀ : بین ارزش منابع انسانی و بهره وری نیروی انسانی رابطه مثبت و معناداری وجود ندارد.
H₁ : بین ارزش منابع انسانی و بهره وری نیروی انسانی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
مدل تحقیق:
Productivity_it = α_۰ + α_۱ HRV_it + ɛ_it
آزمون چاو
آزمون چاو برای تعیین به­ کارگیری مدل اثرات ثابت در مقابل تلفیق کل داده ­ها (یکپارچه شده) انجام می­ شود. فرضیات این آزمون به صورت زیر است:
H₀: Pooled Model
H₁: Fixed Effect Model
جدول ۴-۱۷ آزمون چاو

آزمون

مقدار آماره

درجه آزادی

P-value

نتیجه آزمون

F دوره

۲٫۱۵

(۴٫۳۶۲)

۰٫۰۷۳

مدل اثرات ثابت

کای­اسکوئر دوره

۸٫۶۶

۴

۰٫۰۶۹

همانطور که جدول ۴-۱۷ نشان می­دهد مقدار P آزمون از ۱/۰ کمتر است در نتیجه فرضیه H₁تایید می­ شود. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که ناهمگنی فردی (اثرات فردی غیر قابل مشاهده) وجود دارد و باید از روش داده ­های تابلویی برای برآورد مدل استفاده ­کرد. در نتیجه برای تعیین استفاده از مدل اثر ثابت در مقابل مدل اثر تصادفی در مرحله بعد آزمون هاسمن انجام می­ شود.
آزمون هاسمن
آزمون هاسمن بر پایه­ وجود یا عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین زده شده و متغیرهای مستقل مدل شکل گرفته است. فرضیات این آزمون عبارتنداز:

لئونگ و همکاران ^[۸۷](۲۰۰۷) مسئله برنامه­ ریزی تولید چند مکانی را برای یک شرکت پوشاک چند ملیتی هنگ کنگی مطرح می­نماید و در آن مسائلی نظیر سهم واردات/صادرات که توسط نیازمندی­های قانونی^[۸۸] ملل مختلف تحمیل می­ شود، استفاده از مکان/ کارخانه­های سازنده مختلف با توجه به ارجحیت مشتریان و همینطور ظرفیت تولید، سطوح نیروی انسانی، فضای انبار و شرایط منابع در آن مکان/کارخانه ها، در نظر گرفته شده است. در این مقاله یک مدل بهینه سازی پایدار جهت حل مسئله برنامه­ ریزی تولید چند مکانی با داده ­های غیرقطعی توسعه داده شده است که در آن هزینه کل شامل هزینه تولید، هزینه­ های نیروی انسانی، هزینه­ های موجودی و هزینه­ های تغییر نیروی انسانی کمینه می­گردد. همچنین با تنظیم پارامترهای جریمه، مدیریت تولید می ­تواند یک استراتژی تولید میان مدت بهینه شامل برنامه بارگذاری تولید و سطوح نیروی انسانی را با در نظر گرفتن سناریوهای مختلف رشد اقتصادی، تعیین نماید. پایداری و کارائی مدل توسعه داده شده با بهره گرفتن از نتایج عددی به اثبات رسیده است. همچنین تعادل بین پایداری مدل و پایداری جواب، تجزیه و تحلیل شده است.

