مزاج: کلاریج^[۱۶۴] (۱۹۸۵) نشان داد که افراد از نظر برانگیختگی فیزیولوژیک یا واکنش نسبت به محرک متفاوتند. ‌بنابرین‏، همان طورکه افراد قد و رنگ موی خاص خود را به ارث می‌برند، حساسیت سیستم عصبی خودمختار و نحوه واکنش به استرس هم ارثی بوده و در افراد متفاوت است. در نتیجه، در یک موقعیت استرس‌زای یکسان افراد به صور مختلف پاسخ داده و اعضاء خاصی از بدنشان درگیر می‌شوند. به طورمثال، ممکن است فردی در مواجهه با یک رویداد استرس‌زا دچار ناراحتی قلبی شود، در حالی که فرد دیگری واکنش پسیکوزی نشان دهد (نقل از ترور،۱۹۹۰).

تجارب گذشته: تردیدی نیست که تجارب دوران کودکی نقش تعیین کننده در شکل گیری باز خورد ها، شخصیت و راه های مقابله با استرس دارد. مدل های مختلف شیوه های تربیتی والدین و تنوع جهان پیرامونی مستقیما روی دید فرد نسبت به یک موقعیت و نحوه واکنش فرد اثر دارد. ایجاد اطمینان (اعتماد) اولیه در فرد و همچنین ارتباطات اولیه مثبت در به وجود آوردن یک شخصیت بهنجار، واکنش های کارآمدتر و در نهایت سلامت روانی فرد مؤثر است (ترور ۱۹۹۰).

تمام موارد ذکر شده، نه تنها جزء عوامل ایجاد استرس هستند بلکه به صورت مجموعه ای فرد را هنگام مواجهه با یک رویداد استرس زا، هدایت می‌کنند.

۲-۱۳- پیامدها و آثار استرس

استرس، کنش وری فرد در قلمروهای اجتماعی، روان شناختی، جسمانی و خانوادگی را دچار اختلال می‌کند. استرس نارضایتی شغلی، روانشناختی؛ مانند افزایش تحریک پذیری، اضطراب، تنش، و ناتوانی در مهار خود، اختلال در روابط اجتماعی و خانوادگی و ضعف و سستی در ایفای مؤثر نقش حرفه ای یا نقش والدینی به وجود می آورد. با تضعیف سیستم ایمنی بدن، فرد مستعد ابتلا به بیماری‌ها می شود و کارآمدی وی قبل و بعد از بروز بیماری کاهش می‌یابد. استرس تغییرات رفتاری نامطلوبی مانند اعتیاد به مواد، مشروبات الکلی و یا داروها را ایجاد می‌کند، احتمال طلاق و خودکشی را افزایش می‌دهد. استرس دراز مدت، بیماری‌های مزمن مانند بالا رفتن فشار خون، بیماری‌های قلبی، بیماری قند یا حمله های نفس تنگی و غیره را در پی دارد؛ بیماریهایی که به صورت زودرس سلامت فرد را مختل می‌کنند و در موارد شدید به مرگ نابهنگام منتهی می‌شوند ( استورا، ۱۳۷۹).

سلیه^[۱۶۵] (۱۹۷۵)، یکی از نخستین کسانی بود که کوشید تا بیماری‌های جسمانی ناشی از استرس را تحت عنوان ” نشانگان عمومی سازش ” توضیح دهد. سلیه به سه مرحله اصلی که فرد در شرایط استرس زا در آن ها قرار می‌گیرد، اشاره نمود: ۱) واکنش هشدار^[۱۶۶]: در این مرحله یک شوک اولیه خفیف توسط یک شوک و ضربه متقابل دنبال می شود که طی این عمل مکانیسم دفاعی فرد به کار می افتد و فعال می‌گردد؛ ۲) مقاومت^[۱۶۷]: مرحله تطابق کامل و موفقیت آمیزی که طی آن فرد تعادل خود را باز می‌یابد. با وجود این، اگر فشار ادامه داشته باشد و یا مکانیسم دفاعی به کار نیفتد، فرد به مرحله سوم می‌رسد و ۳) فرسودگی^[۱۶۸]: در این مرحله، مکانیسم تطابقی مختل شده و کاملا از بین می رود (کوپر، ۱۳۷۳). در دیدگاه سلیه ، استرس اساسا یک پاسخ فیزیولوژیک است. وی ‌به این مفهوم پایبند است، هر چند وی آثار استرس بر فرد را به دو صورت اثر مطبوع (یوسترس^[۱۶۹]) و اثر نامطبوع(دیسترس^[۱۷۰]) متمایز می‌کند، اما چون استرس نخست از سوی عامل مهاجم در نظرگرفته شده بود آثار آن بر فرد نمی توانست مطبوع باشد (استورا، ۱۳۷۷).

در پاره ای از متون عمده ترین علایم و نشانه هایی را که به واسطه آن ها می توان استرس را تشخیص داد به شرح زیرتعریف کرده‌اند: الف) اشکال در تفکرصحیح وعاقلانه و در نظرگرفتن تمامی جنبه‌های مختلف یک مشکل؛ ب) خشکی و عدم انعطاف ‌در نگرش؛ ج) پرخاشگری نا بجا و تحریک پذیری؛ د) انزوا و ترک بستگان؛ ه) ‌سیگار کشیدن مفرط؛ و) ناتوانی در کنترل خود در امر نوشیدن الکل و حفظ آرامش لازم و یا نیاز به استفاده ازقرص های خواب آور( کوپر، ۱۳۷۳).

