ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ؛ ﺳﻄﻮح ﺗﺤﻠﯿﻞ
ﺑﺤﺚ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ و ﺟﺪیﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻣﻄﺮح در ﺣﻮزه رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻪ از ﭘﺎﯾﮕﺎه آن ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد. اﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎه ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ، وﺻﻒ، ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻧﺴﺎن ﺟﻬﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ. ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع، داﻧﺸﻤﻨﺪان ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ از ﺟﻤﻠﻪ؛ ﭘﺎﺗﺮﯾﮏ ﻣﻮرﮔﺎن، ﮐﻨﺖ واﻟﺘﺰ، وﻟﻔﺮام ﻫﺎﻧﺮﯾﺪر و دﯾﻮﯾﺪ ﺳﯿﻨﮕﺮ.
دﯾﻮﯾﺪ ﺳﯿﻨﮕﺮ در ﻣﻘﺎﻟﮥ ﻣﺸﻬﻮرش در ﺳﺎل ۱۹۶۱ دﯾﺪﮔﺎه ﺧﻮد در ﻣﻮرد ﺳﻄﻮح ﺗﺤﻠﯿﻞ را ﺑﺎ ﺑﺤﺚ از دو ﺳﻄﺢ ﮐﻠﯽ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﺮد: ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ (ﺳﻄﺢ ﮐﻼن) و دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ (ﺳﻄﺢ ﺧﺮد). وی از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﻋﻤﺪهای ﺑﯿﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪ:
(۱ ﻋﻮاﻣﻞ داﺧﻠﯽ، ﮐﻪ از داﺧﻞ ﻣﺮزﻫﺎی دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ رﯾﺸﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. (۲ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺧﺎرﺟﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ورای ﻣﺮزﻫﺎی ﮐﺸﻮر رﯾﺸﻪ دارﻧﺪ. ﺳﯿﻨﮕﺮ در اﯾﻦ اﺛﺮ ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮﺗﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺟﺎزه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﻠﯿﺖ ﻣﯽدﻫﺪ، ﯾﻌﻨﯽ اﻣﮑﺎن ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﺟﻬﺎﻧﯽ در زﻣﯿﻨﮥ رواﺑﻂ و رﻓﺘﺎر ﮐﺸﻮرﻫﺎ و ﺳﻄﺢ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورد؛ اﯾﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮزﯾﻊ ﮐﻠﯽ اﻣﮑﺎﻧﺎت، ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن ﻣﯽﮔﺮدد. ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻠﯿﻞ دوﻟﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﯽﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از رﻫﯿﺎﻓﺖ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی ﺑﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ درﺑﺎره ﺷﺮاﯾﻂ و ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ در درون ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﻬﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ را ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ. (راﺳﺖ و اﺳﺘﺎر، (۱۳۸۱
ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻤﺎﯾﺰ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺮ ﭘﺪﯾﺪه را ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ؛ رﻫﯿﺎﻓﺖ ﮐﻼن، ﺻﻮرت ﮐﻠﯽ ﻗﻀﯿﻪ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد و رﯾﺸﮥ ﺣﻮادث را در ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﯿﺮوﻧﯽ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻣﯽﮐﻨﺪ و رﻫﯿﺎﻓﺖ ﺧﺮد، ﻣﻔﻬﻮم ﺣﻮادث را از ﻧﻈﺮﮔﺎه درون ﻫﺮ واﺣﺪ، ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﺻﺤﯿﺢ و ﺟﺎﻣﻊ ﻟﺰوم ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﺳﻄﺢ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻘﺪورات و ﻣﺤﺰورات ﻧﺎﺷﯽ از ﻫﺮ ﯾﮏ ﺿﺮوری ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺗﻨﻬﺎ در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮآﯾﻨﺪی ﺟﺎﻣﻊ و واﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه واﺣﺪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﻋﺮﺻﮥ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اراﺋﻪ داد.
