تورنز^[۳۰] ویژگی های پراکندگی را براساس هزینه ها، فواید، چگونگی رشد شهر، جنبه های زیبایی شناختی تمرکززدایی، دسترسی، تراکم، فضای باز، و پویایی دسته بندی کرده است.از دیدگاه وی، رشد جمعیت و نیز کاهش بعد خانوار و افزایش تعداد آن و متعاقب این امر گسترش فیزیکی شهر از عوامل پراکندگی محسوب می شوند. وی مجموعه سنجه هایی را برای تعیین کمیت از قبیل :شیب ،چگالی، رویکردهای مبتنی بر سطح،تکنیک های هندسی، بعد فرکتال^[۳۱]، تکنیک تصویرسنجی ^[۳۲] ، اندازه گیری از ترکیب چشم اندازفضایی، و قابلیت دسترسی را معرفی و ارائه کرده است .(Torrens and Alberti, 2000, 3- 34)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فرنکل و اشکنازی^[۳۳] بر ای بررسی و محاسبه میزان پراکندگی بر روی شش منطقه شهری بااستفاده از۱۳ شاخص در قالب پنج عامل تراکم جمعیتی، بی قاعدگی شکل نواحی ساخته شده، گسستگی، جدایی کاربر یها، و ترکیب کاربری ها بر پایه چشم انداز شهری^[۳۴] پرداختند . شاخص ها از دیدتخصص های متنوعی چون پژوهش های شهری، تحقیقات اکولوژیکی و هندسه فرکتال جمع آوری گردیدند.
شاخص ها به دو گروه شکل و ترکیب دسته بندی شدند. گروه اول عمدتاً شامل عوامل کالبدی فضایی و هر چیزی است که در انسجام شکلی فضای شهری نقش دارند، مانند تراکم خالص و ناخالص جمعیت، و بعد شکستگی؛ و گروه دوم شامل ویژگی های مرتبط با ساختار تفکیک شده کالبد شهر(کاربری زمین) است .(Frankel and Ashkenazi, 2008:1- 58)
از نظر فالتون، هر گاه مصرف زمین با نرخ رشدی بیش از جمعیت صورت گیرد، پراکند گی افزایش می یابد. از دیدگاه فالتون پراکندگی ارتباط نزدیکی با تراکم داشته ومهاجرت به کلان شهرها میل به افزایش زمین های شهری را افزایش می دهد(^[۳۵].(Fulton, 1996, 1- 5
۲-۶- کیفیت زندگی^[۳۶] واژه کیفیت (Qol) به مفهوم چگونگی و Quality به معنی چیزی و چه و (Qual) واژۀ کیفیت در لاتین چگونگی زندگی و دربرگیرنده تفاوت های آن است که برای هر فرد، ویژه و یگانه و متفاوت با دیگران است (کردزنگنه، ۱۳۸۵ : ۲۰).
از منظردال گارد، گریس تن سن و کانجی کیفیت همانند تئوری نیست بلکه مفهومی نسبی است که می تواند برای افراد مختلف معانی متفاوت داشته باشد (Dahlyaard ,etal, 1998, 13).دراین رابطه درزیر به برخی از مفاهیم و معانی آن اشاره می گردد.
-کیفیت زندگی ارتباط متقابل میان جامعه، سلامت، اقتصاد و شرایط محیطی است که انسان و توسعه اجتماعی را تحت تاثیر قرار می دهد(Schyns & Boelhouwer, 2004:5).
-کیفیت زندگی رابرخی افراد به عنوان قابلیت زیست پذیری یک ناحیه و برخی به عنوان سنجه ای برای میزان جذابیت و برخی آن را رفاه عمومی، بهزیستی اجتماعی، شادکامی ، رضایتمندی و … تفسیر می نمایند (Epleyand Menon , 2008:1,2).
– مولر ^[۳۷] ( ۱۹۸۳) کیفیت زندگی را میزان رفاه افراد و گروه ها ی تحت شرایط اجتماعی و اقتصاد عمومی بیان می کند.
– پسیون ^[۳۸] ( ۲۰۰۳ )کیفیت زندگی را در وضعیت محیطی که انسان در آن زندگی می کند (مثل آلودگی و کیفیت مسکن) و برخی ازصفات درونی او مانند سلامت و میزان تحصیلات می داند.
