بعد فردی-پرورش روح معنویت:

معنویت در بعد فردی-پرورش روح در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در بعد فردی-پرورش روح در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست ‌می‌آورد.

بعد گروهی معنویت:

معنویت در بعد گروهی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در سطح گروهی در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست ‌می‌آورد.

بعد سازمانی معنویت:

معنویت در بعد سازمانی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات مربوط به مؤلفه معنویت در سطح سازمانی در پرسشنامه محقق ساخته معنویت در محیط کار به دست ‌می‌آورد.

فرسودگی شغلی:

فرسودگی شغلی برگرفته از مدل مسلچ (۱۹۸۶) است و سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت، و فقدان موفقیت شخصی را می سنجد. فرسودگی شغلی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست ‌می‌آورد.

خستگی عاطفی:

خستگی عاطفی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات مربوط به مؤلفه خستگی عاطفی در پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست ‌می‌آورد.

مسخ شخصیت:

مسخ شخصیت در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات مربوط به مؤلفه مسخ شخصیت در پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست ‌می‌آورد.

فقدان موفقیت شخصی:

فقدان موفقیت شخصی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات مربوط به مؤلفه فقدان موفقیت شخصی در پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ به دست ‌می‌آورد.

رضایت شغلی:

رضایت شغلی در پژوهش حاضر نمره­ای است که هر فرد از ‌پاسخ‌گویی‌ به سؤالات پرسشنامه رضایت شغلی بری­فیلد و روث به دست ‌می‌آورد.

۱-۸- نوع متغیرها

در این تحقیق متغیر معنویت محیط کار و تمام ابعاد آن شامل بعد فردی-روان شناختی، فردی-پرورش روح، گروهی، و سازمانی به عنوان متغیرهای پیش بین (مستقل) در نظر گرفته شده، و فرسودگی شغلی و سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت، و فقدان موفقیت شخصی به عنوان متغیرهای ملاک (وابسته) در نظر گرفته شده اند. همچنین رضایت شغلی هم به عنوان متغیر پیش بین (مستقل) و هم به عنوان متغیر ملاک (وابسته) در نظر گرفته شده است.

در این تحقیق متغیرهای جنسیت، سطح تحصیلات، سابقه کار، و وضعیت تأهل معلمان به عنوان متغیرهای میانجی مدنظر قرار گرفته شده است.

مقدمه

پدیده عدم اطمینان محیط ها در عصر کنونی، سازمان ها را بر آن داشته است تا پاسخ های بسیار گوناگون و متفاوت به عدم اطمینان داشته باشند. یکی از عملی ترین شیوه ها، ترغیب کارکنان ‌به این امر است که با تمام وجود خود را وقف کار کنند که پیامد آن کارکنانی خلاق و نوآور در ‌پاسخ‌گویی‌ به محیط های متلاطم خواهد بود. امروزه به نظر می‌رسد کارکنان در هر کجایی که فعالیت می‌کنند، چیزی فراتر از پاداش های مادی در کار را جستجو می‌کنند. آنان در جستجوی کاری با معنا، امیدبخش، و خواستار متعادل ساختن زندگی شان هستند. سازمان ها با کارکنان رشد یافته و بالنده ای روبرویند که در پی یافتن کاری با معنا، هدفمند، و پرورش محیط های کاری با چنین ویژگی هایی هستند. معنویت در کار و تلاش برای انسانی تر کردن سازمان ها یکی از روندهای مهم کسب و کار در قرن ۲۱ می‌باشد که از اواسط دهه ۹۰ به طور جدی مطرح شده است و تعداد تحقیقات در این زمینه در حال افزایش است (فتاحی، ۱۳۸۵).معنویت در محیط کار چارچوبی از ارزش های مشهود در فرهنگ سازمانی است که موجب تعالی کارکنان، ضمن فرایند کار می شود و حس در کنار هم بودن را به گونه ای در آن ها باور می‌کند که احساس کمال و سرزندگی کند (پیدمنت^[۲۷]، ۲۰۰۴). از سوی دیگر فرسودگی شغلی یک حالت عاطفی مزمن است (شیروم^[۲۸]، ۲۰۰۳) که در دراز مدت منجر به دست کشیدن از کار، غیبت، روحیه پایین، تحریک پذیری، درماندگی، عزت نفس پایین، افزایش اضطراب می شود. اگر به علایم فرسودگی شغلی توجه نشود و درمانی برای آن صورت نگیرد هم فرد و هم سازمانی که فرد در آن کار می‌کند تحت تأثیر آن قرار می‌گیرد (مسلچ و همکاران، ۲۰۰۱). رضایت شغلی نیز عاملی مهم در افزایش بهره وری، افزایش روحیه، تعهد سازمانی، سلامت فیزیکی و ذهنی، رضایت از زندگی و سرعت در آموزش مهارت های جدید شغلی و عدم وجود آن باعث به وجود آمدن تشویش، غیبت، تأخیر کاری، ترک خدمت، اعتصاب و بازنشستگی زودرس کارکنان یک سازمان می‌گردد (مقیمی، ۱۳۸۶).

