۲-۱۴ عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری در بخش کشاورزی :

تسلط دولت بر درآمدهای ارزی حاصل از صدور نفت خام باعث شده است که سهم قابل توجهی از سرمایه گذاری کل در اقتصاد ایران ناشی از سرمایه گذاری دولتی باشد(والی زاده، رجبی جهرودی، ۱۳۸۱، ۴۹۶). این امر ‌در مورد بخش کشاورزی نیز تسریع دارد، به طوری که با نوسان درآمدهای نفتی، سرمایه گذاری کل و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی نیز تغییر می‌کند.

اعتبارات عمرانی دولت در بخش کشاورزی که در واقع سرمایه گذاری دولت در این بخش است، یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی است که تاثیر آن بر سرمایه گذاری در ساختمان و ماشین آلات بخش کشاورزی می‌تواند متفاوت باشد.

افزایش در درآمد ملی نیز با توجه به نظریه های موجود از جمله عوامل مؤثر بر سطح سرمایه گذاری کل است، لذا در بخش کشاورزی نیز انتظار بر این است که ارزش افزوده این بخش بر سطح سرمایه گذاری بخش کشاورزی مؤثر باشد.

جدول(۲-۱۱):عملکرد اعتبارات ملی طرح های تملک دارایی های سرمایه ای برای توسعه ” کشاورزی و منابع طبیعی” و “منابع آب”

سال

کشاورزی و منابع طبیعی

سهم(درصد)

۱۳۸۰

۷۲۳٫۹

۱۵٫۰۲

۱۳۸۱

۱۶۴۶٫۶

۱۸٫۹

۱۳۸۲

۲۵۴۱٫۴

۲۰٫۱

۱۳۸۳

۲۳۹۷٫۷

۱۹٫۱

۱۳۸۴

۳۶۷۲٫۶

۱۹٫۵

۱۳۸۵

۲۹۴۹٫۸

۲۰٫۲

۱۳۸۶

۳۳۵۶٫۰

۱۹٫۰

۱۳۸۷

۴۳۶۸٫۷

۱۶٫۶

۱۳۸۸

۳۰۴۵٫۷

۱۰٫۸

۱۳۸۹

۳۷۶۶٫۳

۱۷٫۱

ماخذ: سالنامه آماری استان گیلان

نمودار(۲-۶):عملکرداعتبارات ملی طرح های تملک دارایی های سرمایه ای برای توسعه ” کشاورزی و

منابع طبیعی” و “منابع آب”

نرخ بهره نیز از جمله عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری است. لیکن به دلیل حرمت ربا در اسلام، نرخ بهره به طور رسمی در اقتصاد ایران وجود ندارد. نرخ بهره غیر رسمی نیز بیش تر برای تامین سرمایه در گردش مورد استفاده قرار می‌گیرد و لذا بر تشکیل سرمایه ثابت تاثیر کمی دارد( والی زاده، رجبی جهرودی،۱۳۸۱؛ ۴۹۸). همچنین انتظار بر این است که نرخ سود بانکی که به نوعی جایگزین نرخ بهره شد، نیز تاثیر زیادی بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی نداشته باشد. زیرا نرخ سود در نظر گرفته شده برای تسهیلات پرداختی به بخش کشاورزی همیشه کمترین نرخ در بین تسهیلات اعطایی نظام بانکی بوده است و از همین رو، تقاضا برای دریافت تسهیلات به بخش کشاورزی بدون در نظر گرفتن نرخ بهره وجود داشته و بانک ها جهت اعطای این گونه تسهیلات از طرف دولت تحت فشار بوده و تا حد امکان از اعطای آن صرف نظر می‌کنند.

از جمله متغیرهای مهم دیگری که می‌تواند بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی مؤثر باشد، تسهیلات بانکی است. تسهیلات بانکی یکی از مهمترین راه های تامین مالی سرمایه گذاری در اقتصاد است، به همین دلیل دولت ها همیشه سعی داشته اند با تکلیف نظام بانکی به اعطای تسهیلات ارزان قیمت به بخش کشاورزی، سرمایه گذاری در این بخش را تحت تاثیر قرار دهند.

نکته دیگر ‌در مورد تسهیلات بانکی، مدت باز پرداخت این گونه تسهیلات توسط کشاورزان است.بدین معنی که انتظار بر این است که تسهیلات با مدت بازپرداخت بالاتر اثر بیش تری بر سرمایه گذاری داشته باشد. در این میان باید توجه نمود که به دلیل پایین بودن نرخ سود تسهیلات بخش کشاورزی، تمایل به اخذ وام در این بخش زیاد باشد و غالبا صف های طویلی برای دریافت وام، خصوصاً وام های مدت دار وجود داشته باشد. همچنین با توجه به سودآوری بالاتر این گونه وام در سایر بخش های اقتصاد ایران، خصوصاً بخش خدمات و فعالیت های سفته بازی، تمایل به استفاده از این وام ها بالا است(پژویان و فرزین معتمد، ۱۳۸۴).

