در تاریخ هوانوردی ایران تاکنون با مواردی از انهدام هواپیما روبه رو بوده ایم:

در تاریخ ۱۳/۲/۶۱ هواپیمای حامل اقای بن یحیی، وزیر امور خارجه ی الجزایر، در مسیر پرواز به تهران، مورد حمله ی رژیم عراق قرار می‌گیرد که در اثر آن کلیه ی سرنشینان هواپیما از بین می‌روند. در تاریخ ۱/۱۲/۶۴ یک فروند هواپیمای شرکت خدمات هوایی کشوری آسمان از نوع اف ۲۷ در حوالی اهواز با ۴۴ سرنشین مورد حمله موشکی هواپیمای جنگی عراق قرار گرفت و کلیه ی سرنشینان آن شهید شدند.

در روز یک شنبه ۱۲ تیرماه ۶۷ (سوم ژوئیه ۱۹۸۸) هواپیمای غول پیکر جت ایرباس ۳۰۰- A شرکت هواپیمایی ج.ا.ا با ۲۹۶ سرنشین (با بیش از ۱۱۸ کودک و زن) از ملیت های مختلف (۱۵ نفر تبعه ی امارات متحده ی عربی، ۱۰ نفر تبعه ی هند، ۶ نفر تبعه ی پاکستان، ۶ نفر تبعه ی یوگسلاوی، یک نفر تبعه ی ایتالیا، ۲۵۸ نفر تبعه ی ایران) و با شماره ی پرواز ۶۵۵ و علامت ثبت EP- IB، در مسیر بندرعباس- دبی، از طریق راه هوایی بین‌المللی آ- ۵۹ و در ارتفاع ۱۴۰۰ پا، هدف دو فروند موشک (اس- ام) پرتاب شده از سوی ناوگان فوق مدرن وینسنس آمریکای جنایتکار قرار گرفت و در آب های خلیج فارس سقوط کرد.

نسبت به ماهیت حقوقی هواپیماربایی نظرات مختلفی ارائه گردیده است از جمله بعضی ماهیت این جرم را با جرم سرقت یکی می دانند .بعضی دیگر طبیعت این عمل را به توقیف غیرقانونی و جرایم دیگر نظیر « تهدید به قتل » ‌و تخریب در مواردی « اخاذی» نزدیک تر دانسته اند . ( داوودی فر، ۱۳۸۷ شماره۴۶ )

جمع بندی:

با این همه تمایل بیشتر بر این است که هواپیما ربایی در هیچ یک از قالب های جزایی قرار نگیرد ، بلکه هم چنان که مورد تأیید ایکائو و امضاکنندگان قرار دادهای توکیو ولاهه قرار گرفته بایستی آن را جرم خاص و مستقلی که زاییده عنصر تکنولوژی است دانست و با اصلاح و وضع قوانین و مقررات جدید، مجازات لازم را برای آن در نظر گرفت.

فصل سوم-کنوانسیون ها

مقدمه

گسترش روز افزون استفاده از خطوط هوایی به عنوان مناسب ترین راه مبادلات اقتصادی و حمل ونقل بار و مسافر، سبب خلق شاخه جدیدی در حقوق به نام «حقوق هوایی » گردید که در تعریف آن گفته شده «مجموعه مقرراتی است که روابط حقوقی ناشی از بهره برداری از هواپیما یا استفاده از فضای هوایی را تحت تنظیم در می آورد ، یا شرایط هوا نوردی کشوری وبهره برداری از آن را تعیین می‌کند.» ( صفوی، ۱۳۶۴، ص ۱۷- ۱۶) .

هواپیما سریعترین و گران ترین وسیله جابه جایی است. با وجود توجه و تمایل روزافزون به بهره گیری از این وسیله،جای شگفتی نیست اگر عده ای بخواهند برای رسیدن به اهداف و خواسته های شخصی یا گروهی خود به فکر سوء استفاده از آن باشند. دولت ها با هدف مشترک مقابله با این پدیده ناخوشایند ، یعنی ربایش هواپیما که در بیشتر موارد نسبت به هواپیما های مسافری رخ می‌دهد اقدام به وضع مقرراتی نموده اند. ( مدرس، ۱۳۵۴ ص ۸ ) .

مهم ترین اسناد بین‌المللی در رابطه با هواپیماربایی -۳-۱

در خصوص برخورد با هواپیما ربایی نشست های بین‌المللی متعددی تشکیل واسناد گوناگونی تنظیم گردیده و به امضای دولت ها رسیده است . از این میان مهم ترین اسناد بین‌المللی عبارت اند از:کنوانسیون های۱۹۴۴ شیکاگو ،۱۹۶۳توکیو، ۱۹۷۰ لاهه، ۱۹۷۱ مونترال.

