گفتار اول:داده‌پیام^[۴۵]

الف: داده‌الکترونیکی

داده در لغت به معنای اطلاعات، مفروضات، دانسته‌ها و سوابق ترجمه شده است.^[۴۶]
در قانون تجارت الکترونیک ایران علی‌رغم کاربرد این کلمه در عباراتی چون حمایت از داده و پایگاه داده تعریفی از آن به عمل نیامده است. داده را می‌توان دارای اقسامی دانست؛ داده رایانه‌ای، داده مخابراتی، داده موجود روی کارتهای اعتباری، داده موجود روی تراشه‌های مغناطیسی و…. اما به طور کلی داده عبارت است از: اطلاعاتی که در قالبی خاص ایجاد ذخیره و نگهداری‌ می‌شوند.^[۴۷]
آنچه که به ایجاد ماهیت حقوقی می‌ انجامد اراده انسان است. اراده سازنده عمل حقوقی است زیرا اعمال حقوقی اعتباری هستند و بدون دخالت اراده طرفین، هیچ ماهیت حقوقی به وجود نخواهد آمد.^[۴۸]
بنابراین، اولین شرط لازم برای ایجاد آثار حقوقی وجود اراده طرفین است که پس از اینکه به مرحله اعلام برسد و مورد توافق قرار گیرد منجر به ایجاد یک ماهیت حقوقی خواهد بود به همین دلیل است که ماده ۱۹۱ قانون مدنی مقرر می‌دارد:«عقد محقق می‌شود به قصد انشاء به شرط مقرون بودن به چیزی که دلالت بر قصد کند».

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در موارد زیادی دیده شده که مبادله الکترونیکی داده‌ها را مترادف با تجارت الکترونیک دانسته و هرکدام را در جای دیگری بکار می‌برند. این دو تکنولوژی اصلاً مشابه هم نبوده و کاملاً مجزا می‌باشد. البته می‌توان اینطور گفت که تجارت الکترونیک مکمل مبادله الکترونیکی داده‌هاست. مبادله الکترونیکی داده بصورت مکانیزمی تعریف می‌شود که به موجب آن انتقال و تبادل داده در راستای تحقق فعالیت‌های تجاری با ساختار و شکل تعریف شده و بکارگیری پیام‌های استاندارد شده بین‌المللی، توسط ابزار الکترونیکی از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر انجام می‌شود. در حالیکه تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاری بدون استفاده از کاغذ است که در آن از مبادله الکترونیکی داده‌ها به عنوان یک ابزار به همراه پست الکترونیک، تابلوی اعلانات الکترونیک، انتقال الکترونیک وب و سایر فناوریهای مبتنی بر شبکه استفاده می‌شود. به عبارت دیگر مبادله الکترونیکی داده‌ها بعنوان ستون فقرات تجارت الکترونیک عمل می کند.^[۴۹]

ب: داده‌پیام الکترونیکی

در بند ج ماده ۲ قانون نمونه آنسیترال ۲۰۰۱ در تعریف داده‌پیام آورده است«داده‌پیام عبارت است از اطلاعات ایجاد، ارسال، دریافت یا ذخیره شده از طریق وسایل نوری یا وسایل مشابه از جمله مبادله الکترونیکی داده‌ها، پست الکترونیکی، تلگراف، تلکس، یا تله کپی است که توسط خود فرد شخصا” یا فردی از جانب وی تولید می‌شود».
همچنین طبق بند«الف ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک» داده‌پیام عبارت است از:«هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم که با وسایل الکترونیکی، نوری و یا فناوری‌های جدید اطلاعات تولید، ارسال، دریافت، ذخیره یا پردازش می‌شود».
این تعریف در اصل از قانون نمونه آنسیترال برداشت شده است که البته دخل و تصرفاتی هم در آن به وجود آمده است و موجب خلط تعریف داده شده و لذا برخی آن را مترادف داده دانسته و از این حیث تعریف را مغایر تعاریف اسناد بین‌المللی از داده دانسته‌اند. چرا که همانگونه که گفته شد داده به اطلاعاتی گفته می‌شود که در قالبی خاص اعم از وسایل الکترونیکی یا غیر الکترونیکی ایجاد ذخیره و نگهداری‌ می‌شوند ولی داده‌پیام هر گونه نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهومی است که با وسایل الکترونیکی و نوری ایجاد شده باشد.
واژه اطلاعات که در تعریف داده‌پیام آمده است یک واژه کلیدی است. برای این کلمه در فرهنگ فارسی دهخدا معانی معلومات، دانستنیها، اخبار^[۵۰] در نظر گرفته شده است.
در فرهنگ‌های انگلیسی به فارسی برای معادل لاتین آن information معانی عمومی، آگاهی، خبر، مفروضات و سوابق بکار برده شده است.^[۵۱]
همچنین این واژه طبق کلمات اختصاصی رایانه‌ای عبارت است از: داده نمایش داده شده به شخص که قابل فهم باشد، داده پردازش شده و مرتب شده برای تأمین قواعد با معنی.^[۵۲]
اما داده‌پیام که ترکیبی از داده و پیام می‌باشد در« بند ج ماده ۴ عهد نامه سازمان ملل متحد» اینگونه بیان شده است که داده‌پیام عبارت است ازاطلاعات ایجاد،ارسال، دریافت و یا ذخیره شده از طریق وسایل الکترونیکی، مغناطیسی، نوری یا وسایل مشابه از جمله مبادله الکترونیکی داده‌ها، پست الکترونیکی، تلگرام، تلکس یا تلکپی.^[۵۳]
در ارتباط داده‌پیام و داده رایانه‌ای نیز می‌توان گفت رابطه این دو رابطه عموم و خصوص من وجه است. به این معنا که هر چند در برخی مصادیق مشترکند، اما برخی داده‌های رایانه‌ای، داده‌پیام محسوب نمی‌شوند و متقابلا” برخی داده‌پیام‌ها، داده رایانه‌ای محسوب نمی‌گردند. به عنوان مثال داده رایانه‌ای حاوی اطلاعات معامله تجاری که در قالب تبادل الکترونیکی داده توسط رایانه ایجاد، ارسال، دریافت. ذخیره می‌شود، چون حاوی اطلاعات قابل فهم و ارزشمند برای انسان است، با تعریف داده‌پیام منطبق است. این نوع داده رایانه‌ای را اصطلاحا داده محتوا^[۵۴] نامیده‌اند.^[۵۵]
لازم به یادآوری است که هر داده‌پیامی نمی‌تواند به تشکیل قرارداد بیانجامد. توضیح اینکه گاهی مواقع تبادلات الکترونیک افراد به سه صورت است:^[۵۶]
۱-انتقال اطلاعات صرف^[۵۷]: در این حالت یک ماهیت حقوقی به وجود نمی‌آید فقط ممکن است برای ارسال‌کننده اطلاعات مسئولیت ساز باشد یعنی حاوی اطلاعاتی باشد که ارسال‌کننده در ارسال آن‌ ها تقصیر کرده باشد و موجب ایراد خسارتی شده باشد.
۲-انتقال اطلاعیه‌های یکجانبه^[۵۸]: این نوع تبادلات می‌توانند اثر حقوقی داشته باشند و در بیشتر مواقع برای اجرای یک قرارداد موجود به کار می‌روند. به عنوان مثال یکی از انواع مهم این نوع اطلاعیه‌ها اظهارنامه‌های گمرکی ^[۵۹]هستند که ضمانت اجرای تقصیر در اعلام یا عدم اعلام آن‌ ها سنگین است.
در سال‌های اخیر و با گسترش فناوری اطلاعات و به کارگیری آن در تجارت بدون کاغذ^[۶۰] اظهارنامه‌های گمرکی الکترونیکی نیز مورد پذیرش نظام‌های حقوقی قرار گرفته است.
۳-داده‌پیام‌های تشکیل قرارداد^[۶۱]:گاهی مواقع طرفین یک تبادل قصد ایجاد یک ماهیت حقوقی را دارند مثل جایی که کالایی از طریق اینترنت سفارش داده می‌شود. این نوع داده‌پیام‌ها که در قالب ایجاب و قبول مورد انتقال قرار می‌گیرند، به تشکیل قراردادهای الکترونیکی می‌انجامند. بنابراین هرگاه در بستر مبادلات الکترونیک، سخن از داده‌پیام‌ها می‌رود منظور نوع اخیر است.
«کنوانسیون جرایم سایبر در بند ب ماده ۱» خود داده رایانه‌ای را اینگونه تعریف کرده است: داده رایانه‌ای عبارت است از«هر نمادی از واقعیات، اطلاعات یا مفاهیم در سیستم رایانه‌ای است که به شکلی حاوی برنامه‌ای مناسب برای پردازش و واداشتن یک سیستم رایانه‌ای به انجام یک وظیفه، مفید می‌باشد»^[۶۲].
بنابراین نکته مهم در داده رایانه‌ای قابلیت پردازش توسط رایانه است.
مجلس شورای اسلامی نیز داده رایانه‌ای را اینگونه تعریف کرده است که داده رایانه‌ای عبارت است از«هر نمادی از واقعه، اطلاعات یا مفهوم به شکلی مطلوب برای پردازش در یک سیستم رایانه‌ای یا مخابراتی است که باعث می‌شود سیستم‌های ذکر شده کارکرد خود را به مرحله اجرا بگذارد».^[۶۳]