در این فصل به ادبیات پژوهش پرداخته می شود. در بخش اول، معنویت محیط کار، در بخش دوم، فرسودگی شغلی، و در بخش سوم، رضایت شغلی مورد بررسی قرار می‌گیرد. بخش چهارم به بررسی پژوهش های انجام شده در زمینه موضوع تحقیق می پردازد. در بخش پنجم نیز چارچوب نظری پژوهش ارائه می‌گردد که دربرگیرنده چارچوب نظری، مدل اولیه، مدل تحلیلی و فرضیه های اصلی و فرعی پژوهش است.

۲-۱- معنویت محیط کار

۲-۱-۱- مقدمه

انسان ها وارد دوران جدید و بی سابقه ای در زندگی خود شده اند. دورانی که در آن دنیا به شدت در حال تغییر و تحول است. طی ۴۰۰ سال گذشته، غرب بین دنیای بیرونی و دنیای درونی تفاوت قائل شده است و فعالیت های دنیوی را از اموری مثل مذهب، معنویت و عرفان به کلی جدا ‌کرده‌است. این جدایی از یک سو سبب خرافات زدایی و نفی تسلط کلیسا بر انسان غربی، تحت تسلط درآوردن طبیعت و پیشرفت علوم و فن آوری های مختلف، افزایش فوق العاده رفاه زندگی، ظهور دموکراسی ها و حاکمیت قانون و … شده است؛ و به بیان ساده تر سبب حاکمیت پارادایم عقلایی و مدرنیته در اکثر نقاط جهان شده است (نیل و بایبرمن^[۲۹]، ۲۰۰۳).

۲-۱-۲- معنویت

۲-۱-۲-۱- تعریف معنویت

برخی از تعاریف معنویت عبارتند از:

• • به عقیده کاوندیش^[۳۰] (۲۰۰۳) معنویت، بعدی از انسان تعریف شده است که با افراد احساس بودن را با کیفیت هایی نظیر فطرت، ظرفیت برای دانستن درونی و منبع تقویتی، تجوید ذهنی مقدس، تعالی فرد به سوی ظرفیت عشق و دانش بزرگ تر، یکی شدن با سایر کلی همه زندگی و یافتن معنایی تعالی فرد به سوی ظرفیت عشق و دانش بزرگ تر، یکی شدن با سایر کلی همه زندگی و یافتن معنایی برای موجودیت فرد که محور هر موجودی است، به انسان القا می‌کند (اشجعی، ۱۳۸۹).

• • معنویت تلاش در جهت ارتباط اثربخش نسبت به خدا، خویشتن، دیگران و موجودات غیرانسانی است همراه با کندوکاوی در جهت آن­چه برای انسان شدن مورد نیاز است (رستگار، ۱۳۸۹).

• • معنویت راه رسیدن به آسایش و آرامش روحی و باطنی است (بارکر و فلیرسچ^[۳۱]، ۲۰۱۰).

• • معنویت تجربه­ها یا اظهار و ابراز روح فردی در یک فرایند پویا و واحد ‌می‌باشد که بازتابش ایمان به خدا یا موجودی متعالی است (مراویگلیا^[۳۲] ، ۱۹۹۹؛ به نقل از لواسانی، کیوان­زاده و ارجمند، ۱۳۸۷).

• • معنویت تمایل به جستجوی هدف نهایی در زندگی و زیستن بر اساس این هدف است (میتروف و دنتون، ۱۹۹۹).

به دلیل طبیعت کسب وکار، مدیریت ارتباط با مشتری می‌تواند پیچیده باشد.بسیاری از عملیات وفعالیت های روزمره کسب ‌و کارها با مشتریان سرو کار دارند،از این رو فراهم آوردن سیستم هایی که بتواند هر کدام از این فعالیت وظایف را بهبود بخشند، برای موفقیت حیاتی است.مدیریت ارتباط با مشتری متشکل از فرایند کسب وکار،تکنولوژی ونقش های لازم جهت اداره کردن مشتریان در مراحل متعدد چرخه حیات سازمان ها است. این فراسوی دپارتمان ها و تا حد مشخصی هر واحد سازمانی مجزا است(الهی و حیدری،۱۳۸۴،۲۰۳).با همه این ها اگر از سه متخصص مدیریت ارتباط با مشتری این سؤال پرسیده شود که مدیریت ارتباط با مشتری چیست؟ می توان به پنچ پاسخ مختلف دست یاقت. گروهی مدیریت ارتباط با مشتری را استراتژی، برخی فن آوری، بعضی ها فرایند ودسته ای دیگر آن را سیستم اطلاعاتی به شمار می آورند.در اینجا چند مورد از تعاریف مدیریت ارتباط با مشتری ارائه می شود:

-مدیریت ارتباط با مشتری واژه ای برای مجموعه متدلوژی ها، فرآیندها، نرم افزار وسیستم هایی است که به مؤسسات وشرکت ها در مدیریت مؤثر وسازمان یافته ارتباط با مشتریانشان کمک می‌کند.

– مدیریت ارتباط با مشتری یعنی ایجاد وحفظ ارتباط شخصی شده با مشتریان سودآور، از طریق استفاده مناسب از تکنولوژی اطلاعات وارتباطات.

– مدیریت ارتباط با مشتری به عنوان یک فرایند،متشکل از نظارت بر مشتری(مثل حمع آوری داده های مناسب آنان، مدیریت وارزشیابی دادها) و نهایتاًً ایجاد مزیت واقعی از اطلاعات استخراج شده در تعاملات با آنان است.