پیامد استرس تنها فرد را درگیر نمی کند بلکه اگر فردی دچار استرس شود، طبعا خانواده او نیز تحت تاثیر این عامل ‌قرار خواهند گرفت. متقابلا اگر فردی از اعضای خانواده که مسئولیت اداره خانه را بر عهده دارد، نشانه ها و علایم بروز استرس را از خود نشان دهد، تمام روابط خانوادگی تحت ‌تاثیر آن قرارگرفته و از هم پاشیده می شود.

۲-۱۴- ذهن آگاهی

فنون ذهن آگاهی در افزایش آرام‌بخشی عضلانی و کاهش نگرانی، تنیدگی و اضطراب مؤثر هست (کابات زین، ۲۰۰۳). به نظر می‌رسد مکانیسم اصلی ذهن آگاهی خودکنترلی توجه باشد. چراکه متمرکز کردن مکرر توجه روی یک محرک خنثی مثل تنفس، یک محیط توجهی مناسب به وجود می‌آورد (سمپل، رید و میلر^[۱۷۱]، ۲۰۰۵). مطالعات زیادی روی اثربخشی مداخلات و تکنیک‌های مبتنی بر ذهن آگاهی صورت گرفته است که از آن جمله می‌توان به پژوهش‌های لیندن^[۱۷۲] (۱۹۷۳) روی اثربخش بودن ذهن آگاهی روی اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی و مطالعه مرداک^[۱۷۳] (۱۹۷۳ به نقل از سمپله و همکاران، ۲۰۰۵) روی افزایش توجه و آرامش عضلانی و بررسی مفید بودن این تکنیک‌های روی افزایش تنظیم توجه اشاره کرد.

ذهن آگاهی در غرب از دهه ۱۹۷۰ موردتوجه قرار گرفت. از آن زمان به بعد بیش از ۲۴۰ برنامه مبتنی بر ذهن آگاهی در آمریکای شمالی و اروپا انجام شد. به همین دلیل در سال‌های اخیر، تعدادی از پژوهشگران تلفیق رویکردهای مبتنی بر ذهن آگاهی را بـا مداخله‌های شناختی-رفتاری موجود، پیشنهاد کرده‌اند (کایون، هایز و ویلسون،۲۰۰۳؛ کاتز، بنسون، بورسینکو و بنسون، ۱۹۸۵؛ به نقل از ویتفیلد، ۲۰۰۶).

ذهن آگاهی توجه کردن قاطعانه نسبت به امور در زمان حاضر است که ما تابه‌حال طور دیگری به آن‌ ها توجه کرده‌ایم. نمونه هایی از این امور شامل آگاهی از تنفس، درد پشت گردن، افکار منفی و نگرانی درباره آنچه شما می‌خواهید فردا انجام دهید و شامل تمرکز مکرر و مجدد ذهن در زمان حاضر است. هر فکر، احساس یا حس‌هایی که وارد توجه شما می‌شود به همان گونه که هست مورد تأیید و پذیرش قرار می‌گیرد. این واکنش پیشگیرانه، برای افکاری است که شما را غمگین یا مضطرب می‌کند و به شما کمک می‌کند تا به حالت تعادل بعد از هیجان‌های تجربه‌شده منفی بازگردید (بایرون^[۱۷۴]، ۲۰۰۶).

همچنین ملکی (۱۳۸۷) یازده (۱۱) ملاک را به عنوان ملاک های انتخاب محتوا معرفی نموده است. ملاک اول اهمیت است. ملاک دوم اعتبار نام دارد. ملاک سوم علاقه است. ملاک چهارم سودمندی نام دارد. ملاک پنجم قابلیت یادگیری نام دارد. ملاک ششم انعطاف پذیری است. ملاک هفتم توجه به ساختار دانش نام دارد. ملاک هشتم توجه کامل به حفظ و اشاعه میراث فرهنگی و نظام ارزشی است. ملاک نهم ایجاد و تقویت پایه علمی برای آموزش مداوم و خود راهبری نام دارد. ملاک دهم ارتباط با زندگی و تجربیات روزمره و مسایل روز است و سرانجام ملاک یازدهم ایجاد فرصت مناسب برای فعالیت ها و مهارت های یادگیری چند گانه نام دارد (ملکی، ۱۳۸۷).

۲-۱-۷ تحلیل محتوا و هدف های آن

تحلیل محتوا به هر روش استنباطی اطلاق می شود که به صورت منظم و عینی به منظور تعیین ویژگی های پیام به کار برده می شود. در این روش، پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کدگذاری و به نحوی طبقه بندی می‌شوند که پژوهشگر بتواند آن ها را به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند (دلاور، ۱۳۹۰).

به دلیل این که از هر گونه غرض ورزی و جهت گیری در تجزیه و تحلیل محتوا به دور باشیم و هم چنین به آن ارزش علمی دهیم، باید چهار خصلت زیر را دارا باشد:

1. 1. عینی بودن: ‌به این معنی که بررسی های انجام شده قابل بازبینی و بازسازی باشد.

