برخی از تحقیقگران نیز مربوط بودن ارزشی اطلاعات حسابداری گزارش شده را با توانایی آن­ها جهت بیان کردن اطلاعات محفوظ در قیمت های بازار، تعریف کرده‌اند. این امر بر پایه ی الگو های تجربی به کار گرفته شده توسط محققانی از قبیل کالینز و همکاران^[۴۳] (۱۹۹۷)، امیر و همکاران (۱۹۹۳) با بهره گرفتن از تحلیل رگرسیون ترکیب قیمت­ها از دو متغیر حسابداری توضیحی، یعنی سود و ارزش ویژه خالص اندازه ­گیری شده است.

مطالعات بسیاری به بررسی اینکه چگونه متغیرهای مالی و غیرمالی به قیمتهای سهام ارتباط دارند پرداخته­اند. امیر و لو^[۴۴] (۱۹۹۶) با بهره گرفتن از نمونه شرکت­های تلفن شبکه ­ای، مربوط نبودن ارزش متغیرهای مالی از قبیل سود، ارزش دفتری و جریان­های نقد را ثابت کردند. آن­ها یافتند که متغیرهای مالی شرکت­های شبکه ­ای تنها هنگامی که همراه با متغیرهای غیر مالی مورد بررسی قرار گیرند دارای ارتباط ارزشی هستند.

دو مدل برای سنجش مربوط بودن ارزش حسابداری، بر این ادبیات غالب هستند: مدل قیمت و مدل بازده. مدل قیمت به بررسی ارتباط میان قیمت سهام با ارزش دفتری و سود می ­پردازد و مدل بازده، رابطه بین بازده سهام را با سود و تغییرات سود مورد بررسی قرار می­دهد. برای ایجاد بینش و درک جامع، در این تحقیق از هر دو مدل قیمت و بازده برای آزمودن مربوط بودن ارزش اطلاعات حسابداری و رابطه بین سطح افشای اختیاری و مربوط بودن ارزش اطلاعات حسابداری استفاده می­ شود.

۲-۲-۲-۱- مدل قیمت

مدل قیمت که اولین بار توسط اولسن(۱۹۹۵) مطرح شد در ارتباط با قیمت سهام، سود حسابداری و ارزش دفتری سهام است. اولسن مدلی را پیشنهاد می­ کند که ارزش بازار یک شرکت را به عایدات و ارزش دفتری­اش ربط می­دهد. در این مدل، عایدات جاری به عنوان یک جایگزین برای عایدات غیر عادی به کار می رود، درحالی که ارزش دفتری جایگزین ارزش جاری عایدات عادی مورد انتظار آتی هستند. مدل اولسن ارزش بازاری یک شرکت را به عنوان یک تابع خطی از عایدات، ارزش‌های دفتری و دیگر اطلاعات مرتبط با ارزش بیان ‌می‌کنند. این مدل خصوصیات جذاب بسیاری دارد و مبنای مفیدی را برای درک اینکه چطور ارزش بازار با داده های حسابداری و دیگر اطلاعات مرتبط با قیمت ارتباط پیدا می­ کند، مهیا می­ کند.

P _it = β _۰ + β_۱ EPS _it +β _۲ BVS _it + ɛ _{I ,t}

که در این مدل:

P_it ارزش بازار هر سهم از شرکتi در پایان دوره t ، EPS _it سود هرسهم شرکت i در پایان دوره t و BVS it ارزش دفتری هر سهم شرکت i در پایان دوره t است.

رابطه آماری بین قیمت سهام و هر دو مورد عایدات و ارزش دفتری به عنوان سنجش اولیه برای اندازه گیری مربوط بودن ارزش ارقام حسابداری به کار می­رود. اگر متغیرهای حسابداری ( عایدات و ارزش دفتری ) به لحاظ ارزشی برای سرمایه گذاران مربوط باشند، پس رابطه ای بین قیمت سهام، عایدات و ارزش دفتری وجود خواهد داشت و ضرایب عایدات و ارزش دفتری به لحاظ آماری قابل ملاحظه خواهند بود. این رابطه توسط توان توضیحی (R²) مدل رگرسیون سنجیده می­ شود.

۲-۲-۲-۲- مدل بازده

این مدل به تشریح رابطه بازده سهام و سود حسابداری می ­پردازد. . استون و هریس (۱۹۹۱) مربوط بودن ارزش عایدات حسابداری (مثلا بازده سالانه) را به عنوان تابعی از سطوح سود، تغییرات سود، و دیگر عوامل نامشخص بیان ‌می‌کنند. مدل بازده ارائه شده به صورت زیر ‌می‌باشد:

R _it = β _۰ + β_۱ EPS _it /( P _{it – 1} ) +β _۲ Δ EPS _it /( P _{it – 1} ) + ɛ _{I ,t}

که در این مدل:

R _it بازده سالیانه شرکتi در پایان دوره t، EPS_it سود هر سهم از شرکتi در پایان دوره t _، ΔEPS_it تغییرات سالیانه سود هر سهم از شرکتi در پایان دوره t ، P_it–۱ قیمت سال گذشته سهام است.

۲-۲-۲-۳- مدل قیمت در مقابل مدل بازده

مدل قیمت دارای دو برتری نسبت به مدل بازده است: اول آن که اگر بازار، سود حسابداری را پیش‌بینی کند و این پیش‌بینی را در قیمت اولیه سهام منظور نماید، در مدل بازده، ضریب سود به سمت صفر متمایل می­ شود. بر عکس در این وضعیت مدل قیمت، ضریب سود را بدون سوگیری به سمت صفر ارائه می­ کند زیرا قیمت سهام منعکس کننده آثار انباشته اطلاعات مربوط به سود است (کوتاری و زیمرمن، ۱۹۹۵). به عبارت دیگر اطلاعات حسابداری می ­تواند در صورت منعکس شدن در قیمت سهام نیز دارای ارزش مربوط باشد حتی اگر اطلاعات جدیدی برای تاثیر بر بازده سهام ارائه نکند (چن و دیگران،۲۰۰۱).