(۱-۲ﺳﻄﺢ ﮐﻼن؛ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ در ﭼﺎرﭼﻮب ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ
ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﯾﮑﯽ از روﻧﺪﻫﺎی روشﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﻋﻠﻢ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻼش ﺑﺮای ﺧﺮوج از ﺑﺤﺮان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﯽ در آﻏﺎز ﺳﺪه ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻇﺎﻫﺮ ﮔﺮدﯾﺪ. ﺑﺮداﺷﺖ و ﻧﮕﺮش ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ رﯾﺸﻪ در زﯾﺴﺖﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژی ﻣﺪرن دارد و ﻣﺪﻋﯽ ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬاری روش ﻋﻠﻤﯽ ﯾﮑﺴﺎن، ﺑﺮای ﻋﻠﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺠﻠﯽ آن را ﻣﯽ ﺗﻮان در ﺗﺌﻮری ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد. (GST)ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ^۲
ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﻣﺘﻌﺪدی از واژه ﺳﯿﺴﺘﻢ اراﺋﻪ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ اراﺋﻪ ﺷﺪه در ﻓﺮﻫﻨﮓ وﺑﺴﺘﺮ، ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ واﺣﺪ ﭘﯿﭽﯿﺪه، ﻣﺘﺸﮑﻞ از اﺟﺰای ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﻨﻮع ﮐﻪ ﻫﺪف ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ را ﭘﯿﮕﯿﺮی
. ﮐﺎﭘﻼن ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و ﻣﺠﺰای از ﻣﺤﯿﻂ (Anthony, 1965:4)ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﻮاﻋﺪ رﻓﺘﺎری ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ رواﺑﻂ دروﻧﯽ اﯾﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ و رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ
. ﺑﻨﺎﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ آﻧﺎﺗﻮل راﭘﻮﭘﻮرت ﮐﻠﯿﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﮥ (Kaplan, 1957:4)ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻋﻀﺎﯾﺶ، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﮐﻞ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮد و روﺷﯽ ﮐﻪ ﻫﺪﻓﺶ ﮐﺸﻒ ﻧﺤﻮه ﺗﺤﻘﻖ ﭼﻨﯿﻦ ﺣﺎﻟﺘﯽ در ﮔﻮﻧﺎﮔﻮنﺗﺮﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ ﻧﺎم دارد (دوﺋﺮﺗﯽ و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺼﻮر ﮐﺮد ﮐﻪ در ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ .ﻓﺎﻟﺘﺰاﮔﺮاف، (۲۲۴ :۱۳۷۲ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻮده و در درون ﻣﺮزﻫﺎی ﺧﺎﺻﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮ رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺣﺎﮐﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در داﺧﻞ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﺑﺰرگﺗﺮ، ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی ﮐﻮﭼﮑﺘﺮی (ﺧﺮده ﺳﯿﺴﺘﻢ) وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺟﺎن ﺑﺮﺗﻮن در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺧﺮده ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﻣﺠﺰا و ﻣﻨﻔﮏ ﺳﺎﺧﺖ (ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ در ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻔﮑﺎک، ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻠﮑﺮدی آن ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﺸﻬﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد)، ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﺷﺎره ﺑﻪ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﭘﯿﭽﯿﺪه از رواﺑﻄﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ واﺣﺪﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در آن ﺳﻄﺢ را در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ، وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ دارﻧﺪ؛ ﻫﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﺮزﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ آن را از ﻣﺤﯿﻂ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯿﺶ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽﺳﺎزد. ﻫﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ، ﺑﻪ ﯾﮏ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺒﮑﻪای ارﺗﺒﺎﻃﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺟﺎزه ﺟﺮﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻮدﮐﺎر ﺑﻪ ﺳﺎزﮔﺎری دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ. ﻫﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ، دروﻧﺪادﻫﺎ و ﺑﺮوﻧﺪادﻫﺎﯾﯽ دارد. ﺑﺮوﻧﺪاد ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دروﻧﺪاد ﯾﺎ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح، ﺑﺎزﺧﻮرد ﺑﻪ آن ﺳﯿﺴﺘﻢ وارد ﺷﻮد (ﻫﻤﺎن).
