به طور خلاصه در اصطلاح حقوقی مال چیزی است که دارای منافع محلله عقلایی باشد، یعنی:
اولاً: حیازت آن میسر باشد و قابلیت اختصاص یافتن و تملک داشته باشد.
ثانیاً: در آن برای انسان منافع عقلایی متصور باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شرط اول را می‌توان قابلیت اختصاص یافتن به شخص یا ملت معین نامید و شرط دوم را می‌توان مفید بودن گفت. یعنی شیء وقتی می‌تواند مال باشد که هر چند فاقد ملکیت فعلی است، اما قابلیت تملک داشته باشد و از سوی دیگر بتواند نیازهای انسان را خواه مادی و خواه معنوی برآورده سازد.
اگر شیء بالقوه بتواند از انسان رفع حاجت مادی یا معنوی نماید، دارای ارزش بوده و مالیت دارد و عقلاء جامعه نیز آن را به اعتبار منفعت بالقوه‌اش مال می‌دانند. ^[۲۸]
از عناصر پیش گفته، مفید بودن را فقها در کتاب مکاسب محرمه در مبحث «ما لا ینتفع» یعنی چیزی که متضمن فایده‌ای برای انسان نیست بحث کرده‌اند و گفته‌اند که کسب و تحصیل درآمد از راه دادوستد چیزی که نفع ندارد و انسان نمی‌تواند نیازی از نیازهای خود را با آن برآورد، ممنوع و حرام است.
عنصر دوم نیز آن است که شیء قابلیت اختصاص یافتن داشته باشد و انسان بتواند آن را تحت اختیار خود در آورد. اشیایی وجود دارند که وجود آن‌ها برای انسان ضروری و حیاتی است و انسان بدون آن‌ها قادر به ادامه حیات خویش نیست، اما چون نمی‌تواند آن‌ها را در اختیار بگیرد و بر آن‌ها سلطه داشته باشد، مالیت ندارند.^[۲۹] به عبارت دیگر انسان به نیروی اراده توان تغییر در وضع مادی اشیاء را ندارد.
آنچه در قراردادها موضوع تعهد واقع می شود یا مورد انتقال قرار می گیرد، حقی است که شخص بر آنها دارد. از این رو، تنها قراردادهایی صحیح است که درباره اموالی باشد که به ملکیت اشخاص در آمده باشد.^[۳۰]
به طور مثال نور خورشید یا هوا از حیاتی‌ترین نیازهای بشر هستند، اما از آن جهت که اشخاص قادر نیستند که آن‌ها را در اختیار خود بگیرند و به خود اختصاص دهند، ارزش مالی ندارند. اما چنانچه اشخاصی تحت شرایطی بتوانند آن‌ها را در اختیار خود درآورند و آن‌ها را تحت سلطه خود قرار دهند، ارزش مالی پیدا خواهند کرد. کپسول ذخیره هوا در غواصی، پمپ‌ها و مخزن‌های باد که امروزه برای انواع و اقسام لاستیک‌ها به کار می‌رود، کپسول‌های اکسیژن هوای بیماران ریوی و تنفسی، همه حاکی از مشروط بودن مالیت بر قابل اختصاص بودن می‌باشد.
نهایتاً می توان گفت مالیت یک امر اعتباری است، یعنی هرگاه عقلا وصف مالیت را برای امری اعتبار کنند، آن چیز عنوان مالیت پیدا می‌کند. بنابراین همواره باید در این‌گونه امور اعتبار و نه حقیقت ملاک باشد.
گفتار دوم: مالیت در حقوق مدنی ایران
طبق ماده ۲۱۵ قانون مدنی، مورد معامله باید مالیت داشته باشد. ماده ۳۴۸ همان قانون اعلام می دارد بیع چیزی که مالیت و یا منفعت عقلایی ندارد باطل است. بعضی از نویسندگان بر این نظرند که مالیت داشتن و داشتن منفعت عقلایی مشروع دو شرط جداگانه است.^[۳۱] اما باید دانست ارزش اقتصادی کالا وابسته به منافع آن است و آنچه نیــازی را رفع نمی کند و سودی به بار نمـی آورد مال نیست. در جهان حقوق منفعتی اعتبار دارد که نه تنها در دید عرف و نزد خردمندان فایده به شمار رود، که قانون و اخلاق نیز آن را مباح بداند. در نتیجه باید دوگانگی شرایط ماده ۳۴۶ قانون مدنی را در مالیت داشتن خلاصه کرد. ^[۳۲]

1. 1. مالیت نوعی

ارزش اعم از اقتصادی یا غیر اقتصادی، نتیجه رغبتی است که اشخاص برای به دست آوردن چیزی در خود احساس می کنند. این رغبت را عوامل گوناگونی به وجود می آورد. ممکن است این عامل رفع نیازهایی طبیعی مانند رفع گرسنگی ؛ یا به علت یک امر عارضی همچون رفع بیماری ؛ یا امری عاطفی همانند خرید هدیه باشد. اما آنچه در نظر علم حقوق اهمیت دارد منشاء این رغبت نیست، تنها از آنجا که خواسته ها و نیازهای مردمی با هم اشتراک و شباهت دارد، قید عقلایی بودن در مالیت مطرح می شود. برای تمیز این قید در یک معامله، باید به سیره عقلا مراجعه کرد. بدین ترتیب دیدگاه اکثریت در مورد مالیت داشتن یا نداشتن یک مال مورد توجه قرار گرفته و به یک ضابطه نوعی دست می یابیم. این مساله یعنی اهتمام به دریافت نظر عرف برای مالیت، موجب شکل گیری مفهوم مالیت نوعی می شود. بر این اساس باید چیزی در بازار دارای ارزش باشد و بتوان در برابر انتقال آن پول دریافت کرد تا مالیت داشته باشد.