دومین برتری مدل قیمت نسبت به مدل بازده آن است که مدل بازده تنها امکان ارزیابی مربوط بودن سود حسابداری را ایجاد می­ کند، در حالی که مدل قیمت ارزش بازار شرکت را در ارتباط با ارزش دفتری سهام و سود حسابداری بررسی می­ کند. از آنجایی که این دو بخش از طالاعات حسابداری (ارزش دفتری سهام و سود حسابداری) نقشی متفاوت را در قیمت­ گذاری بازار ایفا ‌می‌کنند، استفاده از مدل قیمت به دامنه تحقیق وسعت می­بخشد. البته استفاده همزمان از مدل قیمت و بازده می ­تواند شواهد قانع کننده تری منجر شود (کوتاری و زیمرمن، ۱۹۹۵). در این تحقیق نیز به منظور دستیابی به شواهد کامل­تر، از هر دو مدل استفاده خواهد شد.

۲-۳- پیشینه تحقیق

از دهه ۶۰ میلادی علاقه ­مندی تحقیق­گران به مقوله افشای اطلاعات حسابداری معطوف گردیده است. این­گونه تحقیق­ها معمولاً به دوگونه متفاوت انجام شده است. در روش اول که مبتنی بر جمع ­آوری داده ­ها از طریق پرسش­نامه است، تعدادی پرسش­نامه برای استفاده­کنندگان اطلاعات حسابداری ارسال شده و از آن­ها خواسته می­ شود با توجه به میزان اهمیت اقلام خاص حسابداری در فرایند تصمیم ­گیری، اقدام به رتبه ­بندی آن­ها نمایند ( بازبی^[۴۵]، ۱۹۷۴).

دومین روش به بررسی روابط بین شاخص­ های افشای اطلاعات و خصوصیات شرکت­ها همچون اندازه شرکت، سودآوری شرکت، ساختار مالکیت و ….. می ­پردازد. از آنجایی که تحقیق حاضر در گروه دوم جای دارد در نتیجه صرفاً به تحقیقات گذشته که مرتبط هستند اشاره می­ شود. غالب این تحقیقات نیز در کشورهای توسعه یافته انجام شده است و تعداد اندکی هم در کشورهای درحال توسعه به اجرا درآمده است. در بررسی پیشینه تجربی از افشا، هیلی و پالپو^[۴۶] ‌به این نتیجه رسیدند که تقریباً همه تحقیقات افشا بر مبنای داده ­های آمریکا صورت گرفته است. سوال آن­ها این است که آیا نتایج حاصل از آمریکا می ­تواند به کشورهای غیرآمریکایی توسط نهادهای مختلف تعمیم داده شود. برای مثال، هوپ^[۴۷] ‌به این نتیجه رسید که نحوه عمل افشای شرکت­ها در کشورها به طور اساسی با هم متفاوت است. این ممکن است حاکی از این باشد که کاربرد افشا و ارزش اطلاعاتی آن در اهداف مختلف متفاوت است. از این رو ممکن است به طور اساسی درکشورها مختلف باشد (السعید^[۴۸] ،۲۰۰۰۶).

در زیر خلاصه­ای از برخی تحقیقات انجام شده در ایران و سایر کشورها ارائه شده است:

۲-۳-۱- پیشینه داخلی تحقیق

۲-۳-۱-۱- پیشینه داخلی افشای اطلاعات

۳- این نوع رهبران خود را به عنوان عنصر تغییر^[۱۹] تعریف می‌کنند، طبیعی است که این نوع رهبران انعکاس تأثیرات خویشتن به هر حیطه ممکن را از ویژگی های رفتاری مختلف پیروان گرفته تا ساختار سازمانی که در آن قرار دارند، به عنوان نوعی وظیفه مشاهده کنند.

۴- این رهبران قادرند، به خوبی از مهارت های ادراکی خود بهره گیرند، آن ها با مشاهده سازمان به عنوان یک کل به هم پیوسته و با تقویت روابط بین سازمانی، موجب شکل گیری سازمانی واحد و یکپارچه می‌گردند و بر روی اشخاص درون سازمان توجه دارند تا آن ها را به صورت سازگار با محیط و در جهت موفقیت سازمان هدایت کنند.

۵- رهبران تحول آفرین انسان‌ها را باور می‌کنند. رهبران تحول آفرین به افراد در سطح فردی توجه داشته و آن ها را باور می‌کنند و به آنان اعتماد دارند، این امر عاملی در جهت حل مسائل و کمک به تلاش های بالندگی این افراد است.

۶- این رهبران قدرت‌های انطباقی^[۲۰] و نهادینه کردن^[۲۱] خود را بر روی پیروان در سطحی خیلی بالاتر می‌توانند عملی سازند. در این وضعیت، پیرو با حس کردن آرزوی ایجاد رابطه با رهبر وارد رابطه‌ای می‌شود که خود را مستقیماً بتواند ارضا کند (انطباق) و در عین حال در داخل محیطی مناسب با ارزش‌های خود (نهادینه شدن) این رابطه را ادامه می‌دهد.

۷- اشخاصی هستند که می‌توانند دیدگاه مشخصی ایجاد نمایند. دیدگاه همچنان که در انواع رهبری‌های دیگر هم است، یکی از عناصر خیلی مهم و ضروری برای تشکیل یکی از ابعاد فرایند رهبری است.

۸- از جانب ارزش‌ها جهت داده می‌شوند. ارزش ها و باورها، در میان عناصر تشکیل دهنده دیدگاه بنیادی‌ترین هستند. در نتیجه یکی از منابع فرایند تعیین دیدگاه، که یکی از ویژگی های اساسی فرایند رهبری است ارزش‌ها خواهد بود.