1. 1. منظم بودن: یعنی اول برای تمام محتواهایی که باید مورد تحلیل قرار گیرند یک دسته روش یکسان به کار برده شود و دوم عمل طبقه بندی به صورتی انجام پذیرد که تمام محتواهای مربوط به هم مورد تحلیل قرار گیرند (دلاور، ۱۳۹۰).

1. 1. آشکار بودن: در تجزیه و تحلیل لازم است به متن یا پیام آشکار توجه شود و استنباط های شخصی و پیش داوری فردی تحلیل گر درباره ی محتوا، مورد نظر قرار نگیرد.

1. 1. مقداری بودن: خصلت مقداری بودن در واقع جانشین جنبه‌های ذهنی و استنباطی بررسی ها و تحلیل نظری است که با مقیاس دقیق قابل اندازه گیری نیستند. از لحاظ بررسی مقداری، هر متن ترکیبی از عناصر قابل تجزیه به شمار می رود که می توان آن ها را بر واحدها و مقوله های خاص طبقه بندی کرد و با شیوه های خاص ارزیابی نمود (شعبانی، ۱۳۸۲).

1. تحلیل محتوا فنی است تحقیقی به منظور توصیف عینی، نظام دار و کمی محتوا (نوریان، ۱۳۸۱).

برای تحلیل محتوا هدف های زیر بیان شده است.

1. 1. تحلیل ویژگی های پیام، گیرنده و رسانه پیام

1. 1. تحلیل فرستنده پیام و علت آن

1. تحلیل پیامدهای پیام

در مجموع می توان گفت هدف تحلیل محتوا، پاسخ گوئی به پرسش های چه چیزی؟ به چه کسی؟ چه طور؟ چرا؟ و با چه اثری؟، می‌باشد (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۸).

۲-۱-۸ انواع تحلیل محتوا

در ادامه چهار نوع از تحلیل محتوا توضیح داده می شود.

1. تحلیل محتوای توصیفی

توصیف کمی محتوای بارز و آشکار یک متن را تحلیل محتوای توصیفی گویند که این نوع تحلیل بعد از وقوع می‌باشد. لغات خاص از پیش تعیین شده، اصطلاحات، ضرب المثل ها، شکل های دستوری لغات، جمله ها، پاراگراف ها و عناوین می‌توانند از ابعاد یک متن باشند که مورد تحلیل محتوای توصیفی قرار می گیرند.

1. تحلیل محتوای استنباطی

این نوع تحلیل با این فرض انجام می شود که مشخصه‌ های خاصی از یک متن با مشخصه های خاصی از مضمون یا وضعیت اجتماعی مرتبط هستند. این نوع تحلیل فقط توصیف محتوای متن را مد نظر ندارد بلکه هدف آن نتیجه گیری از محتوای یک متن ‌در مورد جنبه‌های از واقعیت اجتماعی است. بررسی تاثیر مفاهیم شعاری جامعه در سال های خاصی در محتوای کتاب های درسی، از این نوع تحلیل می‌باشد.

1. تحلیل مفهومی

در این نوع تحلیل، یک مفهوم برای بررسی و تعداد وقوع آن در متن ثبت شده، برگزیده می شود. از آن جائی که ممکن است واژه ها ضمنی و آشکار باشند، تعریف روشن واژه های ضمنی قبل از شروع فرایند شمارش مهم است. برای محدود کردن ذهنیت در تعریف مفاهیم، فرهنگ لغت ویژه ای استفاده می شود. در تحلیل مفهومی، یک مفهوم برای بررسی انتخاب می شود، و تحلیل برای تعیین کمیت و شمارش وقوع و تکرار آن ها به کار می رود. یک مثال برای تحلیل مفهومی، بررسی یک متن و کد گذاری آن برای وجود کلمات معین می‌تواند باشد.

1. تحلیل محتوای ارتباطی

تحلیل محتوای ارتباطی به روشی اطلاق می شود که تمامی مسیر یک ارتباط واقعی را مورد بررسی قرار می‌دهد. موضوع تحلیل در این روش به یک واحد متن تعیین شده منحصر نمی شود بلکه جنبه‌های فرایند ارتباط و هم چنین پیدایش و به کار گیری علائم کلامی و غیر کلامی را نیز در بر می‌گیرد (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۸).

۲-۱-۹کتاب درسی

کتاب درسی به عنوان مهمترین نمود محتوا مطرح است. در ادامه به جایگاه و اهمیت و ضرورت پژوهش ‌در مورد کتاب های درسی پرداخته می شود.

