۲-۹ تعریف مدیریت استراتژیک
مدیریت استراتژیک را می توان بدین گونه تعریف کرد، هنر و علم تدوین، اجراء و ارزیابی تصمیمات وظیفه ای چندگانه که سازمان را قادر می سازد به هدفهای بلندمدت خود دست یابد(۱۱).
مراحل مدیریت استراتژیک
فرایند مدیریت استراتژیک در برگیرنده سه مرحله می شود:
تدوین استراتژیها
اجرای استراتژیها
ارزیابی استراتژیها
مقصود از تدوین استراتژی این است که ماموریت سازمان تعیین شود، شناسایی عواملی که در محیط خارجی، سازمان را تهدید می کند با فرصتهایی را به وجود می آورند. شناسایی نقاط قوت و ضعف داخلی سازمان، تعیین هدفهای بلند مدت، در نظر گرفتن استراتژیهای گوناگون و انتخاب استراتژیهای خاص جهت ادامه فعالیت. مساله هایی که در زمینه تدوین استراتژیها مطرح می شوند، عبارتند از: تعیین نوع فعالیتی که سازمان می خواهد به آن بپردازد، فعالیتهایی را که می خواهد از آن خارج شود، شیوه تخصیص منابع، تصمیم گیری درباره گسترش دادن یا متنوع ساختن فعالیتها، تصمیم گیری در مورد ورود به بازارهای بین الملل، تعیین این که آیا سازمان بر آن است که در سازمانهای دیگر ادغام شود یا یک مشارکت تشکیل دهد و شیوه مصون ماندن از حرکات تند سازمانهای رقیب که درصدد بلعیدن آن برمی آیند(۳۵).
از آنجا که هیچ سازمانی نمی تواند منابع نامحدود داشته باشد، استراتژیستها باید در این مورد که کدام یک از استراتژیهای مختلف می توانند بیشترین منفعت را به سازمان برسانند، تصمیم گیری می نمایند. تصمیماتی که در زمینه تدوین استراتژیها گرفته می شود سازمان را متعهد می سازد که برای یک دوره نسبتاً بلندمدت از منابع و فن آوریهای شناخته شده ای استفاده کند. استراتژیها مزایای رقابتی سازمان را در دوره های بلندمدت تعیین می نماید. چه خوب و چه بد، تصمیمات استراتژیک نتایج چند وجهی و آثار دیر پا بر سازمان می گذراند. مدیران ارشد برای درک جوانب گوناگون فرایند تصمیمات مختلف، دارای بهترین دیدگاه می باشند، آنها این قدرت یا اختیار را دارند که منابع موجود را برای اجرای تصمیمات مختلف به مصرف برسانند(۱۱).

اجرای استراتژی ایجاب می کند که سازمانها اهداف سالانه را در نظر بگیرند، سیاستها را تعیین کند، در کارکنان انگیزه ایجاد نماید و منابع را به گونه ای تخصیص دهد که استراتژیهای تدوین شده به اجرا درآید. اجرای استراتژیها مستلزم توسعه فرهنگی است که استراتژیها را تقویت نماید، یک ساختار اثربخش سازمانی برنامه ریزی کند، تلاشهای بازاریابی را هدایت نماید، بودجه بندی کند، سیستمهای اطلاعاتی به وجود آورد و از آنها استفاده نماید، سرانجام با توجه به عملکرد سازمان خدمات کارکنان را جبران نماید (بین عملکرد و جبران خدمات کارکنان رابطه ای معقول برقرار کند) (۳۵).
اغلب اجرای استراتژیها را مرحله عملی مدیریت استراتژیک می نامند، مقصود از اجرای استراتژیها این است که کارکنان و مدیران بسیج شوند و استراتژیهای تدوین شده را به مرحله عمل درآورند. اغلب چنین تصور می شود که در مدیریت استراتژیک مرحله اجرایی مشکلترین مرحله می باشد و ایجاب می کند که افراد خود را متعهد به سازمان نمایند. این نوعی هنر می باشد (نه یک علم). اگر استراتژیهایی تدوین شوند ولی هیچگاه به اجراء در نیایند، نوع اقدام چیزی جزء عملی بیهوده نخواهد بود.
