۱۰- ثبت و تحلیل مشکلات و اشتباهات

مشکلات و اشتباهاتی که در جریان انجام کار بروز می‌کند می‌تواند ما را در پی بردن به نیازهای آموزشی یاری کند. در این روش لازم است مسأله دقیقاً شناسایی و تشخیص داده شود و تحلیل شود که آیا بروز آن ناشی از کمبود دانش و مهارت خاصی است یا خیر؟ در صورتی که جواب مثبت باشد باید تعیین شود در این رابطه چه کسانی باید چه دانش و مهارت هایی را فراگیرند و درجه اولویت آن چیست؟ (ذوالقدر، ۱۳۸۳).

۱۱- وقایع حساس

این روش نیز تقریباً مشابه روش قبل است که طی آن از کلیه کارمندان و سرپرستانی که در یک حوزه شغلی کار می‌کنند خواسته می شود به طور روزانه وقایع حساسی که در جریان کار خود در زمینه‌های مختلف با آن مواجه می‌شوند را جزئیات مربوط یادداشت نمایند. یادداشت ها پس از مدت زمان معینی (غالباً ماهیانه) گردآوری و توسط تحلیل گران مجرب و ترجیحاً با حضور فردی که آن را یادداشت نموده است بررسی و تجزیه و تحلیل می شود و برخی نقاط یا ویژگی های بحرانی شغل و دانش، مهارت و نگرش های ویژه ای که می‌تواند در آن زمینه مؤثر و مفید واقع شود شناسایی و تحلیل می‌گردد (دالزیل^[۳۱]، ۱۹۹۴).

۱۲- آزمون

آزمون می‌تواند به طور مشخص به سنجش دانش یا مهارت های مربوط به یک حوزه، گروه یا وضعیت معین معطوف شود و از این طریق تصویری از سطح موجود دانش و مهارت ها به دست دهد. آزمون مخصوصاً برای تعیین علت یا ریشه مشکلات شناسایی شده از این حیث که آیا ناشی از قصور در دانش یا مهارت است یا ناشی از مسایل نگرشی، مفید است (هوستون^[۳۲]، ۱۹۷۸).

۱۳- روش آگاهی دهندگان (مشاوران) کلیدی

این افراد کسانی هستند که به دلیل خاصیت جایگاه رسمی یا غیر رسمی که از آن برخوردار هستند یا بوده اند در موقعیت خوبی برای شناسایی آن چه مورد نیاز شغل یا گروه خاصی از افراد می‌باشد قرار دارند. این ها غالباً رهبران، نمایندگان یا کارورزان با سابقه خبره و زبده حوزه خود هستند که شناسایی آن ها مهم ترین فعالیت در این روش می‌باشد. وقتی افراد مذکور شناسایی شدند می توان به طرق مختلفی مانند مصاحبه، پرسشنامه یا بحث گروهی اطلاعات را گردآوری نمود (سوریانو، ۱۹۹۷)

۱۴- کارگاه

کارگاه عمدتاًً یک روش اجرایی و به منزله تشریح مسائل مدیریتی و سازمانی تلقی می شود. در این روش مسأله مورد نظر به اجزای متناسبی شکسته می شود و از دیدگاه های مختلفی مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. نتیجه ای که در نهایت به دست می‌آید چکیده مباحث و تلاش های عملی و تخصصی ‌گروه‌های کارشناسی است. از این جهت رجاء بسیار می رود که ماحصل کار، بازتابی از موقعیت علمی و عملی مسأله و پاسخی مناسب و کاربردی در آن زمینه باشد (دعایی، ۱۳۸۵).

۱۵- بحث گروهی

در این فن عده ای از اعضای سازمان یا گروه کاری برای بحث پیرامون مسأله یا موضوع خاصی گرد هم می‌آیند. این افراد ممکن است تیمی از یک گروه کاری (بخش) یا تعدادی از مدیران یا کارشناسان هم رتبه و دارای زمینه ها و علایق نسبتاً مشترک درباره موضوع باشند.

بحث گروهی در یک طرح ساخت مند و رسمی عمدتاًً شکل کمیته به خود خواهد گرفت و در یک شق بالعکس (غیر ساخت مند و عمدتاًً غیر رسمی) به صورت جلسات جنجالی به اجرا در خواهد آمد (ابطحی، ۱۳۸۳).

۱۶- ایده پردازی آزاد

فن ایده پردازی آزاد می‌تواند در مطالعات نیازسنجی به خصوص هنگامی که موضوع مورد نظر پیچیده و

بغرنج باشد، وقت بسیار تنگ باشد و افراد نیز تنها یا عمده ترین منبع اطلاعاتی در دسترس باشند، بسیار

مفید و راه گشا واقع شود.