– مدیریت ارتباط با مشتری، استراتژی جامع کسب وکار و بازاریابی است که تکنولوژی،فرآیندها و تمام فعالیت های کسب وکار را حول مشتری یکپارچه می‌سازد.

-ایجاد ارتباط با تک تک مشتریان ارزشمند از طریق استفاده مؤثر از اطلاعات حساب های مشتری.

– مدیریت ارتباط با مشتری نوعی استراتژی سازمانی جهت ایجاد وحفظ ارتباطات بلند مدت وسودآور با مشتریان است. برنامه های موفق مدیریت ارتباط با مشتری با فلسفه سازمانی که فعالیت های خود را حول نیازهای مشتریان یکپارچه می‌کند،شروع می‌شوند.

-روش بهینه سازی ارتباط با مشتریان(مثل مدیریت مشتریان وخدمت به آن ها)با استفاده ‌از آخرین تکنولوژی های اطلاعات یا مدل های کسب وکار.

– مدیریت ارتباط با مشتری یک سیستم اطلاعاتی یکپارجه است که در جهت برنامه ریزی،زمان بندی وکنترل فعالیت های قبل و بعد از فروش سازمان به کار می رود و هدف آن توانمند ساختن مشتریان جهت تعامل با سازمان ها از طریق ابزارهای متعدد چون وب، تلفن، فکس، ایمیل و مانند آن ودریافت خدمات است. فرایند ها وسیستم هایی که فعالیت های فروش، بازاریابی ، مدیریت تماس وپشتیبانی را جهت اداره وتعاملات با مشتریان در هم ترکیب می‌کند وابزاری را ارائه می‌دهد که سابقه مشتری ، فروش محصول ‌و سود آوری، پیگیری ومدیریت برنامه ها،مدیریت تماس، اطلاعات وضعیت سفارشات ‌و پیگیری عایدات وخدمات را تجزیه وتحلیل می‌کند. همان طور که ملاحظه می شود بسیاری از تعاریف فوق،مدیریت ارتباط با مشتری را در سطح عملیاتی مثل ایجاد وتوسعه نرم افزارهای کاربردی فروش، بازاریابی و ادغام آن ها بررسی می‌کنند و دسته دیگری به نحوه ایجاد و حفظ ارتباطات بلند مدت، وچگونگی تدوین استراتژی ها وسیاست های ذیل به آن می پردازند(همان منبع، ۴۰۵).

طبق نظر وین رایت وهمکارانش^[۹۶] (۱۹۹۹) اصطلاح تکنولوژی اطلاعات به عنوان تمامی اشکال تکنولوژی به کار گرفته شده برای ایجاد،تصرف، اداره کردن،ارتباط، مبادله واستفاده از اطلاعات در اشکال مختلف(داده های کسب وکار، مکالمات گفتاری، تصاویر، تصاویر متحرک، ‌ارائه‌های رسانه ای چندگانه ودیگر اشکال ) تعریف می شود.

‌بنابرین‏ تکنولوژی اطلاعات در برگیرنده سخت افزار کامپیوتر، نرم افزار وسیستم های ارتباطی است وحتی برخی نویسندگان آن را شامل اشخاص و منابع تخصیص یافته برای پشتیبانی این قابلیت ها وتوانمندی ها می دانند (ریتر و والتر،۲۰۰۶،۲۹۳)^[۹۷].

ریتر و والتر تکنولوژی اطلاعات را به عنوان فرایند توسعه، نگهداری وبه کارگیری تکنولوژی اطلاعات(نرم افزار وسخت افزار)تعریف کرده‌اند(همان منبع،۲۹۴).

پیاده سازی وبه کارگیری از تکنولوژی جدید یک جزء کلیدی از ظرفیت وتوان ‌و مزیت رقابتی شرکت محسوب می‌گردد(ترینور و همکاران،۲۰۱۱،۱۶۵)^[۹۸].

۱-۲-۳-۲ تکنولوژی اطلاعات شرکت

روابط کسب وکار به واسطه پیشرفت در تکنولوژی اطلاعات مدرن در طول دهه گذشته تغییر ‌کرده‌است. امروزه کامپیوتر های شخصی یک قسمت معمول از تجهیزات در هر اداره ای محسوب می شود تقریباً تمامی افراد شاغل در کسب وکار دارای ایمیل هستند واز اینترنت به فراوانی به منظور دسترسی به اطلاعات و طبق اطلاعات و دستیابی به اهداف مبادلاتی خود استفاده می‌کنند.حتی با وجود انقلاب در مدل های کسب و کار که در نتیجه راهکار های الکترونیک تا اندازه ای اهمیت خود را از دست داده‌اند ولی با این وجود تاثیر تکنولوژی اطلاعات در کسب و کار هنوز هم آشکار و بااهمیت است.بسیاری از نویسندگان با عنوان این موضوع که باید تکنولوژی اطلاعات به عنوان عامل کلیدی موفقیت ویک منبع مزیت رقابتی مورد توجه قرار گیردبه نقش و اهمیت تکنولوژی اطلاعات برای بقا و رشد آتی شرکت پرداخته‌اند.

