*حنفی ها – جمعیت قابل ملاحظه ای از اهل سنت ترکیه را تشکیل می دهند .
* شافعی ها – شاخه ای از اهل سنت است و پیروان این فرقه در ترکیه را بیشتر کردها تشکیل می دهند
* پیروان دیگر فرقه های اهل سنت .
* علویها (علویها به چهار دسته به نامهای رافضی ، باطنی ، حروفی و بکتاشی تقسیم می گردند ).
* شیعیان – پیرو مذهب جعفری بوده و نزدیک به یک میلیون نفر هستند .
پیروان مسیحی شامل پروتستانها ، کاتولیکها ، ارامنه گریگوری و دیگر فرقه های مسیحی در ترکیه سکونت دارند (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی :۱۳۸۸،۳۴).
۳-۵-۳) حوزه های دینی و رهبران مذهبی
اکثریت ترکها پیرو مذهب حنفی می باشند و پیروان مذهب شافعی نیز از لحاظ درصد دومین گروه را در ترکیه شامل می شوند . اداره امور پیروان این دو شاخه به عهده سازمان امور دیانت ترکیه می باشد و ریاست آن در حال حاضر بر عهده پروفسور مصطفی سید یازیجی اوغلو می باشد (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی :۱۳۸۸،۳۴).
علویان – پیدایی زمینه اعتقادی علویان در ترکیه را ابتدای قرن سیزدهم دانسته اند . ( همزمان با مهاجرت ساکنان خراسان ، آذربایجان و ترکستان با اعتقادات مبتنی بر تشیع و تصوف ) . کشتار شیعیان و علویان به بهانه کفر آنان ، علویان را ناگذیر به تقیه گردانید و به طور کلی در زمان عثمانی علویان تحت فشار و درگیر با مشکلات بسیار و در قالبهای اجتماعی – اقتصادی بسته و بسیار محدودی به سر می بردند . از زمان استقرار جمهوری و بخصوص بعد از ۱۹۶۰ علویان به تدریج احساس امنیت نمودند : امروزه جمعیت علویان را بین ۱۸ تا ۲۰ میلیون نفر برآورد می نمایند .که بیشتر نیز در شهرهای ولی اورمان ، سیواس ، آنکارا ، تونجعلی ، ارزروم ، آماسیا ، الازیق ، قهرمان ماراش ، مالاتیا و توکات ساکن هستند ، در سالهای اخیر وجودشان مورد توجه و حقوقشان مورد شناسایی نسبی قرار گرفته است . در حال حاضر در زمینه علوی گری در ترکیه در حدود ۲ هزار کتاب و نشریه وجود دارد . مجله جم که توسط جمعی از علویان منتشرمی شود یکی از پرتیراژترین مجلات ترکیه است (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۵)
علوی در لغت به مفهوم وابسته به حضرت علی (ع) یا نسل وی می باشد ، علویان خواستار خلافت حضرت علی (ع) و خاندان وی بوده و برای ایشان برجستگی و پایگاه اعتقادی ویژه قائل هستند . علویان مسائل عبادی را به شیوه خود انجام می دهند . یکی از مهمترین اصول اعتقادی آنها اصل حاکمیت فرد بر زبان ودست و کمر خود می باشد و معتقدند این مسئله باعث مصونیت انسان از گناه می شود . پیمان اخوت نیز یکی دیگر از معتقدات آنان می باشد ، به رغم آنکه مبانی اعتقادی علوی از تشیع برگرفته شده است لیکن از منابع گوناگونی تاثیر پذیرفته و با اعتقادات و آداب و رسوم موجود در آناتولی مخلوط شده است و در این ارتباط فرقه های مختلفی بوجود آمده است که عبارتند از )بکتاشها ، قزلباشها ،قدریه ، علی اللهیان ، نقشبندیه ، نورجیها و سلیمانجیها ) (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

شیعیان – غالباً در نزدیکی مرز ایران سکونت دارند و اکثراً مهاجرانی هستند که از ایران به ترکیه مهاجرت نموده اند . استان قارص یکی از عمده ترین محلهای تمرکز شیعیان است ، زبان این استان نزدیک به زبان آذری است . شیعیان همواره از سوی حکومتها به ویژه در دوران عثمانی تحت فشار بوده اند .