وو و ایراپتریتو ^[۸۹](۲۰۰۷) در مقاله خود یک حل همزمان را برای مسئله برنامه­ ریزی تولید و برنامه زمانبندی از طریق یک چارچوب سلسله مراتبی پیشنهاد می­ دهند. مسئله برنامه ریزی، سفارشات را در دوره برنامه­ ریزی تجمیع می­ کند و عدم قطعیت را با بهره گرفتن از یک مدل برنامه­ ریزی احتمالی چند مرحله ای (حداکثر سه مرحله) در نظر می­گیرد. مدل پیشنهادی آن­ها شامل بالانس موجودی، محدودیت افق زمانی همراه با یک فاکتور توالی است که پیچیدگی­های دستور العمل تولید را لحاظ می­ کند. با بهره گرفتن از استراتژی افق غلطان^[۹۰]، برنامه تولیدِ مرحله جاری، به عنوان ورودی مسئله زمانبندی تلقی می­ شود که این مسئله با بهره گرفتن از یک مدل سازی با زمان پیوسته حل می­گردد. یک چارچوب تکرار شونده^[۹۱] نیز توسعه داده شده که نتایج برنامه­ ریزی تولید و زمانبندی را قبل از آنکه به سراغ دوره بعدی برود همگرا می­نماید. سپس رویکرد پیشنهادی خود را در یک مورد مطالعاتی پیاده سازی و آزمون نموده اند.
آلیو و همکاران ^[۹۲](۲۰۰۷) مسئله برنامه­ ریزی تولید-توزیع ادغامی (^[۹۳] APDP) را در زنجیره تأمین مخاطب قرار داده اند. آن­ها از یک رویکرد فازی جهت مواجهه با عدم قطعیت تقاضای بازار استفاده نموده ­اند. مدل آن­ها نه تنها برنامه­ ریزی تولید ادغامی را انجام می­دهد بلکه به نوعی اثر متقابل برنامه­ ریزی تولید و توزیع را نیز در نظر می­گیرد. آن­ها ادعا کرده ­اند که مدیریت تولید و توزیع با چنین مدل یکپارچه ای با سهولت بیشتری صورت می­پذیرد. مدل پیشنهادی آن­ها یک مدل فازی یکپارچه چند دوره ای چند محصولی برنامه­ ریزی تولید و توزیع در زنجیره تأمین است. مسئله فوق با بهره گرفتن از برنامه­ ریزی فازی مدل شده است و با بهره گرفتن از یک الگوریتم ژنتیک حل شده است. در نهایت نویسندگان کارائی مدل خود را به استناد نتایج آزمایشات خود تأیید نموده اند.
لو و همکاران ^[۹۴](۲۰۰۸) یک مدل برنامه­ ریزی ترکیبی^[۹۵] را برای برنامه­ ریزی تولید بهینه پالایشگاه در شرایط تقاضای غیرقطعی ارائه نموده اند. آن­ها ابتدا یک مدل برنامه­ ریزی احتمالی را با فرض توزیع احتمال یکنواخت در شرایط عدم قطعیت در تقاضا توسعه داده اند سپس یک مدل برنامه­ ریزی ترکیبی که در حقیقت ترکیبی از یک مدل برنامه­ ریزی خطی و یک مدل برنامه­ ریزی احتمالی با ضرایب وزنی است ارائه نموده ­اند. سپس از توابع تقریب خطی شکسته^[۹۶] مشتق گرفته و از آن­ها جهت حل مدل ترکیبی با فرض توزیع یکنواخت بهره گرفته اند. موردهای مطالعاتی نشان می­دهد که الگوریتم ترکیب خطی جهت حل مدل برنامه­ ریزی پیشنهادی آن­ها کاراست و وقتی نسبت انحراف معیار به میانگین کمتر از ۲۰% باشد خطای آن کمتر از ۵/۰% است. همچنین نتایج شبیه سازی نشان می­دهد که مدل برنامه­ ریزی ترکیبی با مقادیر فاکتور وزنی ۱/۰-۲/۰ بطور قابل ملاحظه ای استراتژی عملیاتی بهینه را تحت فرض عدم قطعیت تقاضا، بهبود می­بخشد.