برای اینکه مرحله اجرای استراتژیها به شیوه ای موفقیت آمیز انجام شود، مدیران باید از نظر ایجاد ارتباطات فردی از مهارتهای بالایی برخوردار باشند. فعالیتهایی که در زمینه اجرای استراتژیها انجام می شود بر همه کارکنان و مدیران یک سازمان اثر خواهد گذاشت. هر یک از بخشها و واحدهای سازمانی باید درصدد برآید که به چنین پرسشهایی پاسخ دهند: «برای اینکه در اجرای استراتژیهای سازمانی ما نقش خود را به خوبی ایفا کنیم، چه باید بکنیم؟ و «چگونه می توانیم این کار را به بهترین شکل ممکن انجام دهیم؟» جنبه اصلی مرحله اجرایی استراتژیها این است که مدیران و کارکنان تشویق و ترغیب شوند در سازمان با شیفتگی، افتخار و از خود گذشته باشند و در راه دستیابی به هدفهای تعیین شده از هیچ کوششی فروگذار نباشند. در مدیریت استراتژیک ارزیابی استراتژیها آخرین مرحله به حساب می اید. مدیران نیاز شدید دارند که بدانند استراتژیهای خاص و مورد نظر آنان در چه زمانی کارساز واقع نمی شود. اصولاً ارزیابی استراتژیها بدین معنی است که باید در این مورد اطلاعاتی را گردآوری کرد. همه استراتژیها دستخوش آینده قرار می گیرند، زیرا عوامل داخلی و خارجی به صورت دائم در حال تغییر هستند(۴). برای محاسبه و سنجش عملکردها و اقدامات اصلاحی، باید استراتژیهای را مورد ارزیابی قرار داد، زیرا موفقیت امروز نمی تواند موفقیت فردا را تضمین نماید، موفقیت همیشه موجب بروز مسائل جدید و گوناگون می شود، سازمانی که به وضع کنونی خود بسنده نماید یا دچار نخوت و تکبر شود، محکوم به فنا خواهد بود. در یک سازمان بزرگ فعالیتهایی که در زمینه تدوین، اجراء و ارزیابی استراتژیها انجام می شود در سه سطح از مدیریت (سلسله مراتب سازمانی) انجام می گیرد که عبارتند از:
سطح کل سازمان
سطح وظیفه ای
سطح مربوط به تعامل کارکنان و مدیران دو سطح
مدیریت استراتژیک در قالب یک تیم رقابتی می کوشد با تقویت سیستم ارتباطات و روابط متقابل بین مدیران و کارکنان در سطوح مختلف سازمانی نقش یا وظیفه خود را به شیوه ای عالی ایفا نماید. بسیاری از سازمانهای کوچک و برخی از سازمانهای بزرگ دارای واحدهای مستقل یا واحدهای تجاری استراتژیک نمی باشند، آنها تنها در دو سطح از سازمان فعالیت می کند، در سطح کل سازمان و در سطح وظیفه ای. با وجود این، مدیران و کارکنان، در این دو سطح در فعالیتهای مدیریت استراتژیک نقشی فعال ایفا نمایند(۴۰).
پیتر دراکر^[۶۴] می گوید، کار اصلی مدیریت استراتژیک این است که از زاویه ماموریت به سازمان نگاه کند، یعنی مطرح کردن این سئوال، «کار اصلی ما چیست؟» که موجب می شود هدفهایی تعیین گردد، استراتژیها تدوین شود و تصمیماتی امروز گرفته شود، که نتایج آن فردا به دست آید. تردیدی نیست که این کار باید به وسیله بخشی از سازمان انجام شود که می تواند با دیدی گسترده به کل سازمان نگاه کند و بتواند بین هدفها و نیازهای امروز و نیازهای فردا توازن و تعادل برقرار کند و نیز بتواند منابع انسانی و مالی را به گونه ای تخصیص دهد که به نتایج اصلی و مورد نظر بیانجامد(۴۹).
۲-۱۰ فواید دارا بودن توسعه استراتژی ورزشی
ورزش در موضوعات، سلامتی عمومی و امنیت جامعه بوده و نیازهای یک محل را به طور موثر و منصفانه ای مورد مخاطب قرار می دهد. بررسیهای انجام شده نشان می دهند که ورزش تا میزان زیادی باعث ایجاد تعلق اجتماعی، کاهش جرایم، کاهش مصرف دخانیات و افزایش سطح سلامتی می گردد. جامعه غیرفعال در معرض خطر بیماریهای قلبی- عروقی، سکته، سرطان روده، دیابت و پوکی استخوان است. ۶۱ درصد کودکان ۵ تا ۱۰ سال چاق، یک یا چند بیماری خطرناک قلبی- عروقی دارند و ۲۷ درصد آنها بیش از دو بیماری خطرزا را در پیش روی خود دارند. کودکان برای ابتلاء به دیابت نوع دوم در بزرگسالی همراه خواهد بود و تمام این مشکلات به نحوی با کم تحرکی رابطه دارند. در کشور استرالیا ۴۳ درصد از جمعیتش هفته ای ۱۵ ساعت را به تماشای تلویزیون اختصاص می دهند(۱۱).