پیشینه تحقیق:

1. 1. پژویان و فرزین معتمد در سال (۱۳۸۴) در پژوهشی تحت عنوان “بررسی میزان اثربخشی اعتبارات اعطایی بانک کشاورزی بر سرمایه گذاری و اشتغال در بخش کشاورزی” میزان اثربخشی اعتبارات اعطایی بانک کشاورزی بر متغیرهای کلان اقتصادی شامل سرمایه گذاری و اشتغال و ارزش افزوده در بخش کشاورزی را در دوره زمانی ۱۳۴۵-۱۳۸۰مورد اندازه گیری قرار دادند. نتایج پژوهش آن ها نشان داد که اثربخشی این اعتبارات مثبت بوده به طوری که یک درصد افزایش در اعتبارات سرمایه ای بانک کشاورزی به ترتیب منجر به ۴۳/۰ درصد، ۰۳۴/۰ و ۰۰۰۳/۰ درصد افزایش در سرمایه گذاری، اشتغال و ارزش افزوده بخش کشاورزی و یک درصد افزایش در اعتبارات جاری بانک کشاورزی به ترتیب منجر به ۱/۰، ۰۵/۰ و ۴۹/۰ درصد افزایش در سرمایه گذاری، اشتغال و ارزش افزوده بخش کشاورزی شده است.

1. 1. بختیاری و پاسبان (۱۳۸۳) در پژوهشی تحت عنوان “نقش اعتبارات بانکی بر توسعه فرصت‌های شغلی: مطالعه موردی بانک کشاورزی” با این نگرش که در بخش کشاورزی ایران از همه امکانات موجود استفاده بهینه نشده است ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد که فرصت‌های اشتغالزایی در این بخش وجود داشته باشد، با بهره گرفتن از آمارهای سری زمانی ۱۳۴۹ تا ۱۳۷۹ و مدل های اقتصاد سنجی به بررسی این موضوع پرداختند. به طوری که نتایج پژوهش آن ها نشان دادکه اعتبارات بانک کشاورزی در کوتاه­مدت بر اشتغال و در درازمدت بر سرمایه گذاری تأثیر مثبت داشته است . ‌بنابرین‏، حداقل در کوتاه­مدت می توان با به کارگیری نظام اعتباری مناسب باعث توسعه فرصت‌های شغلی در این بخش شد .

1. 1. بازوبندی (۱۳۷۶) نیز در پایان نامه کارشناسی ارشد خویش تحت عنوان ” نقش تسهیلات اعطایی بانکی در پیشرفت صنایع تبدیلی کشاورزی استان خراسان” ارتباط بین تسهیلات اعطایی بانک‌ها و تاثیر آ ن بر بخش کشاورزی به طور خاص صنایع تبدیلی موجود در این صنعت را مورد بررسی قرار داد. نتایج حاصل از پژوهش وی نشان داد که افزایش هر گونه تسهیلات اعطایی به صنایع تبدیلی کشاورزی باعث پیشرفت این صنایع و رشد و توسعه بخش کشاورزی خواهد شد، اشتغال در جامعه افزایش می‌یابد، محصولات تولید شده در رقابت با محصولات مشابه خارجی از کیفیت بهتری برخوردار می‌گردد، افزایش تولید موجبات صرفه‌جویی ارزی و نیز استقلال اقتصادی در زمینه تامین مواد غذایی خواهد شد. حال چنانچه این بخش از اقتصاد، توسعه کافی یافته و مورد توجه لازم قرار گیرد می‌توان با صادرات محصولات کشاورزی باعث افزایش درآمدهای ارزی شد.

1. 1. رجبی جهرودی (۱۳۸۳) در پژوهش خود با عنوان “بررسی نقش تسهیلات اعطایی بانک ها در تجهیز سرمایه و سرمایه گذاری بخش کشاورزی” به بررسی عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی با تأکید به نقش تسهیلات بانکی اعطا شده پرداختند، به طوری که به دلیل تاثیر متفاوت تسهیلات بلند مدت و کوتاه مدت بر سرمایه گذاری، تسهیلات بانکی را به تفکیک مدت بازپرداخت مورد بررسی قرار دادند. طبق نتایج به دست آمده تسهیلات بانکی بلند مدت اثر مثبت و معنی داری بر سرمایه گذاری بخش کشاورزی داشت.