فلتن و کریستوفرسن ^[۹۷](۲۰۰۸) یک مدل برنامه­ ریزی عدد صحیح احتمالی چند مرحله ای ارائه نموده ­اند که در آن یک برنامه تولید کوتاه مدت برای یک شرکت مولد برق تحت شرایط عدم قطعیت توسعه یافته است. قیمت­های روز به روز بازار و ریزش­های درونی مخزن آب از جمله نکاتی است که آن­ها در مدل سازی به آن توجه نموده اند. همچنین عدم قطعیت در فعالیت­های روزانه و نیز آبی که بایستی به مخازن تخصیص یابد مورد توجه قرار گرفته و هدف مدل­سازی ایجاد یک بالانس بین سود جاری و سود مورد انتظار آتی می­باشد. نتایج تحقیق با بهره گرفتن از یک مورد واقعی مطالعاتی در یک شرکت بزرگ تولید کننده برق در نروژ و بازار دریای شمال اروپا مورد آزمایش قرار گرفته و کارائی آن به اثبات رسیده است.
زائرپور و همکاران ^[۹۸](۲۰۰۸) در مقاله خود یک ساختار تصمیم گیری استراتژیک جهت تعیین اینکه یک محصول خاص تحت استراتژی ساخت بر اساس سفارش^[۹۹](MTO)، تولید شود یا ساخت جهت انبارش^[۱۰۰](MTS)، ارائه داده اند. آن­ها یک متدولوژی جدید ترکیبی، متشکل از یک آنالیز قوت، ضعف، فرصت، تهدید (^[۱۰۱]SWOT) و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (^[۱۰۲]AHP) پیشنهاد داده اند. با بهره گرفتن از رویکرد AHP در متدولوژی SWOT یکی از ضعف­های اصلی این روش که همانا محدودیت بکارگیری محاسبات کمّی در ارزیابی عوامل موثر بر تصمیم گیری بود بر طرف گردیده است. روش AHP پایه اطلاعات کمّی مورد نیاز جهت فرایند تصمیم گیری استراتژیک را بهبود می­دهد. AHP سنتی نیازمند قضاوت­های دقیق است اما به دلیل پیچیدگی و عدم قطعیت موجود در مسائل تصمیم گیری دنیای واقعی این مطلب گاهی غیر واقع بینانه یا حتی غیر ممکن است. بنابراین در این مقاله از رویکرد تصمیم گیری فرایند تحلیلی سلسله مراتبی فازی (^[۱۰۳]FAHP) بهره گرفته شده است و ترکیب آن با تکنیک SWOT روش ترکیبی جدیدی را برای ترکیب بندی استراتژی محصولات MTO/MTS فراهم آورده است. در پایان نویسندگان از یک مورد مطالعاتی واقعی جهت اعتباربخشی به مدل پیشنهادی خود بهره برده­اند.
عبادیان و همکاران ^[۱۰۴](۲۰۰۸) یک ساختار تصمیم گیری جامع برای مرحله ثبت سفارش در محیط­های ساخت بر اساس سفارش (MTO) پیشنهاد نموده ­اند. ساختار پیشنهادی آن­ها برای مدیریت سفارشات رسیده راهکار ارائه می­نماید بطوریکه سیستم MTO تنها برای تولید سفارشاتی که شدنی و برای سیستم سودآور هستند اقدام می­نماید. تصمیمات مقتضی در مورد سفارشات بر اساس دو معیار قیمت و زمان تحویل گرفته می­ شود. سفارشات رسیده همچنین دارای زمان تحویل ثابت یا قابل مذاکره است. ساختار پیشنهادی آن­ها دارای ۵ قدم اساسی است. در دو قدم ابتدایی، سفارشات رسیده یا برگشت داده می­شوند یا تصمیمات مقتضی جهت برآورده شدن زمان تحویل گرفته می­ شود. در قدم بعدی قیمت­های بهینه با زمان­های تحویل (اگر قابل مذاکره باشد) برای سفارشاتی که برگشت داده نشده اند بوسیله یک مدل برنامه­ ریزی عدد صحیح مختلط تعیین می­ شود. در قدم چهارم در صورت تصویب نهائی مشتری، یک مدل برنامه­ ریزی عدد صحیح دیگر برای انتخاب یک مجموعه از تأمین کنندگان و واحدهای اقماری که قادرند مواد اولیه و بار کاری مورد نیاز سفارشات پذیرفته شده جدید را فراهم آورند اجرا می­گردد. در انتها چندین مثال عددی ارائه شده و یک مثال ساده جهت تشریح کاربرد پذیری مدل ریاضی پیشنهادی، حل شده است.