۲-۱-۹-۱ جایگاه و اهمیت کتاب درسی

در ضرورت وجودی کتاب درسی در آموزش و پرورش رسمی کشور ما در همه مقاطع آموزشی تردیدی نیست. کتاب درسی می‌تواند یک منبع با ارزش در برنامه ریزی خاص- موضعی باشد. در کشور ایران همانند بسیاری از کشورهای جهان هدف های کلی و رفتاری آموزش و پرورش در برنامه درسی، در اختیار معلمان و محصلان قرار می‌گیرد. در واقع کتاب درسی به عنوان یکی از مهم ترین وسایل آموزشی است که بدون آن نه تنها دانش آموزان، بلکه بیشتر معلمان نیز احساس سردرگمی و اضطراب می‌کنند. کتاب درسی مزیت هایی دارد:

• • محدوده فعالیت های آموزشی معلم و دانش آموز را در طول سال و یا دوره تعیین می‌کند و تقریبا موجب رفع نگرانی ایشان می شود، زیرا آنان می‌توانند به سهولت محتوای کتاب درسی را بر حسب جلسات تقسیم، طبقه بندی و برنامه ریزی کنند واین خود به اطمینان خاطر می‌ انجامد.

• • کتاب درسی می‌تواند تا حدودی اطلاعات مهم در یک رشته یا حوزه معین را شکل منظم و منسجم، تلفیق و تألیف کند.

• • گاهی برخی از کمک های آموزشی از قبیل تصاویر، آمارها، نمودارها، پرسش ها، نقشه ها و تمرین ها را در بر دارد.

• • موجب صرفه جویی در وقت معلم و محصل می شود.

• • به دانش آموز و معلم امکان می‌دهد فرصت تمرین و مطالعه بیشتری داشته باشند.

• • تعیین تکلیف درسی و انجام آن را آسان می‌کند.

• • به فعالیت های درسی، معلم و محصل نظام منطقی می‌دهد.

• • معلم را از توضیح و بحث زیاد بی نیاز می‌کند.

• • امکان بحث درباره مسائل مشترک را به دانش آموزان می‌دهد.

• • عادت به مطالعه را در یادگیرنده ایجاد می‌کند (شعاری نژاد، ۱۳۸۸).

1. 1. 1. همکاری و مشارکت^[۳۲]: یک ویکی بخش مهمی از یک ابزار همکاری و مشارکت است. کاربران باهم برای ایجاد یک محصول نهایی کار می‌کنند خواه آن محصول یک گزارش یا یک راهنمای مرجع و یا یک دانشنامه باشد. مزیت آن در قابلیت تسهیل کار برای کاربران جهت همکاری بدون هیچ نوع تقسیم کار از پیش تعیین شده است. به حمایت آنچه که «جنگ ویرایشی^[۳۳]» خوانده می‌شود، کاربران می‌توانند حتی بر روی یک صفحه در یک زمان کار کنند. یک ویکی جهت پشتیبانی از ارتباط بین کاربران چیز خوبی نیست. همچنین، بسیاری از ویکی‌ها دارای صفحات بحث هستند، اما برای بحث‌های دقیق‌تر ابزارهای دیگری مثل پست الکترونیکی یا گروه‌های بحث وبی کارکرد بهتری دارند.

      

   

1. 1. در کل صفحات ویکی دارای نظم از پیش تعیین شده‌ای همانند نظمی که در کتاب است،‌ نیستند. همانند وب، صفحات ویکی در یک ساختار شبکه‌ای به هم پیوند داده می‌شوند. سازماندهی دانش در یک شبکه‌، به جای نظم ترتیبی، به روش زبان طبیعی ارائه دانش، ظاهر می‌شود. ایجاد پیوند در یک ویکی در کل بسیار آسان است یعنی استفاده از نحوه پیوندی برای یک گزینه خاص، به طور معمول با قرار دادن آن گزینه بین دو علامت پرانتز یا نوشتن آن با حروف بزرگ و کوچک مثل (WikiWikiWeb) یک پیوند بلادرنگ به یک صفحه ویکی که دارای آن واژه به صورت عنوان است، ایجاد می‌کند.

1. 1. اندام‌واره^[۳۴]: به دلیل نبودن نظارت کافی و نیز تقسیم کار، یک ویکی خود را به شیوه اندام‌واره توسعه می‌دهد. درباره یک موضوع ممکن است اطلاعات دارای جزئیات بسیار زیادی باشد، درحالی که موضوع‌هایی با اهمیت مشابه ممکن است جزئیات زیادی نداشته باشند.

1. 1. خوددرمانگری^[۳۵]: ویکی‌ها به خرابکاری ‌و تخریب (کاربران بدخواه، اطلاعات را حذف می‌کنند یا اطلاعات اشتباه وارد می‌کنند) حساس هستند. به‌ویژه ویکی‌هایی که به کاربران ثبت نام نکرده اجازه ایجاد تغییرات را می‌دهند با این مشکل مواجه هستند. با این حال، یک ویکی توان بالقوه زیادی برای خوددرمانگری دارد. موقعی که تعداد زیادی از افراد صفحات را مطالعه می‌کنند، اگر جامعه به اندازه کافی بزرگ بوده باشد و افراد متخصص از حوزه های مختلفی نیز حضور داشته باشند، در آن صورت خرابکاری و اطلاعات نادرست به احتمال زیاد در یک زمان به نسبت کوتاه، تصحیح خواهد شد.