۹- رهبران تحول آفرین به آسانی پس نمی‌زنند. این گونه رهبران دارای ماهیتی هستند که با وضعیت‌های پیچیده شبهه برانگیز و مهم به خوبی کنار آمده و می‌توانند مجادله بکنند.

۲-۱-۳-۴- رویکردهای رهبری تحول آفرین

در این بخش تلاش می‌شود تا از میان تمامی نظریاتی که در زمینه‌ی رهبری تحول ‌آفرین ارائه گردیده است، پنج نظریه برجسته با توجه به ویژگی های هر یک مورد بررسی قرار گیرد.

۲-۱-۳-۴-۱- نظریه رهبری تحول آفرین برنز (۱۹۷۸)

از نظر برنز، رهبری تحول آفرین فرایندی است که در آن رهبران و پیروان همواره در تلاشند تا توان روحی و قوای انگیزشی یکدیگر را به سطوح بالاتری ارتقاء دهند. رهبر تحول آفرین همواره در تلاش است تا با شناسایی، تحریک، و فعال کردن مراتب بالاتری از سطوح نیازمندی و انگیزش پیروان، آن ها را به سوی شکوفا ساختن و فعلیت بخشیدن حداکثر استعدادهای خویش سوق دهد و در ادامه، در مقابل مشاهده و دریافت بازخور مناسب از پیروان، رفتار و عملکرد خویش را نیز تعدیل کند. در فرایند رهبری تحول آفرین، چنین رابطه متقابل و رو به رشدی پیوسته بین رهبر و پیروان در جریان است. (سنجقی، ۱۳۸۰، ۲۹۳- ۲۹۱)

۲-۱-۳-۴-۲- نظریه رهبری تحول آفرین بنیس و نانوس^[۲۲] (۱۹۸۵)

این دو دانشمند موفق شدند در پایان تحقیقی گسترده و می‌دانی، که طی آن عملکرد ۹۰ نفر از رهبران پویا و کارآمد سازمانی مورد مطالعه قرار گرفته بود، پنج رویکرد یا شگرد خاص را به مثابه وجوه مشترک کیفیت عمل این رهبران، که حاکی از رمز موفقیت آنان بوده است، شناسایی نمایند. در ذیل چکیده‌ای از هر یک از این وجوه مشترک ارائه می‌شود.

۱- تمامی رهبران مورد مطالعه، چشم انداز روشن و نوید بخشی را فرا روی سازمان های خویش نهاده و درصدد بوده اند تا انرژی جمعی اعضای سازمان را در جهت رسیدن به چشم انداز مورد نظر هماهنگ و هدایت کنند.

۲- رهبران مورد نظر موفق شده اند با پیش گرفتن جهت گیری مشخصی در روند حرکتی سازمان، هنجارها و ارزش های جدید را در قاطبه ی اعضای سازمانی حاکم گردانند و در راستای آن منابع انسانی سازمان را به منظور رسیدن به هویت جدید سازمانی بسیج کنند.

۳- رهبران تحول آفرین همواره در صدد بوده اند تا مراتب تعهد و دلسوزی اعضای سازمانی را در خصوص پیشبرد برنامه مورد نظر فزونی بخشند و اعتماد قلبی آنان را نسبت به موفقیت این برنامه ها جلب کنند.

۴- دانشمندان یاد شده ویژگی اعتماد سازی را در زمره رموز موفقیت رهبران تحول آفرین ذکر کرده و بر این نکته تأکید داشته اند که رهبران مورد مطالعه توانسته اند با برقراری حالت اعتماد عمومی در سطح سازمان به نوعی انسجام مطلوب سازمانی دست یابند.

۵- رهبران مورد مطالعه همواره کوشیده اند تا تصویر مثبت و خوشایندی را از قابلیت ها و توانمندی های خویش به نمایش گذارند و خود را از هر نظر وقف انجام دادن مأموریت ها و پیشبرد اهداف سازمانی جلوه دهند.این رهبران در عین حال، اهتمام بسیاری در زمینه ی فراگیری دانش جدید و توسعه ظرفیت های دانش اندوزی سازمان به کار بسته اند.

بنیس و نانوس در جمع بندی کلی از یافته های خود بر این نکته تأکید دارند که: عامل اصلی در رهبری، برخورداری از ظرفیتی است که بتواند معانی مطرح در روابط حاکم بر اعضای سازمانی را تحت تأثیر قرار دهد و سازماندهی کند (سنجقی، ۱۳۸۰، ۲۹۹- ۲۹۸)

۲-۱-۳-۴-۳- نظریه رهبری تحول آفرین تی چی و دیوانا^[۲۳] (۱۹۹۰)

این دو دانشمند با تمرکز بخشیدن به تلاش های تحقیقاتی خود بر چگونگی تغییر و تحول در شاکله کلان سازمان ها، فرایند خاصی را شامل سه مرحله متمایز ارائه کرده و سعی داشته اند کارکرد رهبران تحول آفرین را در هر مرحله به تفکیک و به شرح زیر مشخص کنند:

۱- نمایان ساختن مراتب نیاز سازمان به تحول: در اینجا رهبران تحول آفرین به مثابه بانیان و مبتکران اصلی تغییر و تحول در صدد خواهند بود تا، با بر هم زدن خواب خوش اعضای سازمانی، تداوم وضعیت موجود را از هر نظر زیانبار و غیر قابل تحمل جلوه دهند و در عین حال، مراتب نیاز واقعی سازمان را به تغییر و تحول نمایان سازند.