با توجه به اطلاعات فوق و شواهد علمی می توان گفت:
ورزش و فعالیت بدنی، به ویژه ورزش همگانی باعث کاهش افسردگی، کاهش فشار روحی و افزایش عزت نفس از آثار مفید ورزش است.
ورزش بیشتر از مصرف شیر بر رشد استخوان موثر است.
ورزش باعث کاهش خطر پوکی استخوان می شود و احتمال وقوع آنرا در سن ۱۹ سالگی کاهش می دهد.
ورزش و فعالیت بدنی باعث افزایش توان تحصیلی، حافظه و یادگیری ریاضی می شود.
فعالیت بدنی و ورزش باعث کاهش مصرف دخانیات می شود.
فعالیت بدنی و اوقات فراغت غنی، باعث رژیم غذایی مناسب و کاهش مصرف الکل و غیره می شود.
یک دلار سرمایه گذاری در ورزش باعث صرفه جویی در هزینه پزشکی به میزان ۳۴ دلار خواهد شد.
سرانجام، سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که:
فعالیت بدنی منظم، خطر مرگ ناشی از بیماریهای قلبی را که مسئول یک سوم مرگ در جهان است را کاهش می دهد.
فعالیت بدنی خطر ابتلا به دیابت نوع دو (۹۰ درصد موارد دیابت در جهان) و سرطان روده را کاهش می‌دهد. حتی اطلاعاتی مبنی بر جلوگیری از سرطان سینه با ورزش وجود دارد.
فعالیت بدنی باعث نزدیکی انسانها و تعامل اجتماعی می گردد.
مشاهده می شود به دلایل متعدد توجه به برنامه ریزی دقیق ورزش و فعالیت بدنی و فراهم کردن امکانات و تسهیلات مناسب برای آن ضرورتی انکارناپذیر است. اگر دولتمردان و سیاست گزاران بخواهند سلامت جسمی و روانی شهروندان خود را تامین کنند، لازم است به ورزش به عنوان یک ابزار مهم، توجه جدی داشته باشند. توجه به عوامل موثر بر توسعه ورزش چه در بعد قهرمانی و چه در بعد همگانی، اهمیت ویژه دارد. این عوامل کدامند؟ شاید بتوان پاسخ یکسان و قاطعی برای این پرسش یافت، مانند هر پدیده دیگری، ورزش نیز از محیط اطراف خود به شدت موثر بوده و بر آن تاثیر می گذارد، به ویژه به دلیل ماهیت فعالیت بدنی، نمی توان آن را ویژه گروه یا طبقه خاصی دانست بنابراین برای برنامه ریزی و سرمایه گذاری برای ورزش لازم است به عوامل متعددی توجه کرد. اما میزان اثر هر کدام از عوامل متفاوت است. به علاوه اگر بتوان عواملی را برگزید که در برگیرنده سایر عوامل جزئی تر باشد، میزان موفقیت برنامه ریزی افزون خواهد شد. پژوهشی که عوامل مذکور را در استان لرستان مورد بررسی و شناسایی قرار داده باشد، یافت نشده، اما هر کدام از آن پژوهشهای موجود به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند. مثلاً بعضی از پژوهشگران به اثر فن آوری و رسانه ها پرداخته اند. برخی دیگر بعد اقتصادی و خصوصی سازی و گروهی به گرایش ها و تقاضای اجتماعی پرداخته اند. حضور اعضای جامعه، شرایط آب و هوایی، امکان دسترسی به اماکن ورزشی برای همه، برگزاری فعالیتهای ورزشی به مناسبتهای مختلف، امکانات ورزشی و توجه به ورزش همگانی روستاها را از عوامل موثر برشمرده اند. تمام این عوامل بر رویکرد جامعه به سمت ورزش و گرایش های آنها نیز موثر بوده است (۳۵).