1. اعتماد^[۳۶]: جوامع ویکی بر اعتماد بین کاربران خود بسیار متکی است. از آنجا که در ویکی‌ها برگرداندن تغییرات اعمال شده توسط کاربران بسیار آسان است، در مواقعی که چندین کاربر به دلیل عدم توافق برسر یک موضوع تغییرات یکدیگر را برمی‌گردانند، ممکن است این کار به سرعت به یک «جنگ ویرایشی» تبدیل شود و به علت ویژگی هرج و مرج‌گرایانه آن، هیچ فرد صاحب اختیاری برای اتخاذ تصمیم نهایی وجود ندارد. البته جامعه می‌تواند از طریق رأی‌گیری به اجماع دست یابد، ولی هیچ راهی برای مجبورکردن کاربران درگیر برای پذیرفتن اجماع وجود ندارد (اسپک^[۳۷]، ۲۰۰۷ ، نقل در پاشائی‌زاد، ۱۳۹۰).

همچنین، وی و گیوستی خصوصیات ویکی‌ها را در روش مقایسه‌ای با دیگر وب‌سایت‌ها به شرح زیر توصیف نموده‌اند:

• • وبلاگ مجموعه‌ای از صفحات حاوی تعدادی از پست‌های کوتاه است که در یک ترتیب زمانی برای خواندن کاربران نمایش داده می‌شود. بر خلاف ویکی تنها یک نویسنده می‌تواند اطلاعات را به یک وبلاگ ارسال کند. سایر کاربران نیز تنها می‌توانند پست‌ها را مشاهده کرده و درصورت تمایل به آن ها پاسخ دهند و اجازه هر گونه تغییرات در محتوا را ندارند. نویسنده وبلاگ می‌تواند ‌در مورد هر موضوع که او علاقه دارد بنویسد و در واقع مطالب وبلاگ منعکس کننده نظر شخصی نویسنده است. در حالی که، یک صفحه ویکی منعکس کننده دیدگاه‌ها و داده ها از منابع و نویسندگان متعدد است. وبلاگ‌ها معمولا بر روی ارتباطات یک به چند متمرکز شده است، در حالی که ویکی بر روی ارتباط چند به چند با محتوای مشترک متمرکز شده است.

• • لیست‌های پستی بسیاری از کاربران تنها از طریق یک منبع از قبیل یک مدیر، به روز رسانی شده و پیام دریافت می‌شود. در حالی که در یک ویکی به عنوان محیطی کارآمد در توزیع اطلاعات، استفاده از لیست‌های پستی زمان همکاری دست و پا گیر هستند، به‌طوری‌که تلاش ویکی‌ها برای برگزاری بحث‌ها، مخصوصا با کاربران متعدد، بیش از یک لیست پستی می‌تواند در جلوگیری از پیام های تاخیری، از دست رفته و تداخل پاسخ‌ها با هم کاربرد داشته‌ باشد. در واقع ویکی به روز رسانی‌ها و پاسخ‌های آنی را نمایش می‌دهد.

• • تالارهای بحث و تبادل نظر یکی دیگر از روش‌های محبوب همکاری است که به کاربران اجازه صحبت کردن ‌در مورد متن را می‌دهد. پیام‌ها به ترتیب زمانی نمایش داده می‌شود به صورتی که هرپیام ‌در مورد یک «موضوع» در واقع پاسخی به پست قبلی است. با این حال، بر خلاف ویکی، تالارهای بحث و تبادل نظر کاربر را تنها به اضافه کردن و ویرایش محتوای خود محدود می‌کنند و کاربران تنها قادر به ‌پاسخ‌گویی‌ به اطلاعات ارسال شده توسط کاربران دیگر هستند، هر چند آن ها توانایی ایجاد تغییر و یا اضافه کردن مطلب همان‌ طور که در ویکی انجام می‌شود را ندارند.

• • سایت‌های شبکه های اجتماعی اغلب مجموعه‌ای از صفحات مدیریت شده توسط کاربرانی هستند که آن ها را ایجاد کرده‌اند. به طور خاص‌تر، به هر کاربر یک صفحه اختصاص داده شده که می‌تواند در آن صفحه ‌در مورد خودش اطلاعاتی به منظور تعامل با دیگر کاربران قرار دهد. سایت‌های شبکه های اجتماعی از این نظر که به کاربران خود اجازه تغییر محتوا در صفحات خود را می‌دهد، بسیار شبیه به سایت‌های ویکی‌ است اما با این حال، بر خلاف ویکی، سایت‌های شبکه های اجتماعی به کاربر تنها اجازه تغییر محتوای مربوط به صفحه خودش را می‌دهد. اساسا، سایت‌های شبکه های اجتماعی مجموعه‌ای از وبلاگ‌ها و نه سایت‌های ویکی هستند.

۳-۲-۷- فرهنگ : تفاوت‌های فرهنگی در شادی و احساس بهزیستی به طور قابل ملاحظه ای مشاهده شده است. به عنوان مثال، در پرتقال ۱۰ درصد مردم و در هلند ۴۰ درصد بیان داشتند که بسیار شاد هستند (اینگل‌هارت، ۱۹۹۰؛ نقل از کرمی نوری و مکری، ۱۳۸۱). ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد که فرهنگ در مطالعات مربوط به بهزیستی باید مورد توجه دقیق قرار گیرد ؛ زیرا نه تنها مفهوم بهزیستی و شادکامی در جوامع مختلف فرق می‌کند، بلکه تعریف «خود فرهنگی»^[۲۱۵] نیز بر حسب فرهنگ از جامعه ای به جامعه ای دیگر فرق می‌کند. برخی فرهنگ‌ها بر غم برخی بر شادمانی و برخی نیز بر تعادل و تناوب آن ها (مثلاً در بین جوامع جمع گرا) بیشتر تأکید دارند.

