این طبقات بازیگران کلیدی در انقلابات جاری دنیای عرب هستند.همچنین بیات معتقد است که انقلاب های اصلاح گرایانه خاورمیانه پسا اسلامی است و دومینوی براندازی دیکتاتورها و موج تحول خواهی در این منطقه همچنان به پیش رفته و لرزه بر اندام و ارکانحکومت های تمامیت خواه این منطقه استراتژیک و انرژی خیز می اندازد.یعنی آنچه امروز در حال وقوع است،انقلابهای اصلاحگرایانه پسا اسلامی است.پسا اسلامی بودن لزوما به معنای ضد اسلامی بودن یا متضمن سکولار بودن این جنبش ها نیست.جنبش های پسا اسلامی به مذهب احترام می گذارند.اما تمرکز و تاکید آنها برحقوق شهروندی است.آنها در پی ایجاد دولتهای دموکراتیک و جوامع پرهیزکارند.در اندیشه پسا اسلام گرایی،افراد خواهان دولت دموکراتیک مدنی هستند و در عین این که می خواهند جامعه دینداری داشته باشند.یعنی اندیشه پسا اسلام گرایی به حقوق شهروندان احترام میگذارد.به تدریج با اجرای سیاست های نئولیبرال اقتصادی،شکاف میان فقیر و غنی بزرگتر شد و در غیاب امنیت اقتصادی آسیب پذیری طبقه متوسط برآمده از این سیاست های اقتصادی افزایش یافت و اقشار بیشتری از مردم به حاشیه رانده شدند.بیات معتقد است که حکومتهای اقتدار گرای عرب، خود بذر این تغییر را در دهه ۱۹۸۰ پاشیدند.مهاجرت بی حساب و کتاب روستاییان به شهرها،فقدان امنیت شغلی و ناسازگاری توانایی های اقتصادی کشورهای عربی با مطالبات مادی مردم، شورشهای گسترده مردم در شهرهای بزرگ جهان عرب خصوصا تونس و مصر را در پی داشت.
۲-۳پیشینه تجربی
تحولات صورت گرفته ی اخیر در کشورهای عربی خاورمیانه با عنوان های بیداری اسلامی،جنبش اسلامی،بهار عربی و…تحولاتی هستند که مربوط به دو سه سال اخیر و خصوصا در سال های ۹۱-۹۰ می باشند،بنابراین با توجه به تازه بودن این تحولات که هنوز نیز دامنه آن ادامه دارد منطقا مجالی کافی برای آن نبوده که تحقیقاتی به صورت علمی و آکادمیک از طرف محققان و پژوهشگران مربوطه در این زمینه انجام شود.قدر مسلم این است که با پایان یافتن این تحولات در کشورهای عربی و اثبات یا ابطال فرضیه هاست که می توان تحقیقی کامل در این زمینه انجام داده و نتیجه تحولات و خیزشها را مورد بررسی قرار داد.پستحقیقات،مقالات وکتابهایی که تاکنون در این زمینه نگاشته شده در مورد ریشه ها و دلایل جنبش ها،بسترها،ماهیت تحولات،ویژگی ها،نوع جنبش ها،جایگاه و عملکرد افراد و گروه ها،پیش بینی ها و مواردی از این قبیل میباشند.شایان ذکر است که در جهان عربپژوهش های مربوط به حکومت بسیار محدود بوده است.به نظر می رسد یکی از دلایل این امر نفرت و انزجار بسیاری از نویسندگان و پژوهشگران عربی از دستگاه حکومت است.شاید به این علت که حکومتهای عربی برخلاف آرزوها وآرمان های وحدت گرای نویسندگان و پژوهشگران عرببه شکلی پاره پاره ودر راستای منافع استعمار گران غربی سر بر آورده اند.این نویسندگان براین باورند که تحقیق و پژوهش در خصوص حکومتهای عربی،خود به معنای مشروعیت بخشیدن به آنها خواهد بود.با این حال،بررسی پیشینه تحقیق یکی از فعالیت های اساسی در هر پژوهش است که بدون پرداختن به آن،پژوهش نمیتواند به درستی صورت گیرد.در اینجا تعدادی از تحقیقات داخلی و خارجی که در ارتباط با تحولات کشورهای عربی انجام شده،آورده می شود :

