عبارت فرایند منظم و سیستماتیک نشانگر برنامه ریزی حسابرسی برای جمع‌ آوری و ارزیابی شواهد است . همچنین ‌به این معنی است که حسابرسی حداقل در قسمت‌هایی از فرایند خود بر مبنای روش های علمی انجام می شود.(نیکخواه آزاد، ۱۳۷۷)

جمع‌ آوری و ارزیابی بیطرفانه شواهد شالوده حسابرسی است و در تمامی انواع مختلف حسابرسی به چشم می‌خورد . اگرچه نوع و ماهیت شواهد و معیارهای ارزیابی برای پروژه های مختلف حسابرسی معمولاً متفاوت است ، اما تمامی حسابرسی ها اعم از مالی ، عملکرد مدیریت ، عملیاتی و ….. بر محور جمع‌ آوری و ارزیابی شواهد متمرکزند. (نیکخواه آزاد، ۱۳۷۷)

موضوع مورد رسیدگی از یک سری ادعاهای مربوط به فعالیت‌ها و وقایع اقتصادی تشکیل شده است . این ادعاها که صراحتاً یا تلویحاً عنوان می‌شوند در چارچوب تعریف حسابداری قرار می گیرند و « اطلاعات اقتصادی » نامیده می‌شوند . لفظ اقتصادی نیز نمایانگر هر گونه شرایطی است که منجر به تصمیم گیری ‌در مورد استفاده از منابع محدود می‌گردد. (نیکخواه آزاد، ۱۳۷۷)

۲-۲)انواع حسابرسی:

۲-۲-۱)دلیل ارجاع کار:

۱)حسابرسی الزامی: بدان معنی که هر یک از واحدهای اقتصادی، اشخاص ذی نفع، مطابق قوانین موجود ویا به وسیله یکی از مراجع رسمی ملزم به انجام حسابرسی می‌باشند.( ولو اینکه خود مایل به انتخاب آن نباشند) به عنوان مثال در شرکت‌های سهامی عام مطابق مقررات بورس اوراق بهادار تهران سهام‌داران در مجامع عمومی عادی سالانه ملزم به انتخاب حسابرس می‌باشند و یا کلیه شرکت‌های سهامی عام و خاص مطابق مقررات قانون تجارت ایران، سهام‌داران ملزم به تعیین بازرس قانونی می‌باشند. (گلستانی،۱۳۸۵)

۲)حسابرسی اختیاری: در چنین حالتی الزام قانونی یا الزام مراجع رسمی دلیل وجود حسابرسی نیست ، آنچه که منجر به انجام چنین حسابرسی می شود ، نقش و اهمیت حسابرسی از نگاه مالکان واحد اقتصادی است که ضرورت ارزیابی عملکرد مدیران را از طریق حسابرسی را می طلبد. حسابرسی شرکت‌های سهامی خاص نوعی از این حسابرسی است که علی رغم عدم وجود الزام قانونی ، در جهت ارزیابی عملکرد مدیران انجام می شود. (گلستانی،۱۳۸۵)

۲-۲-۲) ماهیت رسیدگی :

۱)رسیدگی سیستمی (اثباتی): عبارت از رسیدگی به سیستم‌ها و کنترل های مستقر در واحد اقتصادی به منظور:

۱- کشف موارد عدم کنترلها

۲- کشف موارد عدم اجرای صحیح کنترل ها

۳- نقاط قوت سیستم

۲)رسیدگی ویژه (موردی): در مواردی ممکن است رسیدگی و اظهارنظر حسابرس تنها در یک مورد خاص باشد. به عنوان مثال رسیدگی به صورت‌های مالی یک واحد اقتصادی به منظور تعیین ارزش ویژه آن که در چنین حالتی ماهیت رسیدگی حسابرس متفاوت با رسیدگی های اثباتی یا بررسی سیستم می‌باشد و محدود به رسیدگی و اظهارنظر نسبت به مورد خواسته شده می‌باشد و نه کل صورت‌های مالی. (گلستانی،۱۳۸۵)

۳)رسیدگی اثباتی: عبارت از رسیدگی به تک تک اقلام مندرج در صورت‌های مالی و اثبات صحت و سقم آن ها به منظور ارائه اظهارنظر ‌در مورد صورت‌های مالی. (گلستانی،۱۳۸۵)

۲-۲-۳)زمان انجام کار :

۱)حسابرسی ضمنی: نظر به اینکه ممکن است ارائه گزارش حسابرسی بعد از پایان سال مالی دارای محدودیتهای زمانی باشد، حسابرسان ترجیح می‌دهند در موارد لازم قسمتی از کارهای ممکن را قبل از پایان سال مالی یا به عبارتی دیگر ضمن سال مالی انجام دهند که در این حالت حسابرسی را حسابرسی ضمنی( میانه) می‌نامند. با توجه به ماهیت رسیدگی های قابل انجام در ضمن سال، معمولاً عملیات مربوط به بررسی سیستم در این زمان انجام می پذیرد. (گلستانی،۱۳۸۵)

