۲-۱-۱-۲ نشانه های بیش فعالی

کودک اغلب با دست ها یا پاهایش بازی می‌کند و حتی روی صندلی ناآرام است و مرتب آن را تکان می‌دهد.

کودک اغلب صندلی خود را انتهای کلاس درس می‌گذارد ،جایی که صندلی های خالی زیادی هست و او می‌تواند مرتب جایش را عوض کند.

کودک اغلب در شرایط نامناسب و جاهای تنگ شروع به دویدن و بالا رفتن از در و دیوار می‌کند.

کودک اغلب با فعالیت های تفریحی بی سر و صدا مشکل دارد و آرام نمی گیرد.

وی بیش از حد حرف می زند، سؤال می پرسد و همه را کلافه می‌کند (سید محمدی، ۱۳۹۰)

علائم بی توجهی و حواس پرتی معمولاً در ۸ تا ۹ سالگی آشکار می‌شوند و اغلب مادام العمر با شخص می مانند. “تأخیر” در شروع علائم بی توجهی ممکن است منعکس کنندۀ ماهیت پنهانی این اختلال باشد (برخلاف بیش فعالی) و در سن بلوغ این اختلال خفته به شکل تنوع طلبی و بی ثباتی بروز می‌یابد. علائم بیش فعالی معمولاً در ۵ سالگی کاملاً آشکار می‌شوند و در ۷ تا ۸ سالگی به اوج خود می‌رسند. پس از بلوغ، این رفتارها به تدریج کاهش می‌یابند و اغلب به بلوغ زود رس می انجامند. تکانشگری نیز مانند بیش فعالی در ۷ تا ۸ سالگی به اوج می‌رسد، اما برخلاف آن مسائل مربوط به تکانشگری در بزرگسالی همچنان باقی می ماند. نوجوانان مبتلا ‌به این اختلال بیشتر مستعد تجربۀ رفتارهای پرخطر (اعتیاد به مواد مخدر، فعالیت های پرخطر جنسی، بی دقتی در رانندگی و غیره) هستند. بزرگسالان تکانشگر نیز معمولاً مدیریت مالی چندان مناسبی ندارند و اغلب با قمار و خرید بیش از حد کالاهای غیر ضروری خود را به مرز ورشکستگی می رسانند(همان منبع).

۲-۱-۱-۳ رفتار تخریبی

۲-۱-۱-۳-۱ اختلال سلوک ^[۳۸]

الگویی تکراری و مداوم رفتاری است که در آن حقوق اساسی دیگران، مقررات یا هنجارهای اجتماعی ـ اخلاقی عمده متناسب با سن، زیر پا گذاشته می شود، شامل رفتارهایی مثل:

• رفتار پرخاشگرانه که ممکن است سبب صدمه جسمی به مردم یا حیوانات شود؛

تخریب اموال؛

تقلب یا دزدی؛

نقض جدی قوانین؛

برای تشخیص اختلال سلوک حداقل سه یا چند رفتار باید به مدت سه ماه طول کشیده باشد.

عواملی چون سطح پایین اجتماعی- اقتصادی، روش تربیتی خشن و تنبیه، اختلالات خانوادگی و فقدان نظارت مناسب والدین در ایجاد آن مؤثرند. رفتارهای دیگر مثل: زورگویی و قلدری؛ تهدید کردن؛ بیرون ماندن از خانه علی رغم منع.

والدین، گریز از خانه و مدرسه، آتش افروزی، قساوت جسمی نسبت به افراد و حیوانات در آن ها دیده می شود.