مفهوم بهزیستی همچنین با ابزار و شیوه های متداول در یک فرهنگ در ارتباط است. برخی بهزیستی را در ارضای لذت‌ها و لذت‌های بدنی و مادی خلاصه می‌کنند، حال آنکه جوامعی بهزیستی را در ترک لذت‌های آنی و غلبه بر نفس جستجو می‌کنند (آرجیل؛ ترجمه‌ی بهرامی و همکاران، ۱۳۸۳). ‌بنابرین‏ بررسی بهزیستی بدون توجه به عناصر ذکر شده، دید روشن و واقع بینانه فراهم نخواهد ساخت. در زیر به ابعاد مختلف بهزیستی و فرهنگ پرداخته خواهد شد.

تحقیقات از جمله داینر، داینر و داینر (۱۹۹۴)؛ نقل از کرمی نوری و مکری (۱۳۸۱) نشان داده است که حتی زمانی که درآمد، به عنوان عاملی دخالت کننده، کنترل می‌شود، تفاوت‌های قابل ملاحظه ای در شادی میان کشورهای گوناگون می‌توان مشاهده کرد. این تحقیقات همچنین نشانگر آن است که بهزیستی در جوامع فردگرا^[۲۱۶]و جمع گرا ^[۲۱۷] به گونه‌های مختلف مفهوم سازی شده است و همبسته‌های آنان نیز متفاوت است. فردگرایی الگوی فرهنگی است که در آن فرد آزاد است، در حالی که در فرهنگ جمع گرا تأکید بیشتر روی اهمیت گروه می‌باشد. افراد در فرهنگ‌های فرد گرا می‌توانند لذت‌هایشان را دنبال کنند؛ با کسی که می‌خواهند، ازدواج کنند؛ جایی که دوست دارند، زندگی کنند و کاری را که می‌خواهند، انجام دهند (داینر و اسکلن، ۲۰۰۳). در جوامع فرد گرا، افراد تمایل دارند، زمانی که هدف‌های شخصی و هدف‌های گروهی با هم در تعارضند، هدف‌های شخصی را مقدم بر هدف‌های گروهی قرار دهند (داینر، بیسواس داینر و تامیر، ۲۰۰۴).

فرهنگ‌های فرد گرا معمولاً بر خودمختاری و انگیزش افراد و به ویژه انگیزه درونی تأکید دارد. در جوامع فرد گرا، بهزیستی عمومی در سطح بالایی گزارش شده و رضامندی در حیطه‌هایی مانند ازدواج بسیار بالا می‌باشد. با وجود این، میزان خودکشی و درجات طلاق نیز در این جوامع بالا می‌باشد (داینر، سا و ایشی، ۱۹۹۷).

در جوامع جمع گرا، تصمیمات در رابطه با مسائل زندگی به وسیله دیگران برای فرد گرفته می‌شود. در این جوامع، خانواده های گسترده، ساختاری را ایجاد می‌کنند و از افراد اطراف خود، حمایت می‌کنند (داینر و اسکلن، ۲۰۰۳). سا (۲۰۰۰) دریافت که در جوامع فرد گرا، یک ارتباط منطقی بین افراد با سطح بهزیستی آن ها وجود دارد ؛ در حالی که در جوامع جمع گرا، خانواده های منسجم و دوست داشتنی ملاک مهمی برای رضامندی از زندگی می‌باشند (نقل از داینر و اسکلن، ۲۰۰۳).

فرهنگ‌های جمع گرا، بر هماهنگی (سازگاری ) اجتماعی تأکید دارند و تمایل دارند تا هدف شخصی را فدای هدف‌های گروهی کنند، بخصوص زمانی که هدف‌های شخصی و گروهی در تعارض باشند (بیسواس – داینر، داینر و تامیر، ۲۰۰۴). در این جوامع انگیزه ها و هیجانات فردی پس از انگیزه ها و هیجانات دیگران اهمیت پیدا می‌کند، از این رو نیز، بیان آزادانه افکار و خواسته‌ها مقبول تلقی نمی شود و افراد بیشتر به همدلی با دیگران ترغیب می‌شوند (داینر، سا و ایشی، (۱۹۹۷).

در جوامع جمع گرا یک ساختار حفاظتی از طریق افراد اجتماع و خانواده ها ایجاد می‌گردد که باعث می‌شود، شادی و افسردگی افراد در حالت تعادل نگه داشته شود (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷).

یافته جالب دیگر این است که جوامع فرد گرا و جمع گرا، به شیوه های مختلف احساس بهزیستی را درک می‌کنند. جمع گراها برای به دست آوردن سطوح بالاتر بهزیستی، فعالیت‌هایی انجام می‌دهند که باعث تسلط و هماهنگی گروهی شود (بیسواس – داینر، داینر و تامیر، ۲۰۰۴) و قضاوت‌های رضامندی از زندگی و احساس بهزیستی را هم بر پایه هیجانات و هم ارزش‌های فرهنگی قرار می‌دهند (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷)؛ در حالکیه فرد گراها این قضاوت‌ها و احساس بهزیستی را عمدتاًً بر پایه تجارب هیجانی خود پایه ریزی می‌کنند و در بیان عواطف مثبت و منفی خود از جمله ابراز خود و ارزشمندی خود از آزادگی و گشودگی بیشتر سود می‌جویند. حال آنکه این وضع در جوامعی که بر گروه تأکید دارد، کمتر مشاهده می‌گردد (داینر، ساوایشی، ۱۹۹۷).