1. 1. مالیت شخصی

تحلیل فوق نادرست نیست، اما باید در نظر داشت که گاه رغبت و مسابقه در تملک را عامل شخصی به وجود می آورد. تحلیل فوق ناظر به مورد غالب است و نباید باعث این نتیجه شود که معامله چیزی که در نظر عرف و عموم ارزش ندارد، ولی رغبت شخص خاصی را به خود جلب کرده است باطل است. تعریف فوق را باید تعریفی خشک و سخت است و موارد بی شماری را می توان نام برد که مورد معامله در نظر اکثریت مردم بی ارزش یا کم ارزش است، اما برای فرد خاصی به دلایل شخصی که در عرصه حقوق بی اهمیت است، مورد توجه قرار گرفته است. مثال شایع در این خصوص عکس های قدیمی خانوادگی است.
ارزش و مالیت را باید مفهومی اعتباری و نسبی دانست و هر چیزی که برای معامله کننده نفع داشته باشد و او حاضر باشد در ازای آن مالی پرداخت کند دارای مالیت محسوب می شود و معامله آن صحیح است. همین اندازه که، رابطه دو طرف قرارداد بر پایه نیازی معقول و اخلاقی شکل گیرد، برای درستی معامله کافی است. نظر اخیر صراحتا مورد توجه برخی از علمای علم حقوق^[۳۳] قرار گرفته است.
گفتار سوم: مالیت اعضاء بدن انسان
با فراغت از بررسی اجمالی شرایط مالیت، هم اکنون باید ویژگی مذکور را در مورد معامله اعضاء بدن انسان مورد کنکاش قرار داد. همانگونه که در بخش اول ذکر شد، ضرورت انتقال اعضاء به دو علت اساسی بدیهی می نماید. اول محدود بودن منابع دهنده عضو، یعنی افراد زنده یا متوفیان ناشی از مرگ مغزی و دوم افزایش فزاینده تعداد بیماران و نیازمندان به عضو. این کمبود منابع و احساس نیاز شدید به انتقال عضو را می توان بزرگ ترین علت انتقال و معامله اعضاء بدن دانست. نجات جان دیگر هم نوعان، یقینا از تمامی منافعی که در معاملات روزمره وجود دارد، بالاتر و بدیهی تر است. نمی توان پذیرفت که انگیزه های مادی و منافع کوچکی که انسان ها دست مایه قراردادهای خود با یکدیگر قرار می دهند، به عنوان منفعتی عقلایی مورد پذیرش قرار گیرد، اما نجات جان انسان و به تبع آن برگرداندن آرامش خاطر به خانواده و بستگان فرد، منفعتی غیر عقلایی نامیده شود. این منفعت، را با هر دو معیار شخصی و نوعی می توان توجیه کرد. از یک سو، گسترش نیاز به انتقال اعضاء، اکثریت جامعه را با اهمیت و ضرورت آن آشنا نموده است و علاوه بر آنکه باعث شکل گیری نگاهی مثبت به این قضیه می شود، یک ضابطه و معیار نوعی مورد اتفاق را در موضوع پدید می آورد؛ هر چند ممکن است پذیرش این موضوع و حمایت اجتماع از آن، به علت ضعف های فرهنگی و اجتماعی هنوز یکپارچه نشده باشد. از سوی دیگر و با معیار شخصی، توجیه منفعت معامله و مالیت مورد معامله به مراتب سهل تر است. چنانچه بیان شود اکثریت جامعه تمایلی برای پذیرفتن مالیت اعضاء ندارد و به عبارت دیگر مالیت اعضاء با معیارهای متعارف و نوعی مورد پذیرش قرار نگیرد، بر اساس نتیجه حاصله در بحث، مالیت آن را به علت رضایت طرفین قرارداد و نیازهای مادی و معنوی که از ایشان رفع می کند، می توان پذیرفت.
در خصوص قابلیت حیازت و تملک نیز بزرگترین شاهد پیوند های مکرر اعضاء بدن از افراد زنده و مرده است. با پیوند عضو از فردی به فرد دیگر عملا عضو در اختیار و تحت سلطه گیرنده قرار می گیرد و گویی یکی از اعضاء بدن او، تحت تملک او در خواهد آمد. وجود ضوابط پزشکی خاص در انطباق شرایط بالینی میان گیرنده و دهنده عضو نیز احتمال دفع عضو یا به عبارت دیگر عدم تحقق مالکیت را بسیار کاهش داده و عملا منتفی می سازد.
دیدگاه مخالفی نیز در این باره وجود دارد که بر اساس آن، هر چند مالیت اعضاء بدن بر اساس دو شرط پیش گفته پذیرفته شده است، اما بیان شده است کرامت انسان و عظمت ‌شأن و منزلت او، فراتر از آن است که به اعضای او عنوان مال اطلاق شود و خرید و فروش اعضای آن را با خرید و فروش سایر اموال مادی مقایسه شود. ^[۳۴]
بر این مبنا گفته شده است حتی اگر به وجدان عمومی جامعه مراجعه کنیم می‌بینیم که جامعه از این که بر اعضاء بدن عنوان مال، حمل نماید، کراهت دارد و چنانچه راجع به اصطلاحات رایج در این خصوص صحبت کنیم با کلماتی مانند: اهدای عضو، پاداش، نیکوکاری، احسان، گذشت، ایثار و … مواجه می‌شویم، که این اصطلاحات در بازار تجارت ناشناخته هستند و در آنجا صحبت از سود، خسران، غبن، فریب و… است. حتی در مواردی که جامعه در مورد خرید و فروش اعضاء بدن صحبت می‌کند، اطلاق این کلمه بیشتر همراه با ترحم یا سرزنش فرد دهنده عضو است، که اتفاق می‌افتد. در اینجا جامعه به خاطر ترحم شدید و از سر احساس همدردی با دهنده عضو بر آن اطلاق مال و فروش می‌کند.^[۳۵]
در پاسخ باید گفت:
اولا: استدلال فوق بر مبنای در نظر گرفتن ضابطه نوعی بیان شده است. این در حالیست که بیان شد در مقام به رسمیت شناختن مالیت اعضاء بدن می توان ضابطه شخصی را نیز ملاک قرار داد.
ثانیا برای رد مالیت مورد معامله باید یکی از دو شرط منفعت عقلایی و قابلیت تملک و حیازت را انکار کرد، در حالی که در این دیدگاه هر دو شرط، موجود فرض شده است و تنها به علت مخالفت موضوع با کرامت انسانی مالیت اعضاء بدن زیر سوال رفته است. باید توجه داشت حتی پذیرش مخالفت اینکه این دست از معاملات با کرامت انسانی در تضاد است، نمی تواند اصل مالیت مورد معامله را نفی کند و باید معامله را علیرغم داشتن مالیت، به علت مخالفت با نظم عمومی یا اخلاق حسنه نادرست دانست. مع الوصف، بحث حاضر را به جهت اهمیت موضوع و روشن شدن زوایای دیگر آن در بخش فقهی تحقیق نیز، دنبال خواهیم کرد.
مبحث دوم: مشروع، معین و قابل تسلیم بودن مورد معامله
واکاوی سایر شرایط لازم در صحت معاملات، یعنی مشروع بودن مورد معامله، معین بودن و قابل تسلیم بودن آن، دست مایه مبحث حاضر می باشد. تلاش شده است در ابتدا جوانب هر یک از این موضوعات تبیین شده و در ادامه نقش آنها در قراردادهای راجع به اعضاء بدن مشخص گردد.
گفتار اول: مشروع بودن مورد معامله
طبق ماده ۲۱۵ قانون مدنی مورد معامله باید دارای منفعت مشروع باشد. در مورد واژه «مشروع» و یا «نامشروع» دو نظر عمده وجود دارد. بر طبق نظر اول «مشروعیت» یا «نامشروعیت» منحصر به متون قانونی نیست و منابع خارج از قانون مثل اخلاق، نظم عمومی، اصول طبیعی و حقوقی و همین طور عقاید دینی و تعلیمات مذهبی می‌توانند مبنای مشروعیت قرار گیرند. چیزی که ناصواب، فاسد یا موجب فساد است، نامشروع است؛ اعم از این که در متون قانون بدان تصریح شده یا نشده باشد و نصوص قانونی در این مورد فقط طریقیت دارند.
طبق این نظر در حقوق داخلی و خارجی مبانی خارج از قانون مثل عرف، اخلاق، روح و مفاد قوانین و اصول طبیعی را نیز شامل می‌شود و در حقوق کنونی ایران شامل ضروریات، استلزامات و مسلمات فقهی و مذهبی می‌باشد و مراد از نامشروعیت عمل، مخالفت آن با الزامات و استلزامات فقهی و معتقدات مذهبی هست.^[۳۶]
در تبیین ارتباط نامشروعیت و نظم عمومی نیز گفته شده است: ارتباط نامشروعیت و نظم عمومی امری بدیهی است، زیرا معلوم است که هر امر نامشروعی بر خلاف انتظام موجود در جامعه و موجب اختلال نظام اجتماعی یا اقتصادی یا اخلاقی یا حقوقی خواهد شد. النهایه هر معامله که به هر جهتی از جهات باطل باشد، مخالف نظم عمومی است، خواه بطلان معامله به لحاظ مغایرت با نصوص قانونی باشد یا آنکه حکم بطلان به علت مخالفت با اصول حقوقی یا روح و مفهوم قانون یا اخلاق حسنه و شرع حاصل شود. ^[۳۷]
۲- بر اساس نظر دوم ، قدر متیقن در مورد منافع مشروع، منافعی است که قانون آنرا منع نکرده و در مورد منافع نامشروع، منافعی است که قانون آن را منع کرده است. بر مبنای این دیدگاه، باید با توجه به مفاد اصل حاکمیت اراده، دایره آزادی قراردادی و آزادی اراده ها را تنها در مواردی که صراحتی قانونی وجود دارد، محدود و استثنا کرد. نامشروع بودن امری است خلاف اصل آزادی قرادادها (اصاله الاباحه)، که نیاز به دلیل دارد.^[۳۸] از این رو وسیع کردن گستره مصادیق نامشروع به همه منابع خارج از قانون مثل اخلاق، نظم عمومی، اصول طبیعی و حقوقی و همین طور عقاید دینی و تعلیمات مذهبی، عملا با اصل حاکمیت اراده منافات دارد و می تواند غرض قانونگذار را از وضع اصل حاکمیت اراده منتفی سازد.
در مقام برگزیدن یکی از دو دیدگاه فوق، که هر کدام برای اثبات نظر خویش جانب اعتدال را رها ساخته اند، باید گفت که با توجه به مفاد اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی و با عنایت به اینکه تفسیر قانون باید هماهنگ با قانون اساسی و مقررات شرعی باشد، می توان گفت منظور از کلمه مشروع که در مواد مختلف قانون مدنی به کار رفته است امری فراتر از کلمه قانونی^[۳۹] است. امور مشروع، موافق با قواعد آمره، اعم از قوانین موضوعه و مقررات شرعی است و نامشروع چیزی است که بر خلاف قواعد آمره ی ناشی از قانون یا شرع باشد. ^[۴۰]
در این رابطه حقوقدانان تلاش نموده اند تا با احصاء موارد نامشروع بودن معامله، عملا از گسترده شدن مفهوم نامشروع در مورد معامله جلوگیری کنند. احصاء مواردی همچون حیات و سلامت شخص، مشاغل عمومی، اموال و مشترکات عمومی، اموال در انحصار دولت از جمله تلاش در این جهت است.
حال چنانچه بر اساس نظر مختار، بخواهیم مشروع بودن مورد معامله را در خصوص معاملات اعضاء بدن بررسی کنیم، باید موضوع را در دو قلمرو مقررات شرعیه و قوانین موضوعه جستجو کنیم. عرصه اول یعنی مقررات شرعیه را به تفصیل در بخش دوم مورد بررسی قرار خواهیم داد، اما در چارچوب قوانین موضوعه هیچ منع صریحی بر اینگونه معاملات نیست. بدین معنا، نه در عرصه قوانین عام و خاص و نه آیین نامه های اجرایی قوانین فوق، نمی توان دلیل صریح و بینی مبنی بر حرمت قرارداد های راجع به اعضاء بدن یافت. وجود کلیاتی مبنی بر جرم انگاری تعرض به جان یا سلامت افراد که در برخی مواد قانون مجازات اسلامی ذکر شده است، چنانچه در کنار ضرورت انجام این معامله و به همراه حفظ سلامت فرد مورد توجه قرار گیرد، منتفی خواهد بود؛ چرا که در حقیقت آنچه واقع می شود نوعی عمل پزشکی است که طرفین با رضایت خود به آن تن می دهند و علی القاعده پزشک نیز عمل پیوند عضو را با رعایت اصول پزشکی و توام با حفظ جان و سلامت هر دو طرف یعنی دهنده و گیرنده عضو، انجام خواهد داد. همین موضوع نیز در بند دو ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی در خصوص اعمال جراحی پزشکان مورد تصریح قرار گرفته است.
گفتار دوم: معین و قابل تسلیم بودن
بر اساس بند ۳ ماده ۱۹۰ قانون مدنی موضوع معامله باید معین باشد و گرنه معامله باطل است. کلمه معین در این ماده به معنی مشخص است که هم شامل معین به معنی خاص، یعنی غیر مردد بین دو یا چند چیز و هم در بر گیرنده مفهوم معلوم، یعنی مشخص و نامبهم از لحاظ جنس و وصف و مقدار است. از آنجا که قراردادهای راجع به اعضاء بدن از شمول معاملات کلی خارج است و در زمره معاملات عین معین می باشد، از پرداختن به بحث معلوم بودن که مختص عین کلی و شروط آن، همچون وصف ، مقدار و جنس است، پرهیز می کنیم و تنها به شکل اجمالی به مفهوم معین و قابل تسلیم بودن خواهیم پرداخت.
معامله ای که موضوع آن مبهم باشد در اصطلاح فقها معامله غرری نامیده می شود و باطل است. ماده ۲۱۶ قانون مدنی نیز با اشاره به همین امر بیان می دارد که مورد معامله باید مبهم نباشد، مگر در مواردی که علم اجمالی به آن کافی است. در تعیین ضابطه علم اجمالی گفته شده است که در عقود مبتنی بر تسامح و ارفاق، علم اجمالی کفایت می کند.^[۴۱] اما نهی شرع از غرری بودن و تاکید قانونگذار بر مبهم نبودن مورد معامله باعث رد این ضابطه می شود. به نظر می رسد بهترین ضابطه ای که در زمینه علم اجمالی می توان پذیرفت ضابطه عرفی است. ^[۴۲] در واقع مواد قانونی مربوط به علم اجمالی مبتنی بر عرف است و در مواردی هم که نص قانونی وجود ندارد، برای تشخیص اینکه آیا علم اجمالی کفایت می کند یا نه باید به عرف رجوع کرد. این ضابطه با نهی شارع از غرر نیز سازگاری دارد، چرا که مبنای غرر، جهل و خطر است؛ یعنی هر جا که به علت جهل به یکی از ارکان عقد، معامله عرفا خطرناک محسوب شود، به گونه ای که عرف از آن اجتناب کند، فقها آن را باطل می دانند.
شرط دیگری که در خصوص مورد معامله باید به اختصار مورد بررسی قرار گیرد، مقدور بودن تسلیم مورد معامله است. بر اساس ماده ۳۴۸ قانون مدنی فروشنده باید قادر به تسلیم مبیع باشد و گرنه معامله باطل است. این قدرت بر تسلیم در زمان و موعد مقرر شرط صحت معامله است. علاوه بر این مقدور بودن، یک امر نسبی است و نمی توان آن را مطلق دانست، چرا که بسیاری از اموری که توسط فرد قابل انجام نیست، توسط دیگران قابل انجام می باشد. از این رو بطلان معامله نیز بر اساس قدرت فرد نسبت به تسلیم مورد معامله یا انجام تعهد، نسبی خواهد بود.^[۴۳]
به عبارت دیگر نامقدور بودن تسلیم مورد معامله یا انجام تعهد برای اینکه بتواند باعث بطلان قرارداد شود، بایستی ناشی از طبیعت مورد معامله باشد و نه وضع ویژه متعهد. پس چنانچه شخص ملتزم به امری شود که در دید عرف ممکن و مقدور است، تعهد درست است، هر چند که انجام آن برای شخص متعهد ممکن نباشد. به طریق اولی، چنانچه انجام تعهد با تسلیم مورد معامله به وسیله شخص متعهد ممکن نیست ولی به هزینه او قابل انجام است، باید آن معامله را صحیح دانست.
شرط اول در معاملات اعضاء بدن انسان غالبا مورد اهتمام طرفین قرار می گیرد. علت امر آن است که طرفین راسا اقدام به انتقال اعضاء نمی نمایند و مراتب مذکور تحت نظارت پزشک و مراکز درمانی خاص، انجام می شود. مقدمات این انتقال، یعنی وضعیت عضو فرد انتقال دهنده و شرایط بالینی فرد انتقال گیرنده، پیش از عمل به دقت مورد توجه کادر پزشکی قرار می گیرد. این موارد باعث می شود چنانچه معامله ای معوض یا غیر معوض در خصوص انتقال عضو اتفاق افتد، مورد معامله آشکارا مشخص و معین باشد. ^[۴۴]
در خصوص وجود شرط اخیر، یعنی مقدور بودن مورد معامله در پیمان های انتقال عضو بدن انسان، دو نکته حایز اهمیت است:
اول اینکه اجازه انتقال یا اهداء عضو بدون بررسی های پزشکی قبلی و امکان سنجی آن رخ نمی دهد و در حقیقت این شرط، یعنی مقدور بودن انتقال، توسط گروه پزشکی بررسی و نظارت می شود. مراحل انتخاب گیرنده و دهنده عضو، انجام آزمایشات و مقدمات جراحی ، انتخاب تکنیک جراحی و میزان ریسک عمل ، پیش از عمل بررسی شده و پس از آن نسبت به انجام یا عدم انجام آن تصمیم گیری می شود. ^[۴۵]
ثانیا امر مقدور بودن در بحث انتقال اعضاء، موضوعی نیست که در اختیار طرفین عقد باشد. به عبارت دیگر قدرت فرد انتقال دهنده بر تسلیم یا قدرت انتقال گیرنده بر تسلم، موضوعیت نداشته و عملا امر به هزینه طرفین و توسط فرد ثالث، یعنی پزشک، انجام می شود. از این رو، ضابطه مقدور بودن در قراردادهای انتقال عضو، توانایی انتقال عضو به شکل مباشرتا نبوده و تمکن مالی فرد برای استفاده از خدمات تخصصی پزشکی است که بایستی مورد توجه قرار گیرد.
مبحث سوم: مشروعیت جهت معامله اعضاء بدن
هر چند انگیزه متعاقدین در عقود، می تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد، اما تلاش عرصه های حقوق و اخلاق برای سامان دادن به این امر، موجب شکل گیری مفهوم مشروعیت جهت در معاملات باشد. کوشش خواهیم نمود ضمن روشن ساختن زوایای مفهوم این شرط در قراردادها، نقش آن را در پیمان هایی که برای انتقال اعضاء شکل می گیرد، مورد بررسی قرار دهیم.
گفتار اول: مفهوم جهت
جهت معامله که داعی یا انگیزه نیز نامیده می‌شود، عبارت است از هدف غیر مستقیمی که معامله کننده از تشکیل عقد، در سر می‌پروراند. مانند آن که شخصی اتومبیل خود را می‌فروشد برای آن که از پول آن خانه‌ای خریداری کند. خرید خانه در این مثال، جهت معامله اتومبیل محسوب می‌شود. بر عکس علت معامله، عبارت است از هدف مستقیمی که شخصی از تشکیل معامله انتظار دارد، مانند به دست آوردن ثمن معامله در فروش اتومبیل.
حقوقدانان ایران بحث «جهت معامله» را در ارتباط با مواد ۲۱۷ و ۱۹۰ قانون مدنی مطرح ساخته‌اند. ماده ۱۹۰ یکی از شرایط اصلی برای صحت معامله را «مشروعیت جهت معامله» ذکر کرده است و ماده ۲۱۷ قانون مدنی مقرر می‌دارد: «در معامله لازم نیست که جهت آن تصریح شود ولی اگر تصریح شده باشد باید مشروع باشد و الا معامله باطل است».
در تفسیر این مواد بین حقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد. برخی از حقوقدانان معتقدند تدوین ماده ۱۹۰ و ۲۱۷ قانون مدنی ایران با توجه به حقوق فرانسه^[۴۶] و مبانی فقهی بوده است. یعنی نویسندگان قانون مدنی ایران در ماده ۲۱۷ واژه «جهت» را به جای واژه «علت» با «Cause» مذکور در ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی فرانسه مورد توجه قرار داده‌اند و بر خلاف قانون مدنی فرانسه، که جهت به تعهد نسبت داده شده در قانون مدنی ایران جهت به معامله نسبت داده شده است. بنابراین در ماده ۲۱۷ قانون مدنی ما، قانون‌گذاران «جهت معامله» را مطرح ساخته‌اند. برخی دیگر معتقدند نظریه جهت نامشروع هم در حقوق فرانسه و هم در حقوق اسلام و ایران به صراحت قبول شده است و اصل فکر در هر سه حقوق یکی است اما در فروع و راه حل‌ها اختلاف وجود دارد.^[۴۷]
اما گروهی دیگر از حقوقدانان «مشروعیت جهت معامله» را به عنوان یک از شرایط صحت دارای اشکال می‌دانند و معتقدند جهت معامله هیچگونه ارتباطی با ارکان متشکله معامله ندارد، زیرا جهت معامله از دو مرحله تشکیل شده است: اول تصور داعی یعنی تصور موضوع معامله و دوم ایجاد داعی در خارج، که این امر به وسیله اراده جداگانه است که این دو هیچگونه ارتباطی با ارکان متشکله عقد ندارد.
در استدلال به این امر گفته شده است چنانچه از ماده ۲۱۷ قانون مدنی معلوم می‌شود هیچیک از تصور داعی و ایجاد داعی به خودی خود موجب بطلان معامله نیست، بلکه تصریح به داعی غیر مشروع موجب آن می‌باشد. اکنون باید سؤال کرد، چرا باید تصریح به داعی غیر مشروع باعث بطلان گردد؟ چگونه است در امری که علم طرف معامله به آن و همچنین شرط قرار دادن آن در ضمن عقد ،که شدیدتر از تصریح است، موجب بطلان نمی‌گردد، بیان ساده‌اش می تواند موجب بطلان عقد شود؟
در جواب به این اشکال گفته شده است؛ درست است که یکی از شیوه‌های متداول درباره جهت نامشروع این است که به صورت شرط ضمن عقد درآید و در زمره الزام‌های دو طرف قرار گیرد، ولی اصولاً «شرط» به طور معمول برای دو طرف جنبه فرعی و تبعی دارد و قید تراضی به شمار نمی‌آید، به همین جهت هم قانون مدنی نظری را پذیرفته است که به موجب آن فساد شرط، معامله اصلی را باطل نمی‌کند. (بند ۳ ماده ۲۳۲)