همچنین ملکی (۱۳۸۷) یازده (۱۱) ملاک را به عنوان ملاک های انتخاب محتوا معرفی نموده است. ملاک اول اهمیت است. ملاک دوم اعتبار نام دارد. ملاک سوم علاقه است. ملاک چهارم سودمندی نام دارد. ملاک پنجم قابلیت یادگیری نام دارد. ملاک ششم انعطاف پذیری است. ملاک هفتم توجه به ساختار دانش نام دارد. ملاک هشتم توجه کامل به حفظ و اشاعه میراث فرهنگی و نظام ارزشی است. ملاک نهم ایجاد و تقویت پایه علمی برای آموزش مداوم و خود راهبری نام دارد. ملاک دهم ارتباط با زندگی و تجربیات روزمره و مسایل روز است و سرانجام ملاک یازدهم ایجاد فرصت مناسب برای فعالیت ها و مهارت های یادگیری چند گانه نام دارد (ملکی، ۱۳۸۷).

۲-۱-۷ تحلیل محتوا و هدف های آن

تحلیل محتوا به هر روش استنباطی اطلاق می شود که به صورت منظم و عینی به منظور تعیین ویژگی های پیام به کار برده می شود. در این روش، پیام ها یا اطلاعات به صورت منظم کدگذاری و به نحوی طبقه بندی می‌شوند که پژوهشگر بتواند آن ها را به صورت کمی تجزیه و تحلیل کند (دلاور، ۱۳۹۰).

به دلیل این که از هر گونه غرض ورزی و جهت گیری در تجزیه و تحلیل محتوا به دور باشیم و هم چنین به آن ارزش علمی دهیم، باید چهار خصلت زیر را دارا باشد:

1. 1. عینی بودن: ‌به این معنی که بررسی های انجام شده قابل بازبینی و بازسازی باشد.

1. 1. منظم بودن: یعنی اول برای تمام محتواهایی که باید مورد تحلیل قرار گیرند یک دسته روش یکسان به کار برده شود و دوم عمل طبقه بندی به صورتی انجام پذیرد که تمام محتواهای مربوط به هم مورد تحلیل قرار گیرند (دلاور، ۱۳۹۰).

1. 1. آشکار بودن: در تجزیه و تحلیل لازم است به متن یا پیام آشکار توجه شود و استنباط های شخصی و پیش داوری فردی تحلیل گر درباره ی محتوا، مورد نظر قرار نگیرد.

1. 1. مقداری بودن: خصلت مقداری بودن در واقع جانشین جنبه‌های ذهنی و استنباطی بررسی ها و تحلیل نظری است که با مقیاس دقیق قابل اندازه گیری نیستند. از لحاظ بررسی مقداری، هر متن ترکیبی از عناصر قابل تجزیه به شمار می رود که می توان آن ها را بر واحدها و مقوله های خاص طبقه بندی کرد و با شیوه های خاص ارزیابی نمود (شعبانی، ۱۳۸۲).

1. تحلیل محتوا فنی است تحقیقی به منظور توصیف عینی، نظام دار و کمی محتوا (نوریان، ۱۳۸۱).

برای تحلیل محتوا هدف های زیر بیان شده است.

1. 1. تحلیل ویژگی های پیام، گیرنده و رسانه پیام

1. 1. تحلیل فرستنده پیام و علت آن

1. تحلیل پیامدهای پیام

در مجموع می توان گفت هدف تحلیل محتوا، پاسخ گوئی به پرسش های چه چیزی؟ به چه کسی؟ چه طور؟ چرا؟ و با چه اثری؟، می‌باشد (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۸).

۲-۱-۸ انواع تحلیل محتوا

در ادامه چهار نوع از تحلیل محتوا توضیح داده می شود.

1. تحلیل محتوای توصیفی

توصیف کمی محتوای بارز و آشکار یک متن را تحلیل محتوای توصیفی گویند که این نوع تحلیل بعد از وقوع می‌باشد. لغات خاص از پیش تعیین شده، اصطلاحات، ضرب المثل ها، شکل های دستوری لغات، جمله ها، پاراگراف ها و عناوین می‌توانند از ابعاد یک متن باشند که مورد تحلیل محتوای توصیفی قرار می گیرند.

1. تحلیل محتوای استنباطی

این نوع تحلیل با این فرض انجام می شود که مشخصه‌ های خاصی از یک متن با مشخصه های خاصی از مضمون یا وضعیت اجتماعی مرتبط هستند. این نوع تحلیل فقط توصیف محتوای متن را مد نظر ندارد بلکه هدف آن نتیجه گیری از محتوای یک متن ‌در مورد جنبه‌های از واقعیت اجتماعی است. بررسی تاثیر مفاهیم شعاری جامعه در سال های خاصی در محتوای کتاب های درسی، از این نوع تحلیل می‌باشد.

1. تحلیل مفهومی

در این نوع تحلیل، یک مفهوم برای بررسی و تعداد وقوع آن در متن ثبت شده، برگزیده می شود. از آن جائی که ممکن است واژه ها ضمنی و آشکار باشند، تعریف روشن واژه های ضمنی قبل از شروع فرایند شمارش مهم است. برای محدود کردن ذهنیت در تعریف مفاهیم، فرهنگ لغت ویژه ای استفاده می شود. در تحلیل مفهومی، یک مفهوم برای بررسی انتخاب می شود، و تحلیل برای تعیین کمیت و شمارش وقوع و تکرار آن ها به کار می رود. یک مثال برای تحلیل مفهومی، بررسی یک متن و کد گذاری آن برای وجود کلمات معین می‌تواند باشد.