علاوه بر آنچه مطرح شد، ملت‌ها و کشورهایی که حقوق مدنی و سیاسی بیشتری دارند، از احساس بهزیستی و رضامندی بالاتری نیز برخوردارند، ‌دلایل آن، این است که ملت‌هایی که افراد آن احساس می‌کنند، کنترل بیشتری بر سرنوشت فردی و جمعی خود دارند، خود کارآمدی بیشتری نیز در خود احساس می‌کنند ؛ و نیز در ملت‌هایی که افراد حقوق بیشتری دارند. تجربه امنیت بیشتر است و سرانجام اینکه، مردم در کشورهایی با حقوق مدنی و سیاسی بیشتر، بهتر می‌توانند نیازهایشان را برآورده کنند، زیرا قادر خواهند بود به طیف گسترده ای از اعمال و رفتارها دست پیدا کنند. ‌بنابرین‏ انتظار می‌رود که برخورداری از حقوق مدنی و سیاسی به افراد کمک کند تا به اهداف گوناگون نایل شوند (داینر و داینر، ۱۹۹۵).

عامل بسیار مهم دیگر در بهزیستی و تفاوت‌های فرهنگی، روابط اجتماعی می‌باشد. در بسیاری از جوامع، به خصوص جوامع جمع گرا، داشتن روابط اجتماعی صمیمی و خوشبینانه برای شادی و احساس بهزیستی اهمیت دارد. مقایسه شاد ترین افراد با آنهایی که کمتر شاد هستند. نشان می‌دهد که افراد شاد تمایل به داشتن کیفیت بالای دوستی، حمایت خانوادگی و روابط عاشقانه دارند. شاد ترین افراد، دلبستگی اجتماعی قوی دارند (بیسواس – داینر، داینر و تامیر، ۲۰۰۴). از روابط اجتماعی با دیگران راضی هستند و زمان کوتاه را نسبت به متوسط افراد در تنهایی می‌گذرانند (داینر و سلیگمن، ۲۰۰۲).

رابطه صمیمانه با دیگران، به سلامتی بیشتر، وضعیت عاطفی و فیزیکی بهتر منجر می‌گردد. سهیم شدن احساس لذت با دیگران در یک رابطه صمیمانه، به خصوص اگر فرد یا جامعه ای که فرد در آن به سر می‌برد، این گونه روابط را به عنوان ارزش مطرح کند و بر آن صحه گذارد، می‌تواند آن احساس را تشدید کند (آنومی موس، ۱۹۹۳).

۲-۲-۳-۳-۳- نظریه آدلر

آدلر در سال ۱۹۳۷ ابتدا از «گرایش به قدرت» به عنوان نشانه ای از تلاش های فرد برای سازگار شدن با احساس درماندگی حاصل از تجارب کودکی سخن می راند،این تلاش تدریجا به تأکید برتری جویی تبدیل شد.از نظر او تلاش برای برتری به معنی تلاش برای بهتر بودن از دیگران نیست،در ضمن این مفهوم گرایش خودپسندانه یا سلطه جویانه یا نظر اغراق آمیز درباره توانایی ها و دستاوردهای ما نیست.منظور آدلر انگیزه ای برای کمال بود.واژه کمال از کلمه لاتین به معنای کامل بودن گرفته شده است.نظر آدلر این بود که ما برای برتری تلاش می‌کنیم تا خود را کامل کنیم و خود را به صورت کامل و یکپارچه در آوریم.این هدف فطری از نظر آدلر به سمت کامل بودن و یکپارچگی و به سمت آینده گرایش دارد.درباره تلاش برای برتری دو نکته وجود دارد.اولا این تلاش به جای اینکه تنش را کاهش دهد آن را افزایش می‌دهد.تلاش برای کمال به مصرف انرژی و به خرج دادن تلاش نیاز دارد.ثانیاً،تلاش برای برتری به وسیله فرد و جامعه هردو آشکار می شود و افراد و جامعه هر دو ارتباط و وابستگی متقابل دارند.از نظر آدلر،انسان ها دائما برای این هدف خیالی و آرمانی تلاش می‌کنند.از دید او تلاش برای دست یابی به کمال در شکل روان رنجور می‌تواند با گرایش به قدرت و کنترل دیگران خودنمایی کند،ولی در شکل بهنجار می‌تواند به گونه نیروی محرکه ای برای تلاش و کوشش به سوی اتحاد و کمال باشد(شولتز و شولتز،۱۳۸۹).