-کوستانزا ^[۳۹]( ۲۰۰۷ )کیفیت زندگی را به عنوان میزان تامین نیازهای انسانی در ارتباط با ادراک افراد از بهزیستی ذهنی تعریف می نماید.
– داس ^[۴۰] ( ۲۰۰۸ )کیفیت زندگی را در بهزیستی و یا عدم بهزیستی مردم و محیط زندگی آنان می داند .
فوتوان سیک ( ۲۰۰۰) کیفیت زندگی را معادل احساس رضایت افراد از زندگی می داند (seik, 2000:46).
– کیفیت زندگی را به عنوان برهم کنش میان میزان برآورده شدن نیازهای انسانی و رضایت افراد و گروه ها از تأمین نیازها ی خود در یک ناحیه خاص تعریف کرد(رضوانی و همکاران ،۱۳۸۸ :۶۳).
از برآیند تعاریف بالا می توان کیفیت زندگی را محصول فعل و انفعال در میان محیط های اجتماعی، بهداشتی، اقتصادی و شرایط محیطی موثر بر توسعه انسانی و اجتماعی دانستOntariO Social Development Council, 1997:7-13 )).
۲-۷-کیفیت زندگی شهری
کیفیت زندگی شهری را می توان مقوله ای میان رشته ای ^[۴۱]پیچیده، چند بعدی و مرتبط با جنبه های ذهنی (کیفی) و عینی (کمی)دانست که در رابطه با شرایط و وضعیت جامعه در یک مقیاس جغرافیایی خاص (شهر، منطقه، محله و بخش،…) دربرگیرنده ابعاد روانی است و شاخص هایی همچون رضایت، شادمانی و امنیت را در بر می گیرد. لذا از این منظر آن را رضایت اجتماعی ^[۴۲] نیز می نامند و بر اساس آن به شاخص های دسترسی به فرصت های اجتماعی مانند اشتغال، ثروت و اوقات فراغت توجه می شود (سیف الدینی ، ۱۳۸۱ : ۳۷۵).
با توجه به مفهوم فراگیر و پویای آن بر سلامت فیزیکی، رشد شخصی، حالات روان شناختی، سطح استقلال وروابط اجتماعی ، از نهادهای برجسته ی محیط تاثیر نپذیرفته و بر ادراک فرد مبتنی است در واقع گستره ی کیفیت زندگی، در برگیرنده ابعاد عینی و ذهنی که در تعادل با یکدیگر قرار دارندرا شامل می شود . از سوی دیگر باید توجه داشت که ارزش ها و خود ارزشیابی ها ممکن است در طی زمان در واکنش به رویدادها، تجارب زندگی و سلامتی دگرگون شوند، هم چنین هر حوزه از کیفیت زندگی می تواند آثار قابل ملاحظه ای بر دیگر حوزه ها بگذارد Newa chek P &Taylor W.1992 :364-371)).
جوهره اصلی کیفیت زندگی شهری، تامین و ارضای نیازهای مادی و معنوی انسان به طور توامان است. در واقع برنامه ریزی برای مسکن،اشتغال و حمل ونقل بدون تامین نیازهای روانی، عاطفی واجتماعی شهروندان
مانند: نیاز به امنیت، زیبایی،آرامش خاطر، تعلق اجتماعی، شادی، تفریح و . ناقص خواهد بود(کوکبی، ۱۳۸۹ : ۷۷).
بنابراین زیر چتر کیفیت زندگی شهری رویکردی متفاوت می توان مشاهده نمود زیرادر درون آن خصوصیات مشترک و تغییرات قابل توجه و گسترده ای وجود دارد.
۲-۸- شاخص های کیفیت زندگی شهری تولید ناخالص داخلی^[۴۳]( :(GDPاولین شاخص کیفیت زندگی در پیشرفت اجتماعی است که در سال ۱۹۴۰ معرفی شد، معمولی ترین شاخص مورد استفاده برای مقایسه ثروت کشورها و منحصراً معیاری برای بهزیستی و توسعه براساس ثروت مادی است.