1. تحلیل محتوای ارتباطی

تحلیل محتوای ارتباطی به روشی اطلاق می شود که تمامی مسیر یک ارتباط واقعی را مورد بررسی قرار می‌دهد. موضوع تحلیل در این روش به یک واحد متن تعیین شده منحصر نمی شود بلکه جنبه‌های فرایند ارتباط و هم چنین پیدایش و به کار گیری علائم کلامی و غیر کلامی را نیز در بر می‌گیرد (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۸).

۲-۱-۹کتاب درسی

کتاب درسی به عنوان مهمترین نمود محتوا مطرح است. در ادامه به جایگاه و اهمیت و ضرورت پژوهش ‌در مورد کتاب های درسی پرداخته می شود.

۲-۱-۹-۱ جایگاه و اهمیت کتاب درسی

در ضرورت وجودی کتاب درسی در آموزش و پرورش رسمی کشور ما در همه مقاطع آموزشی تردیدی نیست. کتاب درسی می‌تواند یک منبع با ارزش در برنامه ریزی خاص- موضعی باشد. در کشور ایران همانند بسیاری از کشورهای جهان هدف های کلی و رفتاری آموزش و پرورش در برنامه درسی، در اختیار معلمان و محصلان قرار می‌گیرد. در واقع کتاب درسی به عنوان یکی از مهم ترین وسایل آموزشی است که بدون آن نه تنها دانش آموزان، بلکه بیشتر معلمان نیز احساس سردرگمی و اضطراب می‌کنند. کتاب درسی مزیت هایی دارد:

• • محدوده فعالیت های آموزشی معلم و دانش آموز را در طول سال و یا دوره تعیین می‌کند و تقریبا موجب رفع نگرانی ایشان می شود، زیرا آنان می‌توانند به سهولت محتوای کتاب درسی را بر حسب جلسات تقسیم، طبقه بندی و برنامه ریزی کنند واین خود به اطمینان خاطر می‌ انجامد.

• • کتاب درسی می‌تواند تا حدودی اطلاعات مهم در یک رشته یا حوزه معین را شکل منظم و منسجم، تلفیق و تألیف کند.

• • گاهی برخی از کمک های آموزشی از قبیل تصاویر، آمارها، نمودارها، پرسش ها، نقشه ها و تمرین ها را در بر دارد.

• • موجب صرفه جویی در وقت معلم و محصل می شود.

• • به دانش آموز و معلم امکان می‌دهد فرصت تمرین و مطالعه بیشتری داشته باشند.

• • تعیین تکلیف درسی و انجام آن را آسان می‌کند.

• • به فعالیت های درسی، معلم و محصل نظام منطقی می‌دهد.

• • معلم را از توضیح و بحث زیاد بی نیاز می‌کند.

• • امکان بحث درباره مسائل مشترک را به دانش آموزان می‌دهد.

• • عادت به مطالعه را در یادگیرنده ایجاد می‌کند (شعاری نژاد، ۱۳۸۸).

حال ‌به این موضوع اصلی بحث یعنی فسخ قرارداد در اصول قرارداد های تجاری بین‌المللی می‌رسیم. بر اساس ماده ۳-۳-۷ اصول قرارداد های تجاری بین‌المللی در صورتی که پیش از تاریخ اجرای تعهد از سوی یکی از طرفین آشکار باشد که عدم اجرای اساسی تعهد از سوی آن طرف محقق خواهد شد ، طرف دیگر می‌توانند به قرارداد خاتمه دهد. در این ماده عدم اجرای تعهدی که انتظار آن می رود معادل با عدم اجرایی است که به هنگام رسیدن موعد اجرا محقق شده است. ( اخلاقی و امام ، ۱۳۷۹، ص ۲۶۳)

مفاد اصلی این ماده با مفاد اصلی بند ۱ ماده ۷۲ کنوانسیون مشابه است بدیهی است تدوین کنندگان این اصول در جهیت هماهنگ با کنوانسیون وین گام برداشته اند. زیرا اگر معلوم باشد که یک طرف مرتکب نقض اساسی قرارداد خواهد شد ملزم دانستن طرف مقابل به دادمه دادن قرارداد منطقی بنظر نمیرسد. ( Chngwie,2003.No9.6.1)^[99] در صورتی که اجرای اساسی قرارداد غیر ممکن شود حتی اگر چنین عدم اکانی در نتیجه اوضاع و احوالی باشد که خارج از اراده و کنترل متعهد باشد عدم اجرای در چنین شرایطی همچنان نقض قرارداد محسوب می‌گردد.

بر اساس بند های ۲ و ۳ ماده ۷۲ کنوانسیون یاد شده طرفی که قصد اعلام فسخ دارد در صورتی که وقت اقتضا کند مکلف است اخطار متعارفی به طرف دیگر بدهدحال آنکه طبق ماده ۳-۳-۷ اصول قرادادهای تجاری بین‌المللی رعایت چنین تشریفاتی لازم نیست.

نتیجه گیری و پیشنهادات

ظریه نقض احتمالی قرارداد به رغم سابقه چندین ساله در نظام حقوقی کامن لا ، کنوانسیون وین و سایر مقررات بین‌المللی و برخی کشورهای خارجی (آلمان ، ایتالیا ، هلند ) هنوز در برخی کشورهای حقوق نوشته و مخصوصاً حقوق ایران بیگانه است .

