این ترکیبات را می‌توان بر مبنای ساختمان شیمیایی یه صورت زیر تقسیم بندی کرد:
*ترکیبات آلی: ترکیبات آلی کلره، ترکیبات آلی فسفره، کاربامات‌ها، آلی گوگرد‌ دار(فنوبتازین، آرامیت)
*ترکیبات گیاهی: سموم پیرتروئید، پیرتروم، روتنون، نیکوتین
*ترکیبات معدنی: سرب آرسینات، سبزپاریس (مس آرسینات)، باریوم کربنات، اسید بوریک……
*حشره کش‌های گازی
*سینرژیست‌ها
*جونده کش‌ها
*سایر موادی که به عنوان حشره کش مصرف می‌شوند
*سموم جدید(Lainsbury, 2014)
۱-۵-۴- تقسیم بندی سموم بر اساس نحوه ورود به داخل بدن
سموم گوارشی: به سمومی گفته می شود که از راه گوارشی وارد بدن آفت شده و پس از جذب از طریق دیواره لوله گوارش، سبب از بین رفتن آن می‌شوند. نظیر سموم آرسنیکی، ترکیبات فلوره، تالیم وروی. این سموم معمولا” علیه حشرات با قطعات دهانی ساینده به کار می‌روند.
۲-سموم تماسی: به سمومی گفته می شود که از طریق تماس جلد بدن، حشرات را تحت تأثیر قرار داده و سبب مرگ آن‌ها می‌شوند. نظیر سموم معدنی، سموم گیاهی، روغن‌های معدنی و گیاهی و ترکیبات مصنوعی کلره، فسفره، کارباماتی و غیره. تأثیر این سموم روی آفات با قطعات دهانی مکنده قابل توجه است، اما زمانی که آفت در داخل نسج گیاه باشد از تأثیر این سموم در امان خواهد بود.
۳-سموم گازی(تدخینی): به سمومی گفته می شود که به صورت بخار یا گاز از طریق دستگاه تنفس وارد بدن حشرات شده و سبب از بین رفتن آن‌ها می‌شوند، نظیر گاز فسفین(Lainsbury, 2014).
۱-۵-۵- تقسیم بندی آفت کش‌ها بر اساس طرز تأثیر
۱- سموم فیزیکی: عملکرد این سموم به صورت فیزیکی بوده و باعث مرگ حشره می‌شوندنظیر روغن‌های سنگین معدنی که در اثر نفوذ به مجاری تنفسی و مسدود کردن آن‌ها، باعث خفگی حشرات به ویژه شپشک‌های نباتی می‌گردند. گردها نیز از جمله سمومی هستند که به طریق فیزیکی عمل می‌کنند. گردهای بی اثر به دو طریق باعث مرگ حشرات می‌شوند:
اول: برخی مانند اکسید آلومینیوم(Al₂o₃)باعث ایجاد شکاف و ترک‌هایی در جلد بدن حشره می‌گردد، در نتیجه، سبب بیرون رفتن آب از بدن و در نهایت مرگ حشرات می‌شوند.
دوم: برخی دیگر نظیر پودر تالک آب دوست بوده و از طریق جذب آب و چربی بدن، باعث مرگ حشره می‌شوند.
۲-سموم پروتوپلاسمی: این ترکیبات باعث می شوند که پروتئین سلول‌های بدن حشرات رسوب کرده و درنتیجه زمینه مرگ آن‌ها را فراهم می‌کنند، نظیر سموم جیوه‌ای، مسی، املاح نیتروفنیل، نیترو کرزول، فلوسیلیکات، آرسنیت و آرسینات‌ها
۳-سموم تنفسی: این سموم با مهار کردن آنزیم‌های اکسیداز که نقش اصلی را در تنفس سلول‌ها بر عهده دارند، تنفس سلول‌ها را متوقف نموده و باعث مرگ حشره می‌شوند و با عناصر فلزی موجود در آنزیم‌های تنفسی و یا به عبارت دیگر با اکسیدازهای سلولی که دارای آهن هستند ترکیب شده و اثر کاتالیزوری آن‌ها را خنثی می‌کنند، نظیر اسید سیانیدریک، هیدروژن سولفوره و گاز فسفین.