مسیحیان – بنا بر آمارهای رسمی جمهوری ترکیه حدود ۲% از جمعیت ترکیه را مسیحیان و پیروان سایر ادیان تشکیل می دهند . مسیحیان ترکیه بیشتر جزء شاخه ارتدوکس می باشند (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۵).
شاخه های مذهب ارتدوکس عبارتند از:
پاتریک (اسقف و رهبر مذهبی )ارامنه
پاتریک کلیسای بلغارستان
پاتریک کلیسای یونا
پاتریک رومانی و صربستان
یهودیان – در حدود سال ۱۴۹۲ در حدود صد هزار نفر یهودی از اسپانیا گریخته و به سرزمین عثمانی مهاجرت کردند ،در حال حاضر نزدیک به ۲۵ هزار یهودی در ترکیه سکونت دارند و بیشتر آنها در فعالیتهای اقتصادی و تجاری مشغول به کار می باشند(دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۶) .
۳-۵-۴) فعالیت گروه های اسلامی ترک در اروپا
فعالیتهای سازمانهای اسلامی ترکیه در خارج از کشور ، در اروپا از نمود و گستردگی بیشتری برخوردار است . این فعالیتها که عمدتاً بازتابی از فعالیتهای گروه های داخل ترکیه محسوب می شوند ، در آلمان تمرکز و شدت ویژه ای یافته است . از سوی دیگر در کنار این گونه گروه ها ، دولت ترکیه نیز انجمنها و اتحادیه هایی تحت عنوان اتحادیه اسلامی ترکهادر آلمان تاسیس نموده است که وابسته به کنسولگری ترکیه بوده و تحت نظارت اداره امور مذهبی دولت ترکیه فعالیت می نمایند . (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۶)
گروه ملی گوروش ، فدراسیون ترک ، اتحادیه جماعات اسلامی ،سلیمانجیهاو نورجیها از جمله گروه ها و دستجاتی هستند که در قالب اسلام فعالیت کرده ودر اروپا دارای پیروانی می باشند .
گروه ملی گوروش (به معنای بینش ملی ) – از جمله گروه های نسبتاً بزرگی است که در اروپا فعالیت دارد ، اعضای این گروه پیروان نجم الدین اربکان رهبر حزب سابق رفاه می باشند ، این گروه ، گروه ها و انجمنهای کوچک و بزرگ دیگری را تحت نفوذ خود دارد ، از جمله کارگران ترک ، اتحادیه جوانان مسلمان در اروپا ، مرکز اسلامی ، اتحاد ترکهای اروپا در آلمان و بخصوص در هامبورگ دارای مساجد بسیاری است(دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۷).
فدراسیون ترک – از دیگر سازمانهای فعال در اروپا و مرکز آن فرانکفورت می باشد و دارای شعبات دیگر در دیگر کشورهای اروپایی می باشد . اعضای این فدراسیون را طرفداران حزب حرکت ملی گرا تشکیل می دهند ، آنان خود را گرگ خاکستری می نامند و معتقدند قوم ترک قوم برتر است و خواستار اتحاد تمامی ترکها و تشکیل یک دولت بزرگ واحد است .
