واژه توریسم نخستین بار در سال ۱۸۱۱ در مجله انگلیسی به نام (sporting) آمده است(محلاتی،۱۳۸۰ : ۱۴). در فرهنگ فارسی ، توریست به « سیاح » و جهانگرد ترجمه شده وبه مفهوم « کسی که در کشورها و شهرها بگردد و سیاحت کند » ( دهخدا ،‌ ۱۳۶۹:۱۳۲۵) معنا شده و در زبان فارسی ، کلمه توریسم به معنای جهانگردی می باشد.
گردشگری معادل فارسی واژه ی Tourism در زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به صورت جهانگردی ترجمه شده است. ریشه ی این واژه از اصطلاح Tornus یونانی و لاتین گرفته شده که یکی از معانی آن گردش کردن و یا گشتن است و با پسوند ISM به صورت اسم مصدر تورسیم یا گردشگری درآمده است(ارمغان، ۱۳۸۶: ۱).
رشد و توسعه توریسم بین المللی طی هفتاد سال اخیر نتیجه عوامل چندگانه ای بوده است که اهم آنها عبارتند از:
ـ افزایش سطح درآمد.
ـ افزایش طول اوقات فراغت از کار.
ـ پیشرفت و توسعه وسایل حمل و نقل.
ـ کاوش های عظیم و پرارزش جغرافیایی.
ـ طول مدت اقامت درمنطقه یا کشور پذیرای جهانگرد.
این عوامل کلاً و تواماً سبب شده اند که توریسم بین المللی در سطح جهانی و سیاحت و گشت و گذار داخلی در سطح کشورها توسعه یابد(ارمغان، ۱۳۸۶: ۳).
در کتب و منابعی که به فارسی ولاتین در زمینه گردشگری به رشته تحریر درآمده و یا ترجمه شده است از گردشگری تعاریف متعددی به عمل آمده است که لازم است به بعضی از آنها اشاره ای داشته باشیم :
« جهانگردی به سفری موقت و کوتاه اطلاق شده که ضمن آن جهانگرد به منطقه ای خارج از محل سکونت و کار خود به منظور سیر و سیاحت مسافرت می کند. مسافرت با ویژگی های فوق الذکر و تسهیلات وخدماتی که این سفر و سیاحت را عملی می سازد، موضوع تعریف دیگری درکتاب جهانگردی است » ( الوانی ،۱۳۷۶:۱۱۵ ).
جهانگردی در فرهنگ جغرافیایی بدین گونه تعریف شده است :
« جهانگردی ترک موقت محل دائمی زندگی است به قصد دیدار از مکانی دیگر بدون اشتغال به کار یا کسب درآمد از هر نوع و به هر طریق، مشروط بر آن که اقامت در محل جدید از یک شبانه روز درگذرد » (johnston, 1988:34).
« دکتر پ – برنکر^[۱] عضو انیستیتوی بررسی جهانگردی وین در تعریف توریست می نویسد : هنگامی که تعدادی از افراد یک کشور به منظور گذراندن ایام تعطیل، دیدن آثار تاریخی، شرکت در مسابقات، دیدن اقوام و خویشان محل اقامت خویش را ترک کنند، به آنها جهانگرد می گویند » ( رضوانی ، ۱۳۷۴ :۱۰ ).
به طور کلی می توان گفت جهانگردی به مجموعه مسافرت هایی اطلاق می شود که طی آن یک مسافر محل زندگی خود را با انگیزه های مختلف ترک گفته و در مقصد سفر خود هیچ گونه فعالیت شغلی و یا سکونت دائم نداشته باشد. بنابراین جهانگردی یک مسافرت موقت و محدود به زمان است. دو قید اصلی در تعریف جهانگردی یعنی نداشتن سکونت دائم واشتغال دائم در مقصد از جمله مهمترین ضوابط تعریف جهانگردی به شمار می روند.