۴-سموم عصبی: این سموم بر روی آکسون‌ها و یا انتقال دهنده‌های شیمیایی تحریکات عصبی که در محل سیناپس‌ها قرار گرفته اند اثر کرده و بدین صورت باعث مرگ حشره می‌شوند. این ترکیبات از لحاظ نوع و نقطه اثر به چند دسته تقسیم می‌شوند :
الف) ترکیبات گیج کننده: ترکیباتی هستند که باعث ایجاد حالت خوابآلودگی و گیجی در موجودات تحت اثر خصوصا” پرندگان و پستانداران می‌شوند. از این گروه می‌توان به ترکیباتی نظیر آنتراکینون(Anthraquinon)اشاره نمود که برای دور کردن پرندگان از مزارع به کار می‌رود. برخی ترکیبات هالوژنه نیز باعث ایجاد چنین حالتی می‌شوند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

ب)سموم آکسونی: این سموم بر آکسون سلول‌های عصبی تأثیر می‌گذارد. سموم کلره و نیز پایروتیروئیدها به این صورت روی موجودات زنده خصوصا” حشرات مؤثرند.
ج) سموم سیناپسی: نقطه اثر این ترکیبات محل اتصال آکسون یک سلول عصبی به دندریت سلول عصبی دیگر یا در محل سیناپس می‌باشند. در سیناپس‌های عصبی حشرات حداقل دو نوع انتقال دهنده شیمیایی به نام‌های استیل کولین و اکتوپامین وجود دارد. در حشرات استیل کولین واسطه شیمیایی در سیستم عصبی مرکزی است اما در پستانداران این ناقل در محل اتصال اعصاب به سلول‌های ماهیچه‌ای عمل می‌کند. برخی از سموم نظیر ترکیبات فسفره و کاربامات بازدارنده آنزیم استیل کولین استراز می‌باشند. برخی نظیر فرمامیدین‌ها بر سیناپس‌های با واسطه اکتوپامین اثر می‌گذارند و برخی دیگر از سموم نظیر نیکوتین جزء سموم پس سیناپس به شمار می آیند.
۵-بازدارنده‌های متابولیکی:
۵-۱ مهار کننده‌های زنجیره تنفسی: زنجیره انتقال الکترون در سلول شامل تعدادی از سیتوکروم‌ها است که مانع تولید انرژی می‌شوند.از این گروه می‌توان به ترکیباتی نظیر روتنون، اسید سیانیدریک و مونواکسیدکربن اشاره نمود.
۵-۲ بازدارنده‌های سیستم آنزیمی Mfo: سیستم Mfoیک سیستم اکسید کننده پیچیده‌ای است که در میکروزوم‌های کبدی پستانداران و بعضی بافت‌های حشرات وجود دارد. بعضی ترکیبات شیمیایی از مشتقات متیلن دی اکسی فنیل مثل پی پرونیل بوتوکساید توانایی این را دارند که سیستم را در بدن حشره مهار کرده و از اکسیداسیون سم توسط این سیستم ممانعت به عمل آورند.
۵-۳ بازدارنده‌های چرخه اسید تری کربوکسیلیک(TCA) و گلیکولیز: تعدادی از سموم که غالبا” جزء ترکیبات معدنی می باشند با ممانعت از عمل آنزیم‌های مختلف در چرخه تری کربوکسیلیک اسید یا چرخه کربس اختلال ایجاد کرده و در نتیجه باعث توقف اعمال متابولیکی می شوند. از این گروه می‌توان به ترکیبات فلوئوره آلی از جمله فلوئورواستات سدیم و نیز برخی ترکیبات آرسنیکی اشاره نمود.