اتحادیه جماعات اسلامی – این اتحادیه در سال ۱۹۸۵ تشکیل شد و این اتحادیه را انشعابی از گروه ملی گوروش دانسته اند که به دنبال اختلاف نظر به ویژه در مورد انقلاب اسلامی ایران در گروه فراهم آمد . در راس این اتحادیه جمال الدین کاپلان از روحانیون معروف ترکیه قرار دارد که ضمن حمایت از انقلاب اسلامی ایران معتقد است فعالیت اسلامی صحیح فعالیتی است که اسلام را در تمامیت آن تبلیغ نماید و دراین راه باید از کلیه ابزارها مدرن وپیشرفته بهره گرفته شود (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۷)
۳-۶)اوضاع اجتماعی ، فرهنگی و آموزشی
ترکیه کشوری است که جایگاه جغرافیایی آن نقش بسزایی در تحول فرهنگی آن ایفا نموده است . موقعیت جغرافیایی این سرزمین همواره آن را در مسیر ارتباط تمدنهای مختلف قرار داده است . اقوام گوناگونی طی تاریخ پرتلاطم این سرزمین به ترکیه مهاجرت کرده ، آن را مورد تهاجم قرار داده ، از آن گذر کرده ویا در آن استقرار یافته اند و در این رهگذر نقشی از فزهنگ و تمدن خود بر جای نهاده اند که هنوز نیز در لابلای مظاهر فرهنگی ، در میان قصه ها ، آوازها و رسوم می توان آن را مشاهده نمود . علاوه بر مسائل فوق ، ترکیه بر سر جاده بازرگانی و پر اهمیت ابریشم – جاده ادویه که همراه با نقش تحاری خود چون محملی فرهنگ و تمدن ممالک مسیر خود و به ویژه چین ، هند ، ایران و اروپا را به یکدیگر پیوند می داد . همجواری با ممالک اروپایی ، ویژگی جغرافیایی دیگری است که نقش آن را در فرهنگ ترکیه باید همواره در نظر داشت . رنسانس اروپا و انقلاب کبیر فرانسه و قبل از آن سرایت و تسلط تمدن یونان ، روم و سپس بیزانس و در سالهای اخیر گسترش روند غربگرایی در فرهنگ ترکیه را بایستی تا حد زیادی ناشی از چنین همجواری دانست (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۳۹)
ترکها در روند تطور فرهنگی اجتماعی خود در دوره ای به دلیل مهاجرت یا تهاجم قبائل ، با تمدن خاور دور ارتباط یافتند و از آن متاثر شدند و در زمانی دیگر تمدن یونان وروم و سپس بیزانس را پذیرا گشتند ، تمدن عثمانی نیز که شامل نهادهای فرهنگی ایرانی ، عربی ، اسلامی و بیزانس در حدود ۶ قرن فرهنگ این سرزمین را تحت سیطره خود داشت . پایان دوران سلاطین عثمانی آغاز نفوذ و سیطره روز افزون تمدن غرب را برای ترکیه به همراه داشت که تا امروزادامه یافته است (دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۴۰).
۳-۷) احزاب در ترکیه
از ۱۹۴۶ به بعد که سیستم چند حزبی در ترکیه حاکم شد این احزاب کم کم خودشان را در سطح جامعه نشان دادند ولی عملا فعالیتهای قانونی شان ممنوع بود. اما از حدود ۱۹۵۹ گروه ها و جنبش های اسلام گرا قانونا آغاز به فعالیت کردند(دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۱۵۴)
زمانی که جمهوری لائیک ترکیه درسال ۱۹۲۳ تاسیس شد ( توسط مصطفی کمال آتاتورک ) دولت تلاش زیادی را برای نابودی کامل و زمین گیر کردن هر آنچه با مظاهر اسلامی ارتباط داشت کرد. در واقع در این دوران شیخ ها و مردان دینی که قبل از این دوران به فعالیت اسلامی می پرداختند موقعیت و قدرت خود را از دست دادند و موسسه شان تعطیل گردید. از ۱۹۲۳ تا ۱۹۵۰ دوره اسلام گرایی به معنای واقعی کلمه نیست زیرا در این دوران به خاطر وجود نظام تک حزبی فعالیتهای زیرزمینی باب شده بود و جنبش های اسلامی به هیچ وجه در صدد کودتا علیه نظام و یا اقدام به اعمال خشونت علیه دولت برنیامدند(دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۱۵۵).
از ۱۹۴۶ به بعد که سیستم چند حزبی حاکم شد این احزاب کم خودشان را در سطح جامعه نشان دادند ولی عملا فعالیتهای قانونی شان ممنوع بود. اما از حدود ۱۹۵۹ گروه ها و جنبش های اسلام گرا قانونا آغاز به فعالیت کردند. این بازگشت جریان های اسلامی جهت مشارکت در انتخابات از راه معرفی نامزدهای اسلام گرا نبود بلکه چالش احزاب لائیک با یکدیگر برای کسب آرای گروه های اسلامی سبب اهمیت یافتن آنان شد. از این رو نقش مجموعه های اسلامی در تائید حزب مخالف آتاتورک نقشی برجسته بود. آرای اسلام گرایان در انتخابات ۱۹۵۰ حزب دموکرات را که مخالف حزب آتاتورک ( حزب ملت ) بود به پیروزی رساند. سال ۱۹۷۰ نقطه عطف حرکت های اسلامی ترکیه است زیرا برای نخستین بار اجازه تاسیس حزبی اسلامی به صورتی قانونی و رسمی داده شد و آن حزب ملی به رهبری نجم الدین اربکان بود(دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی: ۱۳۸۸،۱۵۵).