۲- ایجاد چشم انداز:‌ کارکرد یک چشم انداز مطلوب را می‌توان به مثابه نقشه راهنمای مفهومی در نظر گرفت که هدایت گر حرکت سازمان به سمت هدف های آرمانی است. از نظر این دو دانشمند، ایجاد چشم انداز مطلوب را نمی توان تنها محصول کار فرد رهبر تلقی کرد، بلکه باید آن را به عنوان برایند نظریات گوناگون متخصصان درون سازمان به حساب آورد.

۳- نهادینه سازی تغییرات: در این مرحله رهبران تحول آفرین خواهند کوشید با گزینش و به خدمت گرفتن افراد و متخصصان جدیدی از خارج سازمان، تمامی زنجیره های مفقوده را تکمیل، و در غایت تحول، بافت انسانی جدیدی را بر عرصه فعالیت های سازمانی حاکم کنند (سنجقی، ۱۳۸۰، ۳۰۱- ۲۹۹).

۲-۱-۳-۴-۴- نظریه رهبری تحول آفرین شرمرهورن^[۲۴]

رهبری تحول آفرین، رهبری الهامی است که بر دیگران اثر می‌گذارد تا به عملکرد فوق العاده، غالباً در عرصه تغییرات سازمانی و در مقیاس وسیع دست یابند. رهبران تحول آفرین به پیروان کمک می‌کنند تا کارها را متفاوت و بسیار فراتر از آنچه که در آغاز تصور می‌کردند، مایل یا قادر به انجامش باشند.خصایص ویژه رهبران تحول آفرین از دیدگاه شرمرهورن عبارتند از:

۱- بصیرت: داشتن اندیشه‌های روشن و شم جهت یابی و انتقال آن ها به دیگران و ایجاد اشتیاق به سختکوشی برای تحقق رویاهای مشترک.

۲- کاریزما(فرهمندی): ایجاد اشتیاق در دیگران، ایمان، وفاداری، افتخار و اعتماد به خودشان از طریق توجه به خود و توسل به عاطفه.

۱۰- ثبت و تحلیل مشکلات و اشتباهات

مشکلات و اشتباهاتی که در جریان انجام کار بروز می‌کند می‌تواند ما را در پی بردن به نیازهای آموزشی یاری کند. در این روش لازم است مسأله دقیقاً شناسایی و تشخیص داده شود و تحلیل شود که آیا بروز آن ناشی از کمبود دانش و مهارت خاصی است یا خیر؟ در صورتی که جواب مثبت باشد باید تعیین شود در این رابطه چه کسانی باید چه دانش و مهارت هایی را فراگیرند و درجه اولویت آن چیست؟ (ذوالقدر، ۱۳۸۳).

۱۱- وقایع حساس

این روش نیز تقریباً مشابه روش قبل است که طی آن از کلیه کارمندان و سرپرستانی که در یک حوزه شغلی کار می‌کنند خواسته می شود به طور روزانه وقایع حساسی که در جریان کار خود در زمینه‌های مختلف با آن مواجه می‌شوند را جزئیات مربوط یادداشت نمایند. یادداشت ها پس از مدت زمان معینی (غالباً ماهیانه) گردآوری و توسط تحلیل گران مجرب و ترجیحاً با حضور فردی که آن را یادداشت نموده است بررسی و تجزیه و تحلیل می شود و برخی نقاط یا ویژگی های بحرانی شغل و دانش، مهارت و نگرش های ویژه ای که می‌تواند در آن زمینه مؤثر و مفید واقع شود شناسایی و تحلیل می‌گردد (دالزیل^[۳۱]، ۱۹۹۴).

۱۲- آزمون

آزمون می‌تواند به طور مشخص به سنجش دانش یا مهارت های مربوط به یک حوزه، گروه یا وضعیت معین معطوف شود و از این طریق تصویری از سطح موجود دانش و مهارت ها به دست دهد. آزمون مخصوصاً برای تعیین علت یا ریشه مشکلات شناسایی شده از این حیث که آیا ناشی از قصور در دانش یا مهارت است یا ناشی از مسایل نگرشی، مفید است (هوستون^[۳۲]، ۱۹۷۸).

۱۳- روش آگاهی دهندگان (مشاوران) کلیدی

این افراد کسانی هستند که به دلیل خاصیت جایگاه رسمی یا غیر رسمی که از آن برخوردار هستند یا بوده اند در موقعیت خوبی برای شناسایی آن چه مورد نیاز شغل یا گروه خاصی از افراد می‌باشد قرار دارند. این ها غالباً رهبران، نمایندگان یا کارورزان با سابقه خبره و زبده حوزه خود هستند که شناسایی آن ها مهم ترین فعالیت در این روش می‌باشد. وقتی افراد مذکور شناسایی شدند می توان به طرق مختلفی مانند مصاحبه، پرسشنامه یا بحث گروهی اطلاعات را گردآوری نمود (سوریانو، ۱۹۹۷)

۱۴- کارگاه

کارگاه عمدتاًً یک روش اجرایی و به منزله تشریح مسائل مدیریتی و سازمانی تلقی می شود. در این روش مسأله مورد نظر به اجزای متناسبی شکسته می شود و از دیدگاه های مختلفی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. نتیجه ای که در نهایت به دست می‌آید چکیده مباحث و تلاش های عملی و تخصصی ‌گروه‌های کارشناسی است. از این جهت رجاء بسیار می رود که ماحصل کار، بازتابی از موقعیت علمی و عملی مسأله و پاسخی مناسب و کاربردی در آن زمینه باشد (دعایی، ۱۳۸۵).

۱۵- بحث گروهی

در این فن عده ای از اعضای سازمان یا گروه کاری برای بحث پیرامون مسأله یا موضوع خاصی گرد هم می‌آیند. این افراد ممکن است تیمی از یک گروه کاری (بخش) یا تعدادی از مدیران یا کارشناسان هم رتبه و دارای زمینه ها و علایق نسبتاً مشترک درباره موضوع باشند.