در حقوق ایران در خصوص نقض احتمالی و امکان اعمال ضمانت اجراهای آن نص صریحی وجود ندارد ، ضمن اینکه ( دست کم حسب یک نظر ) فسخ قرارداد به عنوان ضمانت اجرای نقض تعهد قراردادی ، راه حل استثنایی و خلاف قاعده به حساب می‌آید .

۲- با این حال در موادی از قانون مدنی و قانون تجارت ایران نشانه هایی از این نهاد به چشم می‌خورد ( مواد ۲۳۷ ،۲۳۸ ، ۵۳۰ ، ۵۳۳ ق . ت و ماده ۳۸۰ ق . م ) . به نظر می‌رسد مبنای کلیه مواد فوق همبستگی و وابستگی متقابل عوضین باشد . در واقع انگیزه و محرک واقعی هر یک از طرفین در انعقاد قرارداد به دست آوردن تعهد دیگری است و اگر یکی از آن دو توانایی انجام تعهد خود را از دست بدهد و یا آشکار شود که او پایبند به تعهد خود نخواهد بود ، طبیعی است که تعهد دیگری نیز باید منحل شود و در این باب تفاوتی نمی کند که عدم انجام تعهد از سوی متعهد در زمان ایفاء آن محرز شود ، یا قبل از آن . چه بسا اگر قبل از آن باشد و متعهدله خود راضی بر فسخ معامله باشد ، احترام به تشخیص و صلاحدید زیان دیده در حمایت از خود و همچنین جلوگیری از اتلاف وقت و مال و رعایت اصل سرعت در امور تجاری عاملی برای پذیرش نظریه نقض احتمالی قرارداد است . در حقوق فرانسه ( به عنوان نظام حقوق نوشته ) ، نویسندگان حقوقی از ماده ۱۶۱۳ ق . م . که ‌در مورد حق تعلیق اجرای قرارداد به دلیل خطر و احتمال عدم اجرای تعهد طرف مقابل ( در اثر ورشکستگی و … ) است ، مفاد نظریه احتمالی را دست کم ‌در مورد ضمانت اجرای تعلیق استنباط کرده‌اند.

لازمه ایجاد زمینه ای مناسب جهت قبول نظریه نقض احتمالی قرارداد ، این است که ما نباید همیشه نفع متعهدله و رعایت مصالح اقتصادی طرفین را در اجرای عین تعهد بدانیم .

۳- بر این اساس می توان این نظریه را بر مبنای شرط ضمنی که در حقوق اسلام و ایران یک نهاد پذیرفته شده است ، توجیه کرد . استناد به اصل لزوم نیز نمی تواند مانع اجرای این نظریه باشد ؛ طرفین می خواهند بر پیمان خود در شرایط عادی استوار بمانند و نه در هر شرایطی . در واقع التزام طرفین به مفاد قرارداد و اجرای تعهدات ناشی از آن حد و مرزی دارد ؛ گاه این مرز ضمن تراضی و به صورت صریح و ضمن عقد معین می شود. گاه نیز طرفین به صراحت سخنی از امکان فسخ نبرده اند اما لازمه اجرای مفاد تراضی این است که عقد بر یکی از طرفین تحمیل نگردد .

۴- اکنون که در قوانین موضوعه ایران به صراحت از نظریه نقض احتمالی قرارداد و ضمانت اجراهای آن سخنی به میان نیامده است و با این فرض که ضمن قرارداد نیز شرطی نسبت ‌به این مهم نشده باشد می توان بر مبنای تخلف از شرط ضمنی آن را توجیه کرد ؛ یعنی این شرط ضمنی وجود دارد که متعاقدین حتی قبل از فرا رسیدن موعد انجام تعهد ، خود را ملزم و وفادار به تعهد و اجرای آن در موعد مقرر می دانند و باید مقدمات آن را فراهم کنند و نباید طرفین اقدامی در جهت زیان طرف دیگر انجام دهد . ‌بنابرین‏ اگر یکی از طرفین قبل از موعد اعلام کرد که در سررسید به تعهد خود عمل نخواهد کرد ، یا با عدم انجام مقدمات و لولزم آن ، عملا ً امکان انجام تعهد در موعد را از خود سلب کرد ، نقض شرط ضمنی کرده ، و برای طرف مقابل به استناد تخلف از شرط ، حق فسخ ایجاد می شود . با این تحلیل بر مبنای تخلف از شرط ضمنی ، حق فسخ قرارداد اصلی ایجاد می شود که ضمانت اجای نقض احتمالی است و نتایج آن حاصل می شود . در هر حال به منظور رفع هر گونه اختلاف در این موضوع لازم است با اصلاح قوانین موجود ، تصویب قوانین مناسب و البته الحاق به مقررات بین‌المللی به ویژه کنوانسیون وین و حضور در صحنه تجارت جهانی ، موجب گسترش اعتبار بین‌المللی ایران و توسعه اقتصادی و تجاری کشور و انطباق هرچه بیشتر مقررات داخلی با مقتضیات تجاری شد .

منابع:

عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، تهران، امیرکبیر، ۱۳۸۱، چاپ بیست و دوم، ماده فسخ.