۶- سموم ماهیچه‌ای: یون کلسیم در تحریک انقباضات عضلانی نقش مهمی دارد. برخی ترکیبات گیاهی مانند ریانودین و وراتریدین با تأثیر روی این یون و یا به صورت دیگر در بافت ماهیچه‌ای اثر گذاشته و از انقباض آن جلوگیری می‌کنند. این ترکیبات باعث افزایش مصرف اکسیژن در بافت می شوند.
۷- ترکیبات آسکیله کننده: گروهی از ترکیبات شیمیایی از نظر بیولوژیکی فعال بوده و قادرند یک گروه آلکیل را جانشین اتم هیدروژن موجود در ترکیبات تحت اثر نمایند.این ترکیبات بر گروه‌های زیادی از ترکیبات شیمیایی مهم مانند پروتئین‌ها، آنزیم‌ها و اسیدهای نوکلئیک در بدن تأثیر گذاشته و ایجاد اختلال می‌نمایند. از این گروه می‌توان برمتیل بروماید و برخی ترکیبات عقیم کننده نظیر آمینوپترین اشاره نمود(Engelen et al., 1998).
۱-۵-۶- رده بندی سموم بر اساس نوع مسمومیت
۱-رده بندی سموم بر اساس سمیت دهانی: گاهی سم از راه دهان وارد معده جانوران آزمایشگاهی یا موش‌های صحرایی شده و آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این لحاظ سموم را می‌توان به صورت زیر تقسیم بندی نمود:
۱-۱ سموم پر قدرت:_۵۰LDآن‌ها mg/kg50 وزن بدن است. نظیر پاراتیون
۱-۲ مواد شدیدا” سمی: _۵۰LDآن‌ها بین mg/kg200-50 وزن بدن است. نظیر دیازینون، دی کلرووس، دیمیتوات، دینوبوتون،هپتاکلر، متاسیستوکس و اندوسولفان
۱-۳ مواد با سمیت متوسط: _۵۰LDآن‌ها بین mg/kg1000-200 وزن بدن است. نظیر کارباریل، دیکوفول، فنیتروتیون، فرمالین، مالاتیون، فوزامون، نیترافن، توکسافن، تری کلروفن و متالدهاید.
۱-۴ مواد با سمیت کم: _۵۰LDآن‌ها بیشتر از mg/kg1000 وزن بدن است. نظیر بنومیل، محلول برموپروپیلات(نئورون)، میلبکس، تترادیفون و روغن‌های صنعتی
۲-رده بندی سموم بر اساس سمیت پوستی:
در این نوع تقسیم بندی، سمیت سموم بر مبنای ورود آن‌ها از طریق پوست ارزیابی می‌شود.
۲-۱ سمیت حاد: _۵۰LDآن‌ها کمتر از g/kg300 وزن بدن بوده و ضریب سمیت پوستی دهانی کمتر از یک است.
۲-۲ قطعی: _۵۰LDآن‌ها mg/kg1000-300 وزن بدن و ضریب سمیت پوستی دهانی ۳-۱ است.
۲-۳ نسبتا” کم: _۵۰LDآن‌ها بیشتر از mg/kg1000 وزن بدن و ضریب سمیت تماسی گوارشی بیشتر از ۳ است.
ضریب پوستی دهانی عبارت است از نسبت _۵۰LDپوستی به _۵۰LDدهانی است. مثلا” اگر _۵۰LDپوستی سمی mg/kg300 و _۵۰LDدهانی آن mg/kg400 باشد، ضریب پوستی دهانی ۷۵/۰ می‌شود، یعنی این سم از طریق تماس ۷۵/۰ قابلیت مسمومیت دارد.
۳- رده بندی سموم بر اساس سمیت مزمن: ضریب تجمع عبارت است از نسبت متوسط دوز کشنده یک ماده شیمیایی در آزمایشات زیست سنجی(سمیت مزمن) به متوسط دوز کشنده در یک بار مصرف.