۳-۷-۱) حزب عدالت ۱۹۷۰
نجم الدین اربکان در ۱۹۷۰ حزب عدالت NOP را به عنوان یکی از احزاب اسلام گرا تاسیس کرد که برای اولین بار اسلام گرایان از یک سازمان حزبی دائمی برخوردار شدند که از طریق آن می توانستند به مبارزات انتخاباتی بپردازند. این جنبش توسط دادگاه قانون اساسی در ۲۰ مه ۱۹۷۱ و با مداخله اش به اتهام تخطی از اصول لائیک تعطیل شد و در نتیجه نجات ملی در ۱۹۷۲ تشکیل شد(رضا دهقانی :۱۳۹۱،۲۵).
۳-۷-۲)حزب نجات ملی ۱۹۸۲ ـ ۱۹۷۲
توانست با حمایت اصناف، با بردن شبکه های پنهان و گروه های مذهبی غیر رسمی طی یک پیروزی شگفت انگیز در انتخابات ۱۹۷۳، ۲/۱۱ درصد از آراء مجلس را به دست آورد. نجات ملی ( یا سلامت ملی ) بعد از ائتلاف های مختلفی که با احزاب غیر مسلمان و راست داشت توانست چندین بار در دوره های مختلف تشکیل دولت ائتلافی دهد که نهایتا تا ۱۹۸۱ ادامه یافت و در ۱۹۸۱ فعالیت احزاب سیاسی در ترکیه ممنوع شد (رضا دهقانی :۱۳۹۱،۲۷).

۳-۷-۳)حزب رفاه ۱۹۹۸ـ ۱۹۸۳
در جولای ۱۹۸۳ که فعالیت احزاب دوباره آزاد شد حزب رفاه ( RP) جایگزین NSP شد به رهبری علی ترکمن. بعد از او اربکان به ریاست حزب رفاه درآمد که در ۱۹۸۷ و ۱۹۸۹ در انتخابات سراسری موفق به کسب آراء فراوانی داشت. در این دوره های مذکور اسلام گرایان طی یک استراتژی مهم و برنامه داری در صدد برآمدند تا نخبگان تحصیلکرده بیشتری را در عرصه جامعه تربیت کنند و در عرصه های مختلف قدرت سیاسی جای دهند که موفق هم شدند(رضا دهقانی :۱۳۹۱،۳۰).
حزب رفاه در انتخابات محلی ماه مارس سال ۱۹۹۴ به پیروزی رسید. همچنین در انتخابات شهرداری در همین سال موفق شد ۲۸ پست شهرداری ۶ شهرداری پایتخت و رهبری ۳۲۷ دولت محلی را از آن خود کند و در مجموع ۱۹ درصد از کل آرای انتخابات پارلمانی را به خود اختصاص دهد .در انتخابات سراسری سال ۱۹۹۵ حزب رفاه موفق به افزایش آرای خود و کسب ۴/۲۱ درصد آراء شد. حزب رفاه جولای سال ۱۹۹۶ با تانسو چیللر رهبر حزب راه راست یک دولت ائتلافی تشکیل داد که فقط یکسال دوام آورد. بحرانی که از فعالیتهای ضد سکولاری معاونان و شهرداران حزب رفاه به وجود آمده بود پایه های اولیه اختلاف بین دو حزب رفاه و راه راست شد. اقداماتی نظیر اخراج افسران اسلام گرا از ارتش در دسامبر سال ۱۹۹۶، درخواست لغو قانون منع حجاب برای زنان دانشجو، نحوه خدمات شهری، مشاجره بر سر ساخت مسجد در میدان استانبول و در نهایت ارتباط با گروه های مبارز اسلام گرا منجر به افزایش فشار ارتش بر حزب رفاه گردید در نتیجه تیرگی روابط بین ارتش و حزب رفاه و رویارویی اسلام گرایان و لائیک ها تشدید شد. این عوامل باعث شد تا رهبران حزب رفاه در ماه مه سال ۱۹۹۷ به دادگاه کشیده شوند و در نهایت اربکان در ۱۹۹۷ از حضور در عرصه های سیاسی منع شد. حزب رفاه به خاطر تخطی از اصول سکولاریسم و قوانین احزاب سیاسی در ژانویه ۱۹۹۸ توسط دادگاه قانون اساسی منحل شد، با این وجود اسلام گراها حزب جدیدی تشکیل دادند (رضا دهقانی :۱۳۹۱،۳۰) .