۲-۱۰-۱ دلایل اهمیت ورزش
ورزش، سلامت جامعه و محیط را تحت تاثیر قرار می دهد. در حقیقت توجه سیاستگذاران به جامعه، دست کم در بعضی جهات به میزان امکانات فراهم شده برای جامعه بستگی دارد. در بعد اقتصادی نیز توجه ورزش برای سیاستگذاران منشاء فوایدی شده است. رابطه ورزش تفریحی و تولید ناخالص ملی^[۶۵] ۹/۸ میلیارد دلار یا ۲۲ درصد تولید ناخالص ملی در کانادا است. ۲ درصد مجموع مشاغل در این کشور در حیطه ورزش و تفریحات ایجاد می شود. در همین کشور، ورزش و صنایع وابسته به آن از نظر ایجاد شغل مقام دوم و از نظر سهم در تولید ناخالص ملی مقام هشتم را در مجموع صنایع به خود اختصاص داده است(۵۲،۳۵).
صنعت ورزش تنها در ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۹۵ میلادی بالغ بر ۸/۹۳ میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کرده است و ششمین صنعت بزرگ کشور به حساب می آید. سهم صنعت ورزش در تجارت جهانی ۵/۲ درصد است. وضعیت اقتصادی کشورها نیز می تواند روی شرکت شهروندان در فعالیتهای ورزشی موثر باشد و در کشورهای در حال توسعه، مشکلات اقتصادی و حل آنها از اولویت بیشتری برخوردارند. در سایر کشورها که از نظر اقتصادی تا اندازه ای در وضعیت مطلوب تری قرار دارند، شرکت در فعالیتهای ورزشی بیشتر است. در هنگ کنگ، تعداد شرکت کنندگان در ورزش از ۴۰ درصد در سال ۱۹۹۶ به ۵۴ درصد در سال ۱۹۹۸ رسید و با رکود اقتصادی در سال ۱۹۹۹ به ۴۵ درصد رسید(۵۲،۳۵).
در اسکاتلند نیز بین سالهای ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۸ کاهش اندکی در اشتغال برابر با ۳۲ درصد مشاهده شد که ناشی از رکود اقتصادی بود این امر بر تعداد شرکت کنندگان در ورزش تاثیر دراز مدتی گذاشت. امروزه تفریح و چگونگی اوقات فراغت وسیله ای موثر برای پرورش قوای فکری، جسمی و اخلاقی افراد است و عاملی برای جلوگیری از کج رویهای اجتماعی به شمار می آید. اوقات فراغت حساسترین، ارزشمندترین و پربارترین اوقات زندگی آدمی است. این اوقات مانند شمشیر دو لبی است که یک لبه آن می تواند زمینه ساز خلاقیت و هنر آرایی و لبه دیگر آن عاملی در جهت گرایش به بزهکاری و آسیبهای اجتماعی باشد(۳).
تحقیق باربر و وایت^[۶۶] (۲۰۰۲) نشان می دهد که افزایش جمعیت و کاهش امکانات ورزشی نسبت به رشد جمعیت سبب عدم فعالیت مردم شده است(۵۴).
۲-۱۱ تهیه نقشه راه
به عنوان آخرین گام در فرایند برنامه‌ریزی عملیاتی، نقشه راه تدوین خواهد شد. نقشه راه نمایانگر ارکان اساسی فرایند پیاده‌سازی استراتژی و خروجی فرایند برنامه‌ریزی عملیاتی می‌باشد. نمایش کلیه سطوح راهبردی از چشم‌انداز تا فعالیت‌ها، تقدم و تاخر حاکم در سطوح مختلف به‌ویژه در سطح اقدامات و فعالیت‌ها، زمان‌بندی تحقق هر سطح به همراه منابع اختصاص یافته و در نهایت معرفی متولیان هر یک از سطوح اجزای تشکیل‌دهنده نقشه راه می‌باشند.
همان‌گونه در ابتدا عنوان شد تجربه انجام پروژه‌های تدوین برنامه استراتژیک در سازمان‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از این استراتژی‌ها یا هیچگاه پیاده نشده‌اند و یا در مسیر پیاده‌سازی با موانع زیادی روبرو شده‌اند. در بررسی علل این موضوع دو دلیل عمده قابل تامل است. اول اینکه سازمان‌ها معمولاً با قابلیت‌های مدیریتی اداره می‌شوند. حال آنکه پیاده‌سازی استراتژی در کنار توانمندی‌های مدیریتی نیازمند برنامه می‌باشد. دلیل دوم این امر، وجود شکافی است که بین لایه استراتژیک و لایه عملیاتی سازمان‌ها وجود دارد. آنچنانکه در بسیاری از موارد، در حالی که استراتژی‌های ارزشمندی بر روی کاغذ باقی آمده‌اند، تصمیمات و برنامه‌های اجرایی بدون توجه به استراتژی‌ها و سیاست‌ها به اجرا گذاشته می‌شود. هرچند این دو عامل تا اندازه زیادی با هم مرتبط است ولی فقدان یک سازوکار مناسب برای تبدیل استراتژی به برنامه و اهداف عملیاتی و روزمره نیز یک علت اصلی در ایجاد این شرایط به شمار می‌آید. بنابراین مرحله پایانی (و یا یکی از مراحل پایانی) در فرایند برنامه‌ریزی استراتژیک، تدوین برنامه عملیاتی است که یکی از مهمترین دستاوردها در این مرحله، تهیه نقشه راه می‌باشد که نمایانگر ارکان اساسی فرایند پیاده‌سازی استراتژی و خروجی اصلی فرایند برنامه‌ریزی است. هر چند باید تاکید کرد که هیچ گاه نقشه راهی نمی‌تواند جای راهبر را بگیرد و کلید به کارگیری این الگو در پیاده‌سازی استراتژی قابلیت‌های هنرمندانه راهبری است. آنچنان که استفاده از تکنیک‌ها و متدولوژی‌های تدوین و پیاده‌سازی استراتژی در فقدان قابلیت‌هـــای راهبری نمی‌تواند به تحول سازمانی منجر شود.