سموم بر اساس میزان تجمع سم در بدن ارزیابی می‌شوند:
۳-۱ سموم با خاصیت تجمعی بسیار شدید: ضریب تجمعی کمتر از یک است.
۳-۲ سموم دارای خاصیت تجمعی قطعی: ضریب تجمعی ۳-۱ می‌باشد.
۳-۳ سموم با خاصیت تجمعی متوسط: ضریب تجمعی ۵-۳ می‌باشد.
۴-۳ سموم با خاصیت تجمعی بسیار کم: ضریب تجمعی بیشتر از ۵ می‌باشد(DeWitt, 1956).
۱-۵-۷- طبقه بندی سموم بر اساس نحوه حرکت در گیاه
۱- سموم سیستمیک: این گروه بعد از پاشیده شدن روی سطح گیاه و یا خاک، به سرعت به داخل نسج گیاه نفوذ کرده و از طریق سیستم آوندی در کلیه اندام‌های آن پخش می‌شوند و بدین ترتیب آفاتی را که از داخل یا خارج گیاه تغذیه می‌کنند تحت تأثیر قرار داده و از بین می‌برند. ترکیبات این گروه هم دارای گروه چربی دوست و هم دارای باند آب دوست هستند و بدین ترتیب تا حد زیادی در آب حل می‌شوند. خاصیت چربی دوستی به آن‌ها اجازه می‌دهد که از قشر مومی سطح برگ عبور کنند و خاصیت آب دوستی نیز سبب می‌شود که این ترکیبات در شیره‌ی گیاهی به جریان دربیاید. اکثر سموم فسفره در آوندهای چوبی حرکت می‌کنند. برخی از این سموم عبارتند از: هپتئفوس، فسفامیدون، پریمور و دیمتوات و…..
۲- سموم نفوذی یا نیمه سیستمیک: این ترکیبات در آب به مقدار کم قابل حل ولی در چربی‌ها نسبتا” محلول‌اند. خاصیت چربی دوستی آن‌ها سبب می‌شود که در لایه مومی سطح برگ نفوذ کنند اما در بافت گیاه به مقدار کمی پخش می‌شوند. به عبارت دیگر وقتی روی برگ سمپاشی می‌شود با نفوذ از ضخامت برگ، آفتی که در پشت برگ فعالیت می‌کند آن را تحت تأثیر قرار داده و از بین می‌برد(خانجانی و پورمیرزا،۱۳۸۴). این سموم باید قبل از رسیدن به محل هدف فعال شده و معمولا” اکسید می‌شوند و این سموم معمولا” زمانی مصرف می‌شوند که دسترسی به آفت به دلیل پیچیده شدن شاخ و برگ به سادگی امکان پذیر نبوده و یا این‌که آفت در زیر پوست، برگ، میوه و یا شاخه چوبی پنهان شده باشد. این سموم در مورد آفاتی نظیر شته‌های مومی تأثیر خوبی دارند. برخی از این ترکیبات عبارتند از: مالاتیون، پاراتیون، فنیتروتیون. مثلا” مالاتیون وقتی فعال می‌شود به مالاکسون، پاراتیون به پاراکسون و بالاخره سومیتیون به سومیواکسون تبدیل می‌شود(Altman et al., 1977).
۱-۵-۸- طبقه بندی سموم بر اساس میزان دوام و پایداری
۱-سموم با دوام بسیار زیاد: این سموم برای تجزیه شدن (معمولا” در خاک) و در واقع بی‌اثر شدن به زمانی بیش از دو سال نیاز دارند. به عبارت دیگر برای تجزیه ماده مؤثره حداقل دو سال زمان لازم است. د.د.ت، آلدرین، دی آلدرین و اغلب سموم کلره آلی متعلق به این گروه هستند.