بحث گروهی در یک طرح ساخت مند و رسمی عمدتاًً شکل کمیته به خود خواهد گرفت و در یک شق بالعکس (غیر ساخت مند و عمدتاًً غیر رسمی) به صورت جلسات جنجالی به اجرا در خواهد آمد (ابطحی، ۱۳۸۳).

۱۶- ایده پردازی آزاد

فن ایده پردازی آزاد می‌تواند در مطالعات نیازسنجی به خصوص هنگامی که موضوع مورد نظر پیچیده و

بغرنج باشد، وقت بسیار تنگ باشد و افراد نیز تنها یا عمده ترین منبع اطلاعاتی در دسترس باشند، بسیار

مفید و راه گشا واقع شود.

برای اجرای این فن، موضوع یا مسأله ای که قرار است روی آن کار شود مشخص سپس افراد انتخاب می‌شوند. اکثر اعضای گروه باید دارای مهارت های ادراکی و فنی بالا و تخصص وسیع به خصوص در زمینه موضوع مورد نظر باشند. تعداد اعضای گروه حداقل ۶ نفر و حداکثر ۱۵ نفر است. چون اگر تعداد افراد شرکت کننده کم باشد ایده هایی که ارائه خواهد شد کم و محدود خواهد بود و اگر تعداد افراد زیاد باشد هدایت و کنترل جلسه و وارسی ایده ها مشکل خواهد بود (رونالد و همکاران^[۳۳]، ۲۰۰۳).

۱۷- پرسشنامه

پرسشنامه می‌تواند به سه صورت بسته، نیمه باز و باز طراحی و اجرا شود. انتخاب یکی از این انواع بستگی به هدف مطالعه و ویژگی های موقعیتی مطالعه دارد. در پرسشنامه های بسته پاسخ دهنده پاسخ خود را از بین چند گزینه ای که از قبل مشخص شده است انتخاب می‌کند یا از میان یک فهرست موارد مورد نظرش را مشخص می‌کند (دعایی، ۱۳۸۵).

۱۸- مصاحبه

در مصاحبه می توان اطلاعات را آسان تر و کامل تر از پرسشنامه گردآوری نمود چون اکثر مردم به ارتباط شفاهی بیش از ارتباط نوشتاری راغبند. از طرف دیگر خاصیت تعاملی مصاحبه وضعیتی را به وجود می آورد که نیازسنج (مصاحبه گر) می‌تواند مصاحبه شوندگان را تشویق کند، راهنمایی و کمک کند و ‌در مورد موضوع مورد نظر عمیق تر مو شکافی کند. مصاحبه را می توان به صورت فردی یا گروهی و نیز ساخت مند یا غیر ساخت مند طرح ریزی و اجرا نمود.

در مطالعات نیازسنجی، استفاده از مصاحبه غیر ساخت مند برای مراحل اولیه (شناسایی قلمرو نیازسنجی و نیازهای آموزشی اصلی و کلی) از آن جهت که امکان دست یابی به بینشی کامل تر و عمیق تر نسبت به موضوع را فراهم می آورد مناسب تر است (عباس زادگلن و ترک زاده، ۱۳۸۶).

۱۹- مشاهده

مشاهده یکی از فنونی است که می‌تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم کاربرد مهمی در نیازسنجی آموزشی داشته باشد. در این فن، نیازسنج اطلاعات مربوط به زمینه و وضعیت موجود نیازهای آموزشی را از طریق تماشا کردن و گوش دادن به آن ها جمع‌ آوری می‌کند (بیگ زاده، ۱۳۸۴).

۲۰- خود سنجی

این فن عمدتاًً یک فن سنجشی است که به شناسایی نیازهای آموزشی احساس شده و مورد تقاضا منتج می شود. این فن برای محیط های یادگیری خود رهبر مناسب است. در چنین وضعیتی واحد آموزش و بهسازی سازمان نقش مشاوره و تسهیل کننده دارد و مسئولیت اصلی بر عهده افراد است. از سازمان انتظار می رود اطلاعات لازم درباره دانش، مهارت ها و شایستگی های مورد نیاز حال و آینده را ارائه دهد، با این حال کارکنان هستند که نیازهای خود را احساس می‌کنند، تشخیص می‌دهند و برای رفع آن ها تقاضا می‌کنند (سلومن^[۳۴]، ۲۰۰۳).

۲۱- فن دلفی

فن دلفی یکی از فنون مشهور توافق یابی است که به منظور حصول توافق جمعی درباره یک موضوع یا حیطه معین، از طریق گردآوری نظرات و عقاید گروهی از کارشناسان به طور مستقل و بدون ذکر نام با بهره گرفتن از یک سری پرسشنامه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فن با وجود سادگی که از آن برخوردار است نوآوری ویژه ای محسوب می شود که برای جمع‌ آوری و تلخیص و تألیف نظرات و قضاوت های افراد مختلف بدون الزام حضور آنان در یک محل معین به کار می رود (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۵).

۲۱- فن فیش باول

این فن زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تعداد افراد شرکت کننده در نیازسنجی محدود و دسترسی به آن ها و تجمع شان در یک مکان ممکن باشد. همچنین برای نیازسنجی محدودیت زمان وجود داشته باشد.