۲-۲-۳-۳-۴- نظریه راجرز

راجرز معتقد بود تمامی آدم ها یک نیروی انگیزشی اساسی دارند که گرایش به شکوفایی است.وی گرایش به شکوفا شدن را ‌به این صورت تعریف می‌کند: «گرایش فطری ارگانیسم به پروراندن همه استعدادهایش به طوری که بتواند به زندگی ادامه دهد و پیشرفت کند».خود شکوفایی و تبدیل به شخصی با کارکرد کامل بسیار دشوار است،زیرا نیازمند آزمون، رشد، گسترش و به کارگیری پیوسته همه توانایی‌های بالقوه شخص است(خسروی و علیزاده صحرایی،۱۳۸۸).از نظر راجرز، فرد کامل نتیجه مطلوب رشد روان شناختی و تکامل اجتماعی است.او چند ویژگی افراد کامل(خود شکوفا) را نام برد:

1. 1. افراد کامل نشان می‌دهند که از تمام تجربیات آگاهند.و آن ها پذیرای احساس های مثبت، مانند جرئت و عطوفت و احساس های منفی،نظیر ترس و عذاب هستند.

1. 1. افراد کامل در هر لحظه به طور کامل و پرمایه زندگی می‌کنند و تمام تجربیات آن ها به صورت بالقوه تازه و جدید هستند.تجربیات را نمی توان پیش‌بینی کرد ولی می توان به جای مشاهده صرف، به طور کامل در آن ها مشارکت کرد.

1. 1. افراد کامل به ارگانیزم خودشان(رفتار و احساس های خویش) اعتماد می‌کنند.منظور او این بود که تمام اطلاعات به صورت همخوان با خودپنداره فرد کامل پذیرفته می‌شوند.هیچ چیز تهدید کننده نیست؛ همه اطلاعات را می توان درک،ارزیابی و به دقت سبک سنگین کرد.

1. 1. افراد کامل بدون قید و بندها و بازداری ها احساس می‌کنند در تصمیم گیری ها آزاد هستند.این امر موجب احساس قدرت می شود زیرا می دانند که آینده آن ها به اعمال خودشان بستگی دارد و به وسیله شرایط فعلی، رویدادهای گذشته، یا افراد دیگر تعیین نمی شود.

1. 1. افراد کامل خلاق هستند و هنگامی که شرایط محیطی تغییر می‌کند به صورت ثمربخش و سازگارانه زندگی می‌کنند.خودانگیختگی همراه خلاقیت است.افراد کامل انعطاف پذیرند و به دنبال تجربیات و چالش های تازه هستند.

1. افراد کامل برای به حداکثر رساندن استعداد خویش، نیاز مستمر به رشد دارند.راجرز برای توصیف افراد کامل از کلمه شکوفا کننده نه شکوفا شده استفاده کرد.او می نویسد که کامل بودن «یک مسیر است نه مقصد».اگر تلاش و رشد کردن متوقف شوند، در این صورت فرد خودانگیختگی، انعطاف پذیری و گشودگی را از دست می‌دهد(شولتز و شولتز،۱۳۸۹).

۲-۲-۳-۳-۵- نظریه الیس

الیس معتقد است که از خصوصیات اصلی انسان توانایی فوق العاده او در اندیشیدن است و به ویژه، توانایی فوق العاده او در اندیشه درباره شیوه اندیشیدن خویش است.انسان از راه اندیشه درست و منطقی می‌تواند همان گونه که مایه اضطراب خود می شود،خود را از شر ناراحتی های خویش نیز رها کند.الیس اضطراب و اختلالات رفتاری را زاده شیوه تفکر خیالی و بی معنای انسان می‌داند به همین دلیل وجود برخی اعتقادات را در ذهن فرد غیرمنطقی می‌داند:

1. 1. اعتقاد به اینکه لازمه احساس خود ارزشمندی، وجود حداکثر شایستگی،کمال و فعالیت شدید است.دست یابی به چنین شایستگی نیز امکان پذیر نیست و تلاش وسواسی در راه به دست آوردن آن، فرد را به اضطراب و بیماری روانی دچار می‌کند و در زندگی احساس حقارت و ناتوانی به فرد می‌دهد.

1. 1. اعتقاد به اینکه هر مشکلی همیشه یک راه حل درست و کامل دارد و اگر انسان به آن راه حل دست نیابد بسیار وحشتناک و فاجعه آمیز خواهد بود.

1. اعتقاد فرد به اینکه اگر رویدادها آن گونه که او می‌خواهد نباشند، اوج ناراحتی و بیچارگی به بار می‌آید و این امر فاجعه آمیز خواهد بود.

به عقیده الیس دیگر گرایشات ذاتی و نامطلوب هر انسانی، احساس نیاز شدید ‌به این که خود را برتر از دیگران و صاحب همه مهارت ها بداند،دست یازی به نظرات احمقانه و بی بنیاد،پرداختن به تفکر آرزومندانه، توقع خوبی و خوش رفتاری پیوسته از دیگران، محکوم کردن خود در مواردی که ضعیف عمل می‌کند و گرایش ژرف به زودرنجی و برآشفتگی عاطفی است.از دید الیس، اگر انسان ‌به این تمایلات طبیعی(در عین حال ناسالم) خود دست نیابد خود،دیگران و دنیای بیرون را مورد سرزنش و نکوهش قرار می‌دهد(به نقل از شفیع آبادی،۱۳۸۱).

۲-۲-۳-۳-۶- نظریه بندورا