گفتار دوم: امضای الکترونیکی

الف: مفهوم امضاء الکترونیکی

امضاء در لغت به معنی جایز داشتن، صحه گذاشتن، تصدیق کردن و نیز علامتی که پای نامه یا سند گذارند و همچنین نوشتن نام خود در زیر نامه یا سند به عنوان اقرار و تصدیق آمده است.^[۶۴]
امضای سنتی به معنی اعم هر گونه علامت انحصاری شخصی است که زیر نوشته ترسیم یا گذاشته شده و دلالت بر هویت امضاکننده و تأیید متن نوشته توسط او می‌کند.
در حقوق امضاء به معنی تنفیذ و اجازه کردن بکار رفته است.^[۶۵]
امضای دیجیتالی در معنی وسیع کلمه علامتی است که قصد اصلی امضاکننده را برای الزام به انجام عملی یا خودداری از آن نشان می‌دهد. در ابتدا شاید تصور شود که امضای دیجیتالی همان امضای الکترونیکی است ولی باید دانست امضای الکترونیکی دارای معنای عام‌تری است و شامل امضای دستی اسکن شده یا اسم شخص که در قسمت انتهای نامه الکترونیکی قید می‌گردد، نیز می‌شود امضای دیجیتالی شامل یک رشته داده‌های ریاضی همراه شخص معین است که ارسال‌کننده مدارک الکترونیکی محسوب می‌شود. امضای دیجیتالی به کمک برنامه تغییرات ریاضی به شکل رمزی است و پیام و هویت امضاکننده را تصدیق می‌کند.^[۶۶]
در قدیم تجارت بر اساس کاغذ و امضاء برای ایجاد تعهد بر روی سند اصلی صورت می‌گرفت و این امضاء با توجه به عرف و عادت و فرهنگ مردم مختلف، معانی متفاوت داشت: مهر و موم^[۶۷]، قربانی گوسفند یا سایر حیوانات، اشیاء قبیله‌ای مانند انگشتر و غیره به منظور قبولی و تأیید قرارداد رایج بود.^[۶۸]
در تعریف امضای الکترونیکی قانونگذاران و حقوقدانان تعابیر متفاوتی دارند. هر کدام بر جنبه‌ی خاصی از آن توجه کرده‌اند؛ بعضی به مسائل فنی و برخی دیگر به جنبه‌های حقوقی آن توجه داشته‌اند.
در«بند ی ماده ۲ قانون تجارت الکترونیک»آمده است که امضای الکترونیکی عبارت است از:«هر نوع علامت منضم شده یا به نحو منطقی متصل شده به داده‌پیام که برای شناسایی امضاکننده داده‌پیام مورد استفاده قرار می‌گیرد». در این تعریف امضای الکترونیکی نوعی علامت تعبیر شده است در حالی که به نظر می‌رسد، عبارت مناسب‌تر با فضای مجازی رایانه داده است و بهتر بود قانونگذار به جای عبارت علامت از داده استفاده می‌کرد. البته شاید علت این امر آن باشد که قانونگذار ایران با عنایت به تعریف کهن امضاء که هر نوع علامت یا نوشته در کتب حقوقدانان تعبیر شده است و این که هنوز عبارت جدید داده وارد ادبیات حقوقی کشور نگردیده چنین لفظی را استعمال کرده است، به هر حال ضروری است اصطلاحات جدید وارد ادبیات حقوقی رایانه‌ای ایران گردد.
بنابراین در فضای الکترونیکی که نوشته‌ها صورت مادی ندارند و نمی‌توانند لمس شوند و تبادل آگاهی‌ها در محیط مجازی صورت می‌گیرد، هر علامتی (برای نمونه شماره‌ی رمز) که شناسایی امضاکننده داده‌پیام را امکان‌پذیر نماید امضای الکترونیکی شمرده می‌شود.^[۶۹]
دومین نکته این است که، قانونگذار تفاوت بین انضمام امضاء و اتصال آن به نحو منطقی به یک داده‌پیام را روشن نکرده است. علت این امر می‌تواند تبعیت صرف و ترجمه لفظ به لفظ از منابع خارجی باشد. در متون خارجی از جمله راهنمای تصویب ضمیمه شده به قانون نمونه آنسیترال نیز این تعابیر تعریف شده‌اند و با توجه به اینکه مفاهیم این عبارات هنوز آشنای ذهن حقوقدانان نیست. ظاهرا” منضم شدن اشاره به نحو منطقی، اشاره به مواردی دارد که شکل اسکن شده امضای دستی ضمیمه سند و ارسال می‌گردد و اتصال به نحو منطقی، اشاره به سامانه امضاء با کلید اختصاصی و محرمانه است که پس از رمزنگاری تنها با کلید عمومی همین تاجر یا با کلید محرمانه مشترک قابل رمزگشایی است که در ظاهر چیزی دیده نمی‌شود ولی منطقا ” مرتبط است.
نکته دیگر آن که این تعریف صرفا” به یک جنبه از آثار امضاء در قرارداد، وسیله ابراز اراده و رضایت طرفین توجه کرده است، درحالی که اثر اصلی و مهم آن، اعلام رضایت و التزام به مفاد سند است که در این ماده مورد غفلت قرار گرفته است.
در«ماده ۲ قانون نمونه آسیترال(۲۰۰۱)» امضای الکترونیکی چنین تعریف شده است:«امضای الکترونیکی عبارت از داده‌الکترونیکی، منضم شده و یا به صورت منطقی متصل شده به یک داده‌پیام است و برای تشخیص هویت امضاکننده داده‌پیام و تأیید وی نسبت به اطلاعات موجود در داده‌پیام، مورد استفاده قرار می‌گیرد»^[۷۰].
با نگاهی به این تعریف و مقایسه آن با تعریف قانون تجارت الکترونیک جمهوری اسلامی ایران در می‌یابیم که:
۱-قانون نمونه آنسیترال امضای الکترونیکی را داده معرفی کرده است بنابراین از تعریف قانون جمهوری اسلامی ایران پیشرفته‌تراست.
۲- قانون نمونه آنسیترال به دو کاربرد امضاء یعنی؛ شناسایی امضاکننده و رضایت وی به مفاد سند توجه کرده است اما در قانون جمهوری اسلامی ایران تنها به شناسایی امضاکننده اشاره شده است. بهتر بود قصد التزام به مفاد سند نیز برای تکمیل تعریف ذکر می‌گردید زیرا عنصر معنوی امضاء در قرارداد، قصد التزام به مفاد سند است و در غیر این صورت امضاء از هیچ ارزش حقوقی برخوردار نخواهد بود هر چند که می‌توان گفت قصد التزام به مفاد سند در ذات معنای امضاء مفروض می‌باشد.^[۷۱]
«بند هـ ماده ۲-۱۶۳۳ قانون مدنی ایالت کالیفرنیا» چنین مقرر کرده است:«امضای الکترونیکی به معنی صدا، نماد یا فرایند الکترونیکی است که شخص آن را می‌پذیرد و ضمیمه مدارک الکترونیکی خود می‌کند».^[۷۲]
با نگاهی اجمالی به این تعریف و با عنایت به مطالب پیش گفته در‌می‌یابیم که قانونگذار هیچ گونه عنایتی به جنبه‌های حقوقی امضای الکترونیکی نداشته و صرفا” یک تعریف فنی از امضای الکترونیکی ارائه داده است.
در«بند ۷ ماده ۱۴ قانون نمونه دفاتر اسناد رسمی ایالات متحده»، امضای الکترونیکی به معنی«هر گونه صدا، علامت یا فرایند الکترونیکی است که به مدرک الکترونیکی با لحاظ شرایط علمی ضمیمه یا با آن همسان شده و این امضاء از سوی شخصی که قصد پذیرش مدارک را دارد، زده شده یا به دستور و برای او طراحی شده است».^[۷۳]
همان‌گونه که ملاحظه می‌گردد، تعبیر فوق از امضای الکترونیکی، صرفا” یک تعبیر با رویکرد فنی از آن است. تنها عبارت قصد پذیرش تا حدودی دلالت بر جنبه حقوقی امضاء دارد. و در واقع تکرار مفهومی می‌باشد که«بند ۸ ماده ۲ قانون متحد‌الشکل معاملات الکترونیکی» از امضای الکترونیکی به دست می‌دهد.^[۷۴]
این تعریف در قانون یاد شده برای توسعه بیشتر در استفاده از تکنولوژی جدید امضای الکترونیکی نسبت به دیگر مقررات اتخاذ شده است.
کانون وکلای امریکا ^[۷۵]در راهنمایی که برای امضای دیجیتالی منتشر کرده، از اصطلاح ثبت مجازی^[۷۶] استفاده نموده و در مجموع این دیدگاه مطرح شده که با تحول در فناوری فرصت‌های جدیدی برای حقوقدانان و مراجع ثبتی فراهم شده است. ^[۷۷]
«ماده (۸)۲ قانون ایالت یوتا» مقرر می‌دارد:«امضای الکترونیکی عبارت از یک صدا، علامت یا فرایند الکترونیکی است که به یک سند الکترونیکی متصل یا به طور منطقی منضم گردیده است و این کار توسط فردی به قصد امضای یک سند الکترونیکی انجام می‌شود».^[۷۸]
همین تعریف در«بند ۸ قسمت دوم قانون متحد‌الشکل معاملات الکترونیکی» تکرار شده است ^[۷۹] و همچنین در« بند ۵ بخش ۱۰۶ قانون امضای الکترونیکی در قانون تجارت ملی و فراملی ایالت متحده» ذکر شده است.^[۸۰]
در این تعریف نیز قانونگذار می‌توانست بجای عبارت صدا و علامت عبارت داده را بکار گیرد زیرا داده می‌تواند غیر از موارد فوق، موارد دیگری را نیز در بر‌‌‌گیرد. نکته مهم آن است که در این تعریف به قصد امضاء نمودن سند توجه شده است که این تعبیر دیگری از همان مفهوم قصد التزام به مفاد سند است.
همچنین در«فرهنگ اصطلاحات دفتر ارتباطات فدرال امریکا^[۸۱]»آمده است:«امضای الکترونیکی یک شیوه فنی است که تضمین اصالت سند یا نامه الکترونیکی و هویت فرستنده پیام را ممکن می‌سازد.

(۳-۷)
که در آن K تعداد متغیرهای توضیحی و N تعداد مقاطع می‌باشد. در آزمونF، فرضیه H_o مبنی بر یکسان بودن عرض از مبدأ‌ها (روش داده‌های تلفیقی ) در مقابل فرضیه H₁ مبنی بر ناهمسانی عرض از مبداها (روش داده‌های تابلویی) قرار می‌گیرد. لذا می‌توان نوشت:

H₁: حداقل یکی مساوی نباشد (۳-۸)
بنابراین در صورت رد فرضیه H_o ، روش‌داده‌های تابلویی پذیرفته می شود. به این صورت که از مقایسه F محاسبه شده (F*) با F جدول (F^c)دو حالت زیر وجود خواهد داشت:

اگر F^c< F* باشد، یا احتمال آمارهF کوچکتر از ۰۵/۰ باشد، آنگاه فرضیه H_oرد می‌شود و در نتیجه بهتر است از روش داده‌های تابلویی استفاده شود.
اگر F^c> F* باشد، آنگاه فرضیه H_o رد نمی‌شود و در نتیجه باید از روش داده‌های تلفیقی استفاده شود (واعظ و همکاران، ۱۳۸۶).
۳-۹-۳- آزمون هاسمن^[۲۲۶]
چنانچه نتایج آزمون Fلیمر نشان دهد که باید از روش‌ داده‌های تابلویی استفاده شود، برای تخمین مدل به شیوه ‌داده‌های تابلویی نیز دو روش وجود دارد:
اثرات ثابت: در روش اثرات ثابت عرض از مبدا برای هر یک از واحدها متفاوت است اما ضرایب شیب واحدهای مختلف ثابت است. اصطلاح اثرات بدین دلیل است که با وجود تفاوت عرض از مبدأ میان واحدهای مختلف، عرض از مبدأ طی زمان تغییر نمی‌کند. بنابراین هر عرض از مبدا _Iα پارامتری است که باید برآورد گردد. الگوی اثرات ثابت به مدل متغیر مجازی مربعات^[۲۲۷] نیز شهرت دارد.
اثرات تصادفی: مدل اثرات تصادفی هنگامی یک الگوی مناسب به شمار می‌رود که تفاوت بین داده‌های مقطعی به صورت تصادفی باشد. باید توجه داشت در این حالت ممکن است واریانس های مربوط به مقاطع مختلف با هم یکسان نبوده و مدل مورد نظر دچار ناهمسانی باشد که باید به جای روش حداقل مربعات معمولی^[۲۲۸] (OLS) از روش رگرسیون حداقل مربعات تعمیم یافته استفاده کرد(صحافی اسفند آبادی، ۱۳۸۹).
برای تعیین اینکه کدام یک از این دو روش باید مورد استفاده قرار گیرد آزمون‌های خاصی وجود دارد، که یکی از رایج‌ترین این آزمون‌ها آزمون ‌هاسمن می‌باشد. به عبارت دیگر، برای بررسی این موضوع که آیا عرض از مبدا به صورت اثرات ثابت است یا اینکه در ساختار واحدهای مقطعی به صورت تصادفی عمل می‌کند از آزمون هاسمن استفاده می‌شود. اگر پس از انجام آزمون Fلیمر فرضیه H_o رد شده باشد این پرسش مطرح می‌شود که مدل در قالب کدام یک از روش‌های اثرات ثابت و اثرات تصادفی قابل بررسی است. آزمون ‌هاسمن برای تعیین روش تخمین در روش داده‌های تابلویی به کار می‌رود (فخری، ۱۳۸۹).
۳-۱۰- فروض مدل رگرسیون خطی
تحلیل رگرسیون مبتنی بر چند فرضیه اساسی و ساده است، که در صورتی که یک یا چند مورد از این مفروضات برقرار نباشد، تفسیر مربوط به تحلیل رگرسیون نادرست بوده و پیش بینی های انجام شده براساس آن ضعیف خواهد بود. برای برآورد مدل های رگرسیون ، آزمون فروض کلاسیک از اهمیت بیشتری برخوردار است. لذا قبل از برآورد مدل ها لازم است این فروض مورد آزمون قرار گیرد. این مفروضات عبارتنداز : ۱) عدم وجود ناهمسانی واریانس ui ها ، ۲) عدم وجود هم خطی کامل بین متغیرهای توضیحی ، ۳) عدم وجود همبستگی بین ui ها ، ۴) صفر بودن میانگین اجزاء باقیمانده ، ۵) کواریانس صفر بین ui ها و xi ها، ۶) عدم وجود تورش تصریح، ۷) غیرتصادفی بودن متغیرهای توضیحی (گجراتی ، ۱۳۸۶). درمدل داده های تابلویی ، دو مورد ازاین فروض از اهمیت بیشتری برخوردار است که در ادامه به معرفی آن ها پرداخته خواهد شد.
۳-۱۰-۱- ناهمسانی واریانس^[۲۲۹]
یکی از فروض کلاسیک مدل رگرسیون خطی این است که اجزای اخلال دارای واریانس همسان هستند و اگر ناهمسانی واریانس وجود داشته باشد، آزمون های T و F نتایج غلطی را ارائه می دهند و بنابراین نمی توان فرضیه ها را با آزمون های T وF آزمون کرد.(گجراتی، ۱۳۸۶).
در روش داده های تابلویی و تلفیقی هنگامی که تعداد مقاطع بیش از دوره زمانی باشد، احتمال وجود ناهمسانی واریانس وجود خواهد داشت. اگر روش مورد استفاده اثرات تصادفی باشد ، نیازی به برطرف کردن مشکل ناهمسانی واریانس نمی باشد. زیرا این روش به گونه ای عمل می کند که در مراحل انجام کار، مشکل ناهمسانی واریانس به صورت خودکار برطرف می شود. اما در صورت استفاده از روش اثرات ثابت یا روش داده های تلفیقی، باید مشکل ناهمسانی واریانس برطرف شود.(صحافی اسفندآبادی ،۱۳۸۹).
در این پژوهش به منظور بررسی ناهمسانی واریانس از آزمون لوین^[۲۳۰] استفاده شده است. همچنین برای رفع مشکل ناهمسانی واریانس، روش حداقل مربعات تعمیم یافته ^[۲۳۱](GLS) برای تخمین مدل مورد استفاده قرار گرفته است. درارتباط با این مشکل، متغیر های الگوی رگرسیون موزون می شوند. به همین دلیل روش مذکور حداقل مجذورات موزون^[۲۳۲] (WLS) نیز نامیده می شود.(شیرین بخش و حسن خوانساری، ۱۳۸۴).
۳-۱۰-۲- عدم وجود خود همبستگی^[۲۳۳] ، بین اجزا اخلال
اصطلاح خودهمبستگی را می توان چنین تعریف کرد: همبستگی سری های مشاهداتی که در زمان(مانند داده های سری زمانی) یا مکان (مانند داده ی مقطعی ) ردیف شدهاند. در مدل رگرسیون خطی فرض می شود که در اجزاء اخلال چنین خود همبستگی وجود ندارد. به این معنی که جز اخلال مربوط به یک مشاهده، تحت تأثیر جز اخلال مربوط به مشاهدات دیگر قرار نمی گیرد. زمانی که بین جملات خطا ارتباط وجود داشته باشد، مشکل خودهمبستگی بین جملات خطا پیش میآید که دراین حالت مشکل ناکارآیی تخمین زن های OLS، اریب دار بودن واریانس خطاها و ضرایب مدل بروز میکند و آزمونهای T و F معمولی نمیتوانند جهت معنی داری مدل ها به کار گرفته شوند. برای تشخیص خود همبستگی روش های مختلفی از جمله روش ترسیمی ، آزمون دوربین – واتسون و آزمون LM وجود دارد(گجراتی، ۱۳۸۶).
در پژوهش حاضر از آزمون دوربین – واتسون^[۲۳۴] به منظور تشخیص خود همبستگی استفاده شده است. این آزمون از مشهورترین آزمون ها جهت تشخیص خود همبستگی است. زمانی که آماره دوربین- واتسون در محدوده ۵/۱ تا ۵/۲ باشد، معرف عدم وجود خود همبستگی است، ولی مقادیر بالاتر یا کمتر از آن معرف آن است که جملات خطا به صورت تصادفی اتفاق نمیافتند و بنابراین نتایج غیر واقعی است.(داگلاس، ۱۳۸۷). همچنین دراین پژوهش برای رفع مشکل خود همبستگی، از روش تصحیح خود بازگشت مرتبه اول^[۲۳۵] یا AR(1) استفاده شده است. در این روش، پس از برآورد مدل اولیه و مشاهده آماره دوربین- واتسون و تایید مشکل خود همبستگی، در مرحله بعد جز AR(1) مانند یک متغیر توضیحی به مدل اضافه شده و مدل مجدداً برآورد می شود (شیرین بخش و حسن خونساری، ۱۳۸۴).
۳-۱۱- خلاصه فصل
روش پژوهش علمی کلیه مراحل سیستماتیک جمع آوری داده ها، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل منطقی آنها برای رسیدن به هدف پژوهش را در بر میگیرد. در این فصل ابتدا نوع پژوهش، فرضیه‌های پژوهش، جامعه و نمونه آماری مورد نظر و همچنین روش گردآوری اطلاعات بیان شد. سپس ضمن معرفی الگو و متغیرهای پژوهش و معیارهای سنجش آنها، روش ها و آزمونهای آماری مورد نیاز جهت برآورد مدلهای پژوهش بیان گردید. که از جمله این روش ها می توان به آزمون های F لیمر و آزمون هاسمن جهت تعیین نوع داده های ترکیبی اشاره کرد.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها و ارائه یافته ها
۴-۱- مقدمه
داده ها به عنوان آگاهیهای خام و پردازش نشده ابتدایی ترین شناخت پژوهشگر پیرامون پاسخهای احتمالی هستند که در رابطه با مسأله تحقیق مطرح شدهاند، لذا پژوهشگر پس از دستیابی به این داده ها با توجه به ماهیت آنها و ساختار و قالب فرضیه ها، با این سؤال رو به رو میشود که، از چه طریقی این داده ها را طبقه بندی، پردازش و در نهایت تحلیل کند تا بتواند فرضیه ها را که حالت پاسخ های احتمالی و موقتی برای مسأله تحقیق هستند تعیین تکلیف نماید. از طرفی تجزیه و تحلیل به عنوان مرحله ای از روش علمی، از پایه های اساسی هر تحقیق میباشد که به وسیله آن، کلیه فعالیتهای تحقیق تا رسیدن به نتیجه، کنترل و هدایت میشود. به عبارت دیگر تجزیه و تحلیل نتایج تحقیق عبارت است از روشی که به وسیله آن کل فرایند تحقیق و پژوهش از انتخاب مسأله تا رسیدن به یک نتیجه مورد کنترل قرار میگیرد. پس از آن که در فصل سوم نحوه جمع آوری داده ها، متغیرهای مورد بررسی و روش شناسی تحقیق بیان گردید؛ در این فصل به بیان نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های آنها پرداخته خواهد شد. در این فصل ابتدا آمار توصیفی متغیرهای تحقیق بیان میشود. در ادامه پیش فرض های مربوط به مدلهای رگرسیون (ذکر شده در فصل سوم) مورد بررسی قرار میگیرد. سپس فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار میگیرد و با بهره گرفتن از آمارههای F، دوربین واتسون، آماره t و … تفسیر خواهند شد.
۴-۲- آمار توصیفی
آمار توصیفی^[۲۳۶] تنظیم و طبقه‌بندی داده‌ها، نمایش ترسیمی، و محاسبه مقادیری از قبیل نما، میانگین، میانه و… می‌باشد که حاکی از مشخصات اعضای جامعه مورد بحث است. در آمار توصیفی اطلاعات حاصل از یک گروه، همان گروه را توصیف می‌کند و اطلاعات به دست آمده به دسته‌جات مشابه تعمیم داده نمی‌شود. به طور کلی از روش جداول و نمودار در آمار توصیفی برای خلاصه‌سازی داده‌ها استفاده می‌شود.
در ابتدا آمارههای توصیفی داده های تحت مطالعه محاسبه میگردد. جدول (۴-۱) آمار توصیفی متغیرهای مدلها را نشان می دهد که شامل اطلاعات مربوط به میانگین، میانه، بیشینه وکمینه، چولگی و کشیدگی و… است.
جدول (۴-۱): آمار توصیفی متغیرهای مدلها

متغیر
پارامتر

ADV
AGE
HHI
MB
Q
ROA
SALES
SIZE

میانگین

۱۱۷۶۲-

۳۷٫۵۸

۰٫۰۷

اختلاف اصلی بین مواد در ماهیت نوارهای انرژی آن­ها نیست، بلکه در اندازه­ نوار گاف انرژی آن­ها است. عایق­ها با شکاف انرژی بسیار پهن مشخص می­شوند. بعنوان مثال E_G برای الماس برابر ev5 است. انرژی حرارتی در دمای اتاق، الکترون­های بسیار کمی را به نوار هدایت سوق می­دهد و این مواد رسانای بسیار ضعیفی هستند. در فلزات گاف انرژی یا بسیار کوچک است یا در اثر هم_­­پوشانی نوارهای ظرفیت و هدایت اصلاً گاف انرژی وجود ندارد. فلزات رساناهای بسیار خوبی بوده و انرژی حرارتی، حامل­های بسیاری ایجاد می­ کند (حتی در دمای اتاق) .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