• 1. اهمیت :

اهمیت در لغت به معنای مهم بودن است و از دیدگاه ادبی یک صفت است که می‌تواند میان قابل توجه بودن یک موضوع تا اساسی بودن همان موضوع متغیر باشد. در واقع مفهوم اهمیت از این پرسش اساسی ناشی می شود که چیزی اهمیت دارد و چه چیزی بی اهمیت است؟ وجود عوامل متعدد مؤثر بر اهمیت، پاسخ ‌به این پرسش را دشوار ساخته است. این دشواری به حدی است که بیانیه های حرفه ای، اهمیت را به صرف موضوعی قضاوتی معرفی می‌کنند.^[۳۶]

اهمیت، مبنای بسیاری از تصمیمات حسابداری و حسابرسی است و داشتن درکی روشن از آن در تصمیم گیری ها ضروری است. انجمن های حرفه ای حسابداری و حسابرسی، برای ارائه تعریفی از اهمیت ،‌ همواره کوشیده اند. به عنوان مثال هیات تدوین استانداردهای حسابداری مالی، اهمیت را به شرح زیر تعریف می‌کند:

” اهمیت به میزانی از اطلاعات حسابداری اطلاق می شود که حذف و یا تحریف آن با در نظر گرفته شرایط حاکم، می‌تواند بر قضاوت اشخاصی که بر اطلاعات مذبور اتکا می‌کنند، تاثیر بگذارد یا موجب تغییر قضاوت آن ها گردد.”^[۳۷]

هیات استانداردهای حسابداری مالی پدیده اهمیت را به عنوان یک ویژگی فراگیر اطلاعات مالی توصیف می‌کند و در برخی موارد بسیار شبیه اثرگذاربودن اطلاعات است. مقصود از اثرگذار بودن اطلاعات این است که اطلاعاتی باید افشا شود که در فرایند تصمیم گیری مفید واقع شوند.^[۳۸]

فصل دوم :

پیشینه تحقیق

۲-۱ ) مقدمه :

گزارشگری مالی در واحد های اقتصادی، بازتاب نیازهای اطلاعاتی ‌گروه‌های گوناگون استفاده کننده از صورت های مالی، چون سرمایه گزاران، اعتباردهندگان، دولت و مدیران است که برای انتخاب تصمیمات درست و بجای اقتصادی، برنامه ریزی، اعمال نظارت و ‌پاسخ‌گویی‌، ‌به این اطلاعات نیاز دارند . مجموعه صورت های مالی جزء محوری گزارش های مالی و عمده ترین وسیله انتقال اطلاعات به خارج از واحد اقتصادی است. اطلاعات منعکس در صورت های مالی زمانی برای استفاده کنندگان مفید و مؤثر است که از ویژگی های کیفی لازم برخوردار باشد . یکی از ویژگی های کیفی اطلاعات مالی، قابلیت اعتماد است. اطلاعات مالی زمانی قابل اعتماد و اتکاست که آثار مالی معاملات و سایر رویدادهای مالی به گونه ای بیطرفانه اندازه گیری شده و نتایج اندازه گیری ها معتبر و قابل تأیید مجدد باشد.

استفاده کنندگان از صورت های مالی هنگامی می‌توانند به اطلاعات مالی منعکس در صورت های مالی اتکا کنند که شخص مستقل، ذیصلاح و بیطرف نسبت به میزان اعتبار این اطلاعات، نظر حرفه ای ارائه کرده باشد . در سیستم های اجتماعی – اقتصادی کنونی، وظیفه اظهار نظر نسبت به صورت های مالی به حسابرسان مستقل واگذار شده است.

مجامع حرفه ای حسابرسی برای انجام وظیفه اظهار نظر نسبت به صورت های مالی، اقدام به تدوین استانداردهای حسابرسی نموده اند.

هدف از تدوین این استانداردها، حصول اطمینان از کیفیت خدمات حسابرسی است. در این استانداردها، هدف حسابرسی طوری تعیین شده است که در راستای وظیفه ی حسابرسی باشد. طبق این استانداردها، هدف حسابرسی صورت های مالی این است که حسابرس بتواند ‌در مورد این صورت های مذبور از تمام جنبه ها با اهمیت، طبق استانداردهای حسابداری تهیه شده است یا خیر، اظهار نظر کند.^[۳۹]

در مقدمه این استانداردها آمده است که، استانداردهای حسابرسی منحصراً ‌در مورد موضوعات با اهمیت کاربرد دارد.^[۴۰]با توجه به اینکه وظیفه حسابرسان رسیدگی و اظهار نظر نسبت به اقلام با اهمیت است، ‌لذا درک اهمیت و نحوه ی تعیین و به کار گیری آن در حسابرسی ضرورتی انکار ناپذیر است .

ساختار این فصل از پایان نامه بر اساس متغیر های مسئله تحقیق شکل گرفته است. سطح ‌پاسخ‌گویی‌ متغیر مستقل و قضاوت حسابرسان درباره سطح اهمیت، متغیر وابسته مسئله تحقیق است.

در این فصل،‌ مفاهیم اهمیت، قضاوت و ‌پاسخ‌گویی‌ مورد بحث قرار می‌گیرد.

۲-۲ ) اهمیت :

اهمیت در لغت به معنی مهم بودن است و از دیدگاه ادبی یک صفت است که می‌تواند میان قابل توجه بودن یک موضوع تا اساسی بودن همان موضوع متغیر باشد. در واقع مفهوم اهمیت از این پرسش اساسی ناشی می شود که چه چیزی اهمیت دارد و چه چیزی بی اهمیت است؟

انجمن های حرفه ای همواره برای پاسخ ‌به این پرسش اساسی کوشیده اند. وجود عوامل متعدد مؤثر بر اهمیت، پاسخ ‌به این پرسش را دشوار ساخته است. این دشواری به حدی است که بیانیه های حرفه ای، اهمیت را به صرف موضوعی قضاوتی معرفی می‌کنند.^[۴۱]

اهمیت، مبنای بسیاری از تصمیمات حسابداری و حسابرسی است و داشتن درکی روشن از آن در تصمیم‌ گیری ها ضروری است. انجمن های حرفه ای حسابرسی و حسابداری، برای ارائه تعریفی از اهمیت،‌ همواره کوشیده اند.