بسیاری از والدین این کودکان، مبتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی و وابستگی به الکل هستند. طلاق به خودی خود یک عامل خطرساز محسوب می شود. مثل ADHD، در این کودکان نیز تغییرات مواد مترشحه مغزی مثل دوپامین و سروتونین و نوراپی نفرین، دیده می شود. این کودکان، چندان کوششی برای پنهان کردن رفتار ضد اجتماعی خود نمی کنند. افکار و ژست های خودکشی در این ها شایع است. اغلب از نظر اجتماعی، کنارگیر یا منزوی هستند. برخی از این ها با افرادی مثل خود دوست شده و گروه هایی را تشکیل می‌دهند. از هر گونه الگوی ثابت انضباطی گریزان هستند. در این ها عملکرد ضعیف در مدرسه، اضطراب و نشانه های افسردگی، اختلالات یادگیری و سوء مصرف مواد دیده می شود. هر چقدر نشانه ها در سنین پایین تری شروع شود، پیش آگهی، بدتر است. در درمان آن ها باید ساختار محیطی همراه با مقررات در نظر گرفته شود. روان درمانی انفرادی معطوف به ارتقای مهارت های حل مسئله، مورد استفاده قرار گیرد. درمان دارویی با داروهایی مثل «هالوپریدول»، «کاربامازین»، «فلئوگزتین» به کار گرفته می شود. مشاوره و روان درمانی خانواده و توجه به مسائل همه جانبه دخیل در ایجاد اختلال، اهمیت بسزایی دارد (احقری، ۱۳۹۱)^[۳۹].

۲-۱-۲ تکانشگری^[۴۰]

تکانشگری هسته اصلی بسیاری از آسـیب هـای اجتمـاعی مانند مصرف مواد، قماربازی بیمارگونه، اختلال‌های شخصیت و دست زدن به اقدامات پرخاشجویانه اسـت. ایـن اخـتلال هـر ســال موجــب از میــان رفــتن زمــان و ســرمایه در بــسیاری از کـــشورها مـــی شـــود. یکی از رایج ترین تعاریف، تکانش گری به صورت آمادگی قبلی برای واکنش های سریع و بدون برنامه به محرک های درونی یا بیرونی بدون در نظر گرفتن نتایج منفی آن واکنش ها برای خود فرد یا دیگران، تعریف می شود(استنفورد ^[۴۱]و همکاران، ۲۰۰۹).

فرایند تصمیم ­گیری یا برگزیدن یک گزینه از میان چند گزینه، یکی از عالی­ترین پردازش­های شناختی به شمار می­رود. گونه ویژه­ای از این فرایند که به عنوان تصمیم ­گیری مخاطره آمیز شناخته می­ شود، در شرایطی پردازش (RDM) مخاطره­آمیز^[۴۲] می­ شود که شخص با گزینه ­هایی روبه رو می­گردد که انتخاب آن ها باری از سود یا زیان در حال یا آینده به دنبال دارد و در عین حال میزان این سود و یا زیان با درجاتی از احتمال همراه است (اختیاری و بهزادی، ۱۳۸۰الف و ب).

تصمیم ­گیری مخاطره­آمیز اهمیت بالایی در زندگی فردی و اجتماعی افراد دارد و اختلال در این نوع تصمیم ­گیری هسته اصلی پدیده تکانشگری و رفتارهای تکانشی^[۴۳] را تشکیل می‌دهد (اختیاری و بهزادی۱۳۸۰ الف). رفتارهای تکانشی که در برخی رویکردها، رفتارهای مخاطره آمیز^[۴۴] نیز خوانده می­شوند، به عملکردهایی گفته می­شوند که اگرچه تا اندازه­ای با آسیب یا زیان­های احتمالی همراهند، امکان دستیابی به گونه ­ای پاداش را نیز فراهم ‌می‌کنند (اختیاری و بهزادی، جنتی و مقیمی، ۱۳۸۲). این رفتارها باید دارای سه عامل زیر باشند:

الف) برگزیدن یک گزینه از میان دو یا چند گزینه با پاداش احتمالی، ب) همراهی یکی از گزینه­ ها با احتمال پیامدهای ناگوار و ج) روشن نبودن احتمال پیامد ناگوار در زمان رخداد رفتار (لَن^[۴۵] و چِرِک^[۴۶]، ۲۰۰۰).