General Systems Theory –^١
واژه ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻣﺮوزه در ﻋﺮﺻﮥ ﻋﻠﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﮐﺎرﺑﺮد وﺳﯿﻌﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ؛ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﺷﮑﺎل زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد: (۱ ﯾﮏ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮی ﺑﺮای ﻣﺪون ﺳﺎﺧﺘﻦ دادهﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ (۲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ از رواﺑﻂ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﮥ ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﻔﺮوض از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ اﺳﺘﻮار اﺳﺖﻣﺜﻼً. ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ. (۳ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای از رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ادﻋﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ ـ ﻣﺜﻼً ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ دﻫﮥ ۱۹۵۰ و (۴ ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ(ﭘﯿﺸﯿﻦ: .(۲۲۳
ﻧﮕﺮش ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ، رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺗﻤﺎﻣﯽ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻄﺮح در آن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان آن را ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﺎﻣﯿﺪ. ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﺎر ﻣﺘﻐﯿﺮ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ واﺣﺪﻫﺎ، ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ، ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﺮزﻫﺎ. واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﺘﻨﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻃﯿﻒ ﮔﺴﺘﺮدهای از ﺑﺎزﯾﮕﺮان، ﺷﺎﻣﻞ ﮐﺸﻮرﻫﺎ، ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪای، ﺷﻬﺮوﻧﺪان و ﺷﺮﮐﺖﻫﺎی ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯿﺘﯽ را ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺮدد. ﮐﻨﺶﻫﺎی ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﯿﺰ ﺷﺎﻣﻞ رواﺑﻂ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﯿﮏ، ﺗﺠﺎرت و ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ و اﻧﻮاع رﻗﺎﺑﺖﻫﺎ و ﺟﻨﮕﻬﺎ ﻣﯽﮔﺮدد و در دورهﻫﺎی ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺮ ﯾﮏ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻨﺶ ﻏﺎﻟﺐ و ﺑﺮﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ. در اﮐﺜﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ ﻗﻮاﻋﺪ و ﻣﻘﺮرات و ﻋﺮفﻫﺎی آﺷﮑﺎر و ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺣﺎﮐﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن واﺣﺪﻫﺎ و روﻧﺪﻫﺎ را ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ. و ﺳﺮاﻧﺠﺎم اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﺮزﻫﺎ، ﺧﻂ ﻓﺎﺻﻞ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ورای آن، ﮐﻨﺶﻫﺎ و ﻣﺮاودات ﻣﯿﺎن واﺣﺪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻢ، اﺛﺮی ﺑﺮ ﻣﺤﯿﻂ آن ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻂ ﻫﻢ اﺛﺮی ﺑﺮ واﺣﺪﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻧﺪارد. ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﯾﺎد ﺷﺪه در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻪ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺎﺳﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎر، ﻓﺮآﯾﻨﺪ و ﮐﺎرﮔﺰار، در ﻣﺠﻤﻮع ﺳﺎﺧﺖ ﺳﯿﺴﺘﻢ را ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﻨﺪ. از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﺮ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﯾﮕﺮی ﺧﺮده ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎﯾﯽ را در ﺧﻮد ﺟﺎی داده اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺧﺮده
.ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ، ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ (ﻗﺎﺳﻤﯽ، (۱۳۸۴
ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان از ﻧﮕﺮش ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﭼﺎرﭼﻮب و در ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﺎ ﭘﺎراداﯾﻢﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺌﻮرﺋﺎﻟﯿﺴﻢ و ﻧﺌﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﺑﻬﺮه ﺑﺮد. ﺑﻬﺮهﮔﯿﺮی از ﭼﺎرﭼﻮب ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ در ﺗﺤﻠﯿﻞ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺿﻤﻦ ﻧﻈﻢﺑﺨﺸﯽ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻣﮑﺎن ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی دادهﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط و اراﺋﻪ ﻣﺪل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن را ﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽﺳﺎزد.