۲ – ۲- پیشینه تاریخی گردشگری
بشر اولیه در آغاز به دنبال کنجکاوی، شناخت طبیعت و برای یافتن غذا، پناهگاه، فرار از خطر و کسب امنیت،گذران اوقات فراغتو پیدا کردن محیط زندگی بهتر پیوسته در زمین به جستجووگردشمشغول بوده است. با گذشت زمان چنین حرکتها و جنبشهایی به صورت میل به گردش همراه با شور و نشاط، ماجراجویی و اکتشاف تغییر شکل داد و امروزه میل به سیر و سفر به عنوان توریسم مطرح گردیده است.
شروع مسافرت نزدیک به پنج هزار سال پیش با توسعه وسیع کشاورزی، شهرها، کشتیرانی و پول به عنوان وسیله ای برای داد و ستد، انگیزه مشترک بیشتری از طریق تجارت، فعالیتهای نظامی و حاکمیت دولت از فرمانرواییهای بزرگی چون سومر، پارس، مصر، آشور، یونان و فرمانروایی روم در مدیترانه و نواحی خاورمیانه بوجود آمد
( موحد، ۱۳۸۱ : ۳۲ ).
در دوره های حکومت فراعنه مصر مسافرت با قصد تجارت و تفریح انجام میگرفت. رونق چنین مسافرتهایی باعث ایجادمراکزی برای پذیرایی در مسیر جاده ها شد.
در عصر اقتدار امپراتوری آشوری برای اولین بار وسایل و تشکیلات لازم برای مسافرت ارتش فراهم گردید، جاده سازی به همراه علامتهای خاصی که نشانگر فاصله نقاط بود از جمله اقدامات دولت جهت افزایش مسافرت بود. با شکست آشوریان توسط آریاییان، ایرانیان اقدام به توسعه سیستم راه سازی نمودند و کالسکه های چهار چرخ را ساختند که در مسافرت و حمل و نقل بکار گرفته می شد( چاک وای گی و فایو سولا ، ۱۳۷۷ : ۳۶ ).
مهمترین تأثیر و پایه گذاری گردشگری به شکل جدید با انقلاب صنعتی شروع می شود. در این دوره تحولات اساسی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی جوامع بویژه در کشورهای غربی بوجود می آید. انقلاب صنعتی تغییرات شگرفی در حمل و نقل با ساخت ماشینها ، قطار و کشتی بوجود آورد.
با پیشرفتهای اقتصادی و اجتماعی بوجود آمده در قرن بیستم دسترسی مردم به امکانات و خدمات و توانایی مالی، مسافرت و گردش برای توده های مردم در اکثر کشورها امکان پذیر گشت. تکنولوژی های نوین مانند رایانه، خطوط هواپیمایی، ارتباطات ماهواره ای و اینترنتی و روبات باعث تغییر شیوه زندگی شد و همچنین باعث شد به دلایل متعدد برمیزان مسافرت و گردش افزوده گردد.
۲ – ۳ – اصول گردشگری
با وجود اینکه تعاریف، از نظر تقسیم بندی، دیدگاه یا هدف متفاوت هستند اما ظاهراً یک عامل مشترک در همگی آنها وجود دارد. بنابراین می توان گفت که بسیاری از تحلیلهای گردشگری بر اصولی استوار شده اند که برخارک^[۲] و مدلیک^[۳] آن را ارائه کرده اند. این اصول به شرح زیر می باشند:
– گردشگری ترکیبی از گرایشها و ارتباطات.
– دو عامل حرکتی(سفر به مقصد) و ایستایی(اقامت)، در گردشگری بسیار مهم تلقی می شوند.
– گردشگری فعالیتی است که خارج از محل سکونت و کار انجام می گیرد و بنابراین با امور مردمی که در آن مقصد زندگی می کنند متفاوت است.
– عامل حرکت کوتاه مدت بوده و ماهیت آن نیز موقتی تلقی می شود.
– بازدید از مقصد، به دلایل متنوع انجام می شود و هدف از آن، انتخاب محل سکونت دائمی یا اشتغال به عنوان عاملی درآمد زا نیست.
– گردشگری به فعالیت بازدید کنندگان و گردشگران روزانه نیز اطلاق می شود.