آذرون و همکاران ^[۱۰۵](۲۰۰۸) یک مدل چند هدفه برنامه­ ریزی تصادفی برای برنامه­ ریزی زنجیره تأمین تحت شرایط عدم قطعیت زنجیره توسعه داده اند. علاوه بر تقاضا، پارامترهای هزینه ای نظیر هزینه­ های تولید و حمل و نقل نیز بصورت غیر قطعی در نظر گرفته شده اند. تابع هدف اصلی در نظر گرفته شده در تحقیق مزبور عبارتست از کمینه کردن ارزش انتظاری هزینه کل سیستم تولیدی که یک تابع هدف مرسوم در حوزه ادبیات موضوع است و تابع هدف کمینه نمودن تغییرپذیری هزینه ها و نیز ریسک مالی که به آن افزوده شده است. مواردی نظیر امکان توسعه ظرفیت و نیز غیرقابل اعتماد بودن تأمین کنندگان در مدل سازی لحاظ شده است. در نهایت مدل غیر قطعی فوق با بهره گرفتن از تکنیک جستجوی هدف^[۱۰۶] و روش سناریو محور حل شده است.
چونپنگ و گانگ ^[۱۰۷](۲۰۰۹) یک استراتژی جدید جهت تلفیق و یکپارچه سازی برنامه­ ریزی تولید و زمانبندی تولید در صنایع پالایشگاهی ارائه نموده اند. این استراتژی بر محوریت استراتژی افق غلطان و استراتژی تجزیه دو سطحی^[۱۰۸] استوار است. این استراتژی شامل یک مدل برنامه­ ریزی عدد صحیح مختلط چند دوره ای و یک سیستم شبیه سازی است. سیستم شبیه سازی در این مقاله از مقاله قبلی آن­ها یعنی لو و همکاران ^[۱۰۹](۲۰۰۸) برگرفته شده است. هدف اصلی آن­ها از توسعه چنین چارچوبی، کاهش تعداد متغیرها و اندازه مدل بهینه سازی پیشنهادی است که با سرعت بیشتری راه حل­های بهینه ای را برای برنامه­ ریزی تولید و زمانبندی پالایشگاه ارائه نماید در این مقاله عدم قطعیت نیز در نظر گرفته شده و یک رویکرد بهینه­سازی پایدار یکپارچه^[۱۱۰] جهت مواجهه با عدم قطعیت پارامترها با توابع توزیع احتمال گسسته و پیوسته ارائه شده است.
داس و سنگوپتا ^[۱۱۱](۲۰۰۹) موضوع شرکت­های جهانی و چند ملّیتی را در مقاله خود بررسی نموده اند و توضیح می­ دهند که در چنین شرکت هایی علاوه بر قوانین دولتی برخی عدم قطعیت­های بین المللی به دلیل فعالیت این گونه شرکت­ها در مکان­های جغرافیایی گوناگون مطرح می­گردد. قوانین دولتی اغلب هزینه مواد اولیه را تحت تأثیر قرار می­دهد که در نهایت اثر منفی روی هزینه محصول می­ گذارد و تصمیم گیران را وادار می­ کند تا برنامه ­های تولید-توزیع فعلی خود را مورد بازنگری قرار دهند. این مقاله یک مدل زنجیره تأمین برای برنامه­ ریزی توأمان استراتژیک و عملیاتی یک^[۱۱۲]SBU در یک زنجیره تأمین جهانی که تحت تأثیر قوانین و مقررات دولتی قرار دارد ارائه می­دهد. مدل پیشنهادی آن­ها اثر تغییرات در هزینه ورودی­ ها را بر روی هزینه محصول مورد انتظار در نظر می­گیرد و یک برنامه استراتژی و عملیاتی بهینه را برای کل زنجیره تأمین بدست می­دهد. همچنین مدل آن­ها شامل نرخ تبدیل ارز و هزینه­ های حمل بین الملی می­گردد و یک مدل چند دوره ای با فرض عدم قطعیت در تقاضا و زمان حمل و نقل است.