ازدیدگاه منتقدان ازاینکه میان هزینه، منفعت مطلوب ،نامطلوب و فعالیتهای مولد آسیب رسان تمایزی قائل نمی شود، نمی تواند معرف کیفیت زندگی باشد. از سوی دیگر مطالعات علمی نشان داد ه اندکه رابطه میان پیشرفت اقتصادی و کیفیت زندگی رابطه خطی نیست، این دو همسو و هم جهت حرکت می کنند. این همسویی آن است که حداقل شرایط مطلوب مادی برای زیست انسان فراهم شده باشد، ولی از آن به بعد دیگر نمی توان انتظار داشت که تامین نیازهای اقتصادی به بهبود کیفیت زندگی کمک کند، زیرا انسان موجودی چندوجهی و پیچیده است و منطق اقتصادی نمی تواند بسیاری از رفتارهای او را تبیین کند.
– شاخص پیشرفت اصلی^[۴۴] (GPI):این شاخص نخستین بار توسط سازمان تعریف مجدد پیشرفت مطرح شد و دارای ۱۸ مولفه است که پیشرفت اجتماعی را در قالب ارزش پولی می سنجد. مهمترین مولفه های این شاخص عبارتند از:زیرساخت های عمومی، آلودگی، توزیع درآمد، بیکاری، مرگ ومیر در تصادفات و …
-شاخص سلامت اجتماعی^[۴۵] (SHI) : توسط دکتر مارک میرینگاف و همکارانش در موسسه “نوآوری در سیاست اجتماعی ” وابسته به دانشگاه فوردهام تهیه شد. این شاخص از ۱۶ مولفه تشکیل شده، که همه مراحل زندگی، همچنین فرد و جامعه را پوشش می دهد. مهمترین مولفه های این شاخص عبارتند از:مر گ و میر نوزادان، خودکشی نوجوانان، پوشش بیمه درمانی،مسکن، استفاده از مواد مخدر، متوسط درآمد هفتگی و …
-شاخص توسعه انسانی^[۴۶] (HDI ):این شاخص که در سال ۱۹۹۰توسط برنامه سازمان ملل ^[۴۷](UNDP ) ارائه شد، هر ساله از طریق یک شاخص مرکب ،دستاورد کشورها را در توسعه انسانی می سنجد و بر اساس آن کشورها رادرجه بندی می کند.
-شاخص فقر انسانی^[۴۸](HPI) سه بعد، امید به زندگی، دانش و استاندارد زندگی مناسب را اندازه می گیرد. در این راستا شاخص های دیگری درزمینه ی کیفیت زندگی مانند، شاخص کیفیت طبیعی زندگی^[۴۹] ( PQOL )( 1996 )و شاخص کیفیت زندگی که آزادی های مدنی و قوانین سیاسی را دربرمی گیرد مطرح شدند.
از آنجایی که سنجه های کیفیت زندگی در واحدهای همسایگی،سطوح شهری و کشوری قابل استناد است. بنابراین برای تدوین معیارها و شاخص کیفیت زندگی شهری با هدف مدل سازی و تعیین اولویت ها و نیازمندی های واقعی شهروندان در مقیاس های گوناگون توسط دو شاخص عینی و ذهنی انجام پذیر می باشد( Schyns & Boelhouwer, 2004: 10).
شاخص های ذهنی با جمع آوری ادراکات ذهنی و میزان رضایت شهروندان از زندگی شهری از طریق پرسشنامه و بصورت پیمایشی ارزیابی گردیده و شاخص های عینی با بهره گرفتن از داده های ثانویه و وزن دهی به هر یک از شاخص ها در محیط شهری قابلیت اندازه گیری می یابد.
از سوی دیگر شاخص های ذهنی کیفیت زندگی، همان رضایت روان شناختی از زندگی است که در برابر کیفیت عینی زندگی قرار می گیرد .تلویحا هر دو شاخص نسبت به یکدیگروابستگی دوخطی دارند (FooTuan Seik, 2000:32). زیرا برنامه ریزی باهدف ارتقاء کیفیت زندگی شهری، به وسیله ارقام و آمارهای عینی و واقعی همراه با درک روانی افراد از موقعیت زندگی آنان در ارتباط است. چه بسا افرادی با امکانات مالی مناسب در ذهن خود احساس رضایتمندی نداشته و به عکس افرادی با سطح پایینی از استانداردهای زندگی به علل گوناگون رضایت نسبی یا کامل از زندگی خویش خواهند داشت. تحقیقات بین المللی بر این نکته تاکید دارند که داشتن شرایط زندگی مناسب با تخمین شاخص های عینی همیشه به معنی شادی و احساس سلامت نیست (Schyns & Boelhouwer, 2004:8).