۳-۱-۱- کنوانسیون ۱۹۴۴ شیکاگو

کشورهای تاثیرگذار در کنفرانس شیکاگو:

در سال ۱۹۴۴ ایالات متحد آمریکا ، ابتکار دعوت دول متفق و بی طرف را برای شرکت در یک کنفرانس که در آغاز ماه نوامبر در شیکاگو تشکیل می شد ، به عهده داشت. نظر کشورهای آمریکا،انگلستان و کانادا بیش از دیدگاه های دیگر، طرفدارانی در میان کشورها پیدا کرد.نظر دولت آمریکا از وضعیت خاص و موقعیت ویژه آن ناشی می شد.

آمریکا پیش از جنگ جهانی دوم دارا ی صنایع هواپیمایی پیشرفته ای بود در مدت جنگ هم پیشرفت قابل ملاحظه ای نمود . تعداد هواپیماهای آمریکا در آن زمان شاید به تنهایی با هواپیماهای کشور های دیگر برابری می کرد و این موقعیت ویژه بود که مبین ابتکار دولت آمریکا برای تشکیل کنفرانس شیکاگو شد.همچنین آمریکا قصد داشت انحصار حمل و نقل هوایی را در جهان به دست بگیرد،از نظریه آزادی کامل پرواز ها حمایت می کرد.

انگلستان که از انحصار حمل و نقل و تجارت هوایی به وسیله ایالات متحده آمریکا بیم داشت،سرسختانه با نظریه آزادی کامل هوایی مخالفت می ورزید.دولت کانادا تقریبا با انگلستان هم عقیده بود.به نظر دولت کانادا،اختیار تعیین آزادی های هوایی باید به خود دولت ها محول گردد تا با عقد موافقتنامه های دوجانبه،حدود این آزادی ها را در میان خود تعیین کنند.اما در این میان دیدگاه های آمریکا و انگلستان تعیین کننده بود و در نهایت تلفیقی از پیشنهادهای این دو، مورد توافق کشورهای شرکت کننده در کنفرانس قرار گرفت. ( نواده توپچی، ۱۳۹۰ص۳۰-۲۷ )

۳-۱-۲- هدف کنفرانس شیکاگو:

درحقیقت کنفرانس شیکاگو هدفش اولا کامل و یکنواخت نمودن قواعد ومقررات هواپیماربایی قبل از جنگ بود و ثانیاً قصد آن ایجاد سازمانی دایمی برای وضع مقررات مورد نیاز کشورها و رفع اختلافات بین دول در امور هواپیمایی و ایجاد محیط سالم و مسالمت آمیز برای بهره برداری از امکانات هوانوردی کشور هایی بوده است که در طول جنگ جهانی دوم پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته اند و بالاخره رفع مشکل آزادی هوا بود. (جباری،۱۳۸۱ ص۴۳)

در نهایت نتایج کنفرانس تهیه وتنظیم چهار سند یا قرارداد به شرح زیر است :

سند اول : « قرارداد مربوط به سازمان موقت بین‌المللی کشوری (Picao )¹ بود »

۱٫Previous Internationl Civil Aviation Organization

کنفرانس شیکاگو ، برای رسیدن به هدف تضمین امنیت و گسترش منظم هواپیمایی در سراسر جهان ، قرارداد مربوط به سازمان موقت بین‌المللی هواپیمایی کشوری را تهیه نمود این سازمان تا تأسيس ایکائو در سال ۱۹۴۷ به کار خود ادامه داد . سند دوم : « قرار داد مربوط به سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری » (ایکائو)^۱ بود .

تأسيس این سازمان از ابتکارات کنفرانس شیکاگو محسوب می شود. ایکائو در چهار آوریل ۱۹۴۷ در مونترال که مقر اصلی آن انتخاب شد اعلام موجودیت کرد.

سند سوم : « قرارداد مربوط به ترانزیت سرویس های هوایی بین‌المللی » بود .

مطابق این قرارداد که قرارداد آزادی های دو گانه نیز نامیده می شود، دولت های عضو، متعهد شدند آزادی های غیرتجاری را برای پروازهای منظم دیگر دول عضو تضمین کنند .

دو نوع آزادی ( حقوق ترانزیت ) این موافقتنامه بدین شرح است :

آزادی اول ؛ یعنی آزادی عبور هواپیماهای یک کشور از قلمرو هوایی یک کشور خارجی بدون فرود در آن

مثلا هواپیمای ایران ایر به هنگام عزیمت به لندن می‌تواند از قلمرو هوایی کشورهای ترکیه ، رومانی ، بلغارستان و آلمان عبور کند ولی نمی تواند در آن کشورها فرود بیاید. آزادی دوم ؛ یعنی حق پرواز هواپیماهای یک کشور از قلمرو هوایی یک کشور دیگر ( کشور عضو پیمان ) با امکان فرود با مقاصد غیر بازرگانی ( مانند سوختگیری یا انجام تعمیرات ).