آذرون و همکاران ^[۱۱۳](۲۰۰۹) یک الگوریتم چند جمله ای برای بدست آوردن اندازه انباشته اقتصادی پویا در یک سیستم تولیدی چند دوره ای تک محصولی با هدف حداقل نمودن مجموع هزینه­ های موجودی و تولید در افق زمانی T دوره ای ارائه نموده اند. در این مقاله تابع هزینه تولید و هزینه موجودی به ترتیب خطی و مقعر فرض شده است. هزینه راه اندازی منظور نشده و کمبود در هیچ دوره ای مجاز نمی باشد. همچنین هزینه واحد تولید یک متغیر احتمالی است که طبق فرایند مارکوفی با زمان پیوسته در افق برنامه­ ریزی تغییر می­نماید. مسئله فوق بصورت یک مدل برنامه­ ریزی پویای احتمالی با متغیرِ حالتِ هزینه واحد تولید فرموله شده و سپس با بهره گرفتن از رویکرد برنامه­ ریزی پویای رو به عقب حل شده است. جهت توجیه کاربردپذیری دو مورد مطالعاتی کاربردی ارائه شده است.
سایارشاد و توکلی مقدم ^[۱۱۴](۲۰۰۹) یک فرمول و رویه حل جهت بهینه سازی اندازه ناوگان و تخصیص واگن حمل و نقل تحت شرایط تقاضای غیرقطعی پیشنهاد نموده اند. آن­ها ادعا نموده اند که یک اثر متقابل جدی بین تصمیم گیری در مورد اندازه ناوگان ریلی و استفاده از ناوگان وجود دارد. بنابراین استفاده بهینه از واگن­های خالی برای پاسخ به تقاضا در طول دوره­ های برنامه­ ریزی یکی از مزایای مدل پیشنهادی محسوب می­ شود. مدل آن­ها همچنین اطلاعات مربوط به شبکه ریلی نظیر گنجایش واگن ها، تقاضای برآورده نشده و تعداد واگن­های پر و خالی در هر زمان و مکان معین را لحاظ می­ کند. آن­ها یک رویه حل دو مرحله ای جهت حل مسئله ارائه داده و چند مثال عددی را برای تشریح مدل و متدولوژی پیشنهادی، حل نموده اند.
صالحی و توکلی مقدم ^[۱۱۵](۲۰۰۹) مسئله برنامه­ ریزی فرایند مقدماتی و جزئی به کمک کامپیوتر را مورد بررسی قرار داده اند. آن­ها در مقاله خود به این نکته اشاره نموده اند که در یک تولید یکپارچه کامپیوتری (^[۱۱۶]CIM) برنامه­ ریزی فرایند به کمک کامپیوتر (^[۱۱۷]CAPP) یک واسط مهم بین طراحی به کمک کامپیوتر (^[۱۱۸]CAD) و ساخت به کمک کامپیوتر (^[۱۱۹]CAM) است. همین طور اضافه کرده اند که یک برنامه فرایند خوب از دو عنصر زیر تشکیل گشته است؛ ۱- توالی بهینه فرایندهای قطعه و ۲- انتخاب بهینه ماشین، ابزار برش و دسترسی مستقیم به ابزار (TAD^[120]) برای هر فرایند. از طرف دیگر برنامه­ ریزی فرایند را بصورت دو مرحله؛ ۱- مقدماتی و ۲- برنامه­ ریزی ثانویه و جزئی پیشنهاد می­ دهند. در این مقاله برای مرحله اول، توالی شدنی از عملیات­ها بر اساس محدودیت­ها و استفاده از الگوریتم ژنتیک تعیین می­ شود. سپس در مرحله برنامه جزئی با استفاده دوباره از الگوریتم ژنتیک توالی­های شدنی ابتدائی هرس شده و توالی بهینه عملیات­ها و انتخاب بهینه ماشین ها، ابزار برش و TAD برای هرعملیات بدست می ­آید. در انتها چند مورد مطالعاتی جهت اثبات شدنی و پایدار بودن الگوریتم پیشنهادی انجام شده است.