۳-۷-۵- حفظ موقعیت اجتماعی ۷۱
۳-۷-۶- انگیزه های مالی و اقتصادی ۷۳
۳-۷-۷-آزادی فردی ۷۴
۳-۷-۸- ایمان قلبی ۷۴
۳-۷-۹- فشار و اجبار و تهدید ۷۵
۳-۸- اهل ذمه در زمان خلفای راشدین ۷۵
۳-۹- اسرائیلیات و زمینه های نفوذ آن به فرهنگ اسلامی ۸۲
۳-۹-۱–مشهورترین مبلغان اندیشه های اسرائیلی ۸۸
فصل چهارم: روابط فرهنگی مسلمانان و اهل ذمه در دوره امویان
۴-۱- امویان و استقرار آنها در شام ۹۱
عنوان صفحه
۴-۲- تعاملات فرهنگی مسلمانان و مسیحیان ۹۶
۴-۲-۱- نیاز امویان به مهارتهای مسیحیان ۹۸
۴-۳- برداشت مسلمانان و مسیحیان از یکدیگر دردوره اموی ۱۰۰
۴-۴-مناظرات میان مسلمانان و مسیحیان ۱۰۲
۴-۵- شکستن تصاویر ۱۰۴
۴-۶- نقش ائمه (ع) در پاسخگویی به شبهات مسیحیان ۱۰۵
۴-۷- تأثیرپذیری متکلمان مسلمان از مسیحیان ۱۰۷
۴-۸- جایگاه علم در عصر اموی ۱۰۹
۴-۹- نقش مسیحیان در انتقال علوم به مسلمانان ۱۱۰
۴-۹-۱- مراکز علمی سریانی ۱۱۱
۴-۹-۲- انتقال مرکز علمی اسکندریه به شام ۱۱۲
۴-۱۰- شام، مرکز علمی مسلمانان و مسیحیان ۱۱۳
۴-۱۱- نقش شاعران مسیحی در دربار اموی ۱۱۴
۴-۱۲- تأثیرپذیری هنر مسلمانان از مسیحیان ۱۱۷
۴-۱۲-۱- نقش مسیحیان در معماری مساجد ۱۱۷
۴-۱۲-۲- نقش مسیحیان در معماری قصرها ۱۲۰
۴-۱۳-هم­گرایی مسلمانان و مسیحیان در دوره امویان ۱۲۱
۴-۱۳-۱-ازدواج ۱۲۱
۴-۱۳-۲-جشن ها ۱۲۲
۴-۱۳-۳-زیارتگاه ۱۲۳
۴-۱۳-۴-لباس ۱۲۳
۴-۱۳-۵-دیر ها ۱۲۴
۴-۱۴- زرتشتیان ۱۲۶
عنوان صفحه
۴-۱۵- سیاست دینی امویان در ارتباط با زرتشتیان ۱۲۸
۴-۱۵-۱- مدارا و تساهل امویان با زرتشتیان ۱۲۸
۴-۱۵-۲- سخت گیری و امویان در رابطه با زرتشتیان ۱۳۰
نتیجه‌گیری ۱۳۳
منابع و مآخذ ۱۳۷
چکیده و صفحه عنوان به انگلیسی
فصل اول
مقدمه
۱-۱- کلیات
در جامعه اسلامی غیر مسلمانان می­توانستند با شرایط خاص به تابعیت آن درآیند. این نوع تابعیت که با قرارداد دوجانبه انجام می­گرفت در اصطلاح فقه اسلامی«ذمه» نامیده می­ شود و به کسانی که این قراردارد را با مسلمین منعقد می­نمودند«ذمی»می­گفتند. دراین معاهده یهودیان، مسیحیان، مجوسان می­توانستند شرکت نمایند و به عنوان متحدان هم پیمان ذمی در سراسر قلمرو حکومت اسلامی از آزادی، امنیت و حقوقی که بر طبق قرارداد ذمه اختیار و امضا نموده بودند برخوردار گردند(ناظمیان فرد،۱۳۸۰: ۴۵).
مقصود اصلی از تشریح این پیمان، ایجاد محیطی امن و برقراری هم زیستی مسالمت آمیز میان فرقه­های مختلف مذهبی در داخل حکومت اسلامی بود. بر این اساس اقامت افراد غیر مسلمان در جامعه اسلامی منوط به شرکت در عقد قرارداد ذمه بود که پس از امضا قرارداد مزبور جزئی از جامعه بزرگ اسلامی به حساب می­آمدند(همانجا).
اسلام در مواجهه با ادیان و عقاید گذشته، آیین سه پیامبر بزرگ الهی(موسی، عیسی و زرتشت) را با همه تحریفاتی که در آن­ها ایجاد شده است به خود نزدیکتر دید. به همین جهت آن­ها را به رسمیت شناخت وحاضر به همزیستی با پیروان آن­ها تحت عنوان اهل ذمه شده است و پیروان خویش را به رعایت حقوق و احترام آنان فرمان داده است. مسلمانان در طول تاریخ، هر جا زمام امور را در دست داشتند حقوق اقلیت های مزبور را رعایت می­کردند. پیامبر اسلام(ص) بزرگترین قدم را برای اصلاح جامعه برداشته و با تعلیمات عالیه و استوار، آزادی عقیده ملت­های یگانه پرست را اعلام فرمود. هیچ قانون­گذاری به اندازه پیشوای اسلام برای ملت­های غیر مسلمان این اندازه حقوق و تسهیلات قائل نشده است؛ نظیر این تسهیلات و آزادی در هیچ یک از ممالک متمدن آن دوره دیده نشده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اسلام ملل غیر مسلمان را به دو گروه تقسیم نموده: ۱-کفار، ۲-اهل کتاب(اهل ذمه). اهل ذمه کسانی بودند یا باید اسلام را قبول کنند و یا جزیه دهند؛ ولی حکم جزیه فقط شامل مردان اهل ذمه بود میزان جزیه در کتب فقهی نسبت به توانگران ۴۸ درهم، طبقه متوسط ۲۴ درهم و نسبت به فقیران ۱۲ درهم تعیین شده است. اهل ذمه با دادن جزیه جان و مال خود را بیمه می­کردند و از پرداخت سایر عوارض معاف می­شدند و در مقابل از امتیازات زیادی برخوردار می­شدند. اهل ذمه در تمام کشور های اسلامی آزاد می­زیستند و معابد آن­ها همه جا دایر بود و هر کس موافق آئین خود مراسم مذهبی را انجام می­داد و کلیه حقوق اجتماعی آن­ها از طرف زمامداران اسلامی محترم شمرده می­شد حتی در دعاوی مربوط به ارث، نکاح، طلاق و… طبق احکام ذمه، رسیدگی می­گردید و یا به فقه­های خودشان ارجاع می­گردید.
اهل ذمه که در حمایت اسلام بودند آزاد و مستقل بودند. در برابر این همه امتیازات اهل ذمه ملزم بودندکه: ۱-رعایت قانون اسلام را بکنند، ۲-پرهیز از شکستن هنجارها و بی اعتنایی به ارزش­های اسلامی در ملأ عام، ۳-اجتناب از احداث معابدی همچون کلیسا، صومعه، کنشت و آتشکده، ۴- خودداری از تبلیغ باور­ها و ارزش­های خود، ۵- برای کفار که با مسلمانان در جنگ بودند جاسوسی نکنند(خاکرند، ۱۳۹۰: ۱۶۴).
البته رفتار مسلمین نسبت به اهل ذمه همیشه چنین نبوده است. در زمان امویان نسبت به اهل ذمه سخت گیر بودند علاوه بر خراج مالیات­های دیگری بر آن­ها تحمیل می­نمودند. برای بالا بردن سطح درآمد بر تحمیل خود روز به روز می افزودند(اجتهادی،۱۳۶۳: ۱۹۰).
بنی امیه برای جمع آوری پول به اطلاعات و معلومات آنان متوسل بودند؛ چون حکومتشان بر پایه پول استوار بود و از وجودشان استفاده می­کردند. چرا که اهل ذمه بهتر از مسلمانان خواندن، نوشتن و حساب می­دانستند به کارمندان و خواص یهودی و مسیحی خود که به وجود آن­ها نیاز داشتند پیشنهاد می­دادند که مسلمان شوند غالبا رد می­کردند ولی باز هم با آن­ها مدارا می­کردند ولی اگر به آن­ها نیاز نداشتند آن­ها را سخت کیفر می­دادند(زیدان،۱۳۳۳: ۴ /۱۳۷).
۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق
اهل ذمه در دوران اموی مناصبی به عهده داشتند. روابط ذمیان در این زمان با عمال و حکام اموی هم در زمینه سیاسی و هم در زمینه فرهنگی تأثیرات مهمی در نحوه اداره حکومت و مسائل جامعه اسلامی داشته است. از آن­جا که اهل ذمه در دوران اسلامی یکی از اقشار اجتماعی مهم جامعه بودند، بررسی روابط آنان با حکومت اموی حائز اهمیت است.