بنابراین هدف از بررسی شاخص های کیفیت زندگی (QLI) ارائه یک ابزار برای توسعه جامعه است که می تواند مورد استفاده برای نظارت بر شاخص های کلیدی مانند: اجتماعی، بهداشتی، زیست محیطی و اقتصادی باشد OntariO Social Development Council, 1997:7-13) ).
به همین دلیل در تعیین و انتخاب شاخص ها ، معیارهایی برای کیفیت زندگی درنظر گرفته می شود که عبارتند از:
۱- تا حد ممکن بطور اختصاصی تعریف شده باشد.
۲- قابل اندازه گیری باشد.
۳- آسان و قابل فهم باشد.
۴- قابل اطمینان باشد.
۵- اختصاصی باشد و پدیده شناسی را نشان دهد.
۶- به اندازه کافی برای نشان دادن پدیده حساس باشد.
۷- اندازه گیری آن مقرون به صرفه باشد.
۸- پس از محاسبه قابل استفاده باشد.
۹- محاسبه آن از نظر برنامه و موضوعات مرتبط، آسان باشد.
۱۰- از نظر فرهنگی، محاسبه آن اشکالی نداشته باشد.(ترجمه آسایش، ۱۳۸۰ :۹۵ )
۲-۹- اصول ارزیابی کیفیت زندگی شهری
روش شناسی کیفیت زندگی، مفهومی است که با بهره گرفتن از شاخص ها در ابعاد مختلف درآمد و شرایط اقتصادی و اجتماعی نیاز به اندازه گیری دارد^[۵۰].
هدف از پژوهش درکیفیت زندگی، ارزیابی از سیاست های اصلی برنامه ریزی واستراتژی ارتباطات و خدمات اجتماعی است. سیاست های جامعه، استقلال (وابستگی متقابل)و افزایش کنترل افراد در نتیجه بهبود کیفیت زندگی مردم برای تنظیم سیاست گذاری این اطلاعات بسیار مفید خواهد بود.
به عبارت دیگر ارزیابی از اطلاعات افراد همواره بهتر از ارزیابی ازسیاستهای محلی خواهد بود. این امر به ما اجازه خواهد داد تا تجزیه و تحلیل کاملتری از کیفیت زندگی ارائه داده و آن را به عنوان طیف گسترده ای از خدمات و شرایط زندگی ارائه نمائیم .در مطالعات شهری به ندرت ازهر دو رویکرد کیفیت زندگی استفاده می شود. کیفیت زندگی در ابعاد ذهنی ، ادراک و ارزیابی افراد از وضعیت زندگی خود را منعکس می سازند و با بهره گرفتن از شاخص های ذهنی، اندازه گیری می شوند. شاخص های ذهنی میزان رضایت مندی شهروندان را از جنبه های مختلف شهری به صورت کمی قابل اندازه گیری هستند، از جمله :میزان رضایت مندی شهروندان از خدمات بهداشتی و درمانی شهری، میزان رضایت مندی از دسترسی به اشتغال، میزان رضایت مندی از امنیت شهری و میزان رضایت مندی از دسترسی به فضاهای سبز شهری اشاره نمود.
مک لارن ^[۵۱](۱۹۹۶) در این رابطه بیان می کند که، یک توافق عمومی برای سنجش کیفیت زندگی برای هر دو نوع مشخص از شاخص ها مناسب هستند. نوع اول: شامل شاخص های ذهنی است که قابل اندازه گیری از حس رفاه افراد و رضایت مندی از یک جنبه خاص از زندگی است و نوع دوم : شامل شاخص
های عینی هستند که جنبه های ملموس محیط ساخته شده، محیط طبیعی و حوزه اجتماعی و اقتصادی را اندازه گیری می کنند .