(۱-۱-۲ﭘﺎراداﯾﻢ ﻧﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯽ و ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ
از اواﺧﺮ دﻫﮥ ۱۹۶۰ و در دﻫﮥ ۱۹۷۰ در وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی اﺻﻠﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﺧﺼﮥ آن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از ﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ و رواﺑﻂ ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺘﺪاﺧﻞ ﮐﺸﺎﮐﺶ و ﻫﻤﮑﺎری. ﺑﺮﺧﻼف دﻫﮥ ﭘﻨﺠﺎه ﮐﻪ ﮔﺰﯾﻨﺶﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﺖﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺤﺪود و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن روﺷﻦ ﺑﻮد، در اﯾﻦ دوران راﻫﻬﺎ ﻣﺘﻌﺪدﺗﺮ ﺷﺪه و ﮔﺰﯾﻨﺶ دﺷﻮارﺗﺮ ﮔﺸﺖ و ﺣﮑﻮﻣﺘﻬﺎ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻌﺪد راﻫﻬﺎی ﺑﺪﯾﻞ و ﻋﺪم وﺿﻮح ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی آن را اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ. ﺗﺤﻮﻻت اﻧﻘﻼﺑﯽ در ارﺗﺒﺎﻃﺎت، ﺣﺠﻢ ﻋﻈﯿﻢ ﻣﺒﺎدﻻت ﻣﻬﻢ اﻗﺘﺼﺎدی و ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﺪن ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدی، ﻫﻤﮕﯽ ﺿﺮورت ﺗﻘﺮﯾﺮ ﻧﻈﺮﯾﻪای ﺟﺪﯾﺪ در ﺑﺎب ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﮐﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﯿﻮﻧﺪ دادن ﺳﯿﺎﺳﺖ و اﻗﺘﺼﺎد ﺑﺎﺷﺪ، را ﯾﺎدآور ﻣﯽﮔﺸﺘﻨﺪ. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺮﯾﺎت ﭘﺎرادﯾﻢ ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ در ﺑﺎب اﻫﻤﯿﺖ و ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﻫﻤﮑﺎری در ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ از ﯾﮏ ﺳﻮ و ﻧﻘﺪ ﻧﻈﺮﯾﻪ واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ، ﺳﺎدهاﻧﮕﺎراﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﯿﺪ. ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ، ﮐﺮاﺳﻨﺮ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻨﻮز دﻋﺎوی واﻗﻊﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻮازﻧﮥ ﻗﺪرت و ﻏﯿﺮه ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻋﻤﻼً ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه ﺑﻮد ﮐﻪ ﻗﺪرﺗﻬﺎی ﺑﺰرگ، ﺑﻪ رﻏﻢ ﺗﻘﺎﺿﺎﻫﺎ و ﻓﺸﺎرﻫﺎی ﮔﺮوﻫﻬﺎی داﺧﻠﯽ، »ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ« را ﺗﻌﻘﯿﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ. در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻧﺌﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﺑﻌﻨﻮان ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ از ﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ و واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﯿﻮن ﻣﻄﺮح ﺷﺪ. ﮐﺘﺎب وی ﺑﺎ ﻧﺎم »ﭘﺲ از ﻫﮋﻣﻮﻧﯽ« ﺗﺮﮐﯿﺒﯽ از واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎری و واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﯾﺎ ﻧﻮﻋﯽ واﻗﻊﮔﺮاﯾﯽ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺗﻌﺪﯾﻞ ﺷﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ (ﻣﺸﯿﺮزاده، .(۱۳۸۶
ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ از درﯾﭽﮥ ﻧﮕﺮش ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﺑﻪ ﻧﺌﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ در ﻋﺮﺻﮥ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ، ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﭘﺎﯾﻪای زﯾﺮ ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﯽﮔﺮدد:
واﺣﺪﻫﺎ: ﺣﻀﻮر ﺑﺎزﯾﮕﺮان دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ اﻋﻢ از ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﺟﻬﺎﻧﯽ و ﻣﻨﻄﻘﻪ ای، ﺷﺮﮐﺘﻬﺎی ﭼﻨﺪﻣﻠﯿﺘﯽ و ﺷﻬﺮوﻧﺪان، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﺌﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ دوﻟﺘﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﮐﻨﺸﮕﺮ اﺻﻠﯽ ﺻﺤﻨﮥ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ.