شهیدی، مهدی؛ سقوط تعهدات، تهران، مجمع علمی فرهنگی مجد، ۱۳۸۱، چاپ پنجم، ص ۲۰۲٫

1. دکترعلیرضا حسنی ۱۳۹۲،بررسی مواد ۸۸-۵۰ قانون آنسیترال درس بیع بین‌المللی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان دانشکده حقوق کارشناسی ارشد حقوق تجارت بین الملل

عمید زنجانی،عباس علی؛ احمد زاده،ابو الفضل ، حقوق :: فقه و مبانی حقوق اسلامی :: تابستان ۱۳۹۰ – سال چهل و چهارم، شماره ۱علمی-پژوهشی از ص ۱۱۷ تا ۱۳۰

1. عبادی بشیر، سقوط خیارات ، نشریه مقصود حقوق، اسفند ۱۳۸۹ – شماره ۱۱۴ از ۷۶ تا ۸۸

مشیر،سید مرتضی، ۱۳۴۰، تحت عنوان انواع بیع و خیارات ، نشریه حقوق :: کانون وکلا :: مرداد و شهریور و مهر و آبان ۱۳۴۰ – شماره ۷۷ از ۱۳۰-۱۴۳

قاسم زاده سید مرتضی اصول قراردادها و تعهدات نشر دادگستری چ۲ تهران ۱۳۸۵ ص ۲۵۲

مقدمه قانون مدنی – در انتشار و آثار و اجرای قوانین به طور عموم‌ قانون مدنی مصوب ۱۳۷۶ – مصوب۱۳۸۴

رشاد، محمد،۱۳۴۴، خیارات ، حقوق :: کانون وکلا :: خرداد و تیر ۱۳۴۴ – شماره ۹۶، از ۶۴ تا۶۹

امامی ، حسن؛ حقوق مدنی، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامی، ۱۳۵۳، چاپ پنجم، ج ۱ ص ۴۷۹

مرحله دوم: مربوط به انتخاب تصاویر و تعیین بار شناختی آن ها بود. بدین منظور ۲۰ دانش آموز به صورت تصادفی انتخاب و با بهره گرفتن از کامپیوتر تصاویر به آن ها نمایش داده شد و در نهایت ۳۰ تصویر مبهم انتخاب گردید. به دلیل بالا بودن بار شناختی تصاویر مبهم، به جای تصاویر واضح، از تصاویر مبهم در تهیه تکلیف دوگانه بهره گرفته شد. نتایج مربوط ‌به این مرحله قبلا توضیح داده شد.

مرحله سوم: پس از انتخاب و طبقه بندی آزمودنی ها در دو گروه با ظرفیت حافظه کاری بالا و پایین، تکالیف بازتولید زمانی منفرد و دوگانه اجرا گردید. در ابتدا، تکلیف منفرد زمانی ارائه شد که حدود ده دقیقه طول می‌کشید و به دلیل خسته شدن آزمودنی‌ها و عدم علاقه آن ها به ادامه، تکلیف دوگانه به جلسه بعد موکول گردید. ‌بنابرین‏ اجرای تکالیف بازتولید زمانی در دو جلسه مجزا انجام شد. مدت زمان اجرای تکلیف دوگانه حدوداً پنج دقیقه بود. در این مرحله مکرراً از آزمودنی ها خواسته می‌شد که توجه خود را به مدت زمان حضور دایره در تکلیف منفرد و مدت زمان حضور تصاویر در تکلیف دوگانه متمرکز کنند. در این مرحله از گروه ظرفیت حافظه‌کاری بالا، سه نفر نیز به دلیل عملکرد بد از پژوهش حذف شدند و از گروه ظرفیت حافظه‌کاری پایین یک نفر به دلیل عدم علاقه و چهار نفر به دلیل عملکرد بد حذف شدند و در مجموع چهل و یک نفر باقی ماندند.

مرحله چهارم: نحوه محاسبه نمره­ی بازتولید زمانی منفرد و دوگانه. همان گونه که گفته شد در این پژوهش بازتولید زمان به میزانی گفته می‌شود که آزمودنی مدت زمان ارائه محرک را برآورد می‌کند. قبل از تجزیه و تحلیل آماری، نمره خام متغیر بازتولید زمان بر اساس فرمول زیر تصحیح شد (براون^۱ ، ۱۹۸۵ ، نولهیان و همکاران ، ۲۰۰۷) :

( ^Tcorrected ^{= T}estimated ^{– T}standard / ^Tstandard )

در گزاره­ی بالا، ^Tcorrectedنمره تصحیح‌شده متغیر بازتولید زمان، ^Testimated بیانگر طول زمان تخمینی نمایش محرک و ^Tstandard نیز مدت زمان ارائه محرک است که انتظار می‌رود برآورد آزمودنی از طول مدت ارائه محرک به همان اندازه باشد. این تبدیل باعث می‌شود میزان و جهت خطای برآورد زمان مشخص شود. مقادیر منفی بیانگر کوتاه‌تر بودن زمان بازتولید شده از زمان مورد انتظار (برآورد پایین ) و مقادیر مثبت نیز نشان دهنده طولانی­تر بودن زمان بازتولید شده از زمان مورد انتظار (برآورد بالا) است. نزدیک شدن نمره تصحیح شده به عدد صفر، دال بر این است که فاصله بین ^Testimated با ^Tstandard به کمترین میزان خود می‌رسد.