برای اجرای این فن، موضوع یا مسأله ای که قرار است روی آن کار شود مشخص سپس افراد انتخاب می‌شوند. اکثر اعضای گروه باید دارای مهارت های ادراکی و فنی بالا و تخصص وسیع به خصوص در زمینه موضوع مورد نظر باشند. تعداد اعضای گروه حداقل ۶ نفر و حداکثر ۱۵ نفر است. چون اگر تعداد افراد شرکت کننده کم باشد ایده هایی که ارائه خواهد شد کم و محدود خواهد بود و اگر تعداد افراد زیاد باشد هدایت و کنترل جلسه و وارسی ایده ها مشکل خواهد بود (رونالد و همکاران^[۳۳]، ۲۰۰۳).

۱۷- پرسشنامه

پرسشنامه می‌تواند به سه صورت بسته، نیمه باز و باز طراحی و اجرا شود. انتخاب یکی از این انواع بستگی به هدف مطالعه و ویژگی های موقعیتی مطالعه دارد. در پرسشنامه های بسته پاسخ دهنده پاسخ خود را از بین چند گزینه ای که از قبل مشخص شده است انتخاب می‌کند یا از میان یک فهرست موارد مورد نظرش را مشخص می‌کند (دعایی، ۱۳۸۵).

۱۸- مصاحبه

در مصاحبه می توان اطلاعات را آسان تر و کامل تر از پرسشنامه گردآوری نمود چون اکثر مردم به ارتباط شفاهی بیش از ارتباط نوشتاری راغبند. از طرف دیگر خاصیت تعاملی مصاحبه وضعیتی را به وجود می آورد که نیازسنج (مصاحبه گر) می‌تواند مصاحبه شوندگان را تشویق کند، راهنمایی و کمک کند و ‌در مورد موضوع مورد نظر عمیق تر مو شکافی کند. مصاحبه را می توان به صورت فردی یا گروهی و نیز ساخت مند یا غیر ساخت مند طرح ریزی و اجرا نمود.

در مطالعات نیازسنجی، استفاده از مصاحبه غیر ساخت مند برای مراحل اولیه (شناسایی قلمرو نیازسنجی و نیازهای آموزشی اصلی و کلی) از آن جهت که امکان دست یابی به بینشی کامل تر و عمیق تر نسبت به موضوع را فراهم می آورد مناسب تر است (عباس زادگلن و ترک زاده، ۱۳۸۶).

۱۹- مشاهده

مشاهده یکی از فنونی است که می‌تواند به طور مستقیم یا غیر مستقیم کاربرد مهمی در نیازسنجی آموزشی داشته باشد. در این فن، نیازسنج اطلاعات مربوط به زمینه و وضعیت موجود نیازهای آموزشی را از طریق تماشا کردن و گوش دادن به آن ها جمع‌ آوری می‌کند (بیگ زاده، ۱۳۸۴).

۲۰- خود سنجی

این فن عمدتاًً یک فن سنجشی است که به شناسایی نیازهای آموزشی احساس شده و مورد تقاضا منتج می شود. این فن برای محیط های یادگیری خود رهبر مناسب است. در چنین وضعیتی واحد آموزش و بهسازی سازمان نقش مشاوره و تسهیل کننده دارد و مسئولیت اصلی بر عهده افراد است. از سازمان انتظار می رود اطلاعات لازم درباره دانش، مهارت ها و شایستگی های مورد نیاز حال و آینده را ارائه دهد، با این حال کارکنان هستند که نیازهای خود را احساس می‌کنند، تشخیص می‌دهند و برای رفع آن ها تقاضا می‌کنند (سلومن^[۳۴]، ۲۰۰۳).

۲۱- فن دلفی

فن دلفی یکی از فنون مشهور توافق یابی است که به منظور حصول توافق جمعی درباره یک موضوع یا حیطه معین، از طریق گردآوری نظرات و عقاید گروهی از کارشناسان به طور مستقل و بدون ذکر نام با بهره گرفتن از یک سری پرسشنامه مورد استفاده قرار می‌گیرد. این فن با وجود سادگی که از آن برخوردار است نوآوری ویژه ای محسوب می شود که برای جمع‌ آوری و تلخیص و تألیف نظرات و قضاوت های افراد مختلف بدون الزام حضور آنان در یک محل معین به کار می رود (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۵).

۲۱- فن فیش باول

این فن زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که تعداد افراد شرکت کننده در نیازسنجی محدود و دسترسی به آن ها و تجمع شان در یک مکان ممکن باشد. همچنین برای نیازسنجی محدودیت زمان وجود داشته باشد.