ﮐﻨﺶ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ: ﮐﻨﺶﻫﺎ در ﻣﯿﺎن واﺣﺪﻫﺎی ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ و ﺧﺮدهﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ از ﻫﻤﮑﺎری ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻀﺎی واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻌﺎرﺿﺎت ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ.
ـ ﻗﻮاﻋﺪ: ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ آﻧﺎرﺷﯿﮏ اﺳﺖ، ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻧﻘﺶ ﺗﺒﯿﯿﻨﯽ اﯾﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﺑﯿﺎن اﻫﻤﯿﺖ آن اﻓﺮاط ﮔﺮدد. از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ، دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻌﻨﻮان ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺻﻠﯽ، ﮐﻨﺸﮕﺮاﻧﯽ ﻋﻘﻼﻧﯽ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻗﻠﻤﺪاد
.ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ (ﺑﻠﯿﺲ و اﺳﻤﯿﺖ، (۴۲۴ :۱۳۸۸
ﻧﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎ ﮐﻨﺸﮕﺮاﻧﯽ ذرهای ﯾﺎ اﺗﻤﯿﺴﺘﯽاﻧﺪ، ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯽﮐﻮﺷﻨﺪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎی ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻨﻔﺮد ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﺳﺘﺎوردﻫﺎی دﯾﮕﺮان ﺑﯽﺗﻔﺎوتاﻧﺪ. ﻋﻘﻼﻧﯿﺖ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی وﺟﻮد »ﺗﺮﺟﯿﺤﺎت ﻣﻨﻈﻢ و ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ« ﻗﺪرت »ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﺳﻮد و زﯾﺎن« و ﺗﻼش ﺑﺮای ﺑﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ رﺳﺎﻧﺪن ﺳﻮد اﺳﺖ. ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ دﺳﺘﺎوردﻫﺎ، دوﻟﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻔﯿﺪﯾﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻣﯽرﺳﻨﺪ. ﭘﺲ اﮔﺮ ﻫﻤﮑﺎری ﺑﺎﻋﺚ ﮐﺴﺐ ﺳﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ آن ﻣﺒﺎدرت ﮐﺮد. ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﭼﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽآورﻧﺪ، ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻬﻢ دﺳﺘﺎورد ﺧﻮد اﺳﺖ. از ﻣﻨﻈﺮ ﻧﺌﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﻧﻈﻢ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﺧﻮدﺟﻮش از اﻋﻤﺎل و ﺗﻌﺎﻣﻼت واﺣﺪﻫﺎی ﻣﻨﻔﺮد ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد و واﺣﺪﻫﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر از ﺗﻘﺪم ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ. در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل، ﭘﺲ از ﺷﮑﻞﮔﯿﺮی ﻧﻈﺎم، ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﯿﺮوی ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن ﻣﻨﻔﺮداً ﯾﺎ در ﺟﻤﻊﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﮐﻨﺘﺮل آن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﯾﻦ ﺳﺎﺧﺘﺎر، ﺟﺎﯾﮕﺎه، ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻏﯿﺮﻋﻤﺪی واﺣﺪﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺸﮑﻠﯽ از ﺗﻮزﯾﻊ ﻗﺪرت و ﻫﺮ ﻧﻮع ﺗﻐﯿﯿﺮ ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ در اﯾﻦ ﺗﻮزﯾﻊ ﻗﺪرت .ﺗﻌﺎﻣﻞ آﻧﻬﺎ ﻇﻬﻮر ﻣﯽﮐﻨﺪ (ﻣﺸﯿﺮزاده، (۲۲ :۱۳۸۴ ﻣﯿﺎن واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺳﯿﺴﺘﻢ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ، ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﻗﺪرت ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺣﻮزه ﻧﻈﺎﻣﯽ و ژﺋﻮﭘﻠﺘﯿﮏ ﻣﺤﺪود ﻧﻤﯽﮔﺮدد، ﺑﻠﮑﻪ ﻋﺮﺻﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدی و ﻓﻨﯽ را ﻧﯿﺰ در ﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد.