۳-۷ روش تجزیه و تحلیل داده ها

نمره فرد در تکالیف بازتولید زمان به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شده و از آزمون تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر (طرح مختلط۲×۲×۲) برای تجزیه و تحلیل استفاده گردید. بدین صورت که عامل گروه (در دو سطح ظرفیت حافظه‌کاری بالا و پایین) به عنوان عامل بین‌گروهی و عوامل؛ نوع تکلیف (منفرد و دوگانه) و بازه های زمانی (۷۰۰ و ۳۰۰۰ میلی ثانیه در تکالیف زمانی) به عنوان عوامل درون گروهی مد نظر قرار گرفته شدند.

۳-۸ جمع‌بندی فصل سوم

در این پژوهش، روش انجام پژوهش مورد بحث قرارگرفت. به طور خلاصه، ظرفیت حافظه‌کاری کودکان از طریق آزمون‌های شناختی CANTAB مورد ارزیابی قرارگرفته و تعداد ۴۱ نفر( ۲۱ نفر با ظرفیت حافظه کاری بالا و ۲۰ نفر با ظرفیت حافظه کاری پایین) انتخاب شدند. سپس هر دو گروه توسط نرم افزار مربوط به آزمون بازتولید زمان مورد ارزیابی قرار گرفتند.

فصل چهارم

نتایج پژوهش

۴-۱ مقدمه

در این فصل به تناسب اهداف و سوالات پژوهش به توصیف و تحلیل داده های به دست آمده پرداخته شد. ابتدا داده های تحقیق با کمک آماره‌های توصیفی به صورت جداول، خلاصه و جمع‌بندی، و ویژگی جمعیت شناختی آزمودنی‌ها ارائه شده است. سپس، سوالات پژوهش به کمک روش‌های استنباطی مورد بررسی قرار گرفتند.

۴-۲ یافته های توصیفی

نتایج توصیفی داده ها می‌تواند اطلاعات ارزشمندی ‌در مورد نمونه مورد بررسی ارائه نماید. ‌بنابرین‏ در این بخش ابتدا داده های حاصله از نمونه مورد بررسی درقالب آماره‌های مناسب به صورت جداول خلاصه، دسته‌بندی و توصیف شده است.

۴-۲-۱ توزیع فراوانی گروه ها

پژوهش حاضر شامل دو گروه آزمایشی بود.گروه دانش‌آموزان با ظرفیت حافظه‌کاری بالا شامل ۲۱ نفر (۱۲ دختر، ۹ پسر) با میانگین سنی شش سال و دو ماه و گروه دانش‌آموزان با ظرفیت حافظه‌کاری پایین شامل ۲۰ نفر (۹ دختر و ۱۱ پسر) با میانگین سنی شش سال و سه ماه است. در جدول زیر توزیع فراوانی داده ها نشان داده شده است.

جدول ۴-۱٫ اطلاعات توصیفی سن شرکت‌کنندگان به تفکیک گروه‌های پژوهش

گروه ها
تعداد
دختر
پسر
میانگین سن
انحراف معیار سن
ظرفیت حافظه کاری بالا

۲۱

۱۲

۹

۲۵/۶

۲۵/۰

ظرفیت حافظه کاری پایین

۲۰

۹

۱۱

۳۵/۶

۲۳/۰

کل

۴۱

۲۱

۲۰

۳۰/۶

۲۴/۰

۴-۲-۲ شاخص های توصیفی عملکرد گروه ها در تکالیف

در این پژوهش آزمودنی‌ها در دو نوع تکلیف شرکت کردند. تکلیف منفرد زمانی با بازه زمانی کوتاه (کمتر از یک ثانیه، ۷۰۰ میلی ثانیه) و بازه زمانی بلند (بیشتر از یک ثانیه، ۳۰۰۰ میلی ثانیه) و تکلیف دو گانه ( شامل تکلیف زمانی با بازه زمانی ۳۰۰۰ میلی ثانیه و تکلیف غیر زمانی، نامیدن اشکال). در جدول ۴-۲، میانگین، انحراف معیار و کمترین و بیشترین بازتولید دو گروه در سه تکلیف زمانی گزارش شده است..

جدول۴-۲٫ میزان بازتولید دو گروه در سه تکلیف بازتولید زمانی به صورت اعداد خام و بر حسب میلی ثانیه

متغیر گروه ها میانگین انحراف معیار پایین ترین بالاترین

ظرفیت حافظه کاری بازتولید زمانی بازتولید زمانی بازتولید زمانی بازتولید زمانی

آزمون منفرد بالا ۵۷/۱۰۵۴ ۲/۳۸۷ ۳۵۷ ۲۲۶۴

۷۰۰میلی ثانیه پایین ۱۳/۹۵۵ ۱۳/۵۱۸ ۲۱۴ ۲۲۴۲

آزمون منفرد بالا ۱۹۲۷ ۴۵/۴۳۸ ۶/۱۰۵۷ ۲۷۸۶

۳۰۰۰ میلی ثانیه پایین ۵۸/۱۵۲۰ ۹۰ /۵۰۳ ۶۱۴ ۹/۲۴۶۰

آزمون دوگانه بالا ۹۰/۲۱۰۶ ۹۰/۴۸۸ ۳/۱۰۳۱ ۶/۲۸۹۳

۳۰۰۰میلی ثانیه پایین ۲۰/۲۱۸۸ ۵۸/۷۴۷ ۴/۱۰۷۶ ۶/۳۸۶۸