– در صنعت گردشگری، کالا و خدماتی که از طریق بخش دولتی و خصوصی ارائه می شوند، نیز بازار خوبی خواهند داشت.
– گردشگری یک فعالیت کاملاً خنثی نیست و اثرات مثبت و منفی در جامعه بر جای خواهد گذاشت(گی،۱۳۸۲: ۲۸۸).
هشت اصل یاده شده زیربنای گردشگری را تشکیل می دهند.
۲ – ۴ – صنعت گردشگری
به سه دلیل اصلی گردشگری را یک صنعت می دانند:
۱- این نوع فعالیت باعث رونق بخشیدن به سایر فعالیتها در سطح جامعه می شود.
۲- ضریب تکاثر در این نوع فعالیت ۱به۷ است. یعنی با یک واحد سرمایه گذاری می توان هفت واحد برداشت کرد(جواهری،۱۳۸۲: ۳۲۹).
۳- با ورود هر توریست ۸ فرصت شغلی ایجاد می شود(محمود زاده،۱۳۸۲: ۲۸۴).
۲- ۵- انواع گردشگری
۲-۵-۱- از نظر محدوده جغرافیایی و سیاسی
الف- توریسم داخلی
آنچه که به عنوان توریسم داخلی نامیده می شود عبارت است از سفرهایی که با اهداف و انگیزه های متفاوت، در داخل محدوده ی کشور خودی صورت می گیرد(رضوانی، ۱۳۷۴: ۱۹۳).
سهولت جهانگردی داخلی را عوامل مختلفی پدید می آورد که مهمترین آنها عبارتند از: کوتاهی فاصله ها، آشنایی قبلی با محیط و فضا، آشنایی با زبان رایج، عدم وجود مقررات عبور و مرور در گمرات و تبدیل پول، اطمینان کلی مسافر به تأمین ناشی از بومی بودن، صرفه جویی در هزینه های سفر بخصوص حمل و نقل(فیض بخش،۱۳۵۵: ۱۳).
ب- توریسم خارجی
به فعالیتهایی از جهانگردی گفته می شود که بردارهای آن یعنی جهانگردان چه از نظر مبدأ و چه از نظر مقصد با گستره های خارج از قلمرو سیاسی یک کشور سر و کار دارند. به عبارت دیگر ورود کلیه اتباع بیگانه به کشور و خروج اتباع یک کشور به خارج با انگیزه و اهداف توریستی، فعالیتهای جهانگردی خارجی یا بین المللی آن کشور را تشکیل می دهد(عباس زاده گان،۱۳۷۵: ۱۴۰).
۲- ۵-۲- از نظر انگیزه و هدف
الف- توریسم فرهنگی
این جهانگردی برای آشنایی مواریث فرهنگی، آداب و رسوم، بناها و آثار تاریخی با هدفهای آموزشی، تحقیقاتی و پژوهشی صورت می گیرد. توریستهایی که در این گروه قرار دارند، توریست و گردشگر کاوشگر نامیده می شوند(رضوانی،۱۳۷۴: ۱۹).
یونسکو در مقیاس جهانی میراث فرهنگی را اینگونه تعریف می کند:
بناهای یادبود: آثار معماری، نقاشی ها و مجسمه های یادبود، اجزاء یا سازه های یک موجودیت معماری، دست نوشته ها، غارهای مسکونی و ترکیبی از اشکال که از نقطه نظر تاریخی، علمی یا هنری از اهمیت جهانی برخوردار باشند.
گروه هایی از ساختمانها: گروه هایی از ساختمانهای متصل به هم یا مجزا که به دلیل معماری، تجانس یا مکانشان در چشم انداز، از نقطه نظر تاریخی، علمی یا هنری از اهمیت جهانی برخوردارند.
محل ها: آثار انسانی یا ترکیبی از آثار طبیعی و انسانی و مناطقی از جمله محل های باستانشناسی که از نقطه نظر انسان شناسی، قوم شناسی، زیبایی شناسی یا تاریخی از اهمیت جهانی برخوردارند(بونی فیس،۱۳۸۰: ۵۸)
ب- توریسم مذهبی و زیارتی