۳-۷-۴)حزب فضیلت۱۹۹۷ ـ ۱۹۹۹
حزب فضیلت توسط ۳۳ عضو حزب رفاه به رهبری « رجایی کوتان » در ۱۷ دسامبر در سال ۱۹۹۷ شروع به فعالیت کرد. این حزب در آن زمان از ۱۴۴ کرسی پارلمان برخوردار بود. جناح محافظه کار حزب که پیرو اربکان بود قبل از اینکه جناح اصلاح طلب به رهبری تایپ اردوغان بتواند تحرکی نشان دهد رهبری گروه پارلمانی حزب را بر عهده گرفت. با این وجود کشمکش های درون حزبی برای کسب قدرت هنوز در این حزب ادامه دارد این کشمکش ها باعث یک استعفای دسته جمعی درسال ۱۹۹۹ شد که حزب را تضعیف کرد. البته به طرق مختلف نیز می خواهند فضیلت را به اقدامات ضد سکولاریستی متهم کنند که هنوز موفق به این امر نشده اند(رضا دهقانی :۱۳۹۱،۳۱) .
۳-۷-۵)حزب عدالت و توسعه
که به نوعی در حال حاضر با همراهی و همگامی نسبی با احزاب لائیک ترکیه نقش فعالانه ای در عرصه سیاست و حکومت دارد. در مورد جریان های دیگر در ترکیه باید اشاره ای هم به جریان علویان بکنیم که البته آنها وارد جنبش های اسلامی به معنای واقعی نشده اند و فعالیتهای آنها قابل ذکر نیست. زمانی که در ترکیه سخن از اسلام می گوییم وجود دو جریان به ذهن متبادر می شود. (رضا دهقانی :۱۳۹۱،۳۲)
▪ جریان (۱)
جریان اسلام سیاسی است که احزابی را پدید آورده ولی می کوشد تا در یک چارچوب خاص و در سقفی که نظام اجازه می دهد به فعالیت سیاسی بپردازد و زندگی سیاسی و پارلمانی شرکت نموده و انجمن های صنفی و روزنامه ها را به راه بیندازد.
▪ جریان (۲)
جریان های ریشه دار طریقت های دینی است که در دولت عثمانی جایگاه برجسته ای داشته است البته این طریقت ها به رغم رنج ها و ستم هایی که در دوره آتاتورک دیده اند با قدرت زیاد استمرار داشتند زیرا آنها از اندیشه های مردمی عمیق و اصیل تاریخی در میان جامعه ترکیه برخوردار بودند.
نکته مهم اینجاست که اسلام گرایان ترکیه به طور کلی به ایجاد فشار و برنامه های نظامی و مسلحانه چندان اعتقادی ندارند و قصد دارند همه چیز را از چهارچوب دموکراتیک مورد مشاهده قرار دهند.
جریان های بسیاری هم هستند در ترکیه که در قالب صوفیه فعالیت می کنند اما مهم و بزرگترین جریانی که بازتاب دهنده حرکت صوفیه است جنبش « نورسرها » یا « نوری ها » است. این حرکت پیرو اندیشه های متفکر بزرگ ترک « محمد سعید نورس » است البته حرکت های دیگری، مانند سلیمانیه سر فعالیت دارند اما بزرگترین جریان صوفیه در ترکیه نورسی ها هستند و این حرکت ها نیز شاخه ها و جریان متعددی نیز دارد(رضا دهقانی :۱۳۹۱،۳۳).