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۳-۱تحقیقات داخلی“بحرانهای سیاسی و جنبش های اجتماعی در خاورمیانه” نام کتابی است که توسط «محمود واعظی» نوشته شده و در سال ۱۳۹۱ در دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه انتشار یافت.این کتاب شامل موضوع هایی پیرامون جنبش های اسلامی و اجتماعی،خاورمیانه،انواع جنبش ها و قیام ها،سیاست و حکومت می باشد.نویسنده در این کتاب ضمن بررسی عوامل بحران زا به تبیین تحول در مفهوم دولت ملی می پردازد.همچنین به جنبش های اجتماعی و ضرورت مطالعه آنها پرداخته و جنبش های اجتماعی جدید را در عصر انقلاب اطلاعات مورد بحث قرار می دهد.به نظر نویسنده آنچه به کمک جنبش های اجتماعی جدید آمده،بسته های جدید ارتباطی و شبکه های اجتماعی مجازی است که به لطف جهانی شدن و ظهور انقلاب در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات پدید آمده است.در بخش های دیگر کتاب به دلایل بروز خیزش های مردمی در کشورهای عربی پرداخته شده و به دلایل ناکارآمدی و پاسخگو نبودن دولت های این کشورها،به بررسی نحوه تکوین دولت مدرن در این منطقه اقدام کرده است.مشخصه ها و ویژگی های جنبش های جدید جهان عرب از دیگر موضوع های مورد بحث در این کتاب می باشند که تاکید نویسنده برمردمی بودن،به عنوان مهمترین مشخصه این جنبش ها می باشد که سایر ویژگیهای این جنبش ها به نوعی از این مشخصه کانونی ناشی می شود.نویسنده در پایان بر عامل هویت متمرکز بوده و چنین نتیجه گیری می کند که این عامل نقش بسیار برجسته ای بر جنبش ها داشته و آنچه در این جنبش ها خودنمایی می کند،ساخت و احیای هویت اسلامی است که در این میان جوانان و زنان،به نیروهای بزرگ برای احیای این هویت تبدیل شدند.“بیداری اسلامی در جهان عرب” کتاب دیگری است که در سال ۱۳۹۲ به اهتمام «فرزاد پورسعید»در پژوهشکده مطالعات راهبردی نگاشته شده است.در حقیقت،این کتاب شامل چهارده مقاله است که توسط محققان کشور در زمینه بیداری اسلامی و خیزش های مردمی در جهان عرب گردآوری شده است.کتاببیداری اسلامی در جهان عرب،این پدیده بزرگ سیاسی- اجتماعی جهان معاصر را از منظرهای گوناگون فکری،اجتماعی و سیاسی بررسی می کند و می کوشد ابعاد آن را مشخص تر و شناخت خواننده را از آن دقیقتر نماید.این کتاب شامل دو بخش است که در یک بخش آن مطالعات نظری مربوط به تحولات جهان عرب و در بخش دیگر مطالعات موردی کشورهای عربی درگیر بیداری اسلامی آورده شده است.بنابراین این کتاب حوزه هایی مثل مطالعات منطقه ای،روابط بین الملل،جامعه شناسی انقلابها،جنبش های اجتماعی و سیاست خارجی را شامل می شود.“بیداری اسلامی و تحولات منطقه ای” که به تالیف جمعی از نویسندگان در سال ۱۳۹۱ درآمده استدیگر کتابی است که در این راستا به منصه ی ظهور نشسته است.این کتاب به موضوع هایی همچون تلاقی اسلام خواهی و استبداد ستیزی،سیاست خاورمیانه ای آمریکا،روابط مصر و رژیم صهیونیستی و مواردی از این قبیل پرداخته و همچنین تحولات تونس را براساس نظریه بیداری اسلامی مورد بررسی قرار داده است.این اثر همچنین با عطف توجه به تحولات منطقه ای،طیف متنوعی از موضوعات سیاسی،اجتماعی و فرهنگی را شامل می باشد که مداخله گرانی چون ایالت متحده ی آمریکا و رژیم صهیونیستی از بحث های مهم در این کتاب می باشند.کتاب دیگر در زمینه تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا،کتاب”بیداری اسلامی؛مبانی فلسفی و عملگرایی اسلامی” است که به اهتمام «مهدی ذوالفقاری»در سال ۱۳۹۱ گردآوری شده است. آنچه در این کتاب و در محورهای مختلفپرداخته شده این است که:زمینه های وقوع بهار عربی وبیداری اسلامی را باید در دگرگونی های دینی،سیاسی و اقتصادی کشورهای عربی جستجو کرد که ضمن پیشرفتهای قابل توجه اقتصادی،نتوانست گروه های دینی و سیاسی و مدنی را در زندگی اقتصادی وسیاسی ادغام کند.در این کتاب با بررسی شرایط سیاسی و اقتصادی موجود،آموخته ها و درسهای آموزنده برای زندگی سیاسی سراسر خاورمیانه عربی مطرح می شود. همچنین در بعضی فصول کتاب ضمن آینده پژوهی جنبش های اخیر،به پیامدهای داخلی و منطقه ای دگرگونی های حوزه عربی پرداخته شده است.