ﻧﺌﻮﻟﯿﺒﺮاﻟﯿﺴﻢ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎی ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﺑﯿﺶ از ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻧﮕﺮش ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ اﻫﻤﯿﺖ ﻣﯽدﻫﺪ و در ﻫﻤﯿﻦ راﺳﺘﺎ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺸﺮﯾﺢ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺬﮐﻮر از ﻣﻔﻬﻮم واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ^۳ ﺑﻬﺮه ﻣﯽﺑﺮد.
»ﮐﯿﻮﻧﻮ ﻧﺎی« ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﯾﻦ ﺑﺤﺚ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ را ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز درﺑﺎره واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اراﺋﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ. آﻧﻬﺎ ﻋﻘﯿﺪه دارﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻮدن ﺑﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺑﯿﺮوﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭼﺸﻤﮕﯿﺮ ﺑﺮ رﻓﺘﺎر و آزادی ﻋﻤﻞ دوﻟﺖﻫﺎ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﻣﯽﮔﺬارد، ﭘﺲ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺗﮑﺎی اﺷﺘﺮاﮐﯽ اﺳﺖ. ﮐﯿﻮن و ﻧﺎی واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ را ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ:
Interdependence –^١
»ﻣﺸﺨﺼﮥ آن ﺗﺄﺛﯿﺮات دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎﺳﺖ… ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﺛﺮات دوﺟﺎﻧﺒﻪ ﻫﺮ( ﭼﻨﺪ ﻟﺰوﻣﺎً ﻏﯿﺮﻣﺘﻘﺎرن ﻧﺒﺎﺷﺪ) و ﻫﺰﯾﻨﻪﺑﺮ ﻣﻌﺎﻣﻼت در ﻣﯿﺎن ﺑﺎﺷﺪ، واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ وﺟﻮد دارد.« (ﮐﺮﺳﻨﺰی، (۳۷-۳۸ :۱۳۸۷
ﺑﺮای درک ﺑﻬﺘﺮ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﯾﺪ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ آن ﺑﭙﺮدازﯾﻢ. اﯾﻦ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از: ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی، ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ، ﺗﻘﺎرن و ﻫﺰﯾﻨﻪ
ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی:^۴ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﯾﮏ واﺣﺪ، ﺳﺒﺐﺳﺎز ﺗﻐﯿﯿﺮ در واﺣﺪ ﯾﺎ واﺣﺪﻫﺎی دﯾﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ. ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﭼﻪ ﺳﺮﻋﺘﯽ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﻬﻢ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺗﻐﯿﯿﺮات در ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﯾﮏ ﺑﺎزﯾﮕﺮ در ﺗﺤﻤﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪﻫﺎی ﺗﺤﻤﯿﻠﯽ ﻧﺎﺷﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﺧﺎرﺟﯽ، ﺣﺘﯽ ﭘﺲ از ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺧﻂﻣﺸﯽﻫﺎ (دوﺋﺮﺗﯽ و ﻓﺎﻟﺘﺰﮔﺮاف، (۲۲۶ :۱۳۷۲
ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ: ﺑﺎرﺑﯿﺮی ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و آﺳﯿﺐ ﭘﺬﯾﺮی را در ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﯾﻌﻨﯽ »اﻫﻤﯿﺖ راﺑﻄﮥ ﺗﺠﺎری ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﯾﮕﺮ رواﺑﻂ ﺗﺠﺎری.« ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ در واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﺟﺎی ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت ﮐﯿﻔﯽ ﺑﯿﻦ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی (ﺧﻂ ﺣﺎﺋﻞ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﮐﻤﯽ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ) ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﮔﺮدد. ﺳﻄﻮح ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ و ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ آن ﺑﺎ آﺳﯿﺐﭘﺬﯾﺮی ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ دارد (ﮐﺮﺳﻨﺰی، .(۴۰ :۱۳۸۸
ﺗﻘﺎرن:^۵ ﺗﻘﺎرن در واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ دو ﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺎوی و در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﻮازن ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد. ﻣﺜﻞ راﺑﻄﻪای ﮐﻪ در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد. ﻋﺪم ﺗﻘﺎرن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻃﺮف ﺑﯿﺶ از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ از ﻣﺰاﯾﺎی ﺣﺎﺻﻞ از راﺑﻄﻪ ﺳﻮد ﻣﯽﺟﻮﯾﺪ.