به عنوان مثل هیات تدوین استاندادهای حسابداری مالی، اهمیت را به شرح زیر تعریف می‌کند:

” اهمیت به میزانی از اطلاعات حسابداری اطلاق می شود که حذف و یا تحریف آن با در نظر گرفتن شرایط حاکم، ‌می‌تواند بر قضاوت اشخاصی که بر اطلاعات مذبور اتکا می‌کنند، تاثیر بگذارد یا موجب تغییر قضاوت آن ها گردد”.^[۴۲]

هیات استانداردهای حسابداری مالی پدیده اهمیت را به عنوان یک ویژگی فراگیر اطلاعات مالی توصیف می‌کند و در برخی موارد بسیار شبیه اثرگذار بودن اطلاعات است. مقصود از اثرگذار بودن اطلاعات این است که اطلاعاتی باید افشا شود که در فرایند تصمیم گیری مفید واقع شوند .^[۴۳]

طبق مبانی نظری حسابداری و گزارشگری مالی،‌ درجه اهمیت اقلام به کمیت،‌ ماهیت، شرایط ایجاد و نوع و اندازه واحد انتفاعی بستگی دارد. ‌بنابرین‏ برای تمیز اقلام با اهمیت از قلام بی اهمیت نمی توان یک رهنمود کمی ارائه نمود وتشخیص با اهمیت یا بی اهمیت بودن یک قلم به قضاوت حرفه ای اشخاص ذی صلاحیتی مبتنی خواهد بود که به تمامی اطلاعات و واقعیت های مربوط دسترسی دارند. همچنین باید توجه داشت که اهمیت مفهومی نسبی است،‌ اطلاعات مالی می‌تواند از جنبه‌های مختلف، ‌با اهمیت یا کم اهمیت تلقی شود. ‌بنابرین‏، اهمیت به تنهایی مفهومی مشخص ندارد و اهمیت اطلاعات مختلف در پرتوی دو ویژگی کیفی مربوط بودن و قابلیت اعتماد قابل بررسی و سنجش است.

مالک و ابوحنیفه چنین نظر می‌دهند که که اگر موصی به اندازه ی تمام دارایی اش بدهکار باشد وصیتش صحیح نیست. چون پرداخت دیون بر اجرای وصیت مقدم است.

حنابله وصیت مست را صحیح نمی دانندو او را به دیوانه ملحق نموده اند. ولی در نزد شافعی مست تمام عقودش صحیح و در حکم مکلف است. بدیهی است اختلاف ‌در مورد مکلفی است که با علم و عمد و اختیار مرتکب میخوارگی شده باشد که در اصطلاحفقها سکران متعدی نامیدهمی شود. والا در حال اکراه شافعی نیز با سایرین موافق است(یحیی ابن شرف النوری، ۱۳۷۲، ص۳۲۱).

ب- مواد قانونی در باب موصی

ماده ۸۳۵ – موصی بایدنسبت به موردوصیت جائزالتصرف باشد.

ماده ۸۳۶ – هرگاه کسی به قصدخودکشی خودرامجروح یامسموم کندیااعمال ازاین قبیل که موجب هلاکت است مرتکب گرددوپس ازآن وصیت نمایدآن وصیت درصورت هلاکت باطل است وهرگاه اتفاقامنتهی به فوت نشدوصیت نافذ خواهدبود.

ماده ۸۳۷ -اگرکسی بموجب وصیت یک یاچندنفرازورثه خودراازارث محروم کندوصیت مزبورنافذنیست.

ماده ۸۳۸ – موصی می تواندازوصیت خودرجوع کند.

ماده ۸۳۹ – اگرموصی ثانیاوصیتی برخلاف وصیت اول نمایدوصیت دوم صحیح است.

۲-۱-۱-۲- دوم موصی له

موصی له کسی است که وصیت به نفع او شده است.

الف- شرایط موصی له

موصی له نباید وارث موصی باشد. صاحبان کتب مغازی روایت کرده‌اند که پیامبر (ص) در سالفتح مکه گفت:«لاوصیه لوارث» ^[۱۸]به روایت احمد و ابو داود و ترمذی این عمل نموده اند. در روایتی آمده است : « ان الله اعطی کل ذی حق حقه، الا لاوصیه لوارث» اما در رابطه بااین آیه«کتب علیکم اذا حضر احد کم الموت إن ترک خیرالوصیه للوالدین و الاقربین بالمعروف حقا علی المتقین » جمهور علما بر آنند که این آیه نسخ شده است.

امام شافعی گفت : خداوند آیه وصیت را نازل کرد و آیه میراث را نیز نازل کرد. احتمال دارد که آیه وصیت با آیه میراث باقی باشد و به هر دو عمل شود و احتمال دارد که آیا وصیت را نسخ کرده باشد و علما دنبال این می گشتند، چیزی پیدا کنند که یکی از این دو احتمال را ترجیح دهندو آن را در سنت رسول الله (ص) یافتند. صاحبان مغازی از پیامبر (ص) روایت کرده‌اند که در سال فتح مکه پیامبر (ص) گفت : « لاوصیه لوارث »(شیخ الاسلام، ۱۳۶۳، ص۳۲).

شرط وارث نبودن به اتفاق مذاهب چهارگانه اهل سنت، شرط نفوذ وصیت است زیرا اصل در وصیت آن است که برای وارث وصیت نشود ؛ لذا در صورت وصیت برای وارث، صحت این وصیت منوط به اجازه ورثه است ‌به این ترتیب که وصیت نسبت به سهم آنهایی که اجازه داده‌اند قابل اجراست که این اجازه نیز باید بعد از فوت وصی صورت گیرداینعقیده حنیفه، شافعیه حنابله است و در این مورد ‌به این حدیث استناد می‌کنند : لاوصیه لوارث الا ان یشإ الوارثه. ^[۱۹]

فقهای مالکیه می‌گویند : وصیت برای وارث صحیح نیست هر چند با اجازه ورثه باشد ؛ زیرا خداوند آن را منع کرده و ورثه حق ندارند چیزی را که خداوند باطل تلقی کرده، صحیح بدانند، و در صورتی که اجازه دهند ، عنوان هبه دارد، نه وصیت و احکام هبه درباره آن جاری می شود(شیخ اسلامی، ۱۳۶۳، ص۱۳۸).