در واقع در صورتی که ساختار حاکم بر سیستم آموزشی که یکی از عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی می­باشد از نوع ساختار باز یا منعطف باشد، چنین ساختاری شرایط و بستر دانشگاه را به صورتی تغییر خواهد داد که پذیرای نوآوری باشد. بنابراین در دانشگاهی که نوآور است مقوله دانش اعضای هیأت علمی آن نیز با شرایط منطبق شده و به سمت نوآوری حرکت خواهد کرد. در واقع ساختار باز و پذیرای نوآوری به اعضای هیأت علمی اجازه خواهد داد که دانش خود را در مورد تدریس بسط داده و متکی به سطح معینی از محتوا نباشند و همچنین در زمینه دانش تربیتی باید اشاره کرد که ساختار منعطف، به اعضای هیأت علمی اجازه می­دهد که از روش­های نوین و گوناگون و تکنیک­های متناسب با شرایط تغییر استفاده کنند، طرح­های درسی نوین ارائه دهند و به ارائه تئوری­های جدید در زمینه یادگیری پرداخته و چگونگی تحقق آن را در کلاس درس مد نظر قرار دهند. در واقع ساختار منعطف این اجازه را در نظام آموزشی صادر می­ کند که مدرسان بتوانند از فناوری­های متنوع و جدید متناسب با تغییرات استفاده کنند. عصر کنونی به عنوان عصر اطلاعات و دانایی نام گرفته است. در این عصر، فناوری اطلاعات به عنوان یک راهبرد و طرز تفکر جدید، تمام ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است و سازمان­ها نیز از مفاهیم و نهادهایی هستند که به طور شدیدی تحت تاثیر فناوری اطلاعات قرار گرفته­اند، به گونه ­ای که تصور سازمان امروزی بدون فناوری اطلاعات و کاربردی آن غیر ممکن به نظر می­رسد. پاسخگویی به نیازها و انتظارهای موجود و آینده جامعه در زمینه فناوری اطلاعات شرایطی را فراهم کرده است که سازمان­ها برای ادامه حیات خود به ناچار باید به فناری اطلاعات روی آورده و از آن به منظور ارتقای بهره­وری سازمانی استفاده کنند. بنابراین شناسایی عوامل موثر بر کاربری فناوری اطلاعات برای انتخاب مسیر و فرایند مناسب جهت به­ کارگیری و توسعه فناوری اطلاعات امری ضروری است. در این راستا عوامل مدیریتی و ساختاری تاثیرگذار بر کاربری و نفوذ فناوری اطلاعات از اهمیت ویژه­ای برخوردارند و شناسایی این عوامل می ­تواند فرایند توسعه فناوری اطلاعات در سازمان را سرعت ببخشد و به­ کارگیری فناوری اطلاعات در سازمان­های دولتی گسترش دهد (فانی و مصلح، ۱۳۸۵).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از طرفی سازمان­ها با به کارگیری استراتژی­ های مدیریت دانش امکان نوآوری در فرایندها، فعالیت­ها، محصولات و خدمات خویش را فراهم کرده ­اند و در نتیجه موقعیت رقابتی خویش را بهبود می­بخشند. در واقع امروزه سازمان­ها باید بتوانند دانش مورد نیاز برای نوآوری در محصولات خود و بهبود فرایندهایشان را کسب کنند، میان کارکنانشان نشر دهند، و در تمامی فعالیت­های روزانه خود بکارگیرند. تنها از این طریق است که می­توانند به الزامات محیط رقابتی و نیازهای به شدت متغیر مشتریان (ذینفعان درونی و بیرونی) پاسخ گویند. شناخت عوامل اثرگذار بر مدیریت دانش سازمانی از جمله اقدامات اولیه در بکارگیری اثربخش سرمایه ­های فکری سازمان است (الوانی و همکاران، ۱۳۸۶). اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان باید به این نکته توجه کنند که در صورت وجود ساختار منعطف در دانشگاه، این امکان برای اساتید فراهم می­ شود که از دانش به نحو گسترده­تری بهره گرفته و با این اقدام زمینه توسعه هر چه بیشتر دانش را فراهم کنند. با پیشرفت روز افزون دانش و فناوری وجریان گسترده اطلاعات، امروزه‌جامعه‌ما نیازمند آموزش‌مهارتهایی‌است‌که با کمک آن بتواند همگام با توسعه علم و فناوری به پیش برود.. هدف‌باید پرورش‌انسانهایی‌باشد که‌بتوانند با مغزی‌خلاق‌با مشکلات‌روبرو شده‌و به‌حل‌آنها بپردازند. به‌گونه ای‌که‌انسانها بتوانند به خوبی‌با یکدیگر ارتباط‌برقرار کرده‌و با بهره‌گیری‌از دانش جمعی‌و تولید افکار نو مشکلات‌را از میان‌بردارند. امروزه‌مردم‌ما نیازمند آموزش‌‌خلاقیت هستندکه با خلق‌افکار نو به‌سوی‌یک‌جامعه‌سعادتمند قدم‌بردارند (محمدی، ۱۳۸۴).
با وجود ساختار تواناساز، ذینفعان ریسک­پذیر، ارتباطات گسترده با محیط خارجی و قوانین و مقررات تا حدودی منعطف می­توان دانشگاه فرهنگیان شیراز را به دانشگاهی نوآور تبدیل کرد. در واقع مفهوم ساختار در بین چهار عامل نوآوری دانشگاهی، مفهومی گسترده است و به نظر می­رسد که با ایجاد ساختار تواناساز در دانشگاه فرهنگیان سه عامل دیگر نیز متناسب با ساختار تغییر یابند و منعطف شوند. در تبین چنین یافته ای باید بیان کرد که برای تحقق تمامی ابعاد اهداف تدریس باید ساختار منعطف بر سازمان حاکم باشد. در واقع ساختار منعطف و تواناساز دارای ویژگی_­هایی از قبیل وجود قوانین و فرایندهای منعطف، نگاه به مشکلات به مثابه فرصت­های یادگیری، تشویق ارزش­های متفاوت، ترغیب نوآوری، تقویت اعتماد، تسهیل حل مساله، ارتقای همکاری، تقویت گشادگی و باز بودن، حمایت از اعضا، تشویق نوآوری، تاکید بر همکاری، تاکید بر تصمیم ­گیری مشارکتی، حل مسئله، وجود اعتماد بین افراد، گسترش اعتماد و اعتبار در کارها، جامعیت، (شکل­ گیری) احساس قدرت در اعضا می­باشد (محترم، ۱۳۹۰). چنین ساختاری رشد و ترقی ذینفعان اصلی دانشگاه را فراهم می­ کند. و اجازه می­دهد که از طریق ارتباط و تعامل با ذینفعان بیرونی روز به روز بتوانند بر دانش خود افزوده و در زمینه رشته تخصصی خود اطلاعات کسب کنند. اعضای هیأت علمی در زمینه توجه به اهداف تدریس گوناگون باید توجه داشته باشند که باید دانشجویان خود را طوری تربیت کنند که مهارت­ های مختلف را در زندگی بیاموزند مثل مهارت حل مساله، تجزیه و تحلیل مسائل، مهارت تفکر و…
همچنین آنان باید شرایط آموزشی را به گونه ­ای ایجاد کنند که هر فراگیر با توجه به شایستگی خود بتواند به سطحی از موفقیت در تحصیل دست پیدا کند. برای رسیدن به این هدف باید در فراگیران انگیزه پیشرفت ایجاد کرد و به آنان اجازه فکر کردن داد. همچنین اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان باید شرایط و جو دانشگاه را به گونه ­ای ایجاد کنند که دانشجویان با مقایسه­ ارزش­های گوناگون از فرهنگ­های مختلف بتوانند آن­ها را درک کنند و با درک ارزش­ها نسبت به حقوق و مسئولیت­های شهروندی، درک مسائل زیبایی شناسی و … خود واقف شوند. باید به دانشجویان کمک کرد تا در زمینه ­های مختلف فردی و اجتماعی رشد کنند و به عنوان یک عنصر مفید برای جامعه باشند. اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان باید با بهره گرفتن از شیوه ­های مختلف و ایجاد انگیزه در فراگیران، به آنان کمک کنند تا به رشد و بلوغ فکری برسند و بتوانند مستقل عمل کنند و تصمیم بگیرند. و از همه مهم­تر اینکه چون فراگیران دانشگاه فرهنگیان معلمان آینده در جامعه می­باشند اعضای هیأت علمی باید به مقوله آمادگی شغلی آنان توجه وافری داشته باشند. اشتغال جوانان در کشور ما از اهمیت خاصی برخوردار است. از آنجایی که در دانشگاه فرهنگیان شیراز دانشجو معلمان زیادی برای شغل معلمی در آینده تربیت می­شوند اساتید آنان اعتقاد دارند که باید ساختار دانشگاه آنان منعطف باشد تا دانشجو معلمان بتوانند در زمینه شغلی آینده خود اطلاعات کسب کرده و دانش خودشان را در مورد شغل خود افزایش داده و برای شغل تدریس آماده شوند. پس اگر ساختار دانشگاه فرهنگیان به دانشجویان آزادی عمل بیشتری بدهد باعث می­ شود که دانشجو معلمان در زمینه آمادگی شغلی؛ مهارت­ های رهبری و مدیریت کلاس درس، مهارت مدیریت زمان در طول دوران تحصیل را به صورت موثرتری فراگیرند. همچنین ساختار دانشگاه فرهنگیان برای دانشجو معلمان باید طوری طراحی شود که آنان با قوانین و مقررات شغل معلمی و درک مهارت­ های آن آشنایی بیشتری پیدا کنند و آن را به صورت عملی و کاربردی درک کنند و باید توجه کنند که در زمینه آمادگی شغلی دانشجویان، تنها تاکید بر تئوری­ها کافی نخواهد بود. در انتها لازم به ذکر است که اگر دانش اعضای هیأت علمی متناسب با تغییرات بروز شود آنان به گونه بهتری به اهداف تدریسی که برای خود انتخاب کرده ­اند خواهند رسید. پس دانش و هدف تدریس در یک مدار قرار دارند و بهبود یکی از آن­ها باعث بهبود و تغییر دیگری خواهد بود.
بنابراین براساس جست و جوی انجام شده، جز در زمینه رابطه مثبت و معنی دار ساختار با سایر عوامل کلیدی دانشگاه نوآور که با پژوهش کوچکی (۱۳۹۱) و پژوهش حسینی و صادقی (۱۳۸۹) همراستا می­باشد؛ و همچنین رابطه بین دانش محتوایی، تربیتی و فناورانه با اهداف تدریس که با پژوهش الشهری (۲۰۱۲)، هیل و همکاران (۲۰۰۸)، مکرای و چن (۲۰۱۲)، لیوبلینسکایا و تورناکی (۲۰۱۲) و پولی (۲۰۱۱) همراستا می­باشد؛ و در زمینه دانش رابطه دانش­های محتوایی، تربیتی و فناورانه که با پژوهش سیبویی (۲۰۱۲) ناهمراستا می­باشد؛ همچنین در زمینه رابطه بین ساختار و اهداف تدریس که با پژوهش رجائی­زاده (۱۳۹۲) همراستا می­باشد؛ در پژوهش­های داخلی و خارجی تحقیقی در زمینه ­های دیگر یافت نشد. شاید بتوان دلیل هم­راستایی این یافته با یافته کوچکی (۱۳۹۱) و حسینی و صادقی (۱۳۸۹) را این دانست که، عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی با یکدیگر رابطه داشته و بر هم تاثیر گذارند. بنابراین می­توان گفت که اگر ساختار دانشگاه و قوانین و مقررات آن منعطف باشد، ارتباطات بیرونی گسترش یافته و ذینفعان به راحتی با محیط بیرونی ارتباط بر قرار می­ کنند؛ بنابراین در چنین شرایطی دانشگاه به سمت نوآور شدن حرکت خواهد کرد.درنتیجه لازم به ذکر است که توجه به هریک از عوامل موثر بر نوآوری در سازمان­ها، از جمله دانشگاه ضروری به نظر می­رسد. همچنین می­توان دلیل هم­راستایی این یافته، با یافته­های پژوهش الشهری (۲۰۱۲)، هیل و همکاران (۲۰۰۸)، مکرای و چن (۲۰۱۲)، لیوبلینسکایا و تورناکی (۲۰۱۲) و پولی (۲۰۱۱) را این دانست که مدرسان مختلف برای ارائه یک تدریس اثربخش؛ در درجه اول باید سعی کنند تا سطح دانش خود را برای تدریس به حد مطلوبی برسانند و با تعیین اهداف تدریس موثر، و استفاده از زمینه ­های دانشی خود، تدریس اثربخشی را ارائه دهند. همچنین دلیل ناهمراستایی این یافته با یافته سیبویی (۲۰۱۲) را می­توان به خاطر جامعه آماری متفاوت این دو پژوهش دانست. در واقع در دانشگاه فرهنگیان شیراز برای تربیت معلمان آینده، نیاز است تا اعضای هیأت علمی و اساتید از دانش مناسبی برخوردار باشند و همه ابعاد دانش را به صورت مطلوب و همه جانبه در خود رشد دهند. از سویی دیگر، می­توان دلیل هم­راستایی این یافته با یافته رجائی­زاده (۱۳۹۲) را این دانست که در هر دانشگاهی برای تحقق اهداف تدریس به طور موثر نیاز است که ساختار مناسبی در دانشگاه حاکم باشد؛ ساختاری که منعطف باشد و به اساتید و دانشجویان جهت رسیدن به اهداف تدریس یاری رساند.
۵-۵- بررسی توان عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی در پیش ­بینی اهداف
تدریس اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز
طبق نتایج حاصل از معادله ساختاری، عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی از نظر اعضای هیأت علمی پیش ­بینی کننده مثبت و معنادار اهداف تدریس می­باشد. در متغیر عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی، عامل کلیدی ساختار، ذینفعان، ارتباطات بیرونی و قوانین و مقررات، به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­ترین قدرت تبیین می­باشند. و در متغیر اهداف تدریس، بعد آمادگی شغلی، مهارت­ های اساسی موفقیت تحصیلی، مهارت­ های موضوعی و رشد فردی، مهارت­ های سطح برتر تفکر و ارزش­های تحصیلی و هنرهای آزاد، به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­­ترین مقدار بتا ( قدرت پیش ­بینی)می­باشند.
امروزه در مورد اهمیت رو به گسترش نوآوری در سازمان­ها موافقت عمومی وجود دارد. سازمان­ها باید برای پاسخگویی به تقاضا و سبک زندگی متغیر مشتریانشان (ذینفعان) و همچنین به منظور بهره ­برداری از فرصت­های ایجاد شده توسط فناوری، نوآور باشند (راولی؛ برگه و سامبروک^[۲۵۸]، ۲۰۱۱). در واقع امروزه سازمان­ها برای زنده ماندن، گریز از مرگ، ایستایی و انطباق با محیط ناپایدار و متغیر بیرون، به تحول و نوآوری نیاز دارند. شعار “نابودی در انتظار ماست مگر اینکه نوآور باشید”، در پیش روی مدیران همه سازمان­ها قرار دارد. مسایل امروز سازمان­ها با راه­ حل­های دیروز حل شدنی نیست و شرایط محیطی به حدی پیچیده، پویا و نامطمئن گردیده که سازمان­ها دیگر نمی ­توانند بدون نوآوری حیات بلند مدت خود را تضمین نمایند (رجایی­پور و همکاران، ۱۳۹۱). بنابراین اهمیت نوآوری و همچنین ضرورت ایجاد فضای نوآوری در سازمان در شرایط رقابتی حاضر برای پاسخگویی مناسب به نیازهای بیرونی موجب می­ شود تا پژوهش­ها و بررسی­های زیادی در این زمینه انجام گیرد و فاکتورها و عوامل مختلفی را که باعث تسهیل و گسترش ایجاد فضای نوآوری در سازمان می­ شود، مشخص سازد (رجایی­پور و همکاران، ۱۳۹۱). همانطور که قبلا بیان شد عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی شامل عوامل ساختار، ذینفعان، ارتباطات بیرونی و قوانین و مقررات می­باشد. که طبق نتایج حاصل معادله ساختاری، از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز، عامل ساختار، بالاترین بار عاملی نسبت به عوامل دیگر نوآوری دانشگاهی به خود اختصاص داده است. شاید به این دلیل است که در حالت مطلوب به بعد ساختار توجه بیشتری شود؛ و ساختار دانشگاه فرهنگیان به گونه ­ای باشد که اعضای هیأت علمی و دانشجویان بتوانند به اهداف تعیین شده برای تدریس برسند. در نتیجه اعضای هیأت علمی می­توانند در هر زمینه بخصوص اتخاذ اهداف مناسب برای تدریس ایده­های جدید و سازنده خود را به کار گیرند (رجائی­زاده، ۱۳۹۲). و در متغیر اهداف تدریس، بعد آمادگی شغلی، بالاترین میزان بتا ( قدرت پیش ­بینی) را به خود اختصاص داده است. که دلیل احتمالی این نتیجه را می­توان به اهمیت مقوله هدف تدریس آمادگی شغلی برای دانشجو معلمان در دانشگاه فرهنگیان، از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاهفرهنگیان شیراز با ایجاد یک دانشگاه نوآور دانست. بنابراین به صورت کلی در توجیه نتیجه نهایی این تحلیل می­توان گفت که عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی (ساختار، ذینفعان، ارتباطات بیرونی و قوانین و مقررات)، بر چگونگی و میزان تحقق اهداف تدریس تعیین شده توسط اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز تاثیر خواهد داشت. در انتها لازم به ذکر است که براساس جست و جوی انجام شده، در پژوهش­های داخلی و خارجی می­توان به پژوهش رجائی­زاده (۱۳۹۲) مبنی بر پیش ­بینی کنندگی اهداف تدریس توسط عامل ساختار اشاره کرد که همراستا با نتیجه این تحلیل است؛ و پژوهشی در زمینه ­های دیگر یافت نشد. بنابراین می­توان دلیل همراستایی این یافته با یافته رجائی­زاده (۱۳۹۲) را این دانست که وجود ساختار تواناساز و منعطف در هر دانشگاهی می­توان نشان­دهنده این باشد که با وجود چنین ساختاری در دانشگاه؛ اهداف تدریس به صورت موثرتری محقق خواهد شد. هم­چنین دلیل دیگری که می­توان برای همراستایی این مورد بیان کرد عامل یکسانی زمینه پژوهش­ها می­باشد که هر دو پژوهش در دانشگاه اجرا شده ­اند.
۵-۶- بررسی توان عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی در پیش ­بینی دانش
اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز
طبق نتایج حاصل از معادله ساختاری، عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی از نظر اعضای هیأت علمی پیش ­بینی کننده مثبت و معنادار دانش می­باشد. در متغیر عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی، عامل کلیدی ذینفعان، ساختار، ارتباطات بیرونی و قوانین و مقررات به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­ترین قدرت تبیین می­باشند. و در متغیر دانش بعد دانش تربیتی و دانش تربیتی فناورانه، دانش محتوایی تربیتی، دانش محتوایی فناورانه، دانش محتوایی، دانش محتوایی تربیتی فناورانه و دانش فناورانه به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­ترین قدرت تبیین می­باشند. در توجیه این تحلیل می­توان به این موضوع اشاره کرد که دانشگاه فرهنگیان مانند همه دانشگاه­ های دیگر دارای ذینفعان مختلفی می­باشد. که این ذینفعان شامل کادر مدیریتی، کادر اجرایی، کادر تحقیقات، کادر اعضای هیأت علمی و دانشجویان می­باشد. هسته اصلی دانشگاه؛ ذینفعان آن هستند که با فراهم آمدن شرایط تغییر و نوآوری، با خلق، توسعه و بروز رسانی دانش خود نقش اصلی را در ارتقا دانشگاه فراهم خواهند کرد. در واقع یکی از چالش­های مسئولان دانشگاه این است که محیط مناسبی را برای رشد و پرورش ذهن اعضای یک دانشگاه دانش­محور آماده کنند. بنابراین مدیریت کردن دانش، مهارت اساسی مدیران در این دانشگاه­ها به شمار می­رود. در واقع سرمایه ­های دانشی که گاهی سرمایه ­های فکری و دارایی­ های نامشهود نیز شناخته می­شوند، شامل مواد فکری، دانش و اطلاعات می­باشند که سازمان می ­تواند از آن­ها برای خلق دانش بهره گیرد (کنگ^[۲۵۹]، ۲۰۰۷). بنابراین می­توان بیان کرد که با ایجاد دانشگاه نوآور می­توان همگام با تغییرات، فضایی را برای رشد و پرورش ذهن اعضای یک دانشگاه (ذینفعان) و ایجاد دانش جدید در آنان ایجاد کرد. همه سازمان­های آموزشی برای بقای خود به ایده­های نو و بدیع نیاز دارند. نوآوری می ­تواند به عنوان تغییر سازمانی برای پاسخ به محیط خارجی یا نفوذ بر آن در نظر گرفته شود. لیکن باید دانست که دانش به عنوان مهم­ترین عامل تولید و عامل تعیین­کننده در نوآوری به شمار می­رود، زیرا با انباشت دایمی دانش اداری و فنی در طول زمان و با بهره گرفتن از فناوری ارتباطات، دانش به سرعت در سرتاسر جهان قابل دسترس شده است (بهرامی و همکاران، ۱۳۹۰). در واقع از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز، دانشگاه نوآور می ­تواند زمینه گسترش انواع دانش و از همه مهم­تر دانش تربیتی و دانش تربیتی فناورانه را در اعضای هیأت علمی خود که به عنوان ذینفع اصلی دانشگاه می­باشد فراهم کند. در دانشگاه نوآورانه اعضای هیأت علمی می­توانند از روش­ها و فرایندها و تکنیک­های مختلف تدریس، استراتژی­ های نوین تدریس و یادگیری، ایده­های نوین در زمینه تدریس و یادگیری، ادغام فناوری­های مختلف نوین در تدریس و یادگیری، روش­های نوآورانه برای بین المللی کردن روش­ها و فرایندهای تدریس و یادگیری و … استفاده کنند. در انتها لازم به ذکر است که براساس جست و جوی انجام شده، در پژوهش­های داخلی میتوان به پژوهش ناصحی­فر و همکاران (۱۳۸۹) که نتیجه­ای همراستا با تحلیل حاضر دارد اشاره کرد، ولی لازم به ذکر است که در این زمینه پژوهش خارجی یافت نشد. شاید بتوان دلیل همراستایی این یافته با یافته ناصحی­فر و همکاران (۱۳۸۹)، آن دانست که وجود ساختار مناسب و منعطف در سازمان­های مختلف، مخصوصا دانشگاه، زمینه خلق، بسط و توسعه دانش را؛ به اعضای سازمان خواهد داد.
۵-۷- بررسی توان عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی با واسطه­ دانش در
پیش ­بینی اهداف تدریس اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز
نتایج به دست آمده حاکی از آن است که میزان ابعاد دانش با کنترل عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی پیش بینی کننده مثبت و معنادار اهداف تدریس، می‌باشد. در متغیر عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی، عامل کلیدی ساختار، ذینفعان، ارتباطات بیرونی و قوانین و مقررات به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­ترین قدرت تبیین می­باشند. و در متغیر دانش بعد دانش تربیتی و دانش محتوایی تربیتی فناورانه دانش محتوایی و دانش تربیتی فناورانه، دانش تربیتی، دانش محتوایی تربیتی، دانش محتوایی فناورانه، و دانش فناورانه، به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­ترین قدرت تبیین می­باشند. و در متغیر اهداف تدریس، بعد ارزش­های تحصیلی و هنرهای آزاد، مهارت­ های موضوعی، آمادگی شغلی ، مهارت­ های اساسی موفقیت تحصیلی و مهارت­ های سطح برتر تفکر، به ترتیب دارای بالاترین تا پایین­­ترین میزان بتا ( قدرت پیش ­بینی) می­باشند. در تحلیل این یافته می­توان به این نکته اشاره کرد که از دیدگاه اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز، ابعاد دانش، با کنترل عوامل کلیدی نوآوری دانشگاهی می ­تواند پیش ­بینی کننده اهداف تدریس در دانشگاه فرهنگیان شیراز باشد. بنابراین از دیدگاه اعضای هیأت علمی، با ایجاد ساختار منعطف در دانشگاه فرهنگیان شیراز و فراهم کردن شرایط ایجاد نوآوری در دانشگاه، دانش تربیتی (دانش فرایندها و روش­های تدریس) و دانش محتوایی تربیتی فناورانه ( تلفیق دانش موضوع تدریس، دانش روش­ها و تکنیک­های تربیتی و دانش ابزارهای فناورانه مناسب تدریس) اساتید رشد و توسعه می­یابد. و این امر به اساتید کمک خواهد کرد تا اهداف تدریس تعیین شده را محقق سازند که از دیدگاه اعضای هیأت علمی، هدف تدریس ارزش­های تحصیلی و هنرهای آزاد در این دانشگاه دارای بالاترین میزان بتا(قدرت پیش ­بینی) است. در واقع الگوی سازمان نوآور، پیروزمندانه نیازمند ساختاری نوآور مدار، پویا و منعطف با مدیرانی خلاق و معتقد در تمام ابعاد مدیریتی است. بنابراین براساس پارادایم سرمایه نامشهود سازمانی می­توان نتیجه گرفت که دانش، مهارت، تخصص و خرد انسان­ها برای سازمان ارزشی والاتر از ارزش اقتصادی دارد، پس پیشنهاد می­ شود:

1. 1. سازمان­ها در برنامه ­های کلان و عملیاتی خود، شایسته سالاری، نخبه پروری، نوآورمداری، را در نظر گرفته و در تمام برنامه ­های استراتژیکی، عملیاتی و توسعه­ای در تمام سطوح سازمانی باز مهندسی و پیاده­سازی کنند.

1. 1. سازمان­ها رویکرد و نگاه خود را به کارکنان تغییر دهند و فضا و محیط فرهنگ سازمانی را به نحوی متحول سازند تا شرایط رشد و توسعه استعدادها و روحیه انعطاف­پذیر در برابر تغییرات سریع را در تمام سطوح سازمانی و مدیریتی ایجاد کنند.

1. 1. سازمان­ها می­بایست با یک مهندسی آموزشی بستر یادگیری سازمانی را ایجاد کرده و با تجزیه و تحلیل اثرگذاری آموزش­ها و تعاملات علمی در سطح ملی و بیت المللی، رشد فکری سازمان را به سوی سازمان نوآور و توسعه یافته هدایت کنند.

1. 1. سازمان­های دولتی در راستای ایجاد سازمان دولتی نوآور به گونه ­ای متحول شود که هم راستا با بخش خصوصی و با ایجاد انگیزه ماندگاری نیروهای خبره و متخصص در بخش دولتی، امکان رشد، ارتقا، نوآوری و انگیزه ماندگاری نیروی سرمایه انسانی را نسبت به بخش خصوصی متعادل کنند (ابن رسول و احمدی، ۱۳۸۷). در انتها لازم به ذکر است که براساس جست و جوی انجام شده در پژوهش­های داخلی و خارجی، پژوهشی در این زمینه یافت نشد.

۵ – ۸ –نتیجه ­گیری نهایی
موضوع خلاقیت و نوآوری لازمه حیات، ماندگاری و تاثیرگذاری آن بر دنیای رقابتی و پیچیده ملی و بین المللی می­باشد. توسعه علم و فناوری­ جدید به قدری زیاد است که سازمان­های غیر پویا و بدون خلاقیت و نوآوری، بسرعت از صحنه خارج شده و امکان تاثیرگذاری و مقابله با مسائل جدید را از دست می­ دهند. آموزش عالی، برای رسیدن به اهدافش بایستی به مساله نوآوری و خلاقیت توجه وافری نشان دهد چرا که شناسایی عوامل کلیدی نوآوری و حرکت آموزش عالی برای تبدیل شدن به دانشگاه نوآور، دانشگاهی که خود می ­تواند عامل نوآوری اعضایش باشد از اهمیت روز افزونی برخوردار است. بنابراین از مدیران و برنامه­ ریزان دانشگاهی انتظار می­رود که به شناسایی عوامل اساسی نوآور شدن دانشگاه پرداخته و جوی از اعتماد، اطمینان و انگیزش، رضایت ذینفع­ها و … را فراهم نموده و زمینه­ ساز تغییرات مقتضی و مناسب جهت رشد و توسعه دانشگاه، ذینفع­ها و تمامی عوامل مرتبط گردد (کوچکی، ۱۳۹۱). بنابراین برنامه­ ریزان و دستندرکاران دانشگاه فرهنگیان شیراز نیز باید به این نکته توجه کنند که برای تبدیل دانشگاه فرهنگیان به یک دانشگاه نوآور لازم است تا ساختار دانشگاهشان را به ساختار ارگانیکی و باز تبدیل کنند و به ذینفعان خود اجازه اظهار نظر بدهند و همواره آن­ها را در بیان ایده­ ها و عقاید جدید آزاد بگذارند. همچنین بستری برای ذینفعان خود ایجاد کنند که آن­ها بتوانند به راحتی به انجام فعالیت­های آموزشی و پژوهشی بپردازند و همزمان با کسب اطلاعات جدید بر سطح دانش خود بیافزایند. و با ایجاد انگیزه برای کسب دانش در ذینفعان به آن­ها کمک کنند که آن­ها در زمینه رشته تخصصی به یک نظریه پرداز تبدیل شوند. به اعضای هیأت علمی کمک کنند که دانش مربوط به تدریس را به صورت کلی (دانش محتوایی تربیتی فناورانه) فراگرفته و فقط به فراگیری دانش جزئی (محتوایی، تربیتی، فناورانه و …) اکتفا نکنند. باید به این نکته توجه کرد که ذینفعان توانایی بالقوه­ای برای رشد دانش خواهند داشت بنابراین باید زمینه سازی لازم در این زمینه صورت گیرد. در واقع برای کسب دانش بیشتر و بسط آن لازم است که این امکان برای ذینفعان فراهم شود که به راحتی با محیط بیرونی تعامل و ارتباطات متقابل برقرار کنند و قوانین و مقررات در این زمینه؛ و زمینه ­های دیگر مربوط به رشد دانش برای آن­ها محدودیت ایجاد نکند. در این صورت است که اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان قادر خواهند بود تا تمامی اهداف تدریس خود را به نحو احسن محقق کرده و دانش­آموختگانی برای جامعه آینده تربیت کنند که خلاق و نوآور، شهروند مفید، منتقد، آگاه به ارزش­های فرهنگی اجتماعی، توانا در حل مسایل، متخصص در حوزه درسی، و آشنا به مسایل مربوط به حرفه معلمی، مستقل، آگاه به روش­های تدریس و تکنیک­های خاص تربیتی، آشنا با تکنولوژی و… باشند.
۵-۹-محدودیت­ها
۵-۹-۱- محدودیت­های اجرایی
۱-محدودیت تعمیم نتایج به دلیل مورد پژوهی بودن پژوهش
۲-عدم همکاری برخی از اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان شیراز به عنوان شرکت­ کنندگان پژوهش
۳-استفاده از پرسشنامه به عنوان تنها ابزار جمع آوری اطلاعات و عدم امکان استفاده از سایر ابزارها
۵-۹-۲- محدودیت­های پژوهشی
پیچیدگی و چند بعدی بودن مفاهیم نوآوری دانشگاه، دانش و اهداف تدریس و وابسته بودن آن­ها به عوامل گوناگون که کنترل آن­ها را در پژوهش حاضر امکان­ پذیر نبود.
۵-۱۰- پیشنهادها
۵-۱۰-۱- پیشنهادهای کاربردی
۱-ایجاد ساختار سازمانی منعطف، باز و حمایتی در دانشگاه­ها برای ایجاد زمینه بروز خلاقیت در دانشگاه
۲-فراهم ساختن امکانات و تسهیلات مورد نیاز اعضای هیأت علمی در دانشگاه­ها
۳-استفاده از مشوق­های گوناگون و ایجاد انگیزه در ذینفعان اصلی دانشگاه­ها جهت کسب دانش و توسعه آن
۴-استفاده از نظرهای ذینفعان اصلی دانشگاه در تصمیم ­گیری­های سازمانی
۵-تکرار پژوهش­های مشابه در دانشگاه­ های دیگر؛ زیرا حوزه مورد پژوهش حوزه جدیدی است و برای تعمیم و استفاده از نتایج نیاز به انجام تحقیقات بیشتر احساس می­ شود.
۶-ارتقای کیفی فرایند یاددهی و یادگیری به واسطه توجه به نیازهای اعضای هیأت علمی دانشگاه­ها و فراگیران
۷-ایجاد نظام ارزیابی مستمر توسط اعضای هیأت علمی به منظور اطلاع یافتن نسبت به میزان تحقق اهداف متفاوت تدریس در دانشگاه­ها
۸-برگزاری کارگاه­های مناسب و تخصصی برای اعضای هیأت علمی جهت ارائه آموزش­های لازم در زمینه روش­های یاددهی و یادگیری و ارتقا سطح دانشی آن­ها در زمینه رشته تخصصی و برقرار کردن زمینه لازم جهت بیان آزادانه ایده­های اعضای هیأت علمی و ایجاد شرایط ارتباط و تعامل سازنده بین آن­ها
۹-توجه اعضای هیأت علمی به اینکه در طراحی و تدوین فرایندهای تدریس و یادگیری از نظر متخصصان مختلف استفاده کنند.
۱۰-آگاه کردن اساتید از مزایای استفاده از فناوری­های مختلف در تدریس و توجه به تفاوت­های فردی و تفاوت علایق فراگیران در تدریس.
۵-۱۰-۲- پیشنهادهای پژوهشی
۱-انجام تحقیق مشابه در سایر موسسات آموزشی و به صورت مقایسه­ ای بین دانشگاه و دیگر سازمان­ها
۲-استفاده از روش تحقیق طولی در پژوهش­های بعدی، جهت به دست آوردن نتایج معتبر
۳-انجام پژوهش به روش­هایی غیر از پرسشنامه مثل مصاحبه، مشاهده و …
منابع
منابع فارسی
ابن رسول، سیداصغر؛ احمدی، مریم (۱۳۸۶). ارزیابی عوامل موثر بر تحقق سازمان­های نوآور، عصر فناوری اطلاعات، شماره ۳۵، صص ۵۵-۶۶.
ابوالقاسمی، محمود؛ خواجه­لو، صالح رشید حاجی؛ احمدی، سید محمد (۱۳۹۰). نقش مکانیزم­ های توانمندساز سازمانی در استقرار فرایندهای مدیریت دانش، راهبرد فرهنگ، شماره دوازدهم و سیزدهم، صص۱۸۳-۲۰۰.

آگاهی و بینش چراغ راه و جهت دهنده حرکت است و چه زیباست که دو همراه در مسیر زندگی از پرتو فیض وجود یکدیگر بهرمند شده و پا به پای یکدیگر گام بردارند و در این مسیر خود را از انحرافات مصون و وجودشان را از آفات بیمه سازند. گرایش سیاسی و اجتماعی افراد در انتخاب آنها به عنوان یک دوست نقش مهمی را ایفا می کند.
امام زمان ( علیه السلام ) جهت گیری سیاسی و اجتماعی و رفتاری یک مومن را با این حدیث مشخص فرموده اند : وَ أَمَّا الْحَوَادِثُ الْوَاقِعَهُ فَارْجِعُوا فِیهَا إِلَى رُوَاهِ حَدِیثِنَا فَإِنَّهُمْ حُجَّتِی عَلَیْکُمْ وَ أَنَا حُجَّهُ اللَّهِ ( حرالعاملی ،۱۳۸۴: ۹۹) ؛ در هنگام بروز مشکلات به راویان حدیث ما مراجعه کنید؛ همانا آنها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا هستم.
همانطور که می دانید راویان احادیث در دوران غیبت، فقهای جامع الشرائط و در راس آنها ولایت فقیه است، بنابر این انسان معتقد و مومن در هیچ مساله ای از احکام دین و مشکلات روزمره بن بست برخورد نمی کند. بهعنوان مثال وقتی مقام معظم رهبری(دامت برکاته) در انتخابات اخیر دستور به اطاعت از قانون و پرهیز از درگیری و ریختن در خیابانها را می دهند، پیرو حقیقی امام زمان ( علیه السلام ) از دستور رهبری اطاعت کرده ، با این کار موجبات سعادت خویش را فراهم می کند و از هر کس که در خلاف جهت اطاعت از رهبری گام بردارد، دوری می کند.
در انتخاب دوست نیز باید دید چه کسی از این ویژگی برخوردار است؟ و چه کسی در زمان غیبت تابع فقیه جامع الشرائط است؟ با برگزیدن کسی که چنین ویژگی را دارد موجبات رشد و تعالی و پیشرفت خود را فراهم کند.
۴. یار و مددکار بودن در هر زمان:
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : لا یَکُونُ الصَّدِیقُ صَدِیقاً حَتَّى یَحْفَظَ أَخَاهُ فِی ثَلَاثٍ فِی نَکْبَتِهِ وَ غَیْبَتِهِ وَ وَفَاتِهِ دوست, دوست نیست مگر آنکه حقوق برادرانش را در سه جایگاه نگهبان باشد : در روزگار گرفتاری،آن هنگام که حضور ندارد و پس از مرگ. ( نهج البلاغه، حکمت ۱۳۴ ).
۵. اهل دنیا نبودن:
همانطور که در حدیث شریف آمده است : حُبُّ الدنیا رَأسُ کلّ خطیئهٍ ( دوستی دنیا منشا همه ی گناهان است ) بر ما لازم است که از دنیا پرستی و کسانی که چنین ویژگی دارند اجتناب کنیم.(کلینی،۱۳۸۸: ۳۱۵).
۶. آینه یکدیگر بودن و عیب یکدیگر را دوستانه متذکر شدن:
امام علی ( علیه السلام ) می فرمایند : دوست راستین کسی است که نیک خواهانه عیب تو را به تو بگوید, در نبودنت حافظ آبروی تو باشد و تو را بر خود مقدم بدارد.( نهج البلاغه ، حکمت ۲۴۶).
۸. اهل عفو و گذشت بودن:
امام حسن عسگری ( علیه السلام ) می فرمایند : بهترین برادرانت کسی است که خطایت را فراموش کند و از نیکوکاریت در حق خودش یاد کند.(ری شهری،۱۳۶۲: ۱۶۳).
با ذکر یک حدیث از امام صادق ( علیه السلام ) به مهمترین نشانه های دوست خوب اشاره می کنیم : دوستی مرزهایی دارد که هر کس همه یا برخی از آنها را داشته باشد، دوست است و گر نه او را اصلا دوست مشمار : نخست این که ظاهر و باطنش با تو یکی باشد؛ دوم این که آبروی تو را آبروی خودش داند و عیب و بی آبرویی تو را عیب و بی آبرویی خودش؛ سوم این که مال و منصب، او را نسبت به تو عوض نکند؛ چهارم اینکه هر کمکی از دستش بر می آید از تو دریغ نکند و پنجم، که در بر دارنده ی همه ی این خصلتهاست, این که در هنگام گرفتاریها تو را تنها نگذارد.(همان۱۶۴ ).
۲-۲-۳- راه های آزمایش دوست:
روایات متعددی از ائمه اطهار علیهم السلام در اصول شریف کافی ودیگر کتب روایی شیعی وسنی چند معیار برای تشخیص حقیقی بودن اعمال و رفتار دوست بیان شده است که به تعدادی از آنها اشاره می‎کنیم:

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

الف: حساسیت نسبت به نماز اول وقت؛
ب: امانتداری؛
ج: مضایقه نکردن از داراییهای خود و دوست را شریک مالی خود دانستن؛
د: سه بار عصبانی کردن او (اگر در اوج عصبانیت از حدود دوستی تجاوز نکرد، شایسته‎ی دوستی است)؛
ه: میزان همراهی با دوست هنگام بروز سختیها و مشکلات(سجادی، ۱۳۸۹: ۵۸).
دوست شمار آنکه در نعمت زند لاف یاری و برادر خواندگی
دوست آن باشد که گیرد دست دوست در پریشان حالی و درماندگی
(بوستان سعدی)
نکته‎ای که در این قسمت شایان ذکر می‌باشد، این است که این آزمایش در مراحل اولیه‎ انتخاب دوست باید انجام شود تا انسان از دارابودن شرایط دوستی به اطمینان برسد و این‌گونه نیست که انسان همیشه و در همه‎ حالات و موقعیتها در صدد آزمایش دوستش باشد. بنابراین وقتی به اطمینان دست یافت، دیگر نیازی به آزمودن دوست نیست.