ﻫﺰﯾﻨﻪ:^۶ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﭘﯿﻮﺳﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻋﺎم در رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ، از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﻣﯽﺷﻮد. ﮐﺎرل دوﯾﭻ ﻫﺰﯾﻨﻪ را در ﻧﻘﻄﮥ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ (ﻣﺸﯿﺮزاده، :۱۳۸۴
(۵۰٫
– Sensitivity & Vulnerability ^٢ Symmetry –^١ – Cost ^٢
واژه »واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ« ﻣﻌﺎﻧﯽ ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻌﺪدی دارد. در ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﺎم، ﻣﯽﺗﻮان ﮔﻔﺖ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﻌﺮف وﺿﻌﯿﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در آن دوﻟﺘﯽ ﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺎ دوﻟﺘﻬﺎی دﯾﮕﺮ دارد. در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻻی ﺗﺠﺎرت
ﺧﺎرﺟﯽ، ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﻨﮓ اﺗﻤﯽ، ﮔﺴﺘﺮش ﺟﻬﺎﻧﯽ رﮐﻮد ﯾﺎ ﺗﻮرم و ﻏﯿﺮه، ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی وﺟﻮد واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﻣﯿﺎن ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﮐﺸﻮرﻫﺎ در ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺳﯿﺎﺳﺖ داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ، ﺳﻄﺢ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد. ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل ﺻﺮف آﮔﺎﻫﯽ از وﺟﻮد واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن ﭼﻨﺪﯾﻦ ﮐﺸﻮر، در ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺿﻌﯿﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ رواﺑﻂ ﻓﯽﻣﺎﺑﯿﻦ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ. در ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ دﻗﯿﻖﺗﺮ، واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﻮﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ و ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻨﺎﻓﻊ دوﻟﺘﻬﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﯽﮔﺮدد. ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ
(Rosecrance et. al, 1977:ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺳﺎﯾﺮﯾﻦ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد
۴۲۶).
واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻔﺮوﺿﺎت و ﮔﺰارهﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ آن را ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻧﻈﺎم ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ در ﻋﺼﺮ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺷﺪن ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ:
(۱ اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﯿﻮﻧﺪﻫﺎ ﻣﯿﺎن دو ﺣﻮزه داﺧﻠﯽ و ﺧﺎرﺟﯽ: اﮐﻨﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺑﺎزﯾﮕﺮان داﺧﻠﯽ ﭘﯿﺶ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺧﺎرﺟﯽ ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺧﻮردهاﻧﺪ. ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی در زﻣﯿﻨﻪ اﻧﺮژی ﻫﺴﺘﻪای ﮐﻪ ﻣﺴﺎﻟﻪای داﺧﻠﯽ اﺳﺖ، واﮐﻨﺶﻫﺎی ﺧﺎرﺟﯽ را ﺑﺮﻣﯽ اﻧﮕﯿﺰد. در ﺣﻮزه اﻗﺘﺼﺎدی- ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﮐﻨﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﻣﯽﭘﺮدازد ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ در ﺣﻮزه ﺗﺼﻤﯿﻢﮔﯿﺮی داﺧﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ. ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن در ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺰاری داﺧﻠﯽ ﻫﻢ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺧﺎرﺟﯽ را ﻧﺎدﯾﺪه ﮔﺮﻓﺖ. ﺑﻪ ﺳﺨﻦ دﯾﮕﺮ، در ﻣﺤﯿﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﯾﺎ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﺎزه، دﯾﮕﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮای روﯾﮑﺮدﻫﺎ ﯾﺎ اﺳﺘﺮاﺗﮋیﻫﺎی اﻧﺰواﮔﺮاﯾﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺗﮑﺮواﻧﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ. از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه، روﯾﮑﺮد ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ و ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﺗﺎزه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻧﻪ در ﺳﺎﯾﮥ اﻧﺰوا، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ
.ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻓﻌﺎل ﺑﺎ ﻣﺤﯿﻂ ﺧﺎرﺟﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ و ﭘﯿﮕﯿﺮی ﺷﻮد (ﺑﺰرﮔﯽ و ﻋﺎﺑﺪﯾﻦ، (۱۴۹ :۱۳۸۸
(۲ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﺎزﯾﮕﺮان و ﻣﺠﺎری ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ: ﺑﺮﺧﻼف ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻪ دوﻟﺘﻬﺎی ﻣﻠﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎزﯾﮕﺮان در ﭘﻬﻨﻪ رواﺑﻂ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻞ ﺷﻤﺮده ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ، اﮐﻨﻮن ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﺑﺴﯿﺎری درﮐﺎرﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻞ و ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺛﺮ ﻣﯽﮔﺬارﻧﺪ: اﻓﺮاد، ﺷﺮﮐﺘﻬﺎی ﭼﻨﺪﻣﻠﯿﺘﯽ و ﻓﺮاﻣﻠﯽ، ﺟﻨﺒﺶﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی ﻓﺮاﻣﻠﯽ. ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن اﮐﻨﻮن ﺑﺎزﯾﮕﺮان دوﻟﺘﯽ و ﻏﯿﺮدوﻟﺘﯽ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ
ﺷﺒﮑﻪﻫﺎی ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻣﺘﻌﺎﻣﻞ و ﻣﺘﺪاﺧﻠﯽ از رواﺑﻂ ﭼﻨﺪﺳﻄﺤﯽ و ﻣﺘﻘﺎﻃﻊ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻢ
(Scott, 1977).ﻣﺤﺪودﯾﺖﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺑﺎزﯾﮕﺮان ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽآورد و ﻫﻢ ﻗﺪرت ﻣﺎﻧﻮر آﻧﻬﺎ را اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽدﻫﺪ
(۳ دﺳﺘﻮر ﮐﺎر رواﺑﻂ ﻣﯿﺎن دوﻟﺘﻬﺎ، ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﮥ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ، از اﻗﻼم ﻣﺘﻌﺪدی ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ روﺷﻦ ﯾﺎ ﻣﺪاوﻣﯽ ﻗﺮار ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ، ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻣﻨﯿﺘﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ دﯾﮕﺮ در رأس ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﯿﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺮار ﻧﺪارﻧﺪ. ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدی و رﻓﺎﻫﯽ، ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺣﻮزه ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﻼﯾﻢ، اﻫﻤﯿﺖ ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﺑﺎزﯾﻬﺎی ﻏﺎﻟﺐ در رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ از ﻧﻮع »ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﻣﺘﻐﯿﺮ« ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد، ﻧﻪ »ﺣﺎﺻﻞ ﺟﻤﻊ ﺻﻔﺮ« (ﻣﺸﯿﺮزاده، .(۵۱ :۱۳۸۴
(۴ دوﻟﺘﻬﺎ از ﻧﯿﺮوی ﻧﻈﺎﻣﯽ در ﻣﻮاردی ﮐﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﭘﯿﭽﯿﺪه ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ ﻋﻠﯿﻪ ﺳﺎﯾﺮ دوﻟﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﻣﻨﻄﻘﮥ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻗﺮار دارﻧﺪ، اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ. زﯾﺮا زور راه ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاﻓﯽ ﻧﻈﯿﺮ رﻓﺎه اﻗﺘﺼﺎدی ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﯽﺷﻮد.