منم بندۀ اهل بیت نبی
گرت زین برآید گناه من است
برین زادم وهم بر این بگذرم
ستایندۀ خاک پای وصی
چنین است آیین و راه من است
چنان دان که خاک پی حیدم
( فردوسی، ۱۳۸۹: ۱۰۹)
هم چنین در بیانی دیگر در مدح حضرت علی (ع) می سراید:
علی بن ابی طالب که اورا
من آن خاکم که اندر بدو فطرت
چو اندر عروه الوثقی زدم دست
به جان ودل غلام کمترینم
به مهر او مخمّر گشته طینم
متین شد رشتۀ حبل المتینم
( دیوان، ۱۳۸۲: ۸۲ )
در چشم انداز هر هنرمندی یک سیمای آرمانی نهفته است که آن را جان زایا یا مادینۀجان می نامند که سرچشمه است و همه چیز از او زاده می شود، هنگامی که روان شاعر با آن همراه می شود هویّت راستین خویش را که درنهاد او نهفته است باز می یابد، این گونه است که ابن حسام آنانی را که از چنین ویژگی ای برخوردار نیستند بی هویت می بیند، گویی که نیستند و خاقانی وار برخود می بالد که:
با وجود فقر بنگر فرط استغنای من
(دیوان،۱۳۸۲: ۱۰۷)
سر فرو نارم به جود خواجگان بی وجود
با این که دانش روان شناسی که از تازه ترین شاخه های درخت دانش بشری است این اجازه را نمی‌دهد که در قلمرو تفسیر ادبی رابطه ای بی چون و چرا میان علّت ومعلول برقرارکنیم واین چیزی است که از علم باید انتظارداشت،امّا روان شناسی در پهنۀ نیم روان شناسی غریزه ها و بازتاب ها رابطۀ علّی روشنی کشف می کند وآن جا که زندگی روانی آغاز می گردد،روانشناسی به توصیف دقیق رویدادهای به هم پیوسته ای می پردازد که تاروپود آن بسیار ظریفانه به هم بافته شده است. واز جایی که شعر با روان هنرمند رابطۀ تنگا تنگی دارد و کار کردهای هنری شاعر برخاسته از انگیزه های روان شناختی اوست،ابن حسام آزمندی را اهریمنی می بیند که انسان را از راه به در می برد وبه وادی گناه می کشاند،واز این روست که به دعا از خدا می خواهد:
که آز خام طمع کرده بر گنه چیدم
( دیوان،۱۳۸۲: ۳۰ )
عنان من زکف دیو آز بیرون کن
احترام علی در نزد شیعه به منتهای در جه است و حقاً هم باید این طور باشد، زیرا این مرد بزرگ علاوه بر جنگ ها و فداکاری هایی که برای پیشرفت اسلام کرد، در دانش و فضایل و عدالت و صفات نیک بی نظیر بود و نسلی پاک و مقدّس هم از خود باقی گذارد. فرزندانش نیز از او پیروی کردند و برای پیشرفت مذهب اسلام مظلومانه تن به شهادت دادند. امیرالمؤمنین علی کسی است که همۀ بت هایی را که اعراب شریک خدای یگانه می پنداشتند شکست و وحدت و یگانه پرستی را تبلیغ کرد. علی کسی است که در قضاوت به منتهای درجه عدالت رفتار می کرد و در اجرای قوانین الهی اصرار و پافشاری داشت. علی کسی است که تمام اعمال و رفتارش نسبت به مسلمانان منصفانه بود، علی کسی است که تهدید و نویدش قطعی بود. علی آن شجاع بی همتا و قهرمان یکّه تازی بود که پهلو به پهلوی پیغمبر می‌جنگد و به اعمال برگزیده و معجزه آسایی قیام نمود. در معرکه بدر بیست ساله بود که با یک ضربت دست یکه سوار قریش را دو نیم ساخت، در احد شمشیر پیغمبر، ذوالفقار را به دست گرفت و بر سرها، خود می شکافت وبر تن ها جوشن می درید.! در یورش برقلعه های خیبر با یک دست دروازۀ سنگین آهنین را از جای کند و آن را بالای سر خود سپر ساخت. پیغمبر که او را بسیار دوست می داشت وبه آن وثوقی تمام داشت، روزی به سوی علی اشاره کرد وگفت:(مَن کُنتُ مَولاهُ فعلیُّ مولاهُ ) اگر دامنه شمول شعر و هنر را وسعت دهیم،این معنی ازآن بر می آید که هنرمند و شاعر از سر آگاهی یا ناگاهانه می کوشد خوانندگان خود را چنان تحت تأثیر قرار دهد که نگرش او را به زندگی بپذیرند. بنابراین اگر بگوییم همۀ هنرمندان و از جمله شاعران به نوعی،مبلّغ و مسئول واز نظر اخلاقی موظّف به تبلیغ اند؛ سخنی بی راه نگفته ایم. «بل جیون نیز عقیده دارد که هدف هر نویسنده ای آن است که خواننده را در پذیرفتن نظر و عقیدۀ خود، قانع کند. این اقناع همیشه غیر مستقیم و تلویحی و از سر افسون شدگی است، چنانچه بپذیریم که بین انتظام هنری و فلسفی نوعی همبستگی وجود دارد، درآن صورت کار شاعری که بخواهد جهان بینی و ادراک های خود را از زندگی به شیوۀ هنری بیان کند، بسیار دشوار و نیازمندمهارت واستادی است؛ زیرا اندیشه ها و ارزش های موجود در ادبیات از اهمیّت فراوان برخوردار می باشد، که به راستی در آثار هنری مستحیل شده و به گونه ای مجزا و بی ار تباط با من قرار نگرفته باشد» (ج.گریس، ۱۳۶۳:ج۱، ۱۳۴) به همین جهت است که دو منظومۀ علی نامه وخاوران نامه را بیت‌هایی در بر می گیرد که در منقبت معصوم به ویژه علی بن ابی طالب (ع) است. چون حضرت را اسوه و الگوی روشنی می بینند که می تواند بر آرمان شهری که بر ساختۀ اندیشه هنری و شاعرانه این دو شاعر فرمانروایی کند. از این روی در این گونه قصیده ها و هم چنین پند نامه هاست، ابن حسام بسیار کامیاب است، امّا در قصیده های مدحی دیگر که بسیار اندک است، توفیق چندانی به دست نمی آورد. ( این قصیده ها کمتر از ۷% را در بر می گیرد، امّا مناقب از آغاز کتاب را شامل می شود. ابن حسام در مدح حضرت علی ۱۸۷۴ بیت، یعنی بیش از یک سوم اشعارش سروده است. امّا سراسر منظومه ی علی نامه نیز در مناقب و مغازی امام علی بن ابی طالب است با ناکثین و قاسطین و یکسره در خدمت اعتقادات شیعی و ابیاتی که در مدح حضرت علی باشد بسیار اندک است و بخش اندکی از منظومه را به خود اختصاص داده است.
۴-۲- حقانیّت امام و فرزندانش برای حکومت پس از پیامبر
در کتاب کفایت الطالب، حدیث هایی ذیل از پیامبر نقل شده است:
|
[چهارشنبه 1401-04-15] [ 03:29:00 ق.ظ ]
|