۲-۳-۲ تحقیقات خارجی
سعد الدین ابراهیم^[۱۰]،کتاب”جامعه و حکومت در جهان عرب”(المجتمع والدوله فی الوطن العربی)را در خصوص وضعیت جهان عرب و چشم انداز آینده آن به رشته تحریر درآورد که این کتاب با عنوان “بیداری اسلامی ۱” به فارسی ترجمه شده است.مرکزپژوهشهای وحدت عربی در اواخر دهه ۸۰ میلادی طرح بزرگ و آرمانگرای «چشم انداز آینده جهان عرب» را با هدف بررسی علمی و جامع وضعیت سیاسی،اجتماعی و اقتصادی جهان عرب و چشم انداز آن در آینده و با همکاری ده ها پژوهشگر،کارشناس و استاد دانشگاه، در طی چند سال اجرا کرد.از میان پنج کتابی که در این طرح تهیه شد،این کتاب مهمترین آنها بود که بازتاب گسترده ای در کشورهای عربی داشته است.این کتاب با کاویدن ریشه های پیدایش حکومتهای ملی و جوامع مدرن عربی و نیز بررسی روابط پیچیده این دو،جوانب متعدد بحران کشورهای عربی را در زمان نگارش به بهترین شکل ممکن آشکار می سازد.با توجه به این که تاریخ انتشار این کتاب اواخر دهه هشتاد می باشد می تواند به عنوان منبعی برای تحلیل ریشه های وضعیت کنونی جهان عرب و به ویژه پدیده بهار عربی باشد.برخلاف این تصور که پدیده بیداری اسلامی را پدیده ای آنی و محصول خودسوزی جوانی تونسی قلمداد می کنند،این کتاب با تحلیل دقیق ساختارهای سیاسی،اجتماعی و تاحدی اقتصادی،ضمن اینکه وجود بحرانی عمیق در بسیاری از کشورهای عربی را به اثبات می رساند،بارها و بارها هشدار میدهد که استمرار این روند در یک تا دو دهه آینده،یعنی تقریبا در دوره معاصر ما،به تحولاتی گسترده منجر خواهد شد.این پیش بینی دقیق از آنجا نشئت می گیرد که این کتاب وارد لایه های ناپیدای جوامع وحکومتهای عربی میشود و با بررسی مسائلی از قبیل:روند شکل گیری حکومت های عربی،ساختار ناقص جمعیتی و پدیده شهرهای غول پیکر در جهان عرب،شاخص های آموزشی و بهداشتی-درمانی و ارتباط آنها با ثبات سیاسی، خوانشی علمی و عینی را از اوضاع سیاسی- اجتماعی جهان عرب ارائه میدهد.بنابراین،در این کتاب تحقق پیشبینیها تاکیدی بر این مقوله است که: بخش اعظم نقاط ضعف وآسیب پذیری جهان عرب ریشه در ساختارهای سیاسی- اجتماعی- اقتصادی دارد که از قبل از شکل گیری حکومتهای ملی عربی پایه ریزی شده و اغلب به شکلی ناقص و شکننده رشد کرده است.
کتاب بیداری اسلامی۲،ویژه مطالعات موردی استاین کتاب گردآوری مقالات مختلف ترجمه شده از زبان عربی و انگلیسی است که در سال ۱۳۹۱ تدوین شده است. این کتاب شامل نه مقاله ی ترجمه شده در زمینه ی تحولات و اعتراضات مردمی در شمال آفریقا و خاورمیانه می باشد.در این کتاب و مقالات آن بیان می شود که تحولات، ریشه در خشم فروخفته ی مردم و ستم مداوم نظامهای اقتدارگرا در این منطقه داشت که همراه با معضلات سنگین اقتصادی و فرهنگی در این جوامع، نهایتاً به تغییرات گسترده در سطح جوامعی همچون تونس،مصر ولیبی منجر شد. این کتاب به عنوان دومین مجلد از مجموعه ی کتب بیداری اسلامی با تمرکز بر دلایل ناآرامی ها و نابسامانیها در تعدادی از کشورهای عرب منطقه،به بررسی مورد به مورد ویژگی های خاص هر کشور پرداخته و ظرفیت جوامع و دولت های آنها در پذیرش فضای جدید رامورد بحث قرار میدهد.همچنین در این کتاب بر اقتدار و تاثیر گذاری عامل اسلام،هم در ایجاد تحرک اجتماعی و هم درشکل دهی به ساختارهای پس از فروپاشی نظامهای قدیمی حاکم اشاره شده است. و نیز نقش عریان فاکتورهای اقتصادی در تحریک ناآرامی ها از مباحث دیگر در این کتاب می باشد.بنابراین،مطالعه موردی تحولات به همراه مباحثی کلی از وضع اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی منطقه خاورمیانه عربی و شمال آفریقا از ویژگی های دومین مجلد از کتاب بیداری اسلامی است.
