شرح ابیات:
بنگاه: مسکن، محل اقامت جایی که نقد و جنس در انبار قرار دهند.
دِرَم سنگ: وزن یک دِرَم بر، من است – درم: درهم کلمه‌ای است در اصل یونانی draxmeکه واحد پول نقره بوده و وزن و بهایش در دوره‌های مختلف فرق کرده است. معنی جمله این است که ده درم از من طلبکار است.
فانید: نوع قند سفید
تَنگِ شکر: بارِ شکر
نامبُردارِ طی : منظور حاتم است
نامبُردار: مشهور ،نامور/ در این بیت سعدی پایان یافتن کتاب را به سال ۶۵۵ هـ.ق به لبریز شدن گنج (سخن بوستان) از دِرّ شعر تشبیه کرده است.
حی : قبیله
در خور: سزاوار، شایسته، مناسب
درخورد: سزاوار و شایسته
آل حاتم: خاندان حاتم
آل طی: خاندان طی
طی: تیره‌ای از قوم عرب که حاتم نیز از آن بود.(یوسفی، ۱۳۶۹: ۲۹۱)
۴-۱-۱۵- سوره‌ی نساء،آیه‌ی ۲
وَ آتُوا الْیَتامى‏ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَتَبَدَّلُوا الْخَبِیثَ بِالطَّیِّبِ وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى‏ أَمْوالِکُمْ إِنَّهُ کانَ حُوباً کَبِیرا.
([اى مسلمانان‏] مال یتیمان را براى خودشان بکار برید و کالاى بد خود با مال خوب ایشان عوض نکنید و آن را به سرمایه‌ی خود نیفزایید و نخورید که گناهى‏ است بزرگ)
نکته ها :
«وَ آتُوا الْیَتامى‏ أَمْوالَهُمْ»: یعنى پس از رشد و بلوغ اموال آنها را به خودشان بدهید. یا پیش از بلوغ خرج کنید براى آنها و پس از بلوغ به خودشان بازگردانید.
– جنس خوب از مال یتیم را با جنس بد مال خود عوض نکنید.
پیام ها:
– مال یتیمان را به خودشان بدهید تا از بلاى حرص و دون همّتى پاک شوید و به امانت و دیانت و پاکدلى آراسته شوید که این رذایل پرده‏ى غفلت و دورى از فیض است (عاملى،۱۳۶۰، ج‏۲: ۳۲۱).
شواهد شعری سعدی مربوط به قسمت پیام ها

یـکـی خــار پـای یـتیـمی بــکنـد
همی گفت و در روضه ها می‌چمیـد
مـشو تـا تــوانی ز رحـمـت بــری

به خـواب اندرش دید صـدرِخُجَنـد
کـزان خـار بـر من چه گلها دمیـد
کـه رحمت برندت چو رحمت بری
(سعدی، ۱۳۸۳: ۹۸)

شرح ابیات:
صدر خجند: خجند نام شهری در ماوراءالنهر بر ساحل سیحون که امروزه جزء ازبکستان است.
آل خجند خاندانی بودند که در قرن ۶ هـ ریاست شافعیان اصفهان را داشتند و خود مردمی فاضل و ادب پرور و شاعر بودند و ممدوح برخی از شاعران مشهور شدند.
چند تن از خجندیان ملقّب به صدرالدین بوده‌اند از آن جمله :صدرالدّین محمّد بن عبدالّطیف و فرزندش صدرالدّین عبدالّطیف بن محمّد (متوفی ۵۸۰ هـ. ق) و صدرالدّین محمود بن عبدالّطیف ابن محمد (مقتول ۵۹۲ هـ. ق)( دکتر ذبیح الله صفا، ۱۳۶۶، ۲: ۶۰)
رَوضِه: باغ، گلزار
می چَمید: چمیدن یعنی با ناز راه رفتن، خُرامیدن
بِچَم: بخُرام، گردش کن
بری: در مصراع اوّل به معنی دور، روگردان و بر کنارست
بری شود: یعنی پادشاه از چنین سپاهی روگردان و بیزار می‌شود.
رحمت برندت: رحمت بردن، یعنی رحمت آوردن، عطوفت و مهربانی کردن(یوسفی،۱۳۶۹: ۲۷۳).
۴-۱-۱۶- سوره‌ی نساء، آیه‌ی ۶
وَ ابْتَلُوا الْیَتامى‏ حَتَّى إِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْداً فَادْفَعُوا إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ وَ لا تَأْکُلُوها إِسْرافاً وَ بِداراً أَنْ یَکْبَرُوا وَ مَنْ کانَ غَنِیًّا فَلْیَسْتَعْفِفْ وَ مَنْ کانَ فَقِیراً فَلْیَأْکُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذا دَفَعْتُمْ إِلَیْهِمْ أَمْوالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَیْهِمْ وَ کَفى‏ بِاللَّهِ حَسِیباً.
(و یتیمان را بیازمایید تا چون بالغ و تواناى کار زندگى‏شان یافتید مال‏شان به خودشان سپارید و خود بیش از اندازه از مال یتیم نخورید و به آن پیشدستى نکنید که هنوز یتیم بزرگ نشده [و مال خود از شما نخواسته بهره‏ى خود از آن برده باشید] و اگر سرپرست یتیم بى‏نیاز بود چیزى از مال او نخورد و اگر نادار بود به آیین مردمى از آن بخورد و چون مال یتیمان به ایشان دادید بر آن گواه بگیرید که او برای رسیدگی به حساب مردم بس باشد)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نکته ها :