برای نیمه­هادی­ها مقدار گاف انرژی بین این دو حالت بوده و بعنوان مثال در دمای اتاق برای Siداریمev 12/1= E_G. تفاوت فلزات با نیمه­رساناها این است که فلزات در دمای اتاق دارای حامل­های کافی برای رسانندگی الکتریکی و گرمایی هستند، اما نیم­رساناها تنها با دریافت انرژی کافی (حداقل برابر با E_G) از بیرون، می­توانند خواص رسانایی از خود نشان دهند.
۳-۴- برخی از خواص و تعاریف در حوزه­ رسانش مواد کپه­ای
در این بخش به معرفی تعدادی از کلمات و یا عبارات کلیدی که ممکن است در این فصل و فصل­های دیگر با آن­ها مواجه شویم، می­پردازیم.
۳-۴-۱- خلوص
مقدار بسیار کوچک از اتم­های ناخالصی در نیمه­هادی­ها تاثیر به سزایی در خواص الکتریکی آن­ها می­ گذارد. به همین سبب درجه­ خلوص نیمه­هادی­ها باید به­ طور دقیق کنترل شود و در حقیقت نیمه­هادی­های نوین از خالص­ترین مواد جامد موجود می­باشند.
نوعاً برای کنترل خواص الکتریکی نیمه­هادی­ها اتم­های ناخالصی ویژه­ای به نسبت یک اتم ناخالصی در هر ۱۰^۸ اتم تا یک اتم ناخالصی در هر ۱۰^۳ اتم نیمه­هادی حساب شده به آن اضافه می­ شود ، تا خواص الکتریکی معینی را بوجود آورد.
۳-۴-۲- حامل­ها
اگر بخواهیم به اشتراک گذاری الکترون­ها در نیم­رسانا را به نمایش بگذاریم، هسته و الکترون­های لایه­ های درونی اتم را در مرکز و الکترون­های ظرفیت را بصورت پیوند بین اتمی رسم خواهیم کرد. اگر پیوند شکسته شده­ای در الگوی پیوند وجود نداشته باشد، نوار ظرفیت بوسیله­ی الکترون­ها کاملاً پر شده و نوار هدایت عاری از الکترون می­باشد. الکترون­های به اشتراک گذاشته در انتقال بار شرکت ندارند. وقتی یک پیوند شکسته می­ شود، الکترون آن سرگردان شده و یک حامل محسوب می­ شود. چون انرژی این الکترون برای جدا شدن و شکستن پیوند برابر E_G و یا بزرگتر از آن می­باشد، به نوار هدایت رفته و به یک حامل تبدیل می­ شود. حرکت این جای خالی الکترون یا پیوند شکسته در بلور را می­توان حرکت الکترون­های مقید همسایه به این جای خالی تجسم کرد. این جای خالی که مانند حباب در آب حرکت آزادانه­ای دارد، حامل نوع دوم یا حفره نامیده می­ شود و در نیمه­هادی یافت می­ شود. پس برای نیمه­هادی­ها دو حامل بار داریم.
۳-۴-۳- جرم موثر
از عبارات دیگر در توصیف شبکه ­های بلوری، جرم موثر می­باشد. در حقیقت جرم ظاهری یا جرم موثر الکترون­ها در یک بلور، تابعی از ماده­ نیمه­هادی (Ge ,Si و غیره) بوده و با جرم الکترون­ها در خلاء متفاوت است. الکترون­های درون یک بلور گذشته از میدان­های الکتریکی خارجی، در معرض میدان­های پیچیده­ بلور نیز قرار می­گیرند، اما اگر به جای m₀، یک جرم موثر قرار گیرد می­توان وارد قالب­های پیچیده­ کوانتمی نشده و از فرمول­های متعارف استفاده نمود. همچنین برای حفره نیز می­توان جرم موثر دیگری در نظر گرفت .
۳-۴-۴- مسافت آزاد میانگین
در فیزیک مسافت آزاد میانگین یک ذره، متوسط مسافتی است که توسط یک ذره (فوتون، اتم یا ملکول) بین برخوردهای متوالی در ماده پوییده می­گردد.
برای درک مطلب یک باریکه از ذرات را تصور کنید که به طرف یک هدف پرتاب شده ­اند و یک ورقه­ی باریک غیرمجزا از هدف را نیز در نظر بگیرید. اتم­ها یا ذرات ماده ممکن است یک ذره­ی پرتو را متوقف کرده و یا جهت حرکت و سرعت آن­را تغییر دهند. بزرگی مسافت آزاد میانگین به مشخصه­هایی از سیستم ذرات وابسته است و می­توان نوشت:
(۳-۱)
که l مسافت آزاد میانگین، n تعداد ذرات هدف در واحد حجم و σ سطح مقطع عرضی موثر برای برخورد می­باشد. مساحت صفحه، L² و حجم آن L²dx است. تعداد نوعی اتم­های متوقف­کننده در صفحه، n (تراکم ذرات) برابر حجم یعنی n L²dx است. احتمال این­که یک ذره­ی باریکه در صفحه متوقف شود برابر سطح خالص اتم­های متوقف کننده­ آن تقسیم بر مساحت کلی صفحه می­باشد:
(۳-۲)
که σ سطح مقطع پراکندگی یک اتم بوده و شدت باریکه­ی متوقف شده برابر شدت باریکه­ی ورودی ضرب­در احتمال توقف در صفحه است.
(۳-۳)
این یک معادله­ دیفرانسیلی معمولی است.
(۳-۴)
که حل آن بعنوان قانون بیر-لامبرت^[۱۹] شناخته شده و فرم را دارد که x
فاصله­ی طی شده در هدف بوسیله­ی باریکه­ و I₀ شدت باریکه قبل از وارد شدن به هدف است. بعلت این­که l فاصله­ی متوسط طی شده بوسیله­ی یک ذره­ی باریکه قبل از توقف است، مسیر آزاد میانگین نامیده می­ شود. مثال­هایی از کاربرد کلاسیکی مسافت آزاد میانگین تخمین اندازه­ اتم­ها یا ملکول­ها می­باشد. از کاربردهای مهم دیگر تخمین مقاومت ویژه­ی یک ماده از طریق مسافت آزاد میانگین الکترون­هایش می­باشد.
تئوری پراکندگی در ریاضی و فیزیک چارچوبی برای مطالعه و فهم پراکندگی امواج و ذرات می­باشد که از جمله­ آن پراکندگی رادرفورد (یا تغییر زاویه­ی) ذرات α بوسیله­ی هسته­ی طلا و یا پراکندگی براگ (یا پراش) الکترون­ها و پرتوهای X توسط یک دسته از اتم­ها می­باشد. مسئله­ اصلی در پراکندگی، تعیین توزیع شار ذرات پراکنده از طریق مشخصه­های پراکننده است.
۳-۴-۵- سطح فرمی و پارامترهای مرتبط با آن
برای ساخت حالت پایه­ N الکترونی در یک جامد بلوری، با قرار دادن دو الکترون در هر تراز تک الکترونی k= 0 با پایین­ترین انرژی شروع کرده و به افزودن الکترون­ها از ترازهای با
پایین­ترین انرژی ادامه می­دهیم. از آن­جا که انرژی یک تراز تک الکترونی مستقیماً با مربع بردار موجش متناسب است،( ) ، وقتی N فوق­العاده بزرگ باشد، ناحیه­ی اشغال شده یک کره خواهد بود. شعاع این کره، k_F نامیده می­ شود و حجمش Ω برابر است با .
تعداد مقادیر مجاز k درون کره­ی مذکور عبارت است از:
(۳-۵)
که برای حالت پایه­ N الکترونی مقدار ۲ نیز برای دو مقدار اسپین اضافه می­گردد.
حالت پایه­ سیستم N الکترونی به این ترتیب تشکیل می­ شود که همه ترازهای تک الکترونی که k ای کوچک­تر از K_f دارند اشغال می­شوند، در حالی­که همه آن­هایی که k بزرگ­تر از K_f دارند، اشغال نشده باقی می­مانند. کره­ی به شعاع بردار موج فرمی، k_F () که حاوی ترازهای تک الکترونی اشغال شده است، کره­ی فرمی نامیده می­ شود.
سطح کره­ی فرمی که ترازهای اشغال شده را از اشغال نشده جدا می­ کند، سطح فرمی، تکانه­ی فرمی، انرژی فرمی، سرعت فرمی و طول موج فرمی است که طول موج حامل­هاییست که در حمل و نقل الکتریکی، غالب هستند.
۳-۴-۶- چگالی حالات سیستم
تابع چگالی حالات^[۲۰](DOS)، تعداد حالاتی که در یک سیستم قابل دسترسی است وتعداد حالات انرژی در یک بازه­ی معین انرژی را توصیف می­ کند، که برای ترازهای انرژی، تعداد حالات مجاز برای اشغال شدن توسط حامل­ها می­باشد. این تابع جهت تعیین غلظت حامل­ها و توزیع انرژی­های حامل­ها در یک نیمه­هادی ضروری می­باشد. برخلاف سیستم­های منزوی مانند اتم­ها یا ملکول­ها در فاز گازی، توزیع انرژی در سیستم­های جامد بلوری پیوسته نبوده و مجزا می­باشد. چگالی حالت صفر به این معناست که هیچ حالت انرژی نمی­تواند اشغال گردد. چگالی حالات در حقیقت میانگینی بر بازه­های زمانی و فضایی می­باشد. در سیستم­های مکانیک کوانتمی همه امواج یا ذرات موج مانند اجازه­ی موجودیت ندارند. در بعضی سیستم­ها فضای بین اتمی و بار اتمی مواد تنها به الکترون­ها با طول موج­هایی معین اجازه­ی وجود می­ دهند. در دیگر سیستم­ها ساختار بلورین مواد به امواج اجازه­ی منتشر شدن در یک جهت را داده و انتشار موج در دیگر جهات را متوقف می­ کند.
ما می­توانیم یک سیستم نیمه­هادی سه بعدی را بصورت دیواره­ های کوانتمی سه بعدی به طول L مدل­سازی کنیم. معادله­ شرودینگر ما در این حالت بصورت زیر می­باشد:
(۳-۶)
(۳-۷)
که داریم:
(۳-۸)
که با حل معادله و در نظر گرفتن جرم موثر برای یک بلور داریم:
(۳-۹)
(۳-۱۰)
نمودار وابستگی چگالی حالات الکترونیکی نیمه­هادی­ها با ۳ درجه آزادی برای انتشار الکترون­ها نیز در زیر آمده است:
شکل (۳-۱) چگالی حالات برحسب انرژی الکترون­ها برای سیستم سه بعدی
۳-۴-۷- مقاومت الکتریکی
مقاومت الکتریکی یا امپدانس بیانگر مقاومت یک جسم فیزیکی در برابر عبور جریان الکتریکی از آن است. مقاومت الکتریکی یک شی،کپه­ای، جریان الکتریکی را تحت اختلاف پتانسیل مشخص بین دو سر شی، به دست می‌دهد:
(۳-۱۱)
در این معادله (قانون اهم) R مقاومت شیء در واحد اهم، V اختلاف پتانسیل دو سر شیء در واحد ولت و I جریان الکتریکی عبوری از شیء در واحد آمپر است. اگر V و I دارای یک رابطه­­ی خطی باشند که به مفهوم ثابت بودن R در یک محدوده است، آنگاه این ماده در آن محدوده اهمی خوانده می‌شود.
یک مقاومت ایده­آل دارای مقاومت ثابت در تمامی فرکانس­ها و مقادیر ولتاژ و جریان است. مواد ابررسانا در دماهای بسیار پایین دارای مقاومت صفر هستند. عایق­ها ( نظیر آزمایش­های مربوط به هوا، الماس، یا مواد غیرهادی) ممکن است دارای مقاومت­هایی بسیار بالا (اما نه بینهایت) باشند. لیکن تحت ولتاژهای به میزان کافی زیاد، دچار شکست می­شوند و جریان بزرگی را از خود عبور می­ دهند. مقاومت یک عنصر را می‌توان از مشخصه‌ های فیزیکی آن محاسبه کرد. مقاومت با طول عنصر و مقاومت ویژه (یک خاصیت فیزیکی ماده) آن بطور مستقیم متناسب است و با سطح مقطع آن رابطه عکس ( ) دارد.
۳-۴-۷-۱- منشأ مقاومت الکتریکی

فرایند مهاجرت موضوع پیچیده است که نه تنها حجم و رشد جمعیت یک جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد، بلکه تغییرات قابل ملاحظه‌ای را در ساخت و توزیع جمعیت ایجاد می‌کند. مهاجرت از دیرباز به عنوان یک عامل مؤثر بر حجم نیروی کار، توزیع نیروی کار بر حسب مهارت، آموزش، تخصص و اشتغال، فرصت‌های شغلی، پس‌انداز، سرمایه‌گذاری و تولید بوده است. مهاجرت همچنین عاملی است که پی‌آمدهای اجتماعی و روان شناختی بر مبدأ و مقصد مهاجرت داشته است. مهاجرت یک پدیده خالص اجتماعی- اقتصادی است که نتیجه مجموعه پیچیده‌ای از عوامل اجتماعی، روان شناختی، اقتصادی و سیاسی است. مهاجرت همواره یک جز مهم شهرنشینی، توسعه اقتصادی، تغییرات اجتماعی و سازمان سیاسی بوده است. مهاجرت با تغییر پایگاه، شغل و موقعیت مکانی فرد نیز مرتبط است.
تئوری‌های سنتی مهاجرت بین موارد «عوامل رانده شدن» و «عوامل جذب و کشش» تفاوت و تمایز قائل می‌شوند که عوامل راندن و رانده شدن در وهله اول موجب تحریک و انگیزش افراد برای مهاجرت از مبدا می‌شود. در این موارد مانند مهاجرت اقتصادی یا کاری (معمولا مهاجرت نیروی کار)، تفاوت‌ در میزان و سطح دستمزدها از جمله عوامل مهم و تعیین‌کننده مهاجرت است. افراد فقیری که در مناطق کمتر توسعه یافته یا در حال رشد ساکن هستند، می‌توانند استانداردهای زندگی بالاتری را در مناطق توسعه یافته‌تر برای خود مهیا کنند یا دست کم چنین تصویری در ذهن آنها وجود دارد. فرار از فقر و نداری یک عامل سنتی رانده شدن از یک منطقه است. (بنی اسدی/زارع, ۱۳۹۲)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۳ انواع روش تحقیق
پژوهش بنیادی: هدف اصلی و اساسی این پژوهش افزایش حیطه ی فهم و دانش علم است. (دلاور, ۱۳۸۰, ص. ۲۹)
هدف اساسی این نوع پژوهش افزودن به مجموعه ی دانش موجود در یک زمینه خاص است و درصدد توسعه ی مجموعه دانسته های موجود درباره ی اصول و قوانین علمی است. نتایج تحقیقات بنیادی در هر رشته پایه های دانش بشر را به وجود می اورندکه ممکن است به تدوین نظریه های علمی برای تبیین پدیده ها منتهی شوند. (پاشا شریفی/شریفی, ۱۳۸۳, ص. ۸۵)
پژوهش کاربردی: در این پژوهش هدف اصلی کشف علمی نیست بلکه ازمودن و بررسی امکان کاربرد و دانش است. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانون مندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات بنیادی یا پایه تدوین میشوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی به کار میگیرد. (Gay.L.R, 1992, p. 9)
در پژوهش حاضر ،روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایش است. در جمع اوری اطلاعات نیز از تکنیک پرسشنامه استفاده شده است. واحد تحلیلی این پژوهش نیز خانوار بوده که از هر خانوار یک نفر به عنوان نمونه انتخاب میشود.
تحقیق پیمایش عبارت است از اجرای پرسشنامه ها روی نمونه ای از پاسخگویانی که از میان جمعیتی انتخاب می شوند . (ببی/ترجمه رضا فاضل, ۱۳۸۱, ص. ۵۷۴)
زمانی که محقق در پی بررسی توزیع ویژگی های افراد یک جامعه باشد و یا بخواهد نظر یک جامعه اماری را در خصوص پدیده،فرد یا عقیده ای را مشخص کند از روش پیمایشی استفاده میکند به عبارت دیگر هدف تحقیق پیمایشی شناخت صفات ، ویژگی ها، عقاید، نگرش ها،رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به انهاست. لذا اطلاعاتی از این قبیل گرداوری می شود
الف) اطلاعاتی درباره جمعیت نظیر سن، جنس، سواد، درامد و…
ب) اطلاعاتی درباره اگاهی افراد درباره مسائل مختلف جامعه و زندگی
ج) اطلاعاتی درباره رفتارهای انسانی و انگیزه های انها نظیر انگیزه های مختلف افراد در استفاده از کتابخانه یا مطالعه (اشرفی نیری/ کاظم پور, ۱۳۸۷, ص. ۹۹-۱۰۰)
پیمایش یکی از روش‌های تحقیق اجتماعی است که در آن اعضای جامعه آماری به پرسش‌هایی در مورد موضوع مورد مطالعه محقق، پاسخ می‌دهند. آن‌ ها این کار را یا از طریق پرکردن “پرسشنامه‌ای” که در اختیار آن‌ ها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق “مصاحبه” انجام می‌دهند. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه‌شناسانه است. به عبارت دیگر پیمایش شیوه سیستماتیک جمع‌ آوری داده‌ها از طریق مصاحبه رودررو، تلفنی و یا پرسشنامه خوداجرا است که از طریق پست برای اعضای جامعه آماری فرستاده می‌شود و باز می‌گردد. (عضدانلو, ۱۳۸۸, ص. ۱۶۵)
از طریق پیمایش می‌توان داده‌های بسیار گسترده‌ای را در باب باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، کنش‌ها و سایر اطلاعاتی که درباره صفت‌های فرد باشند گردآوری کرد. همچنین می‌توان در باب صفاتی که ویژگی سیستم باشند، اطلاعات دست اول جمع‌ آوری کرد. (ساعی, ۱۳۸۷, ص. ۱۳۴)
جمع آوری اطلاعات از طریق پرسش از افرادی که به طور منظم انتخاب شده و در گروه های نمونه دسته بندی شده اند صورت می گیرد با گردآوری داده های کمی، ویژگی ها یا نظرات یک گروه خاص (جمعیت) را مورد مطالعه قرار می دهد. از جمله کاربردهای پیمایش می توان به استفاده از آن برای بررسی رفتار اطلاعاتی، میزان رضایتمندی کاربران از خدمات، ارزیابی منابع، میزان استفاده از منابع و طیف وسیعی از پژوهش ها که مستلزم درک نظر و دیدگاه یک جامعه انسانی است اشاره کرد. (ببی/ترجمه رضا فاضل, ۱۳۸۱, ص. ۵۶۸)
ویژگی های روش پیمایش :
انعطاف پذیری و چند منظورگی
تخصص و کارآیی
۳-۳ موضوع مشاهده
مفاهیم نظری تحقیق در دو مجموعه متغیر وابسته و مستقل مورد سنجش قرار خواهند گرفت.
تعریف متغیر: ویژگی های متمایز کننده یک گروه را متغیر می نامند. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۳۱)
متغیر ایده اصلی در یک تحقیق می باشد و مفهومی است که تغییر میکند. (Newman, 1996, p. 106)
متغیر چیزی است که می تواند مقادیر گوناگون را به خود بگیرد، این مقادیر می توانند در زمان های مختلف برای یک چیز یا یک شخص متفاوت باشند. (Sekaran, 1992, p. 75)
انواع متغیر از نظر نقش:
متغیر مستقل:متغیری است که محقق ان را در یک مساله پژوهشی انتخاب،دستکاری و اندازه گیری می کند تا تاثیر یا ارتباط ان با متغیر دیگری را بررسی نماید.
متغیر وابسته: متغیر اصلی مورد توجه محقق است.هدف ان است که تغییر پذیری متغیر وابسته را تشریح و پیش بینی نمیکند.این متغیر،متغیر اصلی است که به عنوان موضوعی دائمی و پایا در پزوهش مطرح می باشدو از تجزیه و تحلیل متغیر وابسته امکان یافتن پاسخ ها یا راه حلهایی برای مساله ایجاد می شود. (دانایی فرد, الوانی, & اذر, ۱۳۸۶, ص. ۱۲۶)
متغیر تعدیل کننده:متغیری است که جهت یا میزان رابطه میان متغیرهای مستقل و وابسته را تحت تاثیر قرار می دهد. این متغیر بر رابطه یا نقش متغیر مستقل بر وابسته تاثیر میگذارد و به ان متغیر مستقل دوم نیز گفته می شود.
متغیر کنترل: در یک تحقیق اثر تمام متغیرها را بر یکدیگر نمی توان به طور همزمان مورد مطالعه داد.بنابراین محقق اثر برخی از متغیرها را کنترل و خنثی می کند.این نوع متغیرها،متغیر کنترل نامیده می شوند.
متغیر مداخله گر یا مزاحم: متغیری است که به طور فرضی بر پدیده مشاهده شده تاثیر میگذارد ولی قابل مشاهده، اندازه گیری و دستکاری نیست. این متغیر تحت تاثیر متغیرهای مستقل،تعدیل کننده و کنترل قرار داشته و بر متغیر وابسته تاثیر می گذارد. (گرجی, ۱۳۹۱, ص. ۳۳-۳۹)
الف) متغیر وابسته:
۱)انگیزه های مهاجرت
ب) متغیر مستقل
۱) عوامل اقتصادی
۲)عوامل اجتماعی
۳)عوامل جاذبه و دافعه
۴) عوامل جغرافیایی و طبیعی
۵) بیکاری و کمبود شغل و کمبود درامد
۶)کمبود مسکن و زمین
۷)عدم توجه به زیر ساختهای روستا
۸)سرمایه گذاری
۹)ویژگی های مکانی و فضایی
۴-۳ چگونگی مشاهده
۱-۴-۳ ابزار گرداوری داده ها
پرسشنامه
جهت بررسی میزان انگیزه های مهاجرت و همچنین سنجش متغیرهای موثر بر انگیزه های مهاجرت پرسشنامه ای در این زمینه مورد استفاده قرار خواهد گرفت.این پرسشنامه توسط تعدادی از خانوارهای ساکن در یکی از مناطق حاشیه نشین اطراف مشهد تکمیل خواهد شد.
پرسشنامه درباره این موضوع از پیش ساخته شده است.
پرسشنامه یکی از متداولترین ابزارها در جمع اوری اطلاعات برای تحقیقات پیمایشی است.پرسشنامه مجموعه ای از پرسش های هدف مدار است که درباره مساله (سولات) تحقیق مطرح می شود. پرسشنامه یا به صورت بسته یا به صورت باز و تشریحی مطرح می شود یا ترکیبی از این دو شیوه انتخاب می شود که با بهره گیری از مقیاس های گوناگون،نظر،دیدگاه و بینش فرد پاسخگو را مورد سنجش قرار می دهد. (خاکی, ۱۳۹۱, ص. ۲۰۱)
سوالهای پرسشنامه را نوعی محرک به پاسخ میتوان محسوب کرد. از طریق سوالهای پرسشنامه میتوان دانش،علایق،نگرش و عقاید فرد را مورد ارزیابی قرار داد، به تجربیات قبلی وی پی برده و به انچه در حال حاضر انجام میدهد اگاهی یافت.
بیشتر پرسشنامه ها حاوی مطالبی هستند که به منظور اندازه گیری متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی های مورد نیاز تهیه و تدوین می شوند. (فرهنگی/صفرزاده, ۱۳۸۵, ص. ۲۰۴)
مزایا :
۱- برقراری روابط صمیمانه با پاسخ دهندگان به هنگام معرفی پژوهش
۲- انجام راهنمایی مورد نیاز پاسخ دهنده در هر مرحله
۳- گردآوری پرسشنامه ها بلافاصله پس از تکمیل

بنابر گفته مارتین ، سابقه اسناد آشوری مربوط به تحویل خراج ها به قرن سیزدهم می رسد . مثلاً فهرستی متعلق به گنجینه اسناد از خراج مناطق تابع شمال غربی آشور حکایت دارد . موارد تحویلی (۱۱۲ بز نر و ۱۳۴ گوسفند ) در این مورد آشکارا برای مصرف خانگی اختصاص داده شده اند .

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نکات جالبی از وضع مالیات عهد سارگن از ۶ نامه ای که ماموران مختلف به پادشاه فرستاده اند برمی آید . یکی از گماردگان دولتی به نام آشور بل اصور که شاید فرماندار یا سپهدار یک منطقه میبوده درباره دشواری هائی که در نهادن خراج در پیش داشت ، سخن می راند . وی به علت سرمای زمستان و به سبب طغیان آب نتوانسته است مواد تحویلی مشتمل بر اسبان ، قاطران و دام ها را به شهر برساند پوزش می خواهد . اصل دو نامه به دوره ولیعهدی سناخریب می رسد که در غیاب سارگن در آشور فرمانروائی می کرد . سناخریب می نویسد بزرگان کوموهر باجشان را که شامل قاطر و پشم بود ، آوردند . اما پشم تحویلی به علت جنس نامرغوبش چندان پسند نیست .
وی اینک می پرسد که آیا پادشاه خود می خواهد این بزرگان را بپذیرد و با آن پشم بد چه بایست کرد . سناخریب در نامه به پدرش رسیدن دو محموله بزرگ باج از ساحل سوریه را آگاهی می دهد .
اجناس خراجی عبارتند از : یک انگشتر زرین ، شمش های نقره ، پوست های فیل و یا معادل آن به پول ، بافته کتانی ، پاپیروس و ماهی . اینها خراج های یک شهر تجاری اند . زیرا تنها از راه سوداگری میشد پوست فیل و پاپیروس به دست آورد . اشاره بدین نکته که ممکن بود به جای پاره ای از اجناس دور از دسترس ، مانند پوست فیل پول پرداخته شود ، بسیار بجاست . این مقررات به روشنی سرآغازی برای یک اقتصاد پولی به مشار می رود . از روی این فهرست میتوان استنتاج کرد که مواد تحویلی به نام و نشان تعدادی از بزرگان دربار فرستاده می شده است ، بنابراین باج آوران از ترتیب تقسیم باج ها در داخل دربار آگاهی داشتند و به احتمال می دانستند که شاه و شهبانو و کارداران بزرگ درباری هر یک به طریق سنت چه چیزی را ادعا خواهند کرد . چنان می نماید که سوای باج ، پاره ای از هدیه های افتخاری هم معمول بوده است که در فهرستی جداگانه نام برده شده . ^[۱۲۴]
از مطالعه اسناد خراج متعلق به دولت متاخر آشوری با نا هم آهنگ بودن وضع اقتصادی امپراتوری نیک میتوان آشنایی یافت . بسیاری از قبیله ها ، خراج هائی از جنس مواد خوراکی بیشتر برای تغذیه دربار و سپاه تحویل می دادند در حالی که در همان هنگام قسمتی از باج شهرهای تجارتی به پول نقره پرداخت می گشته است . چنانکه همه آگاهند گام عمده در تبدیل عموم خراج ها به پول نقره را داریوش برداشته است . ماخذ هرودوت که به احتمال هکاتیوس میلیتوسی بود ، به اسناد دیوان هخامنشی که در آنها خراج استان ها برحسب پول تعیین شده بود دسترسی داشت . فرمان های دوره اخیر پادشاهی داریوش که در خزانه تخت جمشید یافته اند ، در برابر هر مقدار از مواد خوراکی پرداختی معادل آن به شکل نقره را هم برمیشمارد . پرداخت خراج ها در روزگار داریوش و خشایارشا نیز به مانند دوره سارگن آشوری قسمتی شامل تحویل مواد خوراکی است و بخشی مشتمل بر عرضه فلز بهادار . ایرانیان در مسایل تشکیلات خارجی شاگردان وفادار بین النهرینی ها بودند . همان روش «عرضه هدیه افتخاری» در دربار ایران هم مرسوم بود ، رژه باج پردازان منقوش بر پلکان آپادانا بهترین نمایش این رسم است .^[۱۲۵]
۳-۵-۲ نقش برجسته شاهسوار :
نقش برجسته ایلامی که نمایشی از یک بار عام را عرضه می دارد نقش برجسته شاهسوار است . شاهسوار در شمال غربی کول فره واقع شده در نقش برجسته آن شبیه صحنه «تنگ نوروزی» است . به عبارت دیگر بر روی این نقش برجسته نیز شخصی در سمت چپ بر روی تختی نشسته و شش نفر با لباس های بلند در مقابل وی ایستاده اند . جزئیات بیشتر این نقش برجسته نیز به علت صدمات وارده نامشخص است فقط به نظر کاشف شخصی که بر روی صندلی نشسته چیزی شبیه عصا در دست دارد . شباهت دو نقش برجسته گویای هم زمانی هر دو نقش است .
۳-۵-۳ نقش برجسته کول فره :
نقش برجسته ای که در آن صحنه دیگری از مجلس بار عام ایلامی به تصویر کشیده شده نقش برجسته کول فره . این نقوش برجسته بر روی سنگ های جبهه جنوبی کول فره حجاری شده اند و به علت صدمات وارده از یک طرف و بریدگی های بعضی از سنگ های کوه از طرف دیگر ، در این جبهه هماهنگی تمام نقوش که سطح وسیعی را اشغال کرده از بین رفته است . اما همین وضعیت باقی مانده نمایشگر یک صحنه باشکوه بار عام یکی از سلاطین ایلامی به شرح زیر است :
صحنه اصلی نمایش عبارت از یک شاه ایلامی که در طبقه دوم از طبقات شش گانه ای که در نقش حجاری شده بر روی تختی باشکوه تمام نشسته و لباس بلند به تن و دست چپش بر روی زانو قرار دارد و دست راست را به طرف بالا و مقابل صورت بلند کرده است به نظر می رسد که وی شیئی در دست نگه داشته و یا با بلند کردن دست پاسخ احترام کسانی را که در مقابل وی هستند می دهد . وقتی که به حالت احترام افراد توجه شود معلوم می شود که افراد شرکت کننده در این مراسم برعکس شاه ، دست چپ خودشان را به طرف جلو بدن و دست راست را به طرف صورت یا دهان بلند کرده اند . ^[۱۲۶]
در مقابل شاه یک میز دو طبقه دیگری دیده می شود که اشیایی بر روی آن قرار داده شده است . یک نفر با لباس کوتاه در پشت میز ایستاده و دستهایش را بالای اشیاء روی میز گذاشته است . چنین به نظر می آید که وی مشغول انجام کاری است و یا شاید وی اشیاء یا هدایایی را بر وی میز قرار می دهد . نفر دوم و پشت سر نفر اول هم لباس کوتاهی پوشیده و در دست های خود شیئی را نگه داشته و شاید منتظر است که نفر اول بعد از اهداء اشیاء قبلی به شاه ایلامی هدایایی را که وی حمل می کند گرفته و برای تقدیم آنها به شاه بر روی میز قرار دهد . اما حالت نفر سوم حائز اهمیت بیشتر و درخور مطالعه و دقت بیشتری است ، این شخص برخلاف دو نفر قبلی در جلو سلطان زانو زده و مشغول انجام کاری است ، به طوری که هر دو دست های وی بر روی شیئی چهار گوش قرار دارد . امکان دارد که این شخص حامل اصلی هدایا باشد و بدین ترتیب وی اشیاء اهدایی را از یک صندوقی برداشته و به وسیله دو نفر جلوئی جهت عرضه به شاه آنها را بر روی میز مقابل او قرار می دهند . این مراسم در طبقه دوم اجرا می شود : در فوقانی ترین و اولین ردیف افرادی به طور پراکنده ایستاده اند و معلوم نیست که آنها در چه رابطه ای با صحنه زیرین قرار دارند . در چهار ردیف زیر صحنه اصلی ، دو گروه متفاوت در حال حرکت دیده می شوند . گروه اول که خود متشکل از دو گروه بوده و این گروه ها یا از راست به چپ و یا از چپ به راست به طرف همدیگر در حال حرکت هستند . این دو گروه از طبقات سوم تا پنجم نشان داده شده اند . گروه دوم که در تحتانی ترین ردیف دیده می شوند وضعیت سه ردیف فوقانی را ندارند . بدین ترتیب که همه شرکت کنندگان در این طبقه برخلاف سایر ردیف ها از چپ به راست حرکت می کنند . افراد شرکت کننده در طبقه سوم که از راست به چپ در حال حرکت اند همچنین تمام شرکت کنندگان طبقات پائین دست راست خود را به طرف بالا یا به صورت بلند کرده و دست چپ را در مقابل کمر یا شکم و به فاصله ای از آن نگه داشته اند ، افراد گروهی که در طبقه سوم از چپ به راست حرکت می کنند وضعیت دیگری از حالت احترام و سلام را نمایش نمی دهند ، بلکه به نظر می رسد که آنان مسلح باشند ، چه در دست نفر اول که مستقیماً زیر پای شاه قرار دارد یک کمان و در پشت وی یک تیردان پر از تیر وجود دارد . از سایر آلات و ادوات ، اشیاء و اسلحه هایی که بقیه افراد حمل می کنند به علت خرابی نقش اطلاعاتی در دست نیست .^[۱۲۷]
دقت بیشتر بر روی این نقوش نشان می دهد که همه افراد لباس های کوتاه که تا زیر زانو را می پوشاند ، بر تن دارند ولی سر گروه طبقه چهارم که از چپ به راست در حال حرکت است لباس نسبتاً بلندی پوشیده و در مقابل نفر روبروی وی و بر روی زمین جلو کوزه باریک و بلند قرار دارد . به نظر می رسد که این ظروف شبیه ظروفی است که در پشت سر شاه بر روی میز قرار داشت . وجود این ظروف در جمع شرکت کنندگان فوق الذکر این فرضیه را به وجود می آورد که افراد در هنگام اجرا یا خاتمه این مراسم از این ظروف نوشابه می نوشیده اند . حالت احترامی که به وسیله بعضی یا اکثر شرکت کنندگان مراسم فوق در این نقش دیده می شود ، شبیه حالتی است که بعداً در دوره هخامنشی نیز مرسوم بوده ، به طوری که یک نمونه از آن را می توان بر روی نقش برجسته تخت جمشید و به وسیله یک شخص مادی در مقابل شاه هخامنشی مشاهده کرد . در اطراف صحنه فوق و بر روی سنگ های دیگر پیکره سایر شرکت کنندگان حجاری شده اند . صف ها و گروه های بیشتری از بزرگان ایلامی از دو طرف به صحنه اصلی نزدیک می شوند که با لباس های کوتاه و بلند در فاصله نزدیکی ، این مراسم باشکوه را همراهی می کنند .
اولین صحنه غیر مذهبی که زینت بخش نقوش برجسته ایلامی گردیده صحنه بار عام است ، این نوع صحنه ها یا نقوش برجسته در نقاط شوش ، تنگ نوروزی ، شاهسوار و کول فره کشف شده است . نقش برجسته شوش معلوم نیست در کجا نصب شده بوده ولی بقیه صحنه ها بر سینه کوه های سنگی حجاری شده و تاکنون با همه آسیب های وارده ، باقی مانده است .
تنها صحنه بار عام آتاهامیتی اینشوشیناک بر روی نقش برجسته شوش به طور کامل بارز و روشن قدمت دارد چه این نقش با یک کتیبه میخی مزین است اما قدمت بقیه نقوش محل تامل است . در تمام صحنه ها یک شخصیت مهم که به احتمال زیاد یکی از شاهان ایلامی است بر روی تختی نشسته و تعدادی از بزرگان را به حضور می پذیرد . باشکوهترین این صحنه ها بر روی دامنه کوه های کول فره در ایذه حجاری شده و در تمام این نوع مجالس افراد شرکت کننده به حالت احترام در مقابل شاه یا پادشاهان ایلامی ایستاده اند . لباس های آنها یا کوتاه و یا بلند است . آثار استفاده از کلاه ، کفش ، عصا یا گرز دیده می شود . به نظر می رسد در این مراسم برخلاف مراسم مذهبی افراد با لباس کامل شرکت می کرده اند . ^[۱۲۸]
فصل چهارم
حجاری پلکان تالار آپادانا در تخت جمشید
تالار آپادانا در تخت جمشید تالار بزرگ بار داریوش ویژه پذیرایی از مهمانان شاه بود .
آپادانا از نظر معماری ، هنری ، سیاسی و تاریخی و به خاطر جایگاهش بر روی صفه تخت جمشید و همچنین سنگ بناهای زرین و سیمینش مهمترین ، بزرگترین ( پس از تالار صد ستون ) و با شکوه ترین بنای تخت جمشید است که بنایش را داریوش آغاز کرد و خشایارشا به پایانش رساند .
واژه آپادانا چهار بار در سنگ نبشته های هخامنشیان به چشم می خورد . یک بار در سنگ نبشته داریوش دوم ( ۴۲۴-۴۰۵ پیش از میلاد ) در شوش و سه بار دیگر در نبشته های اردشیر دوم (۴۰۵-۳۵۹ پیش از میلاد) ، یکی در ستونی در تالاری شبیه به تالار آپادانای تخت جمشید در شوش و سنگ نبشته دیگر در پایه ستون های بنای گمنام دیگری در همدان . در این نبشته ها اپدانه تنها به صورت مفعول بی واسطه و به معنی احتمالی « کاخ ستون دار »آمده است . امکان دارد که واژه ایوان فارسی با واژه آپادانا در پیوند باشد . روی هم رفته برای آب و هوای ایران ، از زمانی بسیار کهن ، ایوان راه حل بسیار مناسبی در معماری حتی ساده ترین خانه روستایی تشخیص داده شده است . ^[۱۲۹]
آپادانا نخستین بنای ایرانی است که دارای سنگ بنا است . آگاهی داریوش در چال کردن لوح های زرین و سیمین در آپادانا ، گواه آگاهی این مرد بزرگ تاریخ ایران در فرمانروایی است . این آگاهی و هوشیاری در همه رفتارهای داریوش به چشم می خورد . در روزهای ۱۹ و ۲۱ سپتامبر ۱۹۳۳ کرفتر ، مهندس معمار و دستیار پروفسور هرتسفلد در حفاری های تخت جمشید ، به یادگارهای ارزنده ای دست یافت . او که بسیاری از بازسازی های کاخ های گوناگون تخت جمشید به دستش انجام گرفته است ، در برج های شمال شرقی و جنوب شرقی ، یعنی برج هایی که جبهه اصلی آپادانا را تشکیل می دهند ، « سنگ بنای » آپادانا را به صورت لوح های زرین و سیمین ، به بزرگی ۳۳ در ۳۳ سانتیمتر و ضخامت تقریبی ۵/۱ میلیمتر ، درست به اندازه خشت های بنا ، در محفظه ای سنگی پیدا کرد .
لوح ها در جعبه سنگی خوش ساخت چهار گوشی به ضلع ۴۵ و ارتفاع ۱۵ سانتیمتر قرار داشتند . در جعبه نیز مربعی بود به ضلع ۵/۳۵ و قطر ۴ سانتیمتر . لوح زرین در زیر و لوح سیمین از سمت نبشته بر روی آن قرار داشت و پشت نبشته ها رو به محفظه سنگی بود . علاوه بر این لوح ها ، در درون خاک های زیر جعبه سنگی ۴ سکه زر و سکه سیم نهاده شده بود . متن این لوح ها به خط فارسی باستان (۱۰ سطر) ، ایلامی (۷ سطر) و بابلی (۸ سطر) است و خط لوح زرین خوشتر از خط لوح سیمین است .
در لوح دیگر زرین و سیمین ، تقریباً به شیوه جاسازی دو لوح نخست در گوشه جنوب شرقی تالار مرکزی آپادانا پیدا شد و در زیر محفظه سنگی این لوح ها نیز ۴ سکه زر و دو سکه سیم مانند سکه های قبلی وجود داشت . وزن لوح زرین نخست ۴ و لوح زرین دوم ۳ و هر یک از لوح های سیمین یک کیلوگرم بود . از این لوح ها یکی زرین و دیگری سیمین به موزه معارف وقت ( موزه ایران باستان) و دو دیگر نخست به موزه سلطنتی کاخ مرمر و سپس ، با آماده شدن بنای «شهیاد» ( آزادی) به آنجا انتقال یافتند .
از نبشته های خشایارشا بر جبهه پلکان ها و کاشیکاری بدنه ها چنین بر می آید که ساختمان آپادانا حدود ۳۰ سال طول کشیده است .
در چهار گوشه آپادانا چهار برج با نمای بیرونی قوس دار برافراشته بود . حاشیه بالای این قوس ها را آجرهای لعاب دار منقوش می پوشاند و در هر قوس سنگ نبشته ای بوده است از خشایارشا ، با این اشاره که داریوش چیزهای زیادی ساخته و او بر آن ساخته ها چیزهای دیگری افزوده است . ^[۱۳۰]در هر برج پلکانی به پشت بام منتهی می شده و دو پلکان عظیم شرقی و شمالی از صفه به آپادانا راه می گشوده است .
در شرق و شمال آپادانا دو محوطه باز و آزاد قرار داشت . مهمان آپادانا به سمت شرقی آپادانا هدایت می شد و از اینجا به موازات نمایندگان کشورهای شاهنشاهی به طرف شاه میرفت ، که در جبهه میانی بر تخت جلوس می کرد . به این ترتیب مهمان کاخ ضمن اینکه زیر تاثیر نفوذ مستقیم صحنه بود ، خود نیز در صف مهمانان منقوش قرار می گرفت . یک بار دیگر با دقت نظر داریوش و معماران او رو به رو می شویم .
به خاطر مرتفع تر بودن تالار اصلی ، دو پلکان عظیم مشابه ، از حیاط های شرقی و شمالی به ایوان های شمالی و شرقی بالا می روند . پلکان شرقی آپادانا که یکی از مهمترین بخش های تخت جمشید است ، نشان می دهد که بنای آپادانا تسجیل حکومت و نمایش یک رویداد استثنایی و تکرار نشدنی است . صف بندی در حجاری ها با هدفی مشخص انجام گرفته است : گارد سلطنتی ، نجبا و کارمندان یا در حقیقت نگهبانان ، سازمان دهندگان و مجریان اوامر حکومتی را نشان می دهند . در مرکز پلکان شاه و سازمان دربار و در پیش روی شاه نمایندگان خلق های مختلف تشکیل دهنده شاهنشاهی بزرگ هخامنشی کنده شده اند .
این پلکان ، که هرتسفلد آن را کشف کرد ، با ۸۱۱ نگاره انسان و بی شماری نقش دیگر ، به سبب خاک و آواری که بر آن انباشته شده بود ، خیلی سالم مانده است و امروز به کمک نگاره های آن می توان اطلاعات بسیار جالب توجهی از اوضاع سیاسی – اجتماعی و همچنین هنری ایران زمان هخامنشیان به دست آورد .
پلکان جبهه شمالی که پیش از خاک برداری های تخت جمشید بیرون از خاک بود ، آسیب فراوانی دیده است . هر پلکان دارای چهار ردیف پله قرینه است که هر ردیف آن از ۳۱ پله درست شده است . دو ردیف نزدیک ایوان ، که محاذی پایه برج ها ساخته شده اند به مهتابی بزرگی منتهی می شوند که جلو ایوان قرار دارد . دو ردیف دیگر ، در وسط جبهه خارجی ، رو به روی یکدیگر به طرف پاگرد مرکزی بالا می روند . تمام سطح نمای بیرونی پلکان ها و جان پناه ها پوشیده از نگاره هایی است که با تنوعی خوش آهنگ و در عین حال ساده ، عظمت زمان خود و همچنین آپادانا را به راحتی القا می کنند . جان پناه ها از کنگره های چهار پله ای درست شده اند که در میانشان فضایی مستطیل شکل قرار دارد .^[۱۳۱]
نگاره هایی که بدنه بزرگ پلکان آپادانا را تزیین می کنند در شمار شاهکارهای هنر ایرانی قرار دارند . بدون تردید در هیچ جای دنیا هیات های نمایندگی ۲۳ کشور در یک جا و به صورت پیکر کنده جاودانی نشده اند . نگاره ها بیان و اجرایی کاملاً تازه دارند و بیان آگاهانه یک برنامه سیاسی بزرگ اند . در دو طرف ۴ پلکان شرقی سربازان پارسی مسلح به نیزه و کمان و ترکشن صف کشیده اند . قد هر سرباز ۵۶ سانتیمتر است و روی هر پله یک سرباز ، روی هم رفته ۲۲۹ نفر، ایستاده اند .
جالب توجه است که جناح های پلکان ها ، با همه عظمت و نقش و نگاری که دارند ، فقط چند سانتیمتر با یکدیگر اختلاف دارند .
جهت حرکت تصاویر بر بدنه پلکان های شرقی و شمالی برعکس یکدیگراند . ظاهراً نخست پلکان شرقی در نقشه اصلی آپادانا پیش بینی نشده بود و بعدها داریوش تصمیم گرفته است که این پلکان پرنگاره و تشریفاتی را به آپادانا بیفزاید .
از ویژگی های نگاره های آپادانا آزادگی حاکم بر جو صحنه ها است . چنین می نماید که مرکزیت امپراتوری بزرگ ایران آگاهانه می خواسته است با القای آرامش ، زیردستان خود را بیاگاهاند که هم بر اوضاع مسلط است و هم مردم کشورهای تابع دلیلی برای هراسیدن از فرمانروای خود نمی یابند .
در اینجا هیات های نمایندگی با شادی و آزادی پیش می روند و نشانی از مغلوبیت و اجبار به چشم نمی خورد . نمایندگان در مقام مردان آزاد ، حتی اسلحه خود را همراه دارند . حتی شیر ماده ای که ایلامی ها هدیه آورده اند بیرون از قفس است و سرش را برگردانده و با نگرانی به بچه هایش نگاه می کند . شاید تکیه بر این نگرانی نیز به خاطر آفریدن « فضای گرم» و ایجاد و القاء صمیمیت صورت گرفته باشد .
پرداخت صحنه نگاره کاملاً نو است . نمایندگان ملت ها به صورت مهمان تصویر شده اند و آرایش مجلس حجاری حکایت از برنامه ای کاملاً سنجیده دارد . اشمیت با توجه به طرز ایستادن نجبای دربار هخامنشی ، که بعضی دست یکدیگر را گرفته اند و دست روی شانه نفر پهلوی خود گذاشته اند و یا به عقب برگشته اند و با نفر بعدی مشغول صحبت اند ، می نویسد همه چیز نشان از محیطی دوستانه و صمیمی دارد . ^[۱۳۲]
نگاره ها و نبشته های آرامگاه داریوش و آرامگاه منسوب به اردشیر سوم در کوه رحمت مشرف بر تخت جمشید در امر بازشناسی کمک موثری بوده اند . در این دو محل ، برخلاف نگاره هیات های نمایندگی در تخت جمشید که نبشته ای به همراه ندارند ، ملیت صاحب نگاره ها نیز در کنار نگاره آورده شده است . از ۲۳ هیات ، ۱۸ هیات بر روی نمای اصلی و ۵ هیات دیگر روی سراشیبی پلکان های جنوبی نقر شده اند . صف هیات های نمایندگی در پلکان شرقی آپادانا با مادها و ایلامی ها در ردیف بالا آغاز می شود که کوزه ای با چند جام ، دشنه ، بازوبند و لباس همراه آورده اند . راهنمای هر هیات ، یک در میان ، افسری پارسی یا مادی است و کوشش شده است تا همه نمایندگان با لباس و سلاح محلی خود و همچنین با هدیه هایی که همراه آورده اند به تصویر کشیده شوند . به این ترتیب هنوز هم بیننده می تواند در زمانی کوتاه ، با ویژگی ناچیزی از ۲۳ سرزمین عصر هخامنشیان آشنا شود و همین ویژگی بر غنا و اعتبار آپادانا می افزاید .
درخت سروی که هیات های نمایندگی را از یکدیگر جدا کرده ضمن القای نظم ، به کل مجلس حالتی آرام و بی دغدغه بخشیده است .
در هر یک از دو مثلثی که در دو طرف هر پلکان قرار دارد ، نگاره شیری است که به گاوی حمله کرده است که به گمانی نقشی نجومی است و به قولی پیروزی نیروی نیکی بر نیروی بدی .
نکته جالب توجه در حجاری های پلکان آپادانا ، با وجود تنوع مطلب و فراوانی نقش ، سادگی و بی پیرایگی و پرهیز از ریزه کاری های بدون پیام است . ویژگی ملموس پلکان آپادانا ، که از نظر بافت و حجاری الگوی دیگر بناهای تخت جمشید قرار گرفته ، به رقم بهره گیری از همه تجربه های هنری منطقه ، استقلال در عرضه مفاهیم و شیوه القا است . به عبارت دیگر با اینکه در همه زمینه های هنری از جهان باستان و به ویزه هنر آشور تقلید شده ، در همه زاده های هنری مهر مشخص هنر هخامنشی به وضوح به چشم می خورد .
نگاره های پلکان شمالی که به خاطر آزاد بودن به شدت آسیب دیده اند ، تقریباً همان نگاره های پلکان شرقی اند ، اما در نقطه مقابل پلکان شرقی ، مانند عکسی در آینه . در ادامه کار آپادانا در زمان خشایارشا در پلکان شمالی نوعی مسامحه به چشم می خورد ؛ به طوری که حتی در جاهایی برخی از نقش ها ناتمام رها شده اند . ظاهراً کار نخست در این جبهه ، با نگاره های مهم هیات های نمایندگی ، آغاز شده است و سپس نگاره یکنواخت افراد گارد به هنرمندانی نه چندان ماهر سپرده شده است .^[۱۳۳]
بخش اول :
۱-۴ شناخت اقوام هدیه آوردنده درحجاری ها :
هر مجلسی را درخت سروی و حاشیه ای از گل های یاس دوازده پر از مجلس پهلویی جدا کرده است و هر گروهی را یک پرده دار ( حاجب ) در لباس های مشهور به « پارسی » و یا «مادی » هدایت می کند . در گوشه غربی لوزی ، یعنی بر نمای دیوار پلکان غربی ، نقش شیر گاوشکن و درختان نخل تکرار شده است . در سمت راست این صحنه کتیبه ای از خشایارشا به زبان فارسی باستان به خط میخی و در سی سطر دیده می شود که مفادش با مضمون کتیبه های فارسی باستان و عیلامی و بابلی منقور بر دیوار پلکان رواق شرقی آپادانا که خواهیم آورد ، یکی است .
سان هدیه آوران منقوش بر جبهه این بخش از پلکان شمالی ، بیست و سه گروه نمایندگی را نشان می دهد که در سه ردیف ، یکی بالای دیگری ، تنظیم شده اند . البته ردیف بالایی گزند فراوان دیده است و مشخصات آن را از روی قرینه این رژه هدیه آوران ، که بر پلکان شرقی آپادانا حجاری شده ، بازسازی می توان کرد . این گروه ها همه از سمت چپ بدن و هر فرد به صورت نیم رخ ، نمایان شده است و بر پلکان شرقی ، همین افراد را از سمت راست و باز به حالت نیم رخ می بینیم ، بنابراین به طور کلی از هر فردی دو نقش ، که نمایانگر نمای چپ و نمای راست اوست داریم که با آنها می توانیم نقش کامل آن فرد را به صورت یک مجسمه در نظر آوریم .
غالباً همه کسانی را که در جامه مادی نقش شده اند ، مادی ، یعنی از قوم «ماد» می خوانند و آنهایی را که در جامه پارسی نقش شده اند پارسی ، یعنی از قوم « پارس» می شمارند . این عقیده ، با همه استقبالی که از آن شده پایه چندان درستی ندارد . لباس مادی ، جامه سواری و نظامی بوده و برای بیرون و کوهستان مناسب است و جامه پارسی ، جامه درباری و ویژه جای نرم و گرم و عدم تحرک زیاد است . در هنر هخامنشی افرادی را می شناسیم که از قوم پارسی بوده اند اما لباس شان مادی است و نقوش افراد دیگری را می شناسیم که غیر پارسی بوده اند اما جامه شان پارسی است . شاید بهتر باشد لباس پارسی را «جامه درباری» و لباس مادی را «جامه نظامی» بخوانیم .^[۱۳۴]
از این طراحی در سنگ تراشی نقوش یکی از جالبترین نتایج هنر باستانی به دست آمده چون هیکل های یک طرف یک جانب از لباس را نمایش می دهد در صورتی که هیکل های مقابل جانب دیگر را به نظر می رسانند و این یکی از سبک های منحصر به فرد ایرانی است که بعضی آن را نتیجه اعتقاد به دو عنصر نیکی و بدی می دانند .
دو پله دیگر نقوشی بر دیوار دارند که یک طرف حاملین هدایا را در سه ردیف نشان داده و طرف دیگر اعیان پارسی و مادی در دو ردیف به دنبال گاردهای جاویدان مخصوص تشریفات به بالا به سوی آپادانا می روند تا بر تجمع افراد نظارت کنند .
در بالای نقوش اعیان تصویر حاملین اشیاء تجملی شاهنشاه از قبیل حاملین چهار پایه و دو ارابه شاه که برای شرکت در جشن و استقرار به بالا حمل می شوند . بین این صحنه ها در انتهای دو پله صفحه ایست که نوشته ای از خشایارشا بر آن حک شده و در دو طرف آن گاردهای ایرانی و مادی یک در میان ایستاده اند .
در حالیکه اهورا مزدای بالداری که حافظ کلمات شاهنشاه است در بالای لوحه نقش شده و بر لوحه های سه گوش که در طرف صفحه های دو جانب و صفحه وسطی قرار دارند نقش شیری که در حال حمله به گاو است دیده می شود و این تصویر همانطور که در جای دیگر نیز ذکر شده معرف برنائی سال نو است که سال کهنه را بدر می کند .
در دیواره مدخل درگاه که در قسمت شمالی تالار بوده داریوش در حال ورود به تالار دیده می شود در حالی که حوله دار سلطنتی و مستخدم دیگری که بادبزن در یک دست و گل نیلوفر در دست دیگر دارد به دنبال او دیده می شوند . در تمام درگاه های دیگر این ساختمان مستخدمی که حوله در یک دست و عطردان در دست دیگر دارد منقوش شده و این خود دلیل برقراری جشن در تالار داریوش است احتمال می رود که قبل از مهمانی بزرگ شاهنشاه در تالار مرکزی عده ای از نجبا را به حضور می پذیرفته زیرا در نقوشی که بر پله های عظیم شمالی دیده می شود اعیان پارسی از یک طرف و اعیان مادی از طرف دیگر در حالی که هر یک گل نیلوفری در دست دارند به بالا می آیند . این گل را در مراسم جشن های شرق نزدیک قبل از شروع جشن به یکدیگر یا کسی که به حضورش پذیرفته می شده اند تعارف می کرده اند و خود از سنت های دیرین این مناطق بوده است .
در قسمت جنوبی پله ها مستخدمین با سینی های غذا دیده می شوند .