محمد عماره^[۱۱] و کتابش “بیداری اسلامی،انقلاب مصر” تحقیق دیگری است که در سال ۱۳۹۱ چاپ و به فارسی ترجمه شده است.این کتاب با هدف شناخت و تحلیل تحولات جاری در منطقه،گمان زنی و سناریو پردازی در خصوص آینده تحولات منطقه ای و جهانی و بلاخره ارائه ی راهبردها و راه کارهای مناسب برای مدیریت بیداری اسلامی جهت نیل به اهداف عالی آن در آینده نوشته شده است.عماره در این کتاب به مفهوم انقلاب در فقه و اندیشه سیاسی اهل سنت اشاره نموده و نتیجه گرفته است که عموم اهل سنت موافق عزل حاکم ظالم می باشند،به شرطی که این امر مستلزم فتنه، جنگ و آشوب نباشد یعنی با تاکید بر مشی مسالمت آمیز جنبش ها.وی همچنین در این کتاب به بررسی ریشه های وقوع انقلاب اخیر مردم مصر علیه حکومت خودکامه ی حسنی مبارک می پردازد و در این میان بر موضوع اسلام ستیزی حسنی مبارک و حمایت همه جانبه ی او از بی دینانو سرسپردگی شدید وی به غرب و صهیونیستها تاکید می کند.
“فرایندهای متفاوت گذار به دموکراسی و دگرگونی سیاسی و اجتماعی در خاورمیانه” :نام مقاله ای است که به قلم«راث هانا» و «سانتینی»در خصوص وضعیت کنونی انتقال قدرت در کشورهای بهار عربی، به خصوص تونس ومصر نوشته شده است. در خصوص پراهمیت بودن بررسی جریانات اجتماعی شکل گرفته در تونس و مصر و تحولات آنها،ضمن پراهمیت شمردن جریانات و جنبش ها درتونس و مصر اشاره می کنند که،تحولات این دو منطقه دلایل مختلفی دارند و دو نمونه از انقلاب های بزرگ منطقه هستند.تغییرات صورت گرفته در دو کشور هم سطحی بوده اند هم عمیق،هم لحظه ای بوده اند هم ماندگار و هم داخلی بوده اند هم نشان دهنده گرایشات منطقه ای.آنها بیان میدارند که یکی از توده های بااهمیت در این تحولات قشر جوان هستند که در توسعه سیاسی کشورشان نقش مهمی بازی کردند. همچنین در این مقاله به بررسی تفاوتهای تحولات در دو کشور مصر و تونس می پردازند و نیز بیان می دارند که فرآیندهای تغییر،تنش ماندگاری را بجا خواهند گذاشت که اسلام گرایان بایستی در سال های آتی با آنها دست و پنجه نرم کنند.
اف.گرگوری گاز^[۱۲]، محمد العجاتی،احمد محمدابوزید،جاناتان براون،سارا فیلیپس و عبدالرحیم منار سلیمی و افرادی دیگر نیز در این زمینه مقالاتی را به رشته ی تحریر درآورده اند و هرکدام بر زمینه ها،عوامل و روند این تحولات پرداخته و اعتراض های مردمی را در خاورمیانه و شمال آفریقا بررسی کرده اند.۲-۴ چهار چوب نظریبا توجه به مرور نظریه های علمی مطرح پیرامون تحولات و جنبش های اخیر خاورمیانه و مطالعات انجام یافته پیرامون موضوع،چارچوب نظری این تحقیق بر نظریه های آصف بیات مبتنی می باشد.بیات در دیدگاه های خود از طبقه متوسط فقیری صحبت می کند که از نظر اجتماعی و فرهنگی انتظارات طبقه متوسط را دارند ولی از نظر اقتصادی به دلیل فقر و بیکاری مانند تهی دستان شهری زندگی می کنند.طبق تئوری بیات طبقه متوسط فقیر احساس خشم اخلاقی کرده وخواهان تغییرات اساسی در جامعه می باشند.
بیات به مواردی چون مهاجرت،افزایش شهرنشینی،تحولات جمعیتی و رشد سواد سیاسی پرداخته و معتقد است که همین ها تغییرات سهمگینی در جامعه ایجاد می کنند به همین دلیل است که از این انقلابها با عنوان پسا اسلامی یاد می کند که بر حقوق شهروندی تاکید داشته و در پی ایجاد رویه های دموکراتیک سیاسی در جوامع پرهیزکار و مسلمان اند.
۲-۵ مدل تحلیلی
نمودار شماره ۱ : مدل تحلیلی تحولات تونس و مصر
۲-۶سوالات و فرضیات پژوهشی
الف – سوالات پژوهشی