۲)حسابرسی نهایی: عبارت است از رسیدگی به صورت‌های مالی نهایی یک دوره مالی پس از تکمیل و نهایی شدن آن ها. معمولاً چنین رسیدگی پس از پایان سال مالی انجام گرفته و محدود به انجام رسیدگی های اثباتی ‌در مورد اقلام مندرج در صورت‌های مالی می‌باشد. (گلستانی،۱۳۸۵)

۳)حسابرسی مداوم (مستمر): در برخی موارد به علت ماهیت خاص کار و یا حجم زیاد عملیات، حسابرس ترجیح می‌دهد به طور مداوم در ضمن سال مالی در شرکت حضور یافته و به عنوان مثال در پایان هر ماه عملیات مربوطه را مورد رسیدگی قرار دهد تا در پایان سال بتواند به جمع بندی نتایج حاصله، نسبت به صورت‌های مالی اظهارنظر نماید. در چنین حالتی که حسابرس در طی سال مالی حضور مداوم در محل واحد اقتصادی دارد، حسابرسی را مداوم می‌نامند. (گلستانی،۱۳۸۵)

۲-۲-۴)جایگاه سازمانی:

۱)حسابرسی داخلی: در اغلب مؤسسات بزرگ، وجود اطلاعات قابل اطمینان و اثربخشی و کارایی عملیاتی بخش‌های سازمانی برای مدیران واحد انتفاعی نقش حیاتی دارد. مدیران واحد انتفاعی برای اداره سازمان و اجرای عملیات به صورت کارا و اثربخش، به استقرار حسابرسی داخلی اقدام نموده اند. حسابرسی داخلی معمولاً زیر نظر کمیته حسابرسی هیئت مدیره به فعالیت می پردازد. حدود وظایف و اختیارات واستقلال و نحوه گزارش دهی این حسابرسان درایران معمولاً به وسیله امور اداری تعیین می شود.

۲) حسابرسی مستقل: بررسی دفاتر و مدارک پشتوانه صورت‌های مالی و سایر مستندات به منظور اظهارنظر ‌در مورد مطابقت صورت‌های مالی واحد مورد رسیدگی با اصول پذیرفته شده حسابداری.

۲-۲-۵)هدف رسیدگی :

۱)حسابرسی رعایت: اجرای حسابرسی رعایت به وجود اطلاعات قابل اثبات، و ضابطه یا استاندارد شناخته شده ای بستگی دارد که توسط مقامات مجاز مقرر شده باشد. نمونه شناخته شده ای از این نوع حسابرسی، رسیدگی اظهارنامه های مالیاتی توسط ممیزان اداره دارایی است که خود نوعی حسابرسی به شمار می‌آید. این حسابرسی به منظور تعیین مطابقت داشتن یا نداشتن اظهارنامه مالیاتی با قوانین مالیاتی و مقررات اداره دارایی انجام می شود. یافته های ممیزان دارایی از طریق برگ تشخیص مالیات به پرداخت کننده مالیات منتقل می شود.

مثال دیگری از حسابرسی رعایت، رسیدگی بانک‌ها توسط بازرسان اداره بازرسی کل در بانک‌های ایرانی می‌باشد. این حسابرسی ها که متفاوت از حسابرسی داخلی و رسیدگی حسابرسان مستقل است، رعایت قوانین و مقررات بانکی و رعایت استانداردهای متداول بانکداری، از جمله دستورالعملها و بخشنامه های سازمان‌های ناظر سیستم بانکی را می سنجد. (ارباب سلیمانی، ۱۳۸۵)

ارتباط بین حسابرسی مستقل و حسابرسی رعایت به دو طریق امکان پذیر است.

اول: حسابرسی رعایت به عنوان جزء لاینفک حسابرسی صورت‌های مالی: که در این صورت حسابرس مستقل، ضمن حسابرسی صورت‌های مالی به حسابرسی رعایت نیز می پردازد نمونه ای از این نوع حسابرسی، بررسی اجرای مفاد قرارداد وام بلندمدت شرکت می‌باشد که در صورت عدم رعایت مفاد قرارداد، تبدیل به وام عندالمطالبه می شود.

دوم: حسابرسی رعایت به عنوان پروژه مستقل : در این صورت حسابرسی رعایت یک پروژه جداگانه بوده و ارتباطی با حسابرسی صورت‌های مالی ندارد به طور مثال می توان به بررسی رعایت قوانین استخدام نیروی انسانی در دستگاه های دولتی اشاره کرد .