زائرپور و همکاران ^[۱۲۱](۲۰۰۹) یک ساختار تصمیم گیری جامع جهت تعیین استراتژی تولید محصول توسعه داده اند. در ساختار ترکیبی آن ها از AHP و یک تکنیک تصمیم گیری دیگر به نام ^[۱۲۲]TOPSIS بهره برده اند ضمن آن که به دلیل مبهم بودن برخی واقعیت ها از FAHP جهت تعیین وزن ها استفاده گشته است. در حقیقت مدل آن ها توسعه یا همسنگ کار قبلی آن ها یعنی زائرپور و همکاران (۲۰۰۸) می­باشد.
خو و همکاران ^[۱۲۳](۲۰۰۹) یک مدل برنامه­ ریزی ریاضی پایدار با محدودیت شانسی برای مدیریت دور ریزهای شهری تحت عدم قطعیت ارائه نموده اند. در واقع مدل آن ها یک بالانس بین ارزش انتظاری هزینه ها، تغییر پذیری مقدار تابع هدف و ریسک تعدی از محدودیت هایی که شامل پارامترهای غیر قطعی هستند، ایجاد می­نماید. آن ها بر اساس بالانس بین پایداری جواب و پایداری مدل، جواب هایی را برای مسائل با عدم قطعیت بالا و پیچیده برای برنامه­ ریزی بلندمدت مدیریت دور ریزهای شهری پیشنهاد داده اند و نتایج تحقیقاتشان معتبر بودن و کاربردپذیری مدل آن ها را تأیید نموده است.
یو و همکاران ^[۱۲۴](۲۰۰۹) یک مدل برنامه­ ریزی دو مرحله ای تصادفی برای مدیریت زنجیره تأمین تحت شرایط تقاضای غیر قطعی ارائه نموده اند. آن ها ابتدا یک مدل تک هدفه با تابع هدف کمینه کردن ارزش انتظاری هزینه­ های کل زنجیره ارائه نموده اند. سپس با اضافه نمودن تابع هدف کمینه نمودن تغییرپذیری هزینه ها سعی در مدیریت ریسک زنجیره نموده اند. در ادامه با بهره گرفتن از تکنیک شبیه سازی سناریوهایی را تولید کرده و بر اساس آن ها مدل قطعی و تصادفی را با هم مقایسه نموده و تحلیل­های مفیدی را در این حوزه ارائه کرده اند. در نهایت به این نتیجه رسیده اند که با در نظر گرفتن عامل عدم قطعیت در مدلسازی تا ۵% در هزینه ها صرفه جویی خواهد شد. آن ها همچنین یک الگوریتم تجزیه ای نیز برای حل مسئله برنامه­ ریزی تصادفی ارائه داده اند و برای حل مسائل با ابعاد بزرگ از آن الگوریتم بهره برده اند. نتایج تحقیقاتشان نشان داده است که الگوریتم ارائه شده قابلیت مناسبی در ارائه جواب­های پارتو برای مسائل چند هدفه تصادفی دارد.
فرانکا و همکاران ^[۱۲۵] (۲۰۱۰)یک مدل برنامه­ ریزی زنجیره تأمین مبتنی بر برنامه­ ریزی تصادفی دو مرحله ای تحت عدم قطعیت تقاضا ارائه نموده اند. آن ها مسئله را بصورت دو هدفه مدل نموده اند که در حقیقت جواب یک بالانس بین سود و کیفیت سیستم تولیدی است. آن ها از ابزار شش سیگما برای ارزیابی کیفیت و ریسک مالی بهره برده اند. ضمن آن که رضایتمندی مشتریان را نیز به صورت غیر مستقیم در مدل سازی لحاظ کرده اند.
رزمی و معقول ^[۱۲۶](۲۰۱۰) یک مدل برنامه­ ریزی چند هدفه فازی برای مسئله برنامه­ ریزی خرید، تعیین اندازه انباشته و انتخاب تأمین کنندگان با فرض تخفیف پله ای (کلی/ افزایشی) تحت شرایط تقاضای غیرقطعی ارائه نموده اند. معیارهای قیمت، کیفیت و تحویل مناسب برای ارزیابی تأمین کنندگان در نظر گرفته شده است. همچنین محدودیت ظرفیت نیز در مدلسازی لحاظ شده است. در نهایت با تلفیق رویکرد اپسیلون-محدودیت و رویه چبیشف یک چارچوب تعاملی برای تصمیم گیری در مورد جواب بهینه از میان جواب­های پارتوی تولید شده ارائه نموده اند.