1. 1. آیا تفاوتی بین تحولات اجتماعی- سیاسی روی داده در دو کشور تونس و مصر وجود دارد؟

1. 1. چرا تحولات دو کشور تونس و مصرنسبت به سایر کشورهای خاورمیانه که تحت تاثیر این تحولات بوده اند مشهود تر می باشند؟

1. 1. انگیزه های سیاسی مردم در تحولات دو کشور تونس و مصر چه بوده است؟

1. 1. انگیزه های اجتماعی مردم در تحولات دو کشور تونس و مصر چه بوده است؟

ب – فرضیات پژوهشی

1. 1. بر طبق نظریه”طبقه متوسط فقیر”به نظر می رسد، گروه های اجتماعی که به حقاجتماعی- سیاسی خود از حکومتهای اقتدار گرای عرب دست نیافته اند خواهان تغییر اساسی در حکومت می باشند.

1. 1. به نظر میرسد که در تحولات سیاسی- اجتماعی دو کشور تونس و مصرتفاوتی وجود داشته باشد.

1. 1. به نظر میرسد که تحولات دو کشور تونس و مصر نسبت به سایر کشورهای خاورمیانه مشهودتر باشد.

1. 1. به نظر می رسد که انگیزه های سیاسی در شکل گیری تحولات خاورمیانه موثر بوده است.

1. 1. به نظر می رسد که انگیزه های اجتماعی در شکل گیری تحولات خاورمیانه موثر بوده است.

فصلسوم:روش شناسی و تعریف مفاهیم

• • 1. 1. روش پژوهش
    1. 1. ابزار گردآوری اطلاعات
    1. 1. جامعه ی آماری
    1. 1. نحوه ی جمع آوری داده ها
    1. 1. روش تجزیه و تحلیل داده ها
    1. 1. قلمرو زمانی و مکانی پژوهش