اهمیت دوستی در قرآن:
یکى از خویشاوندان حضرت سجاد(علیه السّلام) نزد آن حضرت آمد و به آن بزرگوار جسارت کرده و ناسزا گفت؛ و حضرت ، در جواب او چیزى نفرموده و سکوت کرد.
بعد از آنکه او از مجلس حضرت بیرون رفت ، پیشواى چهارم به اطرافیان خود فرمود: گفته هاى این شخص را شنیدید؟ حالا دوست دارم همراه من بیائید، تا جواب مرا بشنوید.گفتند: یا بن رسول الله ! ما مى آئیم ، ولى دوست داشتیم جواب دشنامهاى او را همین جا مى فرمودید.امام علیه السّلام نعلین خود را پوشیده و در حالى که این آیه شریفه را زمزمه مى کرد: وَالْکاظِمینَ الْغَیْظَ وَالْعافِینَ عَنِ النّاسِ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنینَ(آل عمران:۱۳۴)؛ انسانهاى نیکوکار خشم خود را فرو مى برند و از خطاى مردم می گذرند و خداوند نیکوکاران را دو ست دارد.
راوى مى گوید: از تلاوت این آیه فهمیدم که حضرت به او نیکى خواهد کرد، وقتى به در منزل آن مرد رسیدیم ؛ حضرت او را صدا زده و فرمود: باو بگوئید که على بن الحسین است . چون او صداى آقا را شنید، فوراً براى دفاع از خود آماده شد و در اینکه حضرت جسارتهاى او را پاسخ خواهد داد، تردیدى برایش باقى نماند.
وقتى چشم حضرت به او افتاد، اظهار داشت : اى برادر! تو پیش ما آمدى و چنین و چنان گفتى ، هرگاه آن بدیهائى که به من نسبت دادى ، اگر در من هست ، از خدا مى خواهم مرا بیامرزد و اگر نیست از خدا مى خواهم ترا بیامرزد. آن مرد، وقتى چنین رفتارى را مشاهده کرد، حالش دگرگون شد و بعد از آنکه میان دیدگان حضرت را بوسید، گفت : آنچه من گفتم در شما نیست و من به این صفات سزاوارترم .آنچه بیان شد ذکر یکی از آداب بسیار مهم در آیین دوست یابی بشمار می رود ودرواقع با این رفتارها می توان دوستان بسیار زیادی را جذب نموده و زمینه برای تربیت آنان هم فراهم آید (رضایی،۱۳۸۲: ۳۶).
۲-۲-۴-اهمیت دوستی وبرادری در احادیث و روایات:
در این بخش به تعدادی از احادیث که در خصوص اهمیت دوستی و برادری بیان شده است اشاره می نماییم.
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : إن لله تبارک و تعالی حرمات حرمه کتاب الله و حرمه رسول الله (ص) و حرمه بیت المقدس و حرمه المؤمن: برای خدامند تبارک وتعالی اموری محترم است حرمت قرآن و حرمت پیامبر و حرمت بیت المقدس و حرمت مومن. ( مجلسی، ج ۷۱: ۲۳۲).
ابان بن تغلب در کنار امام طواف می کرد و یکی بیرون طواف با ابان کار داشت، امام به او فرمود: آیا با تو کار دارد؟ گفت: بله. فرمود: برو. گفت: در طوافم. فرمود: طواف را قطع کن (البته در طواف واجب نیاز به بررسی فقهی دارد). (مجلسی ج ۷۴، ۴۸ ).
إِنَّمَا الْمُومِنُونَ إِخْوَهٌ (حجرات:۱۰ )؛ در حقیقت مومنان با هم برابر هستند.
قال الصادق (ع) : مَوَدَّهُ یَوْمٍ صلَهٌ وَ مَوَدَّهُ شَهْرٍ قَرابَهٌوَ مَوَدَّهُ سَنَهٍ رَحِمٌ ماسَّهٌ مَنْ قَطَعَها قَطَعَهُ اللَّهُ: محبت یک روز وصل ورسیدن است و محبت یک ماه نزدیکی و محبت یک سال خویشاوندی است و هر کس قطعش کند خدا هم رحمتش را از او قطع می کند. (فیض کاشانی، ۳۳۸ ).
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : الغریبُ مَنْ لیس لَهُ حبیبٌ: غریب کسی است که برای او دوستی نیست. (التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۱۴ ).
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : الاخ المکتسب فی الله أقرب الاقرباء و أرحم من الامهات و الاباء: برادری که در راه خدا به دست می آید نزدیکترین نزدیکان است و از مادرها و پدرها مهربانتر است. (التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۲۳).
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : من فقد أخا فی الله فکأنما فقد أشرف أعضائه، کسی که برادر دینیش را ازدست بدهد گویا شریف ترین اعضای بدنش را از دست داده است. (التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۱۴).
یا وَیْلَتی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلا : ای کاش با فلان شخص دوست نمی شدم.(فرقان/۲۸) قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : انْظُرُوا مَنْ تُحَادِثُونَ فَإِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَحَدٍ یَنْزِلُ بِهِ الْمَوْتُ إِلا مُثِّلَ لَهُ أَصْحَابُهُ إِلَی اللَّهِ إِنْ کَانُوا خِیَاراً فَخِیَاراً وَ إِنْ کَانُوا شِرَاراً فَشِرَاراً وَ لَیْسَ أَحَدٌ یَمُوتُ إِلا تَمَثَّلْتُ لَهُ عِنْدَ مَوْتِهِ: دقت کنید برخودتان که با دوست چگونه می باشید اگر او بمیرد شما هم می میرید اگر برخوردتان با او خوب باشد برخورد دیگران هم با تو خوب می باشد و اگر بد باشد برخورد دیگران بد خواهد بود وهیچ کس نمی میرد مگر اینکه اعمالش در مقابل او مجسم می شود. (کلینی، ۱۳۸۸: ۶۳۸)
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ (ع) : رب أخ لم تلده أمک، بسا برادری که مادرت او را به دنیا نیاورده است دوست خوب است.( التمیمی الآمدی ،۱۳۶۶: ۴۲۴).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : الْمُومِنُونَ إِخْوَهٌ تَتَکَافَأُ دِمَاوهُمْ وَ هُمْ یَدٌ عَلَی مَنْ سِوَاهُمْ یَسْعَی بِذِمَّتِهِمْ أَدْنَاهُمْ: مومنان با هم برادرند و خونشان در مقابل هم می باشد و اینها ید واحده هستند بر غیر خودشان. (کلینی، ۱۳۸۸: ۴۰۳).
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : مَنْ جَدَّدَ أَخاً فِی الاسْلامِ بَنَی اللَّهُ لَهُ بُرْجاً فِی الْجَنَّهِ مِنْ جَوْهَرَهٍ: هر کس فردی را مسلمان کند خداوند برای او قصری در بهشت از جواهر بنا میکند (سجادی،۱۳۸۹: ۶۴)
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) : أقل ما یکون فی آخر الزمان أخ یوثق به أو درهم من حلال: کمترین آنچه در آخرالزمان است برادر وثیق و مورد اطمینان و یا درهم و پولی حلال است (سجادی،۱۳۸۹: ۷۰).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : إِنَّ الْمُومِنَ لَیَسْکُنُ إِلَی الْمُومِنِ کَمَا یَسْکُنُ الظَّمْ آنُ إِلَی الْمَاءِ الْبَارِدِ: به راستی که مومن با برادر مومنش آرامش پیدا می کند چنان که تشنه با آب خنک آرامش می یابد(کلینی، ۱۳۸۸: ۲۴۷).
قَالَ الصَّادِقُ (ع) : من لم یرغب فی الاستکثار من الاخوان ابتلی بالخسران: کسی که میل و رغبت در زیاد کردن برادر و دوستان مومن نداشته باشد خداوند او را به خسران و از دست دادن سرمایه مبتلا می کند (حیدری،۱۳۸۳: ۱۱۹).
توان ز ظاهر هر کس به باطنش پی برد زآب، شوری و شیرینی زمین پیداست
به امتحان نبود اهل هوش را حاجت عیار عالم و جاهل زهمنشین پیداست (صائب تبریزی)

در یک صنعت اگر تولیدکنندگانی قادر باشند با مقدار حداقلی از عوامل تولید، مقدار معینی از محصولات مختلف را تولید نمایند و یا اینکه با مقدار معینی از عوامل تولید، حداکثر ممکن از محصولات مختلف را تولید نمایند، سایر تولیدکنندگان این صنعت در صورتی کارا خواهند بود که بتوانند مشابه این تولیدکنندگان عمل نمایند. کلیه بنگاههای کارا بر روی منحنی هممقداری تولید یا منحنی تابع تولید مرزی قرار دارند. در روش DEA برای هر یک از بنگاههای غیر کارا، یک بنگاه کارا یا ترکیبی از دو یا چند بنگاه کارا به عنوان مرجع و الگو معرفی میگردند. از آنجایی که این بنگاه مرکب (ترکیب دو یا چند بنگاه کارا) ضرورتاً در صنعت وجود نخواهد داشت، به عنوان یک بنگاه مجازی کارا شناخته میشود. به عبارت دیگر بنگاه مرجع برای یک بنگاه غیر کارا، میتواند یک بنگاه واقعی یا در حالت کلی یک بنگاه مجازی باشد. ماحصل کلام اینکه، یکی از مزایای روش DEA، یافتن بهترین بنگاه مجازیِ کارا برای هر بنگاه واقعی (چه کارا و چه غیر کارا) میباشد. چنانچه بنگاهی کارا باشد، مجموعه مرجع آن (بنگاه مجازی کارا) خود این بنگاه خواهد بود.

توجه شود که سهم هر یک از بنگاههای کارا در تشکیل بنگاه مجازی کارا (الگوی مرجع) برای یک بنگاه غیر کارا بستگی به وزن ( ) دارد که توسط روش DEA برای هر یک بنگاههای کارا محاسبه و ارائه میشود (کوئلی، ۱۹۹۶).
۳-۶-۴-مدل بازدهی متغیر نسبت به مقیاس (VRS)
فرض بازدهی ثابت نسبت به مقیاس تنها در صورتی قابل اعمال است که بنگاه‌ها در مقیاس بهینه عمل نمایند. در صورتیکه مسائل متفاوتی از قبیل اثرات رقابتی، محدودیت‌ها و غیره موجب می‌شوند بنگاه در مقیاس بهینه عمل ننماید.
مدل CCR با فرض بازده ثابت نسبت به مقیاس، کارایی فنی را ارائه مینمود که کارایی فنی خالص (کارایی ناشی از مدیریت)^[۴۲] وکارایی ناشی از صرفهجویی مقیاس یک بنگاه را در بر میگیرد. لزومی ندارد در مورد ضرورت تفکیک این دو نوع کارایی توضیح دهیم. به عنوان نمونه برای ارزیابی تأثیرات تغییر و اصلاح ساختاری، اطلاعاتی در مورد کارایی مقیاس مورد نیاز میباشد. همچنین برای تشویق مدیران نمونه، داشتن اطلاعاتی در مورد کارایی ناشی از مدیریت ضرورت مییابد.
بانکر، چارنز و کوپر (۱۹۸۴، BBC) مدل CCR را به گونه‌ای بسط دادند که بازده متغیر نسبت به مقیاس را در بر گیرد. استفاده از فرض بازده ثابت نسبت به مقیاس، زمانی که تمام بنگاهها در مقیاس بهینه فعالیت نمی‌نمایند، مقادیر محاسبه شده برای کارایی فنی (با در بر داشتن کارایی مقیاس) را دچار اختلال خواهد کرد. استفاده از بازده متغیر نسبت به مقیاس موجب می‌شود با محاسبه کارایی فنی بر حسب مقادیر کارایی ناشی از مقیاس و کارایی ناشی از مدیریت، تحلیل بسیار دقیقی ارائه گردد.
انجام این مهم در فرموله کردن مسأله دوگان در برنامه‌ریزی خطی با فرض بازده ثابت نسبت به مقیاس، بوسیله اضافه نمودن محدودیت (قید تحدب) به برنامه ریزی خطی قبلی (معادله(۳-۹))، صورت گرفته و محاسبات با فرض بازده متغیر نسبت به مقیاس انجام می‌شوند.

st

(۳-۸)

مدل اخیر با قید بازده متغیر نسبت به مقیاس مشخص نمی‌کند که آیا بنگاه در ناحیه بازده صعودی یا نزولی مقیاس فعالیت می‌کند. این مهم در عمل با مقایسه قید بازده غیر صعودی نسبت به مقیاس ( ) صورت می‌گیرد:

st

(۳-۹)