علما اتفاق بر این دارند که موصی له نباید در روز مرگ موصی وارث او باشد. حتی اگر کسی وصیت کرد برای برادرش که از او ارث می‌برد به علت اینکه موصی فرزندی ندارد. سپس بعد از وصیت و پیش از مرگش پسری برایش به دنیا می‌آید،این وصیت صحیح است و نسبت به برادرش اجرا می‌گردد. چون در این حال برادر وارث نیست. اگر موصی فرزندی داشت و برای برادرش وصیت کرد، قبل ار مرگ موصی فرزندش مرد،این وصیت وارث است و صحیح نیست.

۲- مذهب علمای حنفی این است که اگر موصی له شخص معینی است شرط صحت وصیت این است که این موصی له در وقت وصیت موجود باشد. خواه وجود حقیقی با وجود تقدیری. یعنی موصی له در حین وصیت بالفعل و عملاموجود باشد یا موجودیت آن در اثنای وصیت مقدر گردد . مثلاینکه فلان زن آبستناست و در وقت ادای وصیت حمل آن زنوجود دارد و جنیندر شکم موجود است.

اما اگرموصی له شخص معین نباشد و تعین شخصی نداشته باشد، باید در هنگام مرگ موصی وجود حقیقییا تقدیری داشته باشد.

پس هرگاه موصی گفت : « توصیه و سفارش می کنم که خانه برای اولاد فلان کس باشد و اولاد او را معین نکرد. سپس مرد و از وصیت خود پشیمان نشد. این خانه ملک اولادی می شود که در وقت مرگ موصی وجود دارند. خواه عملا و حقیقتا موجود باشند یا تقدیرا، بدین معنی که در شکم مادر موجود باشند اگر چه در وقتادای صیغه وصیت هم وجود نداشته باشند و از وجود حمل یا آبستنی در هنگام وصیت با هنگام مرگ موصی این نتیجه گرفته می شود که اگر کمتر از شش ماهاز وصیت یا از مرگ موصی طفل متولد شد، وصیت تحقق می‌یابد.

اکثر فقهای اسلامی، بجز حنابله، می‌گویند : اگر موصی له در وقت مرگ موصی مجهول باشد، به نحوی که برطرف کردن جهالت آن ممکن نباشد،وصیتبرایاو جایز نیست زیرا این نوع جهالت مانع تسلیم موصی به،به موصی له است و چنین وصیتی بی فایده است.

پس اگر مردی یک سوم اموالش را برای یک نفر از مردم وصیت کند، این وصیت صحیح نیست، اما اگر جهالت موصی له در حدی باشد که رفع آن ممکن است، مانند اینکه شخصی مالی را برای یکی از دو مرد وصیت کند و قبل از اینکه موصی له را معین نماید بمیرد، چندنظر وجود دارد. ابوحنیه می‌گوید این وصیت باطل است. ابویوسف معتقد است که وصیت باید درباره هر دو نفر به تساوی اجرا شود. محمد بن حسن شیبانی وصیت را برای یکی از آن دو مرد جایز می شمارد و تعیین آن را به عهده ورثه می‌گذارد تا به هر کدام که مایل باشند بدهند(شیخ اسلامی، ۱۳۶۳، ص۱۳۶).

اما حنابله در این مورد چنین اظهار نظر می‌کنند : اگر کسی چیزی،مانند پرنده ای درهوا یا ماهی دریا را – که قادر به تسلیم آن نیست – وصیت کند صحیح است، چون وقتی که وصیت شیئی معدوم جایز است به طریق اولی وصیت درباره این ها نیز جایز است؛ به عبارت دیگر وصیت جاری مجرای میراث است و از آنجا که این چیزها به ارث برده می‌شوند، وصیت به ‌آن‌ها نیز صحیح است و اگر موصی له بتواند موصی له مذکور را به دست آوردوتسلیم نماید، چنانچه در حد ثلث ترکه باشد، می‌تواند آن را تصاحب کند.

اکثر علما گفته اند اگر کسی وصیت کرد که « وصی» یک سوم مالش را برابر رأی و خواسته خداوند صرف و هزینه کند این وصیت او صحیح است و وصی باید یک سوم مال او را در راه خیر هزینه کند و از آن چیزی نخورد و از آن چیزی به وارث میت ندهد.

۳- نباید موصی له به صورت حرام و مباشر و مستقیم قاتل موصی باشد. در غیر این صورت، وصیت باطل می شود. چون هر کس قبل از موقع برای داشتن چیزی عجله کند، مجازاتش محروم شدن از آن است. ابوحنیه و محمد بن حسن شیبانی گفته اند : وصیت باطلنمی شود، بلکه متوقف بر اجازه ورثه است(یحیی ابن شرف النوری، ۱۳۷۲، ص۱۰۷).

ج-موصی له غیر معین ( غیر محصور )

هرگاه وصیت شده غیر معین باشد، مانند اینکه وصیت برای مساجد یا پایگاه ها یا مدارس یا بیمارستان‌ها باشد، در آن حال نیازیبه قبول از طرف دیگری ندارد. بلکه همان ایجاب کافی است. چون در این حال وصیت جنبه صدقه به خود می‌گیرد.

اگر موصی له قبل از فوت موصی وصیت را رد کرده باشد، بعد ‌از فوت می‌تواند آن را قبول کند و اگر بعد از فوت آن را قبول و موصی به را قبض کرد، دیگر نمی تواند آن را رد کند. لیکن از قبل از فوت، قبول ثانوی لازم نیست.

۲-۱-۱-۲- مواد قانونی در باب موصی له