نظر به اهمیت تهیه نقشه راه در فرایند برنامه‌ریزی عملیاتی، در ادامه به ارائه تعاریف دقیق‌تری از نقشه راه ‌پرداخته و مولفه‌ها و شاخص‌های مورد توجه در تهیه نقشه راه را بیان می‌کنیم:
در تلاش برای توصیف هر چه دقیق‌تر و کاربردی‌تر مفهوم نقشه راه، تعاریف متعددی ارائه شده است. در تعریفی نسبتاً تفصیلی، نقشه راه ابزار مناسبی را برای ایجاد ارتباط بین فعالیت‌های استراتژیک و طرحهای کسب و کار سازمان محسوب می‌شود. همچنین تعاریف ذیل در تفسیر مفهوم نقشه راه ارائه شده است:
الف) نقشه راه ابزاری است برای ارتباط بین چشم انداز، ارزش‌ها و اهداف با اقدامات استراتژیکی که برای تحقق اهداف مورد نیاز است.
ب) نقشه راه جدولی زمانی است که بخشهای مختلف یک برنامه کاری را تعریف نموده و در عین حال سر رسیدهای^[۶۷] موجود در مسیر را نیز شامل می‌شود.
ج) نقشه راه برنامه‌ای است برای شناسایی مسیر آینده که آنچه باید در آینده توسعه یابد را در بستر زمان نشان می‌دهد.
د) نقشه راه آنچه را که باید در بین زمان‌های سررسید از زمان حال تا زمان تحقق هدف انجام شود را نشان می‌دهد.
ه) نقشه راه مجموعه‌ای است که شامل اهداف کمی و کیفی، استراتژی‌ها و تاکتیک‌ها (اقدامات، فعالیت‌ها و شاخص‌ها) بوده و بازه‌های زمانی و مجریان در نظر گرفته شده برای انجام این اقدامات را نشان می‌دهد.
لذا برای رسیدن به هدف، نقشه راه باید سطح مطلوب و مناسبی از جزئیات را در برگرفته تا در مجموع ابزار توانمندی را برای هدایت فعالیت‌ها در طول زمان در اختیار مدیران سازمان قرار دهد.
اگر چه برخی تعاریف کارکردهایی همچون توجیه اقتصادی اقدامات و معرفی پیچیدگی‌های موجود بین زیر سیستم‌های زیرساخت‌ها را نیز از مولفه‌های یک نقشه راه می‌دانند، برخی تعاریف سعی در هر چه واقعی‌تر کردن انتظارات کاربران از کارکردهای نقشه راه دارند و بیان می‌کنند همانطور که نقشه راه نباید در صدد تشریح استراتژی‌ها برآید، نباید بصورت جزیی به تشریح زیر ساخت‌های فنی لازم در پیاده‌سازی یک فناوری اشاره کنند.
در یک جمع‌بندی، می‌توان اینگونه بیان نمود که نقشه راه، نمایش کلانی از روش پیمودن مسیر تحقق اهداف را در زمان مشخص بیان می‌کند. اگر چه استفاده از مشخصه‌هایی همچون شاخص تحقق اقدام، مجری و نقاط خاص^[۶۸] موجود در مسیر، به توصیف هر چه روشن‌تر این مسیر کمک می‌کند. لذا به نظر می‌رسد در نخستین گام، ترسیم گام‌های اصلی در مسیر پیاده‌سازی استراتژی لازم و ضروری است.
۲-۱۲